Author: ЯДАМДОРЖ БАЯРБААТАР

Ихэнх хүмүүс АШУҮИС-д зөвхөн эмч нар бэлтгэдэг гэж ойлгодог. Гэтэл эмчээс гадна 19 төрлийн мэргэжлээр бэлтгэдэг юм байна. Өнөөдөр тэдгээрийн нэг болох Эрүүл мэндийн нийгмийн ажилтан мэргэжлийн талаар АШУҮИС-ийн Нийгмийн эрүүл мэндийн сургуулийн Эрүүл мэндийн нийгмийн ажил, нийгмийн ухааны тэнхимийн дэд профессор М.Сугармаатай ярилцав.

---

-Яриагаа эрүүл мэндийн нийгмийн ажилтан гэх хэн болох, хэзээнээс бэлтгэж эхэлсэн талаар эхэлье.

-Эрүүл мэндийн нийгмийн ажилтнууд нь эрүүл мэндийн байгууллагуудад ажилладаг нийгмийн ажилтнууд юм. Гэхдээ эмч, сувилагчдаас ялгаатай нь өвчин эмгэгтэй холбоотой нийгмийн харилцаа, сэтгэл санааны асуудал, бэрхшээлийг даван туулах, зөв шийдвэр гаргахад тусалдаг хүн гэж ойлгож болно. Хүн нэг өвчин туслаа гэхэд дагалдаад амьдралд зохицуулахад хүндрэлтэй олон асуудал гардаг шүү дээ. Жишээ нь, оношоо сонсоод хямрах, үгүй байлгүй дээ гэж үгүйсгэх, ямар нэгэн ярилцах хүн дутах, эсвэл ар гэрийнхнийгээ зовоохгүй гэсэндээ бүүр дотогшоо хямрах, мөн эмнэлгээс гарсны дараа бие даахын тулд хаашаа хандахаа мэдэхгүй байх, ялангуяа халамж, даатгалаа яаж зохицуулахаа мэдэхгүй байх гэх мэт олон асуудлууд бий. Ийм үед шийдвэр гаргахад туслах, тохирох байгууллага, үйлчилгээтэй холбож өгөх, мэдээлэл өгөх, түүний эрхийг хамгаалах зэргээр мэргэжлийн тусламж үзүүлдэг нийгмийн ажилтан юм. Эрүүл мэндийн нийгмийн ажилтныг бид бакалаврын түвшинд 2003 оноос бэлтгэж, 2007 оноос эхлэн анхны төгсөгчид маань ажиллаж эхэлсэн. 2020 оны байдлаар бид 240 гаруй эрүүл мэндийн нийгмийн ажилтныг төгсгөөд байна.

-Тэгвэл эрүүл мэндийн нийгмийн ажилтнууд эмнэлэг бүрт бий гэсэн үг үү?

-Хараахан бүрэн биш байна. Манайхаас жил бүр 20-25 оюутан төгсөж байна. Төгсөгчдийн 80 гаруй хувь нь эрүүл мэндийн салбартаа буюу өрхийн эрүүл мэндийн төв, дүүргийн эрүүл мэндийн төв, нэгдсэн эмнэлэг, аймгийн эрүүл мэндийн газар, төрөлжсөн мэргэшлийн төв, клиникийн төв эмнэлэг зэрэгт ажиллаж байна. Мөн олон улсын байгууллага, судалгааны байгууллага, хүүхэд хамгаалал, төрийн бус байгууллагад ажиллаж байна.

-Хөрвөх чадвар гэж бид ярьдаг. Энэ талаар дурдвал?

-Мэргэжлийн хөрвөх чадварын хувьд эрүүл мэндийн салбартаа нийгмийн эрүүл мэндийн тусламж болон эмнэлгийн тусламж үйлчилгээний аль ч хүрээнд ажиллахаас гадна нийгмийн ажлын аль ч талбарт ажиллах боломжтой. Тухайлбал, хүүхэд хамгаалал, нийгмийн халамж үйлчилгээ гэх мэт нийгмийн ажилтны ажиллах талбарт ажиллах боломжтой гэсэн үг.

-Эрүүл мэндийн нийгмийн ажилтнууд гадаадад ямар ажил үүрэг гүйцэтгдэг вэ. Манайхтай ижил үү?

