Author: ОЮУНХҮҮГИЙН ДАШНЯМ

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Цэвэгмид: Торгуулиа төлөөгүй жолооч нар зорчих эрхээ хязгаарлуулсан ялтан биш DNN.mn


Инженер Б.Цэвэгмидтэй ярилцлаа.

-Авто оношилгоонд хамрагдаагүй, замын хураамж төлөөгүй тээврийн хэрэгслүүдийг товчоодоор нэвтрүүлэхгүй байх журам энэ сарын 1-ний өдрөөс хэрэгжээд эхэллээ. Иргэдийн зүгээс янз бүрийн л байр суурийг илэрхийлж байна. Таны тухайд энэ шийдвэрийг яаж харж байна вэ?

-RFID гэх технологи нэвтрүүлж товчоодоор орж буй тээврийн хэрэгслүүдийг бүрэн хянаж үзлэг, оношилгоонд ороогүй, замын хураамж төлөөгүй тээврийн хэрэгслийг оруулахгүй байх журам хэрэгжиж эхэлсэн юм билээ. Үзлэг оношилгоонд ороогүй, замын хураамж төлөөгүй тээврийн хэрэгсэл Монгол Улсын нутаг дэвсгэрт хөдөлгөөнд оролцох ёсгүй. Дээрх шийдвэр бол хотоос гадуур тээрийн хэрэгсэл жолоодоход оношилгоонд орох эсэх нь огт хамаагүй гэж хэлж байна. Манайх тусгаар тогтносон улс. Бүх газар нутагт хууль дүрэм ижил тэгш үйлчлэх учиртай.

-Торгуулиа төлж барагдуулаагүй тээврийн хэрэгслийн зорчих эрхийг хязгаарлах асуудал яригдаж байна.

-Торгуулиа төлөөгүй бол товчоодоор оруулахгүй байна гэсэн асуудал байж болохгүй. Ямар ч тохиолдолд торгуультай тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөн хязгаарлах эрх тэдэнд үүсэхгүй. Торгуулиа цуглуулж авч чадахгүй байна гэдэг төрийн арчаагүй байдал.

Торгуультай тээврийн хэрэгсэл товчоодоор нэвтрүүлэхгүй гэж байгаа бол хүний эрхэд халдсан, хууль бус үйлдэл. Торгуультай тээврийн хэрэгслийг зорчих хөдөлгөөнд оролцуулахгүй гэх ямар ч эрх зүйн үндэслэл байхгүй. Жишээ татаад ярья л даа. Би торгуультай байж болно. Надад захиргааны арга хэмжээ л авагдсан. Тэрнээс биш би ялтан биш. Зорчих эрхийг хязгаарлах ял надад оноогоогүй. Оношилгоондоо орж, татвараа төлсөн бол торгуультай, торгуульгүйгээс эс хамаарч зорчих эрхтэй. Шүүхийн шийдвэрээр л хүний зорчих эрхийг хязгаарладаг. Шүүхийн шийдвэргүйгээр дураараа зорчих эрх хязгаарлах эрх эд нарт байхгүй. Шүүхээс ял авсан хүний л зорчих эрхийг хязгаарладаг болохоос биш захиргааны зөрчил гаргаж, торгуулиа төлөөгүй хүний зорчих эрх хязгаарлах хууль дүрэм хаана ч байхгүй. Ингэж хүний эрхэд халддаг асуудал хаана ч байж болохгүй.

-Дураараа дугаарын хязгаарлалт тогтоож торгодог үзэгдэл гаарч байна. Энэ тухайд?

-Энэ бол төрөөс явуулж буй хууль бус үйлдэл. Нэгдүгээр эгнээгээр зорчлоо гээд торгодог. Энэ ч ялгаагүй хууль зөрчсөн үйлдэл. Тусгай эгнээг чөлөөлөх инженерийн шийдлийг гаргаагүй, буруу гаргачихаад иргэдийг торгоод байж болохгүй. Манайх НҮБ-д элсчихээд ингэж дураараа дүрэм гаргаад иргэдийг торгож байгаа үйлдлийг гайхдаг юм. Олон улсын конвенцод элсчихээд үүнийгээ илтэд зөрчөөд байгаа үйлдэл. Иргэд нэгдүгээр эгнээгээр зорчиж торгуулсан бол төлөхгүй байх хэрэгтэй. Энэ бол төрөөс явуулж байгаа хууль зөрчсөн үйл ажиллагаа мөн.

-Цагдаа нар булан тохойд нуугдаад анаж зогсож байгаад л “Хурд хэтрүүллээ” гээд шууд торгочихдог үзэгдэл бий.

-Би Улаанбаатарт боломжтой газар нь 80 хүртэлх км цагийн хурдтай явдаг. Ингээд торгуулсан тохиолдолд би хэзээ ч төлөхгүй. Хаана ч, ямар ч нөхцөлд өөрийгөө хамгаалж чадна. Эд нар хот суурингийн гаднах хөдөлгөөн зохион байгуулалтын хурдны горимыг хот дотроо хийчихээд иргэдийг 60 км.ц-аас дээш хурдтай явлаа гэж торгож байгаа нь илтэд хууль бус үйлдэл. Би энд торгууль төлөхгүй. Иргэд ч үүнийг маш сайн мэдэж байх ёстой. Төрийн хууль бус ажиллагааг өөгшүүлж, хүлцэнгүй байж болохгүй санагддаг юм. Шаардлага тавьж байх хэрэгтэй.

-Тээврийн хэрэгслээр замын хөдөлгөөнд оролцоход цахим гэрчилгээ олгох талаар мэдээлэл байна лээ. Товчхондоо машинд нь төхөөрөмж суулгаад явсан км тутмаас нь татвар авах зохицуулалт нэвтрэх юм уу даа. Орон нутгийн тээврийн хэрэгслээс бол км тутамд нь 45 төгрөгийн татвар авах юм билээ. Та үүнд ямар байр суурьтай байна вэ?

-Байж болохгүй асуудал. Би Улаанбаатар хотын авто замыг бүрэн ашиглана гээд жилийн хураамжаа төлчихсөн. Дээрээс нь нэмж төлбөр нэхнэ гэдэг юу гэсэн үг вэ.

Хоёрдугаарт, RFID гэж төхөөрөмжөөр бидний явсан км-ийг тогтооно гэж байгаа юм. Би, чи бүгд гэмт хэрэгт сэжиглэгдэж байгаа хүмүүс биш. Энэ төхөөрөмжийг суулгаснаар явсан маршрут ил болно. Үүнийг мөрдөх ажиллагаа, гүйцэтгэх ажиллагаа гэж нэрлэдэг. Цахим гэрчилгээ авснаараа нийслэлийн засаг дарга Д.Сумъяабазар гэж хүний гүйцэтгэх ажиллагааны объект болж хувирах нь, бид. Хүний эрхийн талаасаа байж болохгүй ажил. Эд нар хиймэл оюун ухаанаар замын хөдөлгөөнийг удирдаж, зохицуулна гэсэн. Үүний тулд RFID гэж төхөөрөмж нэвтрүүлсэн. Замын хөдөлгөөнийг хиймэл оюун ухаанаар удирдахын тулд тээврийн хэрэгслийг тоолдог. Хаана, хэдэн цагийн үед ямар ачаалалтай байна гэх зэргийг тогтоохын тулд. Харин RFID нь хэн явж байна гэдгийг тоолоод байгаа юм. Үүний хооронд зарчмын том ялгаа бий. Дахин онцлоход, хөдөлгөөн зохион байгуулалтын хүрээнд тээврийн хэрэгсэл тоолох ажил байдаг. Харин хэн явж байгааг нь тоолдоггүй юм. Хүний эрхийн ноцтой зөрчил.

-Дээрх бүх ажлыг замын түгжрэлийн эсрэг л хийж байх шиг. Одоогоор хамгийн том асуудал түгжрэл болоод байна шүү дээ.

-Улаанбаатарын тухайд түгжрэл бол гамшиг болсон. Сая таван зуун мянган иргэнтэй хотод түгжрэлийн нөхцөл байдал ийм дээрээ тулаад байгаа нь авлигад идэгдсэн дарга, гарын үсгээ үнэлдэг албан тушаалтнуудын л гай.

Одоо түгжрэл замын хөдөлгөөн зохицуулдаг дарга нарын бялуу болж хувирсан. Түгжрэл арилгана гээд л мөнгө хувьдаа завшдаг болсон. Түгжрэл арилгах арга хэмжээнүүд дундаас нь үр дүн гарч байгаа зүйл бараг байхгүй. Үүнийг хүн бүр л харж байгаа. Ганцхан нэмэртэй ажил нь Яармаг дахь “Хүннү Молл”-ын урд хийж байгаа явган хүний гарц. Өөр үр дүнтэй ажил алга.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Цээж нүцгэн фанат, бүлэмцүү эрсээс ангид Катарын ДАШТ айсуй DNN.mn

Хөлбөмбөгийн Дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн Катар улсад энэ сарын 21-ний өдөр эхэлнэ. Зуны эхэн сард хөшгөө нээдэг хөлбөмбөгийн их баяр анх удаагаа өвлийн цагт зохион байгуулагдаж байгаа нь энэ. Олон улсын хөлбөмбөгийн холбооны зүгээс Катарт зуны цагт 40 градус давж халдаг тул өвлийн улиралд явуулах нь илүү тохиромжтой гэж үзжээ. Тэмцээн зохион байгуулагдах арваннэгдүгээр сарын 21-нээс арванхоёрдугаар сарын 18-ны өдрүүдэд Дубайд 21-30 градус дулаан байх нь.

Хөлбөмбөгийн ДАШТ Ойрхи Дорнодын улсад анх удаа зохион байгуулагдаж байгааюм. Катар улс 3 сая орчим хүн амтай. Үүний олонх нь буюу 65.5 хувь нь исламын шашинтай. Энэ нь ДАШТ-ний үеэр цуглах жуулчдад асуудал болох нь. Зохион байгуулагчдын зүгээс наанадаж л жуулчдын хувцаслалтад стандарт тогтоожээ. Шалдан чээжээрээ дүүрэн шивээстэй галзуу фанатууд хоолойгоо сөөтөл уухайлж багаа дэмжих зураглалыг исламын шашинтай Катарын ДАШТ-ээс харахгүй нь. ДАШТ-ий үеэр гудамж талбайгаар дээгүүрээ нүцгэн явахыг хоригложээ. Фанатуудад хөлбөмбөгийн жерситэй (ханцуйтай фодволк) явахыг л зөвшөөрч байгаа гэнэ. Ердөө арван хоёр жилийн өмнө тохиосон Өмнөд Африкийн бүгд найрамдах улсын ДАШТ-ий нэг чимэг болж байсан богино шортоор гоёж, үсээ сүлжсэн өнгөт арьст бүсгүйчүүд Дубайд урт өмд, жерсигээр гангарч багаа дэмжих нь. 30 градус шүргэсэн халуунд тэдэнд гивлүүр зүүхийг тулгаагүй бололтой. Мөн улс төрийн агууламжтай төрөл бүрийн шивээсийг хатуу хориглох анхааруулгыг тэмцээний албан ёсны сайтад байршуулжээ. Катарын ДАШТ-ийг үзэх жуулчид элдэв төрлийн шивээснээс татгалзаж, гуя хасаа гялалзуулсан задгай хувцсыг мартаж даруухан очих нь. Тэмцээний үеэр тоглолтын дараах халуун уур амьсгалтай үдэшлэгийн талаар санаад ч хэрэггүй. Хөлчүүрхэж элдэв асуудал гаргавал гудамжны булан тохой бүрт гарсан хамгаалалтынхан хөөгөөд явуулчих эрсдэлтэй. ДАШТ-ий үеэр усыг нь уусан жуулчид исламын шашинтай Катарын ёсыг л дагах юм байна.

Исламын шашинтай холбоотойгоор зарим тамирчид ч Катарын ДАШТ-ээс татгалзжээ. Жуулчид цэнхэр дэлгэцээр хөлбөмбөгийн наадмыг сонирхох нь. Гэсэн ч сонирхолтой нь ДАШТ-ий үеэр гурван сая орчим хүн амтай энэ улсад дэлхийн өнцөг булан бүрээс олон сая жуулчид цуглана гэж зохион байгуулагчид тооцоолжээ. Тэмцээний өдрүүдэд Дубайд өдөрт л 1300 онгоц буух гэнэ.