-Жишээ нь, АНУ-д 1905 оноос эмнэлэгт анх нийгмийн ажилтан ажиллаж эхэлсэн гэж үздэг. Тухайн үед эмчид онош тавихад эмчлүүлэгчийн нийгмийн талаас буюу гэр бүл, ажил төрөл, амьдарч байгаа орчныг нь таньж мэдээд мэдээлэл өгч, хамтарч ажилладаг, эмч, эмчлүүлэгч хоёрын гүүр болж ажиллаж байсан гэдэг. Одоогийн байдлаар АНУ-д нийгмийн ажилтнуудын гуравны нэг нь эрүүл мэндийн салбарт ажиллаж байна . Ер нь төстэй шүү дээ. Бид хүний биеийн өвчин эмгэгийг эмчилчихээд сэтгэлийн гэмтлийг эмчлэх тал дээр дутагдалтай байна. Тиймээс энэ хэсэгт хүрч ажилласаар л байдаг гэхүү дээ. Тэгээд ч хүн амын нас баралт өвчлөлийн тэргүүлж байгаа төрөл амьдралын хэв маяг, дадал зуршил, сэтгэл санаатай холбоотой хавдар, зүрх судас, үе мөч гээд л байдаг даа. Мөн төрөл бүрийн сэтгэцийн эмгэгүүд байна. Тэрнээс гадна, орлого багатай, амьжиргааны түвшин доогуур, эмнэлгийн тусламж авч чадахгүй, хаана хандахаа мэдэхгүй, эрүүл мэндийн боловсрол багатай, ойр дотны хүмүүсийн дэмжлэг туслалцаа багатай, хүчирхийлэлд өртсөн гэх олон асуудалтай хүмүүс нь эмнэлгийн тусламж авч чадахгүй, мэдээлэлгүй, өөрт хэрэгтэй үйлчилгээг олж авч чадахгүй, өөрийгөө эмчид ойлгуулж чадахгүй явдал байдаг. Энэ тохиолдолд эмнэлгийн нийгмийн ажилтнууд өмнөөс нь төлөөлөн бичиг баримт бүрдүүлэх, эмчтэй ойлголцох, ар гэрт нь мэдээлэл өгөх ажлуудыг ч хийнэ.

-Тэгэхээр сэтгэл зүйчээс юугаар ялгаатай вэ?

-Тийм ээ, нэг талаар сэтгэл зүйчтэй ижил, гэхдээ сэтгэл зүйч бол илүү хувь хүний дотоод сэтгэл зүйн асуудалтай ажилладаг бол нийгмийн ажилтны хувьд тухайн хүний амьдарч байгаа орчин, гэр бүл, нийгмийн харилцаа, үйл ажиллагааны орчинтой холбоотойгоор асуудлыг шийдвэрлэж ажилладаг учраас ялгаатай юм.

-АШУҮИС-т ЭМНА мэргэжлээр хэн суралцах боломжтой вэ. Ямар шалгууртай байдаг юм бол?

-Хэн ч суралцаж болно. Элсэлтийн шалгалтын нийт босго оноо 480, Биологи, Нийгмийн тухай мэдлэг хичээлээр шалгалт өгнө. Одоогоор бид өдрийн ангитай, бакалаврт дөрвөн жилээр бэлтгэж байна. Манай сургуулийн www.burt­gel.mnums.edu.mn цахим бүртгэлийн холбоосоор орж бүртгүүлнэ. Сонирхож байгаа залуус фэйсбүүкийн АШҮУИС-д элсэлт гэх хуудаснаас ч мэдээлэл авч болно.

-Дөрвөн жил бэлтгэгдэхдээ юу юу сурдаг вэ?

-Дээд боловсролын стандартын дагуу дөрвөн жил суралцдаг. Манай сургуульд хэрэгжиж байгаа Эрүүл мэндийн нийгмийн ажилтны хөтөлбөр нь энэ чиглэлээрх Монгол Улсын анхны хөтөлбөр бөгөөд 2018 онд дээд боловсролын магадлан итгэмжлэл хийгдсэн.

Оюутнууд маань олон улс, үндэсний хэмжээнд нийгмийн ажлын боловсролын стандартын дагуу ерөнхий нийгмийн ажлын мэргэжлийн суурь хичээлүүдийг эхний хоёр жилд судална. Энэ агуулгаараа төгсөгчид маань бүх төрлийн нийгмийн ажлын болон нийгмийн халамж үйлчилгээ, хүүхэд хамгаалал зэрэг чиглэлээрээ ажиллах боломжтой. Харин гурав дахь жилээс илүү эрүүл мэндийн агуулгатай хичээлийг судалдаг учраас эрүүл мэндийн салбарт ажиллахад дөхөм болдог. Тухайлбал, анхан шатны эрүүл мэндийн тусламж үйлчилгээ, сэтгэцийн эрүүл мэнд, хөнгөвчлөх тусламж үйлчилгээ, халдварт бус өвчин гэх мэт төрөлжсөн хичээлүүдийг судалдаг. Мөн нийт гурван үе шатат байгууллагад кредитийн багтаамжтай дадлагыг өрх, дүүрэг, төрөлжсөн мэргэжлийн эмнэлэгүүд, нийгмийн үйлчилгээний байгууллага дээр хийдэг. Бид жилдээ 22-30 оюутан элсүүлдэг. Харин энэ жилээс ажлын байрны эрэлт хэрэгцээнээс шалтгаалж тоог нь нэмж байна.

-Танд өөр нэмж хэлэх зүйл байна уу?