Энэ удаагийн ДАШТ маш өндөр өртөгтэй. Зөвхөн дэд бүтцийн хөрөнгө оруулалтад 138 тэрбум фунт стерлинг (220 тэрбум ам. доллар) хүрнэ гэсэн тооцоог тэмцээн зохион байгуулах хорооноос гаргажээ. Эндээс харахад түүхэн дэх хамгийн өндөр зардалтай ДАШТ Катарт болох нь. Энэ нь дараагийн хамгийн өндөр өртөгтэй ДАШТ болох Бразил (11.6 тэрбум фунт стерлинг) болон Орос (14.2 тэрбум фунт стерлинг) хоёроос ойролцоогоор 10 дахин их юм.Катар улс шинээр хөлбөмбөгийн долоон цэнгэлдэх хүрээлэн барьсантай холбоотой гэнэ. Жуулчид Катарыг зорихын тулд их хэмжээний хөрөнгө зарна. Дубайд захын буудал багадаа л 500 долларын ханштай.2018 онд ОХУ-д болсон ДАШТ шиг булан тохойд майхан сав барьж хоноод зардлаа хэмнэх боломж байхгүй.

Хөлбөмбөгийн фанатуудын гол хэрэглээ шар айраг л гэхэд аяга нь 20 ам.доллар. 90 минутын турш тоглолт үзэх явцдаа гурван аяга шар айраг уухад 60 ам.доллар төлөх хэрэгтэй. Манайхаар бол дунд зэрэглэлийн гурван аяга шар айраг шимэхэд л 180 мянган төгрөг төлөх нь. Улаанбаатарт хөлбөмбөгийн холбооны цэнгэлдэх хүрээлэнд лигийн тоглолт үзэх явцдаа гурван лааз шар айраг уухад 10 мянган төгрөг л хангалттай. Дубайд тийм биш. Катарын ДАШТ-ээс хөлбөмбөгийн нэг хэсэг бүлэмцсэн фанатуудын төрх мөн л ажиглагдахгүй.

Нэмэгдээд тоглолтын такс, хоол хүнсний зардал шаардлагатай. Жуулчид ганцхан тоглолт үзэхээр Дубайг зорихгүй. Хэсгийн шатны гурван тоглолт үзэх төлөвлөгөөтэй хөлбөмбөгийн фанат дээрх зардлыг гурав нугалж төлөх шаардлагатай. Хамгийн багадаа л 2100 долларын зардал гарах нь. Жуулчдад санхүүгийн том дарамт учруулж байгаа талаар ч спортын хэвлэлүүд бичээд эхэлж. Өмнөх ДАШТ-ий билетүүд худалдаанд гарсан даруйдаа л шуураад дуусч байсан бол энэ удаа тэмцээн хаяанд ирсэн өдрүүдэд ч сул суудлууд хаа сайгүй байна. Энэ янзаараа бол хэсгийн шатны тоглолтууд хагас дүүргэлттэй цэнгэлдэхэд л явагдаж таарах нь. Амралтын өдрүүдэд Бөхийн өргөөнд явагддаг барилдаанууд шиг л дүүргэлттэй цэнгэлдэхэд хөлбөмбөгийн баяр болох юм байна. Мэдээж энэ нь тэмцээний үеийн өндөр зардалтай шууд холбоотой.

Улаанбаатараас Дубайд очиж ганцхан тоглолт үзэхэд багадаа нэг хүнээс 7-8 сая төгрөгийн зардал гарах нь. Аялал жуулчлалын компаниуд ч ДАШТ-ий аяллыг зохион байгуулж байна. Дэлхийн аварга Герман болон Испанийн шигшээ багуудын тоглолт үзэх таван өдрийн аяллын зардал л 12 сая төгрөгийн ханштай байх юм. Ингэхдээ үүнд аялагчийн хувийн хэрэглээний зардал багтаагүй. Монгол дахь хөлбөмбөгийн фанатуудын зүгээс ганцхан тоглолт үзэхийн тулд 10 сая төгрөг зарлагадахаас зайлсхийж байгаа талаар хэлж байна. Мөн хэтэрхий баригдмал нөхцөлд нь таатай хандахгүй байгаа талаар ярьж байгаа юм. Манайханд онцлууштай мэдээ дуулгахад, энэ ДАШТ-ийг үзэх гэж нойроо хумслах хэрэг бараг гарахгүй. Тэмцээний тоглолтууд Улаанбаатарын цагаар 18:00, 21:00, 00:00, 03:00 цагуудаас явагдана. Ажлаа тарж очоод удирдлагатай “ноцолддог” цагаар хөлбөмбөгийн баярын халуухан тоглолтууд явагдаж таарна. Ганц тоглолт үзээд л амрахад яг тохиромжтой. Харин задгай асарт шар айраг шимэх зуураа хөлбөмбөг үзэх боломж манайханд гарахгүй нь.

Categories
арын-нүүр булангууд мэдээ

СОНИНЫ АРЫН НҮҮР: Өглөөний ундыг хүүхдэдээ заавал уулгаарай DNN.mn

Өсвөр насны хүүхдүүдийн дунд цөсний өвчлөл түгээмэл байгаа талаар оройн мэдээгээр ярьж байхыг нэг биш удаа сонслоо. Тэр дундаа хүүхдийн цөс өтгөрөх, чулуужих тохиолдол дэлгэрээд байгааг онцолж байх юм.

Тэгвэл анагаах ухааны доктор А.Оюунгэрэл эмч үүнд ач холбогдолтой зөвлөгөө ярьсныг энд онцолъё. Хүүхдийг өглөө сэрсэн даруйд нь бүлээн ус уулгах хэрэгтэй гэнэ. Ингэснээр хүүхдийн дотор эрхтэн сэрдэг байна. Хамгийн чухал нь сэрсэн ходоодыг хоосон ажиллуулж болдоггүй юм байна. Өглөө унд уугаагүй хүүхдийн анхаарал төвлөрөлт сул, хичээлээ ойлгодоггүйн хажуугаар эрч хүчгүй байдгийг судалгаагаар тогтоожээ. Иймээс хүүхдэд ус уулгасны дараа сүү, каш, цагаан будаа, бор гурил, зутан зэрэг хүнс хэрэглүүлэх хэрэгтэй аж. Ингэснээр олон төрлийн өвчнөөс сэргийлдэг талаар А.Оюунгэрэл эмч зөвлөсөн байна.

Тодруулбал, өглөө унд уухгүй хоосон ходоодтой гарснаар цөсний хүүдийд шингэн удаан хуримтлагдаж, цөсний өтгөрөлт явагддаг гэнэ. Энэ нь цаашлаад цөсний чулуу үүсэх, цөсний хүүдийд үрэвсэл бий болгодгийг хүүхдийн эмч нар анхааруулжээ. Өглөөдөө хүүхдийнхээ алгын чинээ ходоодны талыг нь л илчлэг хүнсээр дүүргээд явуулахад ходоод, цөсний эмгэгээс урьдчилан сэргийлэх боломжтой гэнэ. Өглөө хүүхдэдээ цай уулгахын хажуугаар өөрөө ч унд уугаад босох нь эрүүл мэндэд тань тустай. Цайны ширээний ар дахь яриа ч дулаахан, эерэг байдаг шүү дээ.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Ц.Шинэдолгор: Өнөөгийн нийгэмд ичихээ болих үзэгдэл хавтгайрсан нь биднийг ёс суртахууны доройтолд орсныг харуулж байна DNN.mn

Нийгэм сэтгэл судлалын дээд сургуулийн багш, сэтгэл зүйч Ц.Шинэдолгортой ярилцлаа.

-Өнөөдөр нийгмийн сэтгэл зүй ямар байна вэ. Нийгмийн сэтгэл судлаачийн зүгээс байр сууриа илэрхийлэхгүй юү?

-Нийгмийн сэтэлзүйн байдал, сэтгэцийн эрүүл мэндийн асуудал хүнд байна. Биеийн эрүүл мэнд ч тэр, сэтгэцийн эрүүл мэнд ч тэр, өвдсөн хойно нь арга хэмжээ авдаг. Энэ нь хүндрэхэд нөлөөлж байна. Бүх юмыг эцсийн шатанд оруулаад арга хэмжээ авдаг нь хүндрүүлэх гол хүчин зүйл болж байгаа юм.

Сэтгэцийн эрүүл мэндийн үндэсний төвөөс нийгмийн сэтгэцийн эрүүл мэндийн судалгааг жил бүр тайлагнадаг. 2013 онд хийсэн судалгаанд стресстэй холбоотой эмгэг 10, архинд донтох эмгэг 40 дахин нэмэгдсэн үзүүлэлт байгаа юм. Энэ судалгааг 20 жилийн хугацаанд 21 аймаг, есөн дүүргийг хамруулж хийсэн байдаг.

Сүүлийн үед таван хүний нэг нь сэтгэцийн ямар нэгэн тулгамдсан асуудалтай байгаа нь судалгаанаас харагддаг. Энд насанд хүрэгчдийн статистикийг л онцолж байгаа юм шүү. Эдгээр үзүүлэлтүүдээс нийгмийн сэтгэл зүй ямар хүнд байгаа нь тодорхой харагдаж байна. Энэ нь улс орны хөгжил, нийгмийн дарамт мөн тухайн хүний сэтгэл зүйтэй холбоотой. Жишээ татаад тайлбарлахад, манайх ардчилалд шилжээд 30 жил болж байна.

Нийгмийн шилжилтийн үед байсан жаахан хүүхдүүд өнөөдөр нас биед хүрсэн. Тухайн үед эцэг эхчүүд хүүхэд гэхээс илүү амьжиргаандаа гол анхаарлаа хандуулдаг байсны үр дүн одоо гарч байна. Хүүхдүүдээ үлдээгээд л ганзагын наймаанд явж байж.

Өнөөдөр хурцаар ажиглагдаж байгаа асуудал нь аминч үзэл. “Би л болж байвал бусад нь яасан ч хамаагүй” гэх хандлага түгээмэл болж. Өөрөөр хэлбэл, нэгэндээ огт хайргүй, харгис болсон байна. Энэ хэвийн үзэгдэл үү. Биднийг ийм болоход юу нөлөөлөв?

-Аминч үзэл хэвийн үзэгдэл биш. Ази хүний тухайд бүлгийн сэтгэлгээтэй байдаг. Европ хүний тухайд илүү би гэх сэтгэлгээтэй. Бидний тухайд Ази ч аминч үзэлтэй байгаа нь өөр зүйлээс үүдэлтэй. Өнөөдөр хөдөлмөрийн бүтээмжтэй насны хүмүүс нь нийгэм шилжилтийн үед хүүхэд насаа өнгөрүүлсэн байдаг. Тухайн үед эцэг эхдээ хайрлуулах хэрэгцээ нь хангагдаагүй хүмүүс. Иймээс тухайн хэрэгцээг хүүхэд өөрөө хангадаг байж. Энэ нь өөрөө л болж байвал бусад нь яах огт хамаагүй гэх үзэл суулгасан байна. Энэ үзлээ л тавихгүй яваад байгаа юм.

Нөгөө талаар аминч үзэл хүний хэрэгцээтэй салшгүй холбоотой. Нийгмийн хөгжил, амьжиргааны түвшин доогуур байгаа учраас хүний материаллаг болон сэтгэл зүйн хэрэгцээ хангагдахгүй байна. Энэ нь аминч үзэл хавтгайрсантай холбоотой. Мөн боловсролын систем үүнд тодорхой хэмжээд нөлөөлдөг. Жишээ татаад хэлэхэд, их дээд сургуулиуд ангийн системийг халчихсан. Оюутнууд хичээл дээрээ юу хийж байгаа нь огт хамаагүй болчихсон. Нэгнийхээ төлөө хариуцлага хүлээх, бусадтай юмаа хуваалцах зэрэг эв нэгдэлтэй чанарууд алга болж. Ядаж л нэг нь хичээлдээ ирэхгүй бол санаа тавьдаг байсан. Одоо бол бусад нь яах нь огт хамаагүй болсон.

-Анзаарагдаж байгаа өөр нэг асуудал бусдаас ичихээ больсон байна. Ёс суртахуун гэдэг зүйл анзаарагдахаа больж. Энэ юутай холбоотой вэ?

-Ичнэ гэдэг ёс суртахууны анхны илэрхийлэл. Хүүхэд өсч, хөгжиж яваад ичиж эхэлнэ гэдэг ёс суртахуун нь төлөвшилж бий болж байна гэсэн үг. Насанд хүрсэн хүмүүс ичихээ больж байгаа нь ёс суртахууны доройтлыг харуулж байгаа юм. Ёс суртахууны доройтол яагаад бий болов гэх асуулт гарч ирнэ. Энэ нь тухайн хүнд үүссэн сэтгэлийн шарх, стресс бухимдал зэрэг олон хүчин зүйлээс нөлөөлж бий болдог. Хүний дотор хуримтлагдсан зүйлс тэсэрч “би яасан ч яах вэ” гэх байдлаар ил гарч байна. Өөр нэг шалтгаан нь бусдын анхаарлын төвд орох сэдэл. Хайр халамж, нийгмийн хэрэгцээ нь хангагдахгүй байгаа учраас этгээд гаж зүйл хийж бусдын анхаарлыг татдаг болж. Ичихгүйгээр юу ч хамаагүй ярьж, гаж үйлдэл хийснээрээ бусдын анхаарлыг татаж сэтгэл зүйн хэрэгцээгээ хангаж байна. Нийгмээрээ шүүж, шүүмжилж байгаа нь тухайн хүнд эмзэглүүштэй зүйл боловч эсрэгээрээ аз жаргалтай болгож байхыг ч үгүйсгэхгүй. Ийм явдал өнөөдөр түгээмэл болж. Өөрөөр хэлбэл, гаж үйлдэл хийснээрээ сэтгэл зүйн хэрэгцээгээ хангаж байна гэсэн үг.

-Ийм үзэгдэл нийгэмд ямар хор уршигтай вэ?

-Нийгэмд асар сөрөг нөлөө үзүүлдэг. Жишээ татаад ярья л даа. Өнөөдөр манайд цахим хэрэглээ ямар ч хяналтгүй байна. Хэн нэгэн ичгүүргүй үйлдэл гаргахад өөр нэг нь дуурайдаг. Ингэж болох нь гэх сэдэл өгнө. Хамгийн хортой нь өсвөр насны хүүхдүүд анхааралтай ажиглаж байдаг. Бусдад халдварлаж байна л даа. Ийм сөрөг мэдээлэл хүлээж авч байгаа хүн сөрөг үйлдэл л гаргана.

-Ичихээ больсон үзэгдлийг та ёс суртахуунгүй болсонтой холбож хэлж байна. Нийгэмд тэнэгрэл хавтгайраад байна уу?

-Үгүй. Тэнэгрэл гэхээр сэтгэцийн эмгэг. Сэтгэцийн эмгэгтэй улс ичгүүртэй үйлдэл гаргаж байгаа нь тухайн хүний онцлог. Ёс зүтэйтэй холбох боломжгүй. Хэвийн үзэгдэл гэж ойлгож болно. Сэтгэцийн эмгэгтэй хүний үйлдлийг нийгэм хүндээр хүлээж авдаггүй шүү дээ. Харин эрүүл хүмүүс ичихээ байж хэвийн бус үйлдэл гаргаж байгаа нь сэтгэл зүйн шалтгаантай гэж хэлж болно.

-Өөр нэг сэтгэл эмзэглүүлдэг асуудал нь монголчууд нэгнээ үзэхээ больжээ. Замын хөдөлгөөнд оролцох үед энэ нь хурцаар илрэх юм. Хэдхэн хором хүлээгээд л шийдэх асуудалд л бусад руугаа дайрч давшлаад байна. Нэгнийхээ дор орохгүй гээд л дайрах юм. Энэ юутай холбоотой вэ?

-Бүх зүйлд хүүхдүүдийн хооронд уралдаан зарлаж байна. Хичээл, спорт, урлагийн гэх мэтчилэн. Энд амжилт гаргахгүй л бол эцэг эхдээ, багшдаа зэмлүүлдэг. Энэ нь бусдаас илүү байх ёстой гэх сэдлийг өдөөж өгдөг. Энэ нь социализмын үед л эхэлсэн. Өнөө үед хурцаар явагдаж байна. Энэхүү хандлага ажил дээр гарахад шууд илэрч байгаа юм. Ингэж хүмүүжсэн улс нэгнийхээ дээр гарах гэж оролдох нь хэвийн үзэгдэл. Түрүүлэхгүй л бол зэмлүүлдэг мэдрэмж л яваад байна. Үүнээс үүдэлтэйгээр хэн нэгний дээр гарахын тулд би юу ч хийж болно гэх хандлагатай болчихсон. Өнөөдөр нэгнийхээ дор орохгүй гэх хандлага түгээмэл болсон нь үүнтэй шууд холбоотой.

-Аминч үзэл, нэгнийхээ дээр гарахын тулд юу ч хамаагүй хийдэг ийм хандлага биднийг юунд хүргэх вэ?

-Аминч үзэл тухайн хүнийг амжилтад хүрэхэд түлхэц өгч болно. Нөгөө талаар амжилтад хүрсэн нэгнээ доош татах үйлдэл хавтгайрна. Өнөөдрийн нийгэм яг ийм болсныг олон жишээ харуулдаг. Би дээшээ гарахгүй л бол бусад нь гарахгүй гэсэн хандлага. Үүний тод илрэл нь амжилттай яваа чинээлэг хүмүүсийг нийгмээрээ үзэхээ больчихсон явдал. Хүн алдаа оноотой байдаг. Сайн талыг харахгүй, муу муухайг нь онцолдог болж. Муу, муухайг нь дуудаад л нэгнийгээ доош чирдэг. Товчхондоо тамын тогооны үлгэр. Бусдын сайханд баярладаг, хүлээн зөвшөөрдөг чанар өнөөдөр ховор болсон байна. Энэ чигээр явахад хөгжил дэвшлийн талаар дурсаад хэрэггүй. Жаахан гялтайсан нэгнийхээ муу муухайг уудлаад л татаад унагачихна. Аминч үзэл, нэгнийгээ үзэхээ больсон хандлагын сөрөг тал нь энэ.

-Цаашид яах вэ. Аминч үзлээс яаж ангижрах вэ?

-Хүний хөгжил сэтгэл зүйн боловсрол гэдэг зүйлд анхаараад ирэхэд нийгэм эрүүлжиж зөв чигт явна. Бусдыг хүлээн зөвөөрөх, байгаагаар нь хүлээж авах, дэмжих сэтгэхүйг хүүхдэд суулгах хэрэгтэй. Цаашлаад гэр бүлийн харилцаанд хань ижлээ хүлээн зөвшөөрөөд ирэхэд эерэг уур амьсгал бүрдэнэ. Ийм уур амьсгалд өсч хүмүүжсэн хүүхэд бусдын муу муухайг уудлаад байхгүй. Сэтгэл зүйн боловсрол олгох ажлыг үе шаттайгаар зохион байгуулснаар нийгмийн сэтгэл зүй эрүүлжиж, тэнцвэржээд цаашлаад улс орон хөгжиж сөрөг таагүй зүйлүүдээс урьдчилан сэргийлнэ. Аминч үзэл гэх сөрөг зүйлийг гаргахгүйн тулд үндэс сууриас нь хойч үеэ бэлдэж эхлэх ёстой. Бодлогын түвшинд шийдэх асуудал. Өнөөдөр бол урлагийнхан ч юм уу инфлюнсер улс үүнд анхаарах хэрэгтэй. Хүн бүр кино үздэг. Үүнийг кино урлагаар дамжуулж түгээж болно. Нийгэмд өрнөж буй сөрөг зүйлс юунд хүргэхийг урлагаар илэрхийлж үр дүнд хүрдэг тод жишээ Солонгос улс байна.

Categories
амьдралын-өнгө мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Говийн тэмээчин Б.Бүжин: Манай говийн малчид хилийн зогоон гаталж өвөлжихөөр нүүсэн DNN.mn

Монгол орны урд хязгаар Өмнөговь аймгийн Номгон сумын нутаг Борзонгийн говь, Орвог гашууны бор толгой орчимд намаржиж буй тэмээчин бүсгүй Б.Бүжинтэй ярилцлаа.

-Сайхан намаржиж байна уу та. Борзонгийн говь орчмын намар ямар болж байна?

-Борзонгийн говийн зун гандуухан байлаа. Хур бага орлоо. Намрын шаргал өдрүүд дуусч ойрын хэд хоног жавартай байна. Ерөнхийдөө сүүлийн хоёр жилийн хугацаанд бороо ховор үзлээ. Борзонгийн говийн малчдын зарим нь хилийн зогоон гаталж өвөлжихөөр нүүсэн. ХХЕГ-аас зөвшөөрөл авдаг. Сумын Засаг дарга маань хөөцөлдөж өгдөг. Хилийн цаана чинь Өмнөд Монголын Алшаа аймгийн нутаг залгадаг. Борзонгийн говийн айлууд хилийн бүсээс 40-80 км-ын орчимд байдаг. Орвог гашууны Бор толгойн архан талаар 100 орчим тэмээчин өрх өвөлжихөөр үлдсэн. Монгол орны өмнөд цэг Орвог гашууны Бор толгой Улаанбаатараас 860 км. Зун тааруу болсонтой холбоотойгоор бог мал бүхий иргэд бусад аймаг, сумд руу оторлохоор нүүсэн. Манайх сумын төвөөсөө алс, хилийн бүс дагуу нутагладаг юм. Борзонгийн говийн бүс нутаг тэмээ хариулахад тохиромжтой. Дээхнэ үед бол тэмээгээ услах асуудал байлаа. Өнөөдөр малчин өрхүүд хамтарч худаг гаргачихсан, ямар ч асуудал алга. Гүний худгаас мотор ашиглаж усаа гаргадаг. Олон тэмээ услахад шатахуун их хэрэг болно. Хагас сар болоод л бидний нэг нь сумын төв рүү шатахуунд явж нөөцөө бэлтгэдэг. Өдөр ирэх тусам л шатахууны үнэ нэмэгдэж байна. Өнөөдөр бол Номгон сумын төвд литр шатахуун 3100 төгрөгийн ханштай байгаа. Энд гаднаа техникгүй айл байхгүй. Түлш, шатахуун шиг эрэлттэй зүйл алга. Зарим үед энд шатахуун тасарна. Энэ л том асуудал дагуулдаг юм.

-Нутгийн иргэд энэ өвлийн өнгийг яаж шинжиж байна?

-Нутгийн буурлууд намрын дунд сарын шинийн 15-ны өдрийн өнгөөр тухайн өвлийг шинждэг. Энэ өдрийн өнгөөр бол цаг агаар тогтуун дулаахан өвөл ирэх төлөвтэй байна. Борзонгийн говьд өвөл ер нь тогтуун болдог. Сүүлд 2010 онд сүрхий цас унаж, зуд болсон. Одоогоор өвөлдөө бэлтгээд бараг дуусч байна. Говьд хадлан авахгүй. Цахилдаг өндөр ургасан газруудаа хадаад нөөцөлдөг. Хавар ядарсан малдаа өгнө. Тэр дороо тэнхрээд л ирдэг. Энд хангай шиг түлш элбэг олдохгүй. Хороо бууцаа цэвэрлэж хөрзөн бэлтгээд түлнэ. Өвлийн бэлтгэл товчхондоо ийм. Удахгүй бид идшээ бэлтгэнэ. Намрын цагт малчид хүнсэндээ хонины мах хэрэглэдэг. Өвөл, хавар гол төлөв тэмээний мах иднэ. Эндхийн нөхцөлд тохиромжтой байдаг юм. Махаа эвдэж нөөцлөөд, заримыг нь борцолдог. Хаврын хатуу өдрүүдэд тэмээний борцоороо шөл хийж уугаад л өнгөрөөнө. Говийн ургамал ховор ч шимтэй. Гадны аймгуудаас ч говийн мах захиалж авах нь бий. Зорьж ирээд махлаад авч явдаг юм. Жил жилийн өдийд л мах сурагласан улсын хөлд бид дарагддаг. Малчин бидний амьжиргааны эх үүсвэр нь мах. Айлууд багадаа л 100 орчим тэмээтэй. Тэднээсээ махалж зараад л амьжиргаагаа залгуулдаг.

-Говьд махны ханш ямар байна вэ. Бэлчээрийн даацтай холбоотойгоор малчид малаа цөөлөх сонирхолтой байх шиг?

-Энэ жил олон аймагт гандуу байлаа. Малаа махлаад зарах сонирхол малчдад их байна. Өнөөдөр бол мах кг нь 5000-6000 төгрөгийн ханштай л байгаа. Ийм хямд үед зарах хэцүү. Малыг амьдаар нь урагш нь гаргах талаар мэдээлэл явж байна. Энэ асуудал хэрэгжвэл махны үнэ өсөх талаар малчид ярьж байна. Бид зурагт үзээд л энэ төрлийн мэдээллээ авчихдаг. Яг одоогоор малыг хөлөөр нь урагш гаргах асуудал малчдын анхаарлын төвд байна. Чөлөө заваараа фэйсбүүк ороход малыг амьдаар нь гаргаж тамлахгүй гэж бичсэн байна лээ. Уул нь энэ бүхэн малчдын л сонголт байвал зүгээр санагдах юм. Амьдаар нь зарах нь зарна биз. Сонирхолгүй нь махлаад зарах биз.

-Тэмээний ашиг шим өөр юу байдаг юм бэ?

-Жилийн дөрвөн улиралд тэмээгээ саадаг. Бог мал зуны цагт л сааль өгдөг бол тэмээгээ хэзээ ч бариад сааж болно. Хоормог гаргана. Сумын төвд хоормогны эрэлт их. Улаанбаатар луу нийлүүлдэг. Өнөөдөр литр хоормог энд 10.000 төгрөгөөр зарагдаж байна. Эрүүл мэндэд чухал ач холбогдолтой энэ ундааг сахарын өвчтэй хүмүүс авч хэрэглэдэг. Борзонгийн говийн брэнд бүтээгдэхүүн нь ингэний ундаа хоормог гэж хэлж болно. Малчдын гараас авах сонирхолтой улс олон. Хөдөлмөрлөж байгаа бүхэн энд элбэг хангалуун амьдрах боломжтой. Жилийн дөрвөн улиралд ингээ саана. Хаврын цагт бол ямаагаа самнаад ноолуураа гаргачихна. Энэ мэтээр амьжиргаагаа залгуулаад элбэг хангалуун амьдарна.


-Залууст хөдөө амьдрах сонирхол бага байна уу?

-Хүүхдүүд хот руу номын мөр хөөх сонирхолтой. Мал дээр гол төлөв 40-өөс дээш насны хүмүүс л байдаг. Сүүлийн жилүүдэд залуу гэр бүл тэмээ маллах нь нэмэгдсэн. Тэмээний тухайд бусад малыг бодоход арчилгаа нэг их шаардахгүй. Услаад л байхад зөнгөөрөө бэлчээрлээд явдаг.

-Борзонгийн говийн тэмээчин өрх бүр интернэтед холбогдсон уу. Энэ мэт мэдээллээ телевизээс гадна өөр ямар сувгаар хүлээж авч байна?

-Хоёр жилийн өмнө энд юнителийн 4G сүлжээ нэвтэрсэн. Тэмээний бэлчээрээсээ л интернэт орно. Мэдээллийг цаг алдалгүй хүлээж авна. Алс оронд суудаг ах, дүү амраг садантайгаа цаг тутам холбогдож, дүрсээ хараад ярьчихдаг. Малчны хотноос л дэлхий ертөнцтэй хөл нийлүүлээд л алхаж байна. Тэмээгээ услахдаа худгийн орчимд бид цугладаг. Ингээд л хүлээж авсан мэдээллээ бусадтайгаа хуваалцана. Худгийн бэлчирт л Орос Украины дайн, урд, хойд хил яаж байна гээд л өргөн сэдвээр халуун яриа өрнөдөг. Хүлээж авсан мэдээллээ бусадтайгаа хуваалцдаг. Энд сонин ирнэ. Арай настай улс нь сонин гарчиглах дуртай. Цахимд худал, үнэн янз бүрийн мэдээлэл явдаг. Хэвлэмэл материалыг бодит эх сурвалж гэж илүүд үздэг. Ахмад улс утас ухаад суух нь ховор. Нүдний шилээ зүүгээд сонин гарчиглаад сууж байх нь бий. Залуусын тухайд утас үзэхээс гадна ном их уншина. Номын сантай айл хөдөөд олон. Малын бэлчээрт номтой нөхөрлөдөг хүмүүс бий шүү. Уншсан номоо хоорондоо солино. Агуулгынх нь талаар санал бодлоо солилцдог. Нөгөө хэсэг нь Малчин тв их үзнэ. Тэр дундаа мал маллах арга ухаантай холбоотой нэвтрүүлгүүдийг шимтэж сонирхдог.

-Малчин өрхүүд чөлөөт цагаараа өөр юу хийж байна вэ?

-Малчид шинэ жил, ахмадын баяр, тэмээний уралдаан, багийн наадам гээд тэмдэглэлт баярыг багийнхаа соёлын төвд өргөн дэлгэр тэмдэглэдэг. Өглөө болтол бүжиглэж, тоглоом тоглоно, тэмцээн зохиож нэгнээ шагнана гээд инээд хөөрөөр дүүрэн өнгөрүүлдэг. Сая ахмадын баяраа тэмдэглэж өндөр настай улсдаа хүндэтгэл үзүүлсэн. Удахгүй шинэ жилээ тэмдэглэдэг уламжлалтай. Дараа нь Олон улсын эмэгтэйчүүдийн баяраа тэмдэглэнэ. Хааяа багийн төвд бүжиг болно. Багийнхан тэр аяараа л цуглаж хөл хөөр болдог юм. Хүлээдэг хүмүүс ч бий. Сумын төвд дуучид тоглолт хийнэ. Сая л гэхэд дуучин Т.Ганбүргэд ирсэн. Сумынхан заал дүүрэн цуглаад л үзсэн. Хавар дуучин Э.Чинбаяр, В.Баттулга гээд дуучид уран бүтээлийн тоглолт хийсэн. Малчин өрхүүд хотоороо л цуглаж үздэг. Тасалбар нь 20.000 төгрөгийн ханштай байдаг юм. Хоёр литр хоормог зараад л хоёр цаг тоглолт үзээд харьцгаадаг. Эндхийнхэн зохиолын дуунд их дуртай.

-Сумын төвийн айл өрхүүдийн амьжиргаа ямар байна вэ. Гол төлөв ямар ажил хөдөлмөр эрхэлж байна?

-Манай сум есөн жилийн сургуультай. Сумын төвд бага насны хүүхдээ сахидаг цөөн хүмүүс бий. Тэгээд хэдэн төрийн албан хаагч. Ингээд л болоо. Хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг хүмүүс уул уурхайтай сумд руу шилжээд явчихсан. Уул уурхайтай сумдад зах зээл нь том. Номгон суманд хувиараа хөдөлмөр эрхэлдэг хүн маш цөөн. Хүн ам төвлөрсөн сумд руу явчихсан. Харьцуулаад харахад уул уурхайтай сумдын хөгжил хол илүү байдаг. Залуус сумандаа очмоор байна л гэдэг. Ажлын байр хомс байна гэдэг юм. Хотод сурдаг дүү нартайгаа холбогдоход сумандаа ажлын байр бий болгох талаар л хэлдэг юм. Хүм ам нь цөөн учраас бэрхшээлүүд гарна.

-Номгон суманд өргөн хэрэглээний бараа бүтээгдэхүүний ханш ямар байна вэ. Боомттой ойр нутагладаг өрхүүд бараа бүтээгдэхүүнээ цаанаас татаж байна уу?

-Бид Улаанбаатараас татдаг. Үнэ ханшийн тухайд жилийн өмнөхөөс нугарч өссөн. Нөгөө талд махны үнэ уначихсан. Ийм л байна.

-Хилийн заставаар ойр нутагладаг ямар ямар айлууд байна вэ. Говийнхны хөгжөөнтэй ярианаас цухас дурдахгүй юу?

-Манай говийнхон чинь шөнө ер нь их явцгаадаг. Чөтгөр их ярьж дэмийрцгээдэг. Өвөө эмээ, аав ээжийн үеэс сонссон зүйлсээ ам дамжуулаад ярьдаг. Тэгээд манай нутгийн нэг ах шөнө тэмээтэй явж байгаад л нөгөө дэмий яриануудынхаа тухай бодож явжээ. Тэгтэл тэмээ нь гэнэт явахаа байгаад зогсчихож. Тэмээгээ явуулах гэж зөндөө их оролдсон ч ер явдаггүй ээ. Тэгэхээр ах бодож л дээ.За хө, нөгөө чөтгөр гэгч нь л таарчихлаа даа гээд үсрээд буучихсан чинь эрэг рүү уначихсан. Тэмээ нь эрэг тулчихаар нь гаталж чадахгүй зогсоод байсан нь чөтгөр таарлаа гээд бодчихгүй юу.

Айлууд хилийн заставынхаа ойрхон нутагладаг. Мөн зарим малчид маань Хилийн туслах хүчний гишүүн хийдэг. Сумын сайн малчин Ц.Эрдэнэдалай, сумын сайн малчин Т.Амарсанаа гээд туслах хүчний гишүүд байдаг. Сумын сайн малчин Ж.Чулуунбаатар, А.Эрдэнэсан, М.Мөнхтуяа, О.Хүрэлбаатар, Т.Уулзсанаа, А.Төрбат, Ц.Тогтмол, А.Эрдэнэбилэг мөн Аймгийн сайн малчин Б.Амартайван гээд аймаг сумын алдарт уяачид аварга малчид олон бий. Хилийнхээ зурвас бүс хамгийн ойр насаараа нутаглаж буй тэндхийн янгир ямааг хэдэн тэмээтэйгээ хамт усалдаг О.Цэдэнпил гуайг онцолж хэлье. Өдгөө 80гаруй настай буурай маань залуудаа сайхан дуулдаг байсан төдийгүй урын сандаа 100 гаруй дуутай. Эдүгээ эх нутгийнхаа хилийг манангаа цагийн дөрвөн улиралд тэмээн сүргээ услан яг тэр өвөлжөөндөө байдаг. Мөн цасгүй, хур бороо бага жил усанд ирэх янгир ямааг усласан хэвээр л байна. Мөн Д.Сүрэнжав, Ё.Жанчиваа, О.Цэдэнпил, Р.Дамчай, Д.Цэндоо, Д.Янжий гээд олон олон ахмад буурлууд маань тэмээ болон бог мал маллан малч ухаан өвлөн шинэ залуу малчиддаа үлгэр дуурайлал болж эх нутгийнхаа хил орчимд амьдарч байна.

Categories
мэдээ нийгэм

Г.Отгонтамир: Өнгөрсөн баасан гаригт 501 согтуу жолооч илрүүлсэн DNN.mn

ТЦА-ны Урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн ахлах мэргэжилтэн, цагдаагийн хошууч Г.Отгонтамиртай ярилцлаа.

-Согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодох зөрчил түгээмэл байна уу. Үүнтэй холбоотой ослын мэдээлэл тасрахгүй юм.

-Их байна. Энэ оны эхний есөн сарын байдлаар согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсон 42760 зөрчлийг илрүүлж учирч болох эрсдэлээс сэргийлж, таслан зогсоосон. Ер нь согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодсонтой холбоотой зам тээврийн ослын улмаас жилд 100-150 хүн нас бардаг тоон мэдээлэл бий. Ийм харамсалтай жишээ байхад л согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох зөрчил гараад байна. Үүнийг таслан зогсоохын тулд Тээврийн цагдаагийн албанаас хяналт шалгалтыг эрчимжүүлж ажиллаж байгаа. Өнгөрсөн долоо хоногийн баасан гаригийн шөнө л гэхэд 501 жолооч согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодож замын хөдөлгөөнд оролцсон зөрчлийг илрүүлсэн. Ердөө тавхан цагийн дотор шалгалтын ажиллагаа явуулахад 501 зөрчил илэрч байгаа юм. Согтуугаар жолооны ард суусан хэн нэгэн хутга барьсан алуурчинтай яг адилхан. 501 алуурчин хутга бариад гарсан гэсэн үг. Иргэдийн зүгээс архи уугаад жолооны ард суухгүй байх тал дээр хатуу анхаарах хэрэгтэй. Зам дээрх шалгалтын ажиллагааг эрчимжүүлснээр энэ төрлийн ослын дуудлага мэдээлэл буурсан үзүүлэлт харагдаж байна. Алба хаагчдын зүгээс гэрэл дохио зөрчсөн, нэгдүгээр эгнээгээр зорчсон, үзлэг оношилгоонд хамрагдаагүй тээврийн хэрэгсэлтэй хөдөлгөөнд оролцох зэрэг зөрчлийг телекамерын хяналтаар илрүүлж ажилладаг. Тухайн тээврийн хэрэгсэлд яваа жолооч архи согтууруулах ундаа хэрэглэсэн үү, жолооч мөн үү гэх зэрэг зөрчлийг алба хаагч биетээр шалгаж илрүүлдэг.

-Тавхан цагийн дотор л 501 жолооч согуугаар замын хөдөлгөөнд оролцсон гэхээр өндөр үзүүлэл харагдаж байна. Сэрэмжлүүлээд байхад согтуугаар жолооны ард суугаад байгаа нь юутай холбоотой байна вэ. Та бүхний зүгээс шалтгааныг нь яаж харж байна вэ?

-Согтуугаар замын хөдөлгөөнд орсон жолооч баригдаад “Гэр ойрхон байсан”, “Дуудлагын жолооч дуудаад ирэхгүй болохоор барьж явсан” гэх тайлбар хэлдэг. Иргэдийн ухамсар муу байна л даа. Согтуу жолоочтой холбоотой эмгэнэлтэй ослууд ар араасаа гарч байхад үүнээс сэрэмжлэхгүй байгаа нь ухамсартай л холбоотой.

-Энэ төрлийн ослоос урьдчилан сэргийлэхэд иргэд аж ахуйн нэгжийн оролцоо хэрэгтэй байна уу?

-Тийм. Иргэд аж ахуйн нэгжийн оролцоо чухал. Хамт архи уусан нэг нь жолооны ард суухад ямар эрсдэлтэй учирч болох вэ гэдэгт анхаарах хэрэгтэй. Мөн аж ахуйн нэгжүүд ч үйлчлүүлэгчдэдээ такси барьж явах, гэр бүлээсээ хүн дуудах, дуудлагын жолоочоос үйлчилгээ авах зэргийг анхааруулж байвал зүгээр. Өнөөгийн нөхцөл байдалд аваад үзэхэд үйлчилгээний газруудын олонх нь ариун цэврийн өрөөндөө дуудлагын жолоочийн зурагт хуудас л өлгөсөн харагддаг. Согтууруулах ундаагаар үйлчилдэг аж ахуйн нэгжүүд үйлчлүүлэгчид нь хөдөлгөөнд оролцох явцдаа осол гаргаж болзошгүй байгаа учраас хамтарч ажиллаж сэрэмжлүүлэг мэдээ, мэдээллийг түлхүү өгөх хэрэгтэй.

Согтуугаар жолооны ард суух зөрчлийг таслан зогсоох, урьдчилан сэргийлэхэд аж ахуйн нэгж албан байгууллагуудын оролцоо үүнд чухал үр нөлөөтэй. Согтуу жолоочийн балгаар уй гашууд автаж байгаа олон зуун гэр бүл бий. Согтуугаар жолооны ард сууж өөрөө осолд өртөж бусдыг хохироож, өөрийгөө гэмтээсэн олон жишээ байгаа. Үйлчлүүлэгчдэдээ согтуугаар жолооны ард суухгүй байсныг анхааруулнаас учирч болох энэ бүх эрсдэлээс үйлчлүүлэгчээ сэргийлнэ. Энэ оны эхний есөн сарын байдлаар л согтуу жолоочийн ослын улмаас 45 хүн нас барсан үзүүлэлт бий. Үйлчилгээний байгууллагууд гэмт хэрэг зөрчлөөс урьдчилан сэргийлэх үндсэн хуулиар хүлээсэн үүргийн хүрээнд үүнд оролцох нь зөв. Оролцоо гэдэг нь ганц зурагт хуудас ханандаа өлгөөд өнгөрөх биш, үйлчлүүлээд гарах хүртэл нь осол аваарыг сэрэмжлүүлээд явах хэрэгтэй.

-Өөр нэг хөндүүр асуудал нь бага насны хүүхэд зам тээврийн осолд өртөж байгаа явдал. Үүнээс урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр ямар ажил арга хэмжээ авч ажиллаж байна вэ?

-Энэ оны эхний есөн сард зам тээврийн ослын улмаас 604 хүүхэд бэртэж, 57 хүүхэд нас барсан харамсалтай мэдээлэл бий. Тэдгээрийн 51 нь орон нутагт, зургаа нь нийслэлд байгаа юм. Замын хөдөлгөөний дүрэмд 0-10 насны хүүхэд эцэг эх, асран хамгаалагчтай хөдөлгөөнд оролцохыг заасан байдаг. Шар дарцаг өргөж зам гарснаар жолооч нарт 150-200 метрийн зайнаас харагдаж, сургууль орчимд хүүхэд авто осолд өртөх тохиолдол багассан. 2019 оны хичээл эхэлсэн үеийг 2021 оны мөн үеийнхтэй харьцуулахад сургууль орчимд явган хүний гарц орчимд гарсан осол 32.5 хувиар багассан. Мөн эцэг эхийн эргүүл буюу “School Police” ажилласнаар осолд өртөх тохиолдол 45-50 хувиар буурсан үзүүлэлт бий.

Categories
мэдээ үндэсний-бөx цаг-үе

Л.Бат-Очир: БНСУ дахь лаборатори руу бөхчүүдийн нэрс явдаггүй. Зөвхөн код л очно. Нэрс нь хар жагсаалтад орох боломжгүй DNN.mn

Үндэсний бөхийн допингийн шинжилгээ тойрсон олон асуудал бий. Тив дэлхийн зэрэглэлийн тэмцээнүүдийн шинжилгээний хариу өдөртөө гардаг бол баяр наадамд шөвгөрсөн бөхүүдийн шинжилгээний хариу хоёр сар орчмын дараа гардаг нь араасаа асар их хардлага дагуулдаг. Өөр нэг ноцтой асуудал нь допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн бөхчүүдийн нэрс Дэлхийн допингийн эсрэг байгууллага (WADA) –ын хар жагсаалтад бүртгэгдээгүй байгаа юм. Үүнээс үзэхэд наадамд шөвгөрсөн бөхчүүдийн шээсийг дэлхийн допингийн эсрэг агентлагийн итгэмжлэгдсэн лабораторид шинжлүүлэх нэрийн дор мөнгө угаах ажиллагаа явж байх магадлал байгаа юм.

Спортын их эмч Л.Бат-Очиртой ярилцлаа. Түүний тухайд өнгөрсөн жилүүдэд баяр наадмын допингийн шинжилгээнд гардаж ажиллаж байсан юм.

-Баяр наадамд шөвгөрсөн бөхчүүдийн допингийн шинжилгээний үйл явц хөшигний ард явдаг нь нийгэмд хардалт дагуулах юм. Энэ шинжилгээг авах үйл явц ил тод, нээлттэй байж болдоггүй юм уу?

-Манайх WADA-ийн гишүүн орон. Шинжилгээ авахдаа WADA-ийн л дүрмийг баримтална. Дүрэмдээ бол нээлттэй явуулах боломжгүй талаар заасан байдаг. Допингийн шинжилгээ өгөх хүн хянагч эмчийн хамт өрөөнд ороод л зориулалтын саванд шээнэ. Үүнийгээ A, Б гэсэн хоёр саванд хувааж хийдэг. Шинжилгээнд “А” савтай шээсийг явуулна. Харин шинжилгээний хариутай санал нийлэхгүй байгаа тохиолдолд “Б” савтай шээсийг шинжилгээнд явуулдаг. Бөхчүүдийн шинжилгээг энэ журмаар л авдаг.

-Тамирчин олон улсын итгэмжлэгдсэн лабораторид допингийн шинжилгээнд хамрагдаад бүдэрсэн тохиолдолд нэр нь хар жагсаалтад ордог шүү дээ. Үндэсний бөхчүүдээс допингийн шинжилгээнд бүдэрдэг ч нэрс нь хар жагсаалтад орохүй юм. Ер нь бөхчүүдийн допингийн шинжилгээг итгэмжлэгдсэн лабораторид хийдэг юм уу?

-Энд нэг зүйлийг ойлгох хэрэгтэй. Тухайн хар жагсаалтыг та анзаарсан бол зөвхөн олимп, тив дэлхийн зэрэглэлийн тэмцээний үеэр допингийн шинжилгээнд бүдэрсэн тамирчдын нэрс бий. Өөрөөр хэлбэл, тэр олон тамирчин шинжилгээнд бүдэрч байхад нэг бүрчлэн нэрсийг нь хар жагсаалтад оруулдаггүй. Жүдо, чөлөөт, бокс, биатлон гэх мэт их спортын тамирчид бүдэрсэн тохиолдолд хар жагсаалтад оруулна. Мөн үндэсний бөхчүүд допингийн шинжилгээнд хамрагдахад овог, нэр нь БНСУ дахь лаборатори руу явдаггүй. Зөвхөн код л очдог. Тухайн кодны нэг нь лаборатори луу очоод нэг хувь нь тухайн тамирчинд үлддэг. Хариугаа авахдаа кодоо тулгана. Тиймээс допингийн шинжилгээнд бүдэрлээ гээд л овог, нэрийг нь хар жагсаалтад оруулах боломжгүй.

-Бөхчүүдийн допингийн шинжилгээг итгэмжлэгдсэн лабораторид хийдэг талаар та онцолж байна. Тэгвэл энэ олон бөхчүүд допингийн шинжилгээнд бүдэрч байхад WADA яагаад огт тоохгүй байна вэ. Допингийн хэрэглээ хавтгайрсан гэх шалтгаанаар олон улсын тэмцээнээс бандуулах эрсдэл ойрхон байгаа юм биш үү?

-WADA өөрөө улс орнуудын үндэсний спортыг нэг их тоодоггүй юм. Их спорт л гэхээс үндэсний спортод огт ач холбогдол өгдөггүй. Энд тодорхой жишээ татаад ярья л даа. АНУ-ын үндэсний спорт бол сагсан бөмбөг. Дэлхийн хамгийн том лиг тэнд байна. Сүүлийн гурван жилийн хугацаанд тэндээс допингийн шинжилгээ авсангүй. Тамирчид “нисч” байна шүү дээ. Тамирчдынх нь статистик үзүүлэлтүүд ч эрс өссөн. Допингийн нөлөөгөөр тэр. Үүнийг WADA огт тоодоггүй. Үр дүнд “NBA”-ын үзэгчид хэд дахин нэмэгдсэн үзүүлэлт харагддаг. Шууд хэлэхэд, допинг гэж зүйлийн тунг нь тааруулж хэрэглэж байна гэх юм уу даа. Мөн энд Японы үндэсний спорт сумо бөхийг дурдаж болно. Допингийн хэрэглээ нээлттэй байдаг. Тийм байхад WADA манай хэдхэн бөхчүүдийн асуудалд анхаарал хандуулж нэрсийг нь хар жагсаалтад оруулж, олон улсын тэмцээнээс бандана гэж хэзээ ч байхгүй. Харин манайхнаас жүдо болон чөлөөт бөхийн тамирчид ингэж олноор допингийн шинжилгээнд бүдэрвэл асуудал үүснэ. Оросуудын араас орно л гэсэн үг. Тэдний хувьд зохион байгуулалттайгаар допинг хэрэглэсэн нь тогтоогдож олон улсын тэмцээнд оролцох эрхээ хасуулсан шүү дээ. Допингийн шинжилгээнд гардаж ажилладаг эмчийн хувьд онцлоход, манай их спортын тамирчид допингийн зөрчилд тэр бүр холбогдоод байдаггүй юм шүү.

-Бөхчүүдийн шинжилгээг захын эмнэлэгт хийлгэсэн нэр зүүгээд л мөнгө угааж, бөхчүүдийн нэр төрд халдаад байдаг юм биш үү?

-Захын хувийн эмнэлэгт ийм шинжилгээ хийх боломж байхгүй шүү дээ.Бөхчүүдийн шинжилгээний хариуг та анзаарвал албан ёсны зөвшөөрөлтэй эмчийн гарын үсэг, тамга тэмдэг ч байгаа. Тэрнээс биш дурын лаборатори руу явуулаад тийм хариу авах ямар ч боломжгүй.

-Таны ярианаас үндэсний бөхөд допингийн шинжилгээ хэрэггүй гэж ойлголоо. Зохистой хэрэглээ байх нь зөв гэж та хэлж байна уу?

-Яг тийм ч биш л дээ. Өнөөдрийн нөхцөл байдалд хэрэглээг нь чөлөөтэй орхичихвол хэдхэн бөхийн эрүүл мэнд ойрын арван жилд л сүйрнэ. Зохистой хэрэглэх мэдлэг, мэдээлэл тэдэнд байхгүй. Хамаагүй хэрэглээд л эрүүл мэндээ устгах эрсдэлтэй. Цаашдаа нэмэлт бүтээгдэхүүнийг зохистой хэмжээнд нэвтрүүлбэл үндэсний бөх илүү олон хүний сонирхол татна. Илүү ширүүн өрсөлдөөн гарна. Харин адуу, малд хэрэглэдэг амь тариа хамаагүй тунгаар хэрэглээд байвал хэдхэн жилийн дотор л бөхчүүд маань эрүүл мэндээрээ хохироод дуусна гэв. Бид дээрх асуудлаар Монголын үндэсний допингийн эсрэг байгууллагаас тодруулга авахаар хандсан ч тодорхой мэдээлэл өгсөнгүй.

Categories
мэдээ үндэсний-бөx цаг-үе

Допинг хэрэглэсэн тамирчид эмч нарыг хахуульдаж хариуцлагаас мултардаг жишиг тогтох нь гэв DNN.mn

Өнгөрсөн долоо хоногт Засгийн газрын хуралдаанаар Допингийн эсрэг үндэсний дүрмийг хэлэлцэж баталсан. Энэ дүрэм батлагдсанаар тамирчдын допингийн зөрчлийг зохицуулах эрх зүйн орчинтой болж байгаа юм. Допингийн зөрчил гаргасан тамирчид “Миний шээсийг сольсон байна” гэх зэргээр шүүхэд хандах, хэн нэгэн албан тушаалтны нөлөөгөөр хариуцлагаас зайлсхийх боломж хумигдаж байна. Өөрөөр хэлбэл, допингийн бүх зөрчлийг Допингийн эсрэг үндэсний дүрэмд тулгуурлаж шийдвэрлэнэ. Энэ дүрэм батлагдахаас өмнө Баяр наадмын бус үед допингийн зөрчил гаргасан бөхчүүдэд хариуцлага хүлээлгэх эрх зүйн орчин манайд байгаагүй юм.

Харин допингийн эсрэг үндэсний дүрмийн зарим заалтууд манай хөрсөнд хэрэгжихэд асуудалтай байгааг зарим бөхчүүд хэлж байна. Тодруулбал, эмчилгээний зорилгоор допинг хэрэглэсэн бол хариуцлагаас чөлөөлөх тухай заалт энэ дүрэмд суусан нь асуудал дагуулжээ. Асуудлын хүрээнд мэргэжилтнүүд болон зарим бөхчүүдийн байр сурийг хүргэе.

Спортын анагаахухааны эмч Л.Болдсайхан: Хориотой бодис хэрэглэсэн тамирчин ямар үндэслэлээр хариуцлагаас чөлөөлөгдөх талаар зөв ойлголттой байх хэрэгтэй

-Допингийн эсрэг үндэсний дүрэм сая батлагджээ. Энэ дүрэмд “Эмчилгээний зориулалтаар хориотой бодис хэрэглэсэн бол хариуцлагаас чөлөөлөх” гэсэн заалт байх юм. Олон улсад эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэсэнд тооцож хариуцлагаас чөлөөлдөг жишиг бий юү?

-Энэ дүрмийг Олон улсын допингийн эсрэг дүрэмд тулгуурлаж гаргасан юм билээ.

Допингийн төрлийн бодисыг эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэсэн тохиолдолд тухайн тамирчинг хариуцлагаас чөлөөлдөг зарчим олон улсад бий.

-Тухайн тамирчин хориотой бодисыг эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэснийг хэн, яаж тогтоодог юм бэ. Допинг хэрэглэчихээд “Би бэртэл аваад эмчилгээндээ хэрэглэсэн” гэх тайлбар хэлдэг шүү дээ. Энэ дүрмээр бол допингийн зөрчил гаргасан бөх эмчилгээнд хэрэглэсэн гээд л уснаас хуурай гараад ирэх юм биш үү?

-Энэ дүрмийг судлахад нарийн зохицуулалтууд бий. Хэрэв эмчилгээний зориулалтаар допингийн төрлийн бодис хэрэглэсэн бол оролцох тэмцээнээсээ сар орчмын өмнө тухайн тамирчин холбогдох байгууллагад мэдэгдэх ёстой. Улсын наадамд барилдахаар төлөвлөсөн бөх бэртэлдээ зориулж хориотой бодис хэрэглэсэн бол сарын өмнө Баяр наадам зохион байгуулах комисст албан ёсоор мэдэгдэнэ гэсэн үг. Комиссын гишүүд тухайн тамирчин ямар бодис хэрэглэсэн, тэр бэртэлд зориулагдсан бэлдмэл мөн эсэхийг нягтална. Ингээд тухайн бөхийг баяр наадамд барилдах эсэхийг хуралдаж шийднэ. Барилдуулах шийдвэр гарсан тохиолдолд тухайн бөх допингийн шинжилгээ өгөхдөө бэртэлдээ зориулж хэрэглэсэн эм бэлдмэлээ допингийн хяналтын ажилтанд мэдэгдэх үүрэгтэй. Ингэснээр хариуцлагаас чөлөөлөгдөнө. Тэрнээс биш хаа хамаагүй хориотой бодис хэрэглээд би бэртэл аваад эм уусан гэж мэдүүлээд хариуцлагаас мултарна гэсэн ойлголт биш. Үүнийг тамирчид, тэр дундаа допингийн шинжилгээнд унаад байгаа үндэсний бөхийн тамирчид анхаарах ёстой.

-Үндэсний бөхийн тамирчид допингийн шинжилгээнд олноор бүдэрч байгаа нь энэ талын мэдлэг тааруутай холбоотой байна уу?

-Нэг талдаа тийм байж болно. Санаатай хэрэглэж байгаа ч тохиолдол бий. Ер нь допингийн зөрчлөөс чөлөөлөгдөх ямар эрх зүйн зохицуулалтууд байдаг талаар бөхчүүд ойлголттой байх ёстой. Манайд допингийн шинжилгээ авах үйл явц хөшигний ард хаалттай байдаг нь асуудал дагуулдаг. Шинжилгээний хариу хоёр сар орчмын дараа гардаг нь өөрөө том асуудал байхгүй юу. Допингийн зөрчил гаргасан тамирчдын нэр “WADA” (Дэлхийн допингийн эсрэг байгууллага)-ын хар жагсаалтад ордог. Харин допингийн шинжилгээнд хамрагдсан бөхчүүдийн нэрс тэр жагсаалтад байдаггүй. Жишээ нь, сая зөрчил гаргасан улсын харцага Т.Бэгзсүрэнгийн нэр тухайн жагсаалтад байхгүй байгаа юм. Үүнээс үзэхэд Баяр наадамд шөвгөрсөн бөхчүүдийн шинжилгээг хаана хийлгэж байна вэ гэх асуулт гарч ирнэ. Солонгосын итгэмжлэгдсэн лабораторид хийлгэлээ л гэдэг. Тухайн лабратори нь WADA-ын итгэмжлэгдсэн байгууллага мөн үү. Хэрэв тийм бол хар жагсаалтад допингийн зөрчил гаргасан тамирчны нэр бүртгэгдсэн байх ёстой. Зүгээр нэг хувийн эмнэлэг рүү бөхчүүдийн шинжилгээ явуулаад нэр төрд нь халдаад байна уу гэж хувьдаа харддаг юм.

-Допингийн шинжилгээний зардлыг Баяр наадмын төсөвт суулгадаг шүү дээ. Үүний ард тухайн төсөв эзэнгүйдэж байгаа зураглал таны ярианаас анзаарагдаж байна л даа.

-Харин тийм. Бөхчүүдийн допингийн шинжилгээг үнэхээр дэлхийн допингийн эсрэг байгууллагын итгэмжлэгдсэн лабораторид хийдэг бол ийм олон тамирчдаас допинг илэрч байхад олон улсын тэмцээнүүдээс бандах асуудал хөндөгдөх ёстой. Нэг удаагийн шинжилгээгээр л 3-4 бөх допингийн зөрчил гаргадаг шүү дээ. Журмаараа бол манайх олон улсын тэмцээнээс ОХУ шиг бандуулах нөхцөл байдал үүснэ. Гэтэл хэдэн арваараа допинг хэрэглэж байхад л Дэлхийн допингийн эсрэг байгууллага огт тоохгүй байгаа нь үнэхээр гайхалтай. Магадгүй баяр наадмын төсөвт допингийн шинжилгээний зардал суулгачихаад захын хувийн эмнэлэгт шинжлүүлсэн нэр зүүгээд мөнгө угааж байх боломжтой. Энд нэг зүйлийг онцлоход, улсын арслан Э.Оюунболдыг допингийн зөрчил гаргахад нь шууд л цолыг нь хураагаад, барилдах эрхийг нь хассан. Допинг хэрэглэсэн талаар ямар нэгэн баримт бичиг Э.Оюунболдын гарт өгөөгүй талаар өөрөө хэлдэг. Энэ ноцтой зөрчил” гэв.

Допингийн эсрэг үндэсний дүрмийн талаар улсын арслан Ц.Содномдорж дараах байр суурийг илэрхийлжээ.

Тэрбээр “Заавал хориотой эм бэлдмэл хэрэглэж байж бэртэл гэмтэл нь зүгээр болох гээд байдаг юм уу. Тэгж хүнд бэртэл авсан бол барилдах хэрэг байдаг юм уу.

Эм бэлдмэл хэрэглэж байж илаарших хүнд бэртэл гэмтэлтэй л бол тодорхой хугацаанд гам бариад явж болдоггүй юм уу. Заавал хориотой эм ууж, би л болж байвал боллоо гэсэн шиг жишиг тогтоож болохгүй байх. Бэртэл,гэмтэлдээ заавал хориотой эм уух гээд байгаа нь сонин байна. Одоо хэн дуртай нь би ийм өвчтэй гээд л допинг хэрэглэж орж ирэх бололтой. Би энэ заалтыг дэмжихгүй байна хэмээжээ.

Аймгийн арсланГ.Эрхэмбаяр: Допинг хэрэглэсэн бөх захын эмчийг хахуульдаж бичиг хийлгээд л хариуцлагаас мултрах нь

Энэ заалтын хүрээнд аймгийн арслан Г.Эрхэмбаяраас тодруулга авлаа.

-Допингийн эсрэг үндэсний дүрмийг сая баталсан. Үүнд эмчилгээний зориулалтаар допинг хэрэглэсэн бол хариуцлагаас чөлөөлөх заалтыг суулгасан байна лээ. Энэ талаар та ямар байр суурьтай байна вэ?

-Энэ дүрмийг олон улсын допингийн эсрэг дүрэмд тулгуурлаж баталсан гэж байна лээ. Үүний зарим заалтууд нь манайд хэрэгжихэд үнэхээр асуудалтай. Жишээ нь, таны дурдсан эмчилгээний зориулалтаар допинг хэрэглэсэн бол хариуцлагаас чөлөөлөх заалт. Допинг хэрэглэсэн нөхөр нэг эмч дээр очиж тийм гэмтэлтэй гэх бичиг хийлгээд л хариуцлагаас мултрах гээд байна шүү дээ.

-Олон улсад ийм шалтгаанаар хариуцлага хүлээлгүй өнгөрдөг жишиг байдаг юм билээ. Манайд тохирохгүй гэж та үзэж байна уу?

-Тийм. Манайд спортын эмч нар албан тушаалаа урвуулан ашигласан хэрэгт холбогдсон тохиолдол байгаа. н.Насанбат гэж эмч л гэхэд бөхчүүдийн шинжилгээг янз бүр болгосон асуудлаар Авлигатай тэмцэх газарт шалгуулаад хэрэг нь прокурорт очоод чимээгүй болсон. Энэ жишгээр бөхчүүд эмч нарт таван төгрөг өгөөд л янз бүрийн бодис хэрэглээд явах нь. Манайх шиг ийм улсад эмчилгээний зориулалтаар гэх шалтгаан хэлж хариуцлагаас мултардаг жишиг хэрхэвч байж болохгүй.

-Энэ дүрмийг батлахдаа бөхчүүдийн байр суурийг сонссон юм уу?

-Үгүй, гэнэт л баталсан. Олон улсад ийм шалтгаанаар чөлөөлдөг байж болох ч энэ нь манайд тохиромжгүй. Эмч нар бөхчүүдийг шантаажилж мөнгө авдаг бизнес л цэцэглэнэ гэв.

Эмчилгээний зориулалтаар хэрэглэсэн гэх шалтгаанаар допинг хэрэглэсэн бөх хариуцлагаас зайлсхийх дүрмийн хүрээнд бөхчүүд болон мэргэжлийн хүмүүс дээрх байр суурийг илэрхийлж байна. Энэ дүрэм хэрэгжсэнээр эмч нар бөхчүүдээс мөнгө авч бэртэл гэмтлийн онош бичиж өгдөг явдал гаарна гэдгийг онцолж байгаа юм.

Categories
мэдээ онцлох-нийтлэл туслах-ангилал улс-төр

Б.Баяраа: Улсын дээд шүүх хуулийн суурь зарчим, үнэт зүйлсийнхээ эсрэг тайлбар гаргасан DNN.mn

Эрүүгийн хуульд албан ёсны тайлбар хийсэн Улсын дээд шүүхийн тогтоол нь Монгол Улсын Үндсэн хуулийг зөрчсөн талаар Үндсэн хуулийн Цэцэд маргаан үүссэн байна. Энэ талаар мэдээлэл гаргасан хуульч Б.Баяраатай ярилцлаа.

-Үндсэн хуулийн цэцэд ямар мэдээлэл өгч, маргаан үүсгэсэн талаар тайлбарлана уу?

-УИХ-аас 2020 оны нэгдүгээр сарын 10-ны өдөр Эрүүгийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах хууль болон мөн хуулийг дагаж мөрдөх журмын тухай хуулийг баталсан. Уг хуульд хөөн хэлэлцэх хугацаа дуусгавар болсон үндэслэлээр шүүх, прокурорын байгууллагад эцэслэн шийдвэрлэгдсэн эрүүгийн хэргүүдийг архиваас сэргээн шалгаж, нэхэн ял шийтгэх тухай заасан. Энэ нь хүмүүнлэг, иргэний ардчилсан нийгмийг цогцлуулан хөгжүүлэх Үндсэн хуулийн зорилгод нийцэхгүй байсан тул иргэдийн мэдээллийн дагуу Үндсэн хуулийн Цэцийн дунд, их суудлын хуралдаанаар уг хуулийг хүчингүй болгосон.

Гэтэл Цэцээс хүчингүй болгосон хуулийн үйлчлэлийг Улсын дээд шүүх Эрүүгийн хуульд тайлбар хийх нэрийдлээр агуулгаар нь дахин сэргээсэн. Өөрөөр хэлбэл, эрүүгийн хэргийн хөөн хэлэлцэх хугацаа тоолох журмыг богиносгож хүндрүүлж хэрэглэх зохицуулалт нь уг хууль хүчин төгөлдөр болсноос хойш үйлдэгдсэн гэмт хэрэгт хамааралтай байтал Улсын дээд шүүх нь хууль батлагдахаас өмнөх үеийн үйлдэлд хамаарна гэж үзэн хэрэгт шалгагдаж байгаа этгээдийн эрх зүйн байдлыг илэрхий дордуулсан тайлбар гаргасан.

Хуучин, шинэ хуулийн зохицуулалт зөрүүтэй тохиолдолд аль хуулийг хэрэглэх вэ гэдэг нь хууль буцаан хэрэглэх тухай ойлголт. Хүний эрх, эрх чөлөөг эрхэмлэдэг ардчилсан улсад хэзээ ч хүний эрхийг дордуулсан хуулийг буцаан хэрэглэхийг зөвшөөрдөггүй, тэр дундаа хүний эрхийг хамгийн их хязгаарладаг Эрүүгийн хуулийн тухайд зөвхөн эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн тохиолдолд буцаан хэрэглэхийг зөвшөөрдөг. Харамсалтай нь Улсын дээд шүүх хуулийн суурь зарчим, үнэт зүйлсийнхээ эсрэг тайлбар гаргасан. -Үндсэн хуулийн Цэцийн хүчин төгөлдөр эцсийн шийдвэр гарсан байхад Улсын дээд шүүх хүчингүй болсон хуулийн агуулгыг сэргээсэн гэсэн үг үү?

-Харамсалтай нь тийм. Үндсэн хуулийн 70 дугаар зүйлд иргэн, байгууллагын шийдвэр, үйл ажиллагаа бүрнээ нийцсэн байвал зохино гэж хуульчилсан. Цэцийн шийдвэрийн хувьд бусад ердийн шүүхийн нэгэн адил шүүхийн шийдвэрийг албадан гүйцэтгэх байгууллага байхгүй тул өөрсдөө шийдвэрийн биелэлтээ хянах хуулийн зохицуулалттай. Өөрөөр хэлбэл, Цэцийн хүчин төгөлдөр шийдвэрээр Үндсэн хууль зөрчсөн нь тогтоогдсон шийдвэрийг шууд буюу агуулгаар нь дахин сэргээсэн хэний ч шийдвэрийг Цэц дахин хяналтын журмаар эцэслэн шийдвэрлэх хуультай. Ингэснээр Үндсэн хуулийн биелэлт хангагдаж дархлаа үүсч байгаа юм.

-Эрүүгийн хуулийг эрх зүйн байдлыг дордуулах замаар буцаан хэрэглэхгүй гэсэн зарчмыг хүний эрхийн талаас нь хэрхэн тайлбарладаг вэ?

-Үндсэн хуульд заасан иргэн бүрийн шударгаар шүүлгэх үндсэн эрх нь тухайн үед хүчин төгөлдөр үйлчилж байсан хуулийн дагуу хэрэг, маргаанаа шийдвэрлүүлэх ойлголтыг илэрхийлдэг. Хөөн хэлэлцэх хугацааг богиносгох замаар эрх зүйн байдлыг илэрхий дордуулсан хуулийг урагшаа нөхөж үйлчлүүлж иргэний эрхийг зөрчиж болохгүй. “Ирээдүйд батлагдах Эрүүгийн хуулиар хэнийг ч яллаж болохгүй” гэсэн үндсэн зарчимтай.

-Хэргийг шалгаж шийдвэрлэх хуулийн хугацаа буюу хөөн хэлэлцэх хугацаа нь маргаан шүүмжлэл их дагуулдаг. Та энэ талаар ямар байр суурьтай байдаг вэ?

-Төрийг төлөөлдөг хууль хүчний байгууллагаас хүн хүч, техник хэрэгсэл, эрх мэдэл, эдийн засгийн давуу байдал зэрэг төрийн механизмуудыг ашиглах замаар сэжиглэгдэж буй иргэнийг гэмт хэрэг үйлдсэн эсэхийг шалгадаг. Ийм харилцаанд хэрэгт шалгагдаж байгаа иргэдийг цаг наргүй хэдэн жилээр шалгаж шаналган залхаан цээрлүүлэхгүй байх зорилгоор Эрүүгийн хуулиар хэрэг шалгах тодорхой хугацаа тогтоож өгсөн хөөн хэлэлцэх хугацаа нь хүний эрхийн ач холбогдолтой. Хөөн хэлэлцэх хугацаа гэж байхгүй бол бүх насаараа хэрэгт шалгагдаж байна гэх нэр зүүж хилээр зорчихгүй, ажилд орохгүй, өдөр бүр цагдаагийн байгууллагад цагаа бүртгүүлж байнга дуудагдах, цагдан хоригдох, банкны дансаа хаалгах, хөрөнгөө царцаалгах зэргээр иргэнд маш их хүндрэл учруулж, нэг ёсондоо хавтаст хэрэгт хадагдсан амьд сүг болгох аюул хэзээ ч дуусахгүй. Хэт сунжирсан урт удаан хугацааны залхаан цээрлүүлэлтээс урьдчилан сэргийлж иргэнийг хамгаалсан хууль зүйн баталгаа нь хуулийн хугацаа юм.

Хүний эрх, эрх чөлөөнөөс гадна өөр нэг ач холбогдол нь хууль шүүхийн байгууллагыг гэмт хэрэг илрүүлэх, шалгах үүрэгтээ хайнга назгай хандахгүй байх, гэмт хэрэгтэй тэмцэх үүргээ тасралтгүй хэрэгжүүлэх, тэдгээрийг хариуцлагажуулах үүднээс дэлхий нийтээр хөөн хэлэлцэх хугацааг хэрэглэдэг. Хуулийн байгууллага, албан тушаалтныг гэмт хэргийн шинжтэй үйлдлийг хурдан шалгах хугацаатай үүрэг өгч, хариуцлагажуулж байна гэсэн үг.

Хөөн хэлэлцэх хугацаа тоолохгүй бол огт гэм буруугүй хүнийг ч гэмт хэрэг үйлдсэн эсэхийг шалгах нэрийдлээр урт хугацаанд, магадгүй бүх насаар нь шалгаж болно. Гэтэл шүүхээр гэм буруутай нь тогтоогдох хүртэл хэнийг ч гэм буруутайд урьдчилан тооцож үл болно гэсэн Үндсэн хуулийн зарчим бий. Эрүүгийн хэрэг шалгах ажиллагаа аливаа хязгаарлалтгүй, дур зоргын шинжтэй байж болохгүй.

-Үндсэн хуульд зааснаар Улсын дээд шүүхийн тайлбар хуультай зөрчилдвөл хуулиа баримтална гэсэн байгаа шүү дээ?

-Хэрэг маргааныг эцэслэн шийдвэрлэх эрхтэй Улсын дээд шүүх нь хуулиа биш, өөрийн тайлбараа баримтлаад шийдвэр гаргаад байвал яах вэ гэдэг асуулт зүй ёсоор тавигдана. Энэ тохиолдолд шүүхийг хэн ч хянаж чадахгүйн улмаас хүний эрхийн ноцтой зөрчил үүснэ.

Эрүүгийн хуульд 2020 онд оруулсан нэмэлт, өөрчлөлтөөр хөөн хэлэлцэх хугацааг яллагдагчаар татсанаар зогсоодог болсон. Энэ хууль хүчин төгөлдөр болсон өдрөөс хойш үйлдэгдсэн гэмт үйлдлийг шалгахад уг хугацаа хамаарна гэдэг нь хуулийн сургуулийн оюутан ч ойлгохоор энгийн зүйл. Түүнээс өмнө анхан шатны шүүхийн шийдвэр гарах, мөн бүх шатны шүүхийн шийдвэр гарах хүртэл гэх мэтчилэн тухайн үеийн хуулиараа хугацааг тоолдог байсан.

УДШ-ийн тайлбар нь Үндсэн хууль, Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэр, олон улсын гэрээний зарчим, Эрүүгийн хуулийн суурь зарчим, үзэл баримтлал, үнэт зүйлсийг зөрчсөн төдийгүй УИХ-ын хууль тогтоох онцгой бүрэн эрхэд халдсан гэж хуульч хүний хувьд үзэж байгаа.

-Дээд шүүхийн тайлбарыг хууль тогтоогчийн эрх хэмжээнд яаж халдсан үйлдэл гэж үзэж болох уу?

-Эрүүгийн хуулийн буцаан хэрэглэх гэдэг ойлголт нь тухайн хуулийн бүх зохицуулалт тэр дундаа цэг, таслал бүхэнд хамааралтай. Гэтэл УДШ нь Эрүүгийн хуулийн зарим зохицуулалт тухайлбал хөөн хэлэлцэх хугацаа нь материаллаг, процессын хосолмол шинжтэй тул буцаан үйлчлэхгүй гэх тайлбар хийсэн. Нэртэйгээр нь Эрүүгийн хуулиа бүхэлд нь хоёр хуваагаад аль хэсэг нь буцаж үйлчилдэг, аль хэсэг нь буцдаггүй талаар нэг мөр тайлбар хийсэн бол хуульчид бидэнд ч амар болох байлаа. УДШ-д Эрүүгийн хуулийн зарим хэсэг нь Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх хуульд хамаарах юм гэсэн утгатай хуулиудыг хооронд нь хольж хутгасан тайлбар хийх эрхийг хэн ч олгоогүй. Үнэхээр ингэж болдог юм бол хууль тогтоогчид саналаа хүргүүлэх нь зөв. Харин хууль тайлбарлах нэрийдлээр шинэ хэм хэмжээ тогтоож, УИХ-ын хууль тогтоох онцгой бүрэн эрхэд бүдүүлгээр халдаж болохгүй. Эрүүгийн хуулийг тайлбарлах, хэрэглэхэд эргэлзээ гарвал түүнийг сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч, ялтанд ашигтайгаар шийдвэрлэнэ хэмээх гэм буруугүйд тооцох зарчмыг хууль тогтоогч тодорхой хуульчилсныг УДШ мэдсээр байж энэ хуулийн эсрэг тайлбар гаргасан. Хуульд тайлбар хийнэ гэдэг нь эргэлзээтэй, хоёрдмол утгатай хуулийг нэг мөр ойлгож хэрэглэх, хууль хэрэглээний нэгдмэл байдлыг хангах зорилгоор хуулийн агуулга, үзэл баримтлалыг тодорхой болгох ажиллагаа. Тайлбар гаргахдаа шинээр хэм хэмжээ тогтоож, өөрийн чиг үүргийг хэтрүүлэн дур зоргоор авирлаж эхэлбэл хоёр парламенттай болж, эрх мэдэл хуваарилах зарчим алдагдана.

-Улсын дээд шүүхийн Эрүүгийн хуулийг тайлбарласан тогтоол гарсны дараа хуульч нар хэвлэлээр эрс шүүмжлэлтэй хандаж байсан?

-Олон хуульч судлаач нартай уулзаж ярилцсан. Улсын дээд шүүхийн тайлбарыг зөвтгөсөн хуульч судлаачидтай таараагүй. Эрүүгийн эрх зүйн түүхэн уламжлалаасаа ухарсан шинжлэх ухаанч бус тайлбар болсон тул хуулийн мэргэжлийн хүрээнд хүлээн зөвшөөрөгдөх легитим шинжгүй шийдвэр болсон. Хүний эрхийн манаанд зогсдог гэх утгаараа өмгөөлөгч нар эрс шүүмжлэлтэй хандаж байгаа. Яг үнэндээ ил илэрхийлэхгүй ч шүүгч, прокурорууд хүртэл Улсын дээд шүүхийн тайлбарт эргэлзэж байгаа нь мөрдөн байцаалт, шүүхийн шатанд анзаарагддаг. Хуулийн шинжлэх ухаанд нийцэхгүй төдийгүй өмнө тогтсон жишгээс өөр тайлбар гаргахаар хуульчдын дотоод итгэл үнэмшилд эргэлзээ үүсэх нь аргагүй. Хэдийгээр хуульд нийцээгүй шүүхийн тайлбарыг баримтлах албагүй ч хэрэг маргааныг эцэслэн шийдвэрлэх эрх мэдэл УДШ-д хадгалагдаж байгаа тул зөрчилтэй байдал үүсч байна. Шүүх нь хүний эрх, эрх чөлөөг хамгаалах, зөрчигдсөн эрхийг сэргээн эдлүүлэх, хууль дээдлэх, шударга ёсыг бэхжүүлэх, шударга шүүхээр шүүлгэх иргэний эрхийг хангах эрхэм зорилготой боловч харамсалтай нь Улсын дээд шүүх хүний эрхийг уландаа гишгэлсэн тайлбар гаргасан гэж хуульчийн хувьд үзэж байгаа.

-Үүнээс улбаатайгаар шүүхийн практикт ямар хүндрэл үүсгэж байна. Цаашид ямар хүлээлт байна вэ?

-Эрх зүйн байдлыг дээрдүүлсэн Эрүүгийн хуулийг хэрэглэнэ, хэрэв эргэлзээ үүсвэл сэжигтэн яллагдагчаар ашигтайгаар шийдвэрлэх зарчим нь олон улсын гэрээ, Үндсэн хуулийн Цэцийн шийдвэр, Эрүүгийн хууль тогтоомжид тодорхой туссан. Гэтэл нөгөө талд хэргийг эцэслэн шийдвэрлэх УДШ нь эсрэг утгатай тайлбар гаргасны улмаас шүүх, прокурорын байгууллагад эргэлзээ үүсч арга буюу хэргүүдээ түдгэлзүүлж эхлээд байна. Үндсэн хуулийн цэцийн шийдвэр, Эрүүгийн хуулиа баримтлах, эсхүл УДШ-ийн тайлбарын алийг хэрэглэх вэ гэдэг дээр ацан шалаа үүсээд байна.

УДШ-ийн тайлбарын өмнө шийдэгдсэн хэргүүдийн хөөн хэлэлцэх хугацаа дууссан бол тайлбараас хойших хэргүүдийн хувьд хугацаа зогссоноор ижил төрлийн хэргүүдийн хувьд харилцан адилгүй шийдвэрлэгдэж, Үндсэн хуульд заасан хууль, шүүхийн өмнө тэгш байх зарчим зөрчигдөх болсон.

Хуульчид бидний хувьд Үндсэн хуулийн Цэцээс энэ нөхцөл байдлыг аль нэг талд нь хагалж яаралтай нэг мөр шийдвэрлэнэ байх гэсэн хүлээлттэй байгаа. Учир нь олон зуун иргэдийн амьдрал хувь заяа, хуулийн дагуу хэргээ шударгаар шийдвэрлүүлэх эрх нь зөрчигдөх эсэх нь Цэцийн шийдвэрээс шалтгаалахаар байна.

Categories
мэдээ нийгэм онцлох-нийтлэл туслах-ангилал

Б.Лонжид: “Бэлтэс мөрөн”-тэй хийсэн гэрээний хүрээнд өсгөсөн мөнгөө хохирол барагдуулахад өгч чадахгүй DNN.mn

Хөвсгөл аймагт “Бэлтэс мөрөн” ХХК-ийн удирдах албан тушаалтнууд 50 хувь өсгөж өгнө гэх байдлаар иргэдийн мөнгийг татан төвлөрүүлж байсныг Мөрдөн байцаах албанаас шалгалт оруулж 2021 оны дөрөвдүгээр сард үйл ажиллагааг нь зогсоосон. Улмаар шалгалтын ажиллагаа явуулж удирдлагуудыг нь цагдан хориод байгаа юм. Хөвсгөл аймгийн хэмжээнд 15000 орчим иргэн тус компанид мөнгөө тушаасан бөгөөд 2000 гаруй иргэн мөнгөө авч чадахгүйд хүрч хохироод байгаа. Хохирогчдын зүгээс 200 орчим тэрбум төгрөг оруулаад гаргаж чадахгүй байгаагаа онцолж байна. Мөрдөн байцаах албанаас явуулсан шалгалтын явцад мөнгө оруулж өсгөж авсан иргэдийг эл хэрэгт иргэний хариуцагчаар татаж 11 тэрбум төгрөгийг буцааж авах талаар Мөрдөн байцаах албаны ахлах мөрдөн байцаагч, цагдаагийн хошууч Л.Төгс-Ухаан онцолсон. Өөрөөр хэлбэл “Бэлтэс мөрөн” ХХК-нд мөнгө оруулаад өсгөж авсан иргэдээс буцааж авах үйл ажиллагааг эхлүүлээд байгаа гэнэ.

“Бэлтэс мөрөн”-д мөнгөө оруулаад өсгөж авсан Мөрөн хотын иргэн Б.Лонжидтой ярилцлаа.

-“Бэлтэс мөрөн”-гийн удирдлагуудад холбогдох залилангийн хэрэгт шалгалтын ажиллагаа явуулаад үндсэндээ дуусч байх шиг. Энэ үеэр тус компанид мөнгө оруулаад өсгөж авсан иргэдийг хариуцагчаар татаж байцаалт авч байгаа талаар Мөрдөн байцаах албанаас мэдээлж байна. Энэ талаар таны байр суурийг сонсъё.

-Тус компанийн удирдлагууд болох Г.Нямдэлгэр болоод түүний хамсаатнуудыг цагдан хорьсон байна лээ. Мөрөнд хууль бус үйл ажиллагаа явуулж байсан нь Мөрдөн байцаах албанаас оруулсан шалгалтын явцад тогтоогдсон. Тэд Санхүүгийн зохицуулах хорооноос албан ёсны зөвшөөрөл авалгүй үйл ажиллагаа явуулж байсан юм билээ. Энд нэг сонирхолтой зүйл байгаа нь Хөвсгөл аймгийн цагдаагийн газраас хоёр ч удаагийн шалгалт оруулаад цэвэр гэж дүгнэсэн байдаг. Шалгалтын багт орж ажилласан улсын хамаарал бүхий хүмүүс, ар гэрийнхэн нь мөнгө оруулаад хэд дахин өсгөөд авчихсан байгаа юм. Сүүлд орсон хүмүүс л алдаж байх шиг байна.

-Таны тухайд хэзээ хэдэн төгрөг оруулсан бэ. Хэдэн хувь өсгөж авсан бэ?

-Би өнгөрсөн оны нэгдүгээр сард 10 сая төгрөг оруулаад 15 сая төгрөг болгож авсан. 10 сая төгрөг миний гар дээр эргэлдэж байдаг мөнгө биш. Ийм учраас дүүтэйгээ нийлж хашаа байшинг нь барьцаалаад, хажуугаар нь тэтгэврийн зээл авч мөнгө хийсэн. Ингээд л байгуулсан гэрээнийхээ дагуу мөнгөө өсгөөд авсан. Би бусдын мөнгийг луйвардаж, залилж аваагүй. Гэтэл энэ үйлдэлдээ хариуцлага хүлээх дээрээ тулж байх шиг байна. Ямар эрх зүйн үндэслэлээр намайг хариуцагчаар татаж байгаа юм бол. Үүнийг огт ойлгохгүй байгаа. Хувийн зүгээс авсан мөнгөө буцааж авч чадахгүй. Үүний төлөө арай ч шоронд хийчихгүй байлгүй дээ.

-“Бэлтэс мөрөн”-гөөс авсан мөнгөө та зарцуулчихсан уу?

-Хүүдээ байрны урьдчилгаа хийхэд нь нэмэрлэсэн. Одоо надад өгье ч гэсэн мөнгө байхгүй. “Бэлтэс мөрөн”-гийн тухайд эхлээд өндөр настнууд болон хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн группийн мөнгөн дээр тоглолт хийсэн. Тэднийг уриалж сүлжээндээ татаж оруулсан. Одоо тэгээд тэр улсаа хөлдөө чирч байгаа хэрэг үү. Хөвсгөлийн ард түмнийг өөд нь татна гээд л засаг дарга байсан хүн нь л олны нүдэнд мөнгө тушааж иргэдийг уриалан дуудаж байлаа. Тэр хүмүүсээ эхлээд хариуцлагад татах хэрэгтэй. Шалгалтын багийг ахалсан Гантулга гэж цагдаагийн байцаагчийн эхнэр нь хүртэл мөнгө оруулаад өсгөөд л авсан. Тэр бүхэнд эхлээд хариуцлага тооцох хэрэгтэй. Энэ хүмүүсийн хууль бус үйл ажиллагааг зогсоох эрх нь н.Гантулга болоод засаг даргын зөвлөх н.Базар нарт байсан шүү дээ. Гэтэл тэд уснаас хуурай гараад жирийн иргэд биднийг шүүх цагдаагаар дарамталж мөнгө авна гэж дайрч болохгүй. Бид бусдын мөнгийг хулгайлж, булааж аваагүй. Байгуулсан гэрээний хүрээнд л мөнгө хийгээд өсгөөд авсан. Тэрнээс хойш бол би энэ сүлжээ рүү огт ойртоогүй. Эрсдэлтэй гэж үзсэн болохоор л тэр.

-Хохирогчдын зүгээс мөнгөө өсгөж авсан хүмүүс буцааж өгөх ёстой. Төвлөрсөн хөрөнгөөр нь хохирол барагдуулах гарц байна гэх байр суурийг илэрхийлж байна лээ. Энэ тухайд?

-Үүнийг би огт ойлгохгүй байгаа. Ингэж үзэх ямар үндэслэл байна вэ, тэдэнд. Мөнгөө тушаасан хүмүүсийг хэн ч албадаагүй. Өөрсдийнхөө шуналд хөтлөгдөөд л хэдэн арван саяар нь тушаасан шүү дээ. Сайтар судлах, татгалзах сонголт тэдэнд байсан. Эрсдэлээ үүрээд л мөнгөө тушаасан гэж ойлгож байгаа. Зүгээр сууж байгаад л мөнгө авах сонирхолтой хүмүүс сүүлд нь цагдаа, хуулийнхнаар далайлгаж над мэтийн хүмүүсээс мөнгө гаргаж хохирлоо төлүүлнэ гээд зогсож байгаа нь дэндүү ичмээр хэрэг. Ямар ч хууль эрх зүйн үндэслэлгүйгээр шүү. Би хувийн зүгээс таван төгрөг ч өгч чадахгүй. Өгөх алба ч байхгүй. Хэрэв шалгаад хорих дээрээ тулбал тэмцэж, хөлөө хүрэх газар хүртэл явна. Монголын төр бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй хэдхэн хүний хатгаасаар ийм арга ядсан үйл ажиллагаа явуулахгүй гэж найдаж байна. Залилангийн гэмт хэрэг хийсэн этгээдүүдийг нь илрүүлж, цагдан хориод байгаа шүү дээ. Тэдний үл хөдлөх хөөрөнгүүдийг ч битүүмжлээд байгаа. Тэндээс нь л оруулсан мөнгөө гаргаж авна биз дээ. Гэрээ байгуулж мөнгөө өсгөөд авсан бидэнд энэ асуудал ямар хамаа байна вэ. Тийм боломж ч байхгүй. Би л гэхэд өсгөсөн мөнгөө хүүхдийнхээ байрныхаа урьдчилгаанд өгсөн. Байгуулсан гэрээний хүрээнд мөнгөө өсгөж авсны төлөө миний хүүхдийн байрыг хурааж авч бэлэнчлэх сэтгэлгээтэй хэдхэн хүмүүсийн хохирол барагдуулахад зарцуулах юм уу. Тийм асуудал байж хэрхэвч таарахгүй.

-10 сая төгрөг бага мөнгө биш. Танд ер нь үүнийг хэн санал болгосон юм бэ?

-Хэсэг хугацаанд Мөрөнчүүд бүгдээрээ хошуурсан шүү дээ. “Бэлтэс мөрөн”-гийн Г.Нямдэлгэр нар Хөвсгөлд хаан шиг л байсан. Тухайн үед би өөрийн хэмжээнд судлаад л эрсдэлээ үүрээд мөнгөө хийсэн. Сарын дараа л оруулсан мөнгөө 50 хувь өсгөөд авсан. Үүнд хууль зөрчсөн ямар үйлдэл байгаа юм бэ. Хэрэв хариуцлагад татвал тэтгэврийн насны болон группт байдаг хүмүүс л асуудалд орох байх.