-Хэрвээ хүнд туслах дуртай, бусдын асуудал бэрхшээлийг шийдвэрлэхдээ сайн, эсвэл дуртай хүүхдүүд нийгмийн ажилтан мэргэжлээр суралцаад байгаа харагддаг. Энэ мэргэжил нь яг нэг сэтгэл зүйч шиг хувь хүн, гэр бүлийн дотоод сэтгэл санааны эмгэг асуудлыг шийдэхээсээ илүү эрхээ, өөрийнхөө хэрэгцээг илэрхийлж ч чадахгүй байгаа эмзэг бүлгийн хүн ам, тэдний төлөөх эрүүл мэндийн үйлчилгээг хүргэж буй холбоос болж ажилладаг. Товчхондоо гараас гарах бүтээгдэхүүн нь хүний сэтгэл санааны сайжирсан байдал, шийдвэр, зан үйл, дадал зуршлын өөрчлөлтүүд байдаг. Хэрвээ ийм ажил хийх хүсэлтэй, хүнтэй ажиллах дуртай бол эрүүл мэндийн нийгмийн ажилтнаар сураарай гэж хэлье.

Бага насны хөвгүүдийн үнэнч хийгээд чин шударгуу үерхэл нөхөрлөлийн тухай гайхам сайхан, бас багахан уйтай түүхийг өгүүлсэн нэгэн ном хэвлэгдэн гараад удаагүй байна. Унгарын зохиолч Ференц Молнарын “Паулын гудамжны хөвгүүд” хэмээх багагүй алдартай бүтээлийг Л.Энхтуул монгол хэлнээ орчуулан гаргажээ. Уг номд XIX зууны сүүл үеийн Будапештийн сургуулийн сурагч хөвгүүдийн амьдрал ахуй, зан араншин, нийгмийн байдал зэргийг тун бодитойгоор дүрслэн үзүүлсэн хэмээн утга зохиол судлаачид дүгнэдэг аж. Тийм ч учраас энэ ном зөвхөн Унгартаа төдийгүй дэлхийн олон оронд орчуулагдан гарчээ. Номын үйл явдал энгийн л нэг мэт авч эрхгүй хөтлөн явсаар амсхийх завгүй уншаад дуусдагт л энэхүү бүтээлийн нууц оршино. Товчхондоо өсвөр бага насны хөвгүүдийн хоёр өөр бүлэг өөрсдийн тоглох тоглоомын талбайгаа авч үлдэхийн тулд хэрхэн тэмцэл өрнүүлж байгаа тухай уг номонд өгүүлнэ. Гранд хэмээх нэртэй газар нь хөвгүүдийн тоглох дуртай, нэг ёсондоо тэдний эзэмшил газар. Харин эндэхийг ахмад болон дэслэгч нар захирна. Өсвөр насны хөвгүүд өөрсдийн дундаас ахмадаа сонгож, байгуулсан гавьяа зэргээс шалтгаалан цэргийн зэрэг дэв ахих билээ. Харин Грандын ахмад дэслэгч нар ганцхан цэргийг захиран үүрэг даалгавар өгөх бөгөөд тэрхүү цэрэг эр нь уг зохиолын гол баатар шаргал үст, бяцхан Немечек буюу. Тэд яг л жинхэнэ цэргүүд мэт зохион байгуулалттай. Грандын хил хязгаар дотор байхдаа хэд ч тааралдсан заавал ёсолно. Харин бяцхан Немечек байнгын бэлэн байдалд байх ёстой. Нэгэн өдөр Паулын гудамжны хөвгүүдийн цайз болох Грандад эсрэг бүлгийн ахлагч болох Фери Аш ирснээр өмнө өгүүлсэн салж эс чадах үйл явдал өрнөдөг. Өөрсдийн эзэмшилд “харийн этгээд” ирсэн нь хөвгүүдийг зоримог алхам хийхэд хүргэх бөгөөд ахмад Бока цэрэг Немечекийн хамтаар эсрэг талынхаа эзэмшил тоглоомын талбай руу алдсан тугаа эргүүлэн авах, мөн “Бид ч бас та нарын эзэмшил талбайд байсан” гэсэн хариу барихаар явна. Энэхүү тагнуулын ажиллагаа нь их сүртэй, сэтгэл догдлуулан өрнөнө. Тагнуулын ажиллагаа явагдаж байхад цэрэг Немечек санамсаргүй хүйтэн усанд унасан нь түүнийг хатгалгаа авахад хүргэнэ. Номын төгсгөл хэсэгт болох хоёр бүлгийн “байлдааны” үеэр цэрэг Немечек эцсийн удаа бүлэгтээ өөрийн цэргүүддээ асар том тусыг хүргэх болно. Бас Паулын гудамжны хөвгүүдийн дундаас эсрэг бүлэг рүү урвасан урвагч ч гарах бөгөөд энэхүү нууцыг тагнуулд явсан ахмад Бока болон цэрэг Немечек нар л мэднэ. Гэсэн хэдий ч тэд харсан нууцаа хэнд ч хэлэхгүй. Ер нь уг номд болж байгаа үйл явдал нь хэдийгээр бага насны хөвгүүдийн хооронд болж байгаа боловч нээрээ жинхэнэ ахмад ийм байдаг байх даа, жинхэнэ тулалдаан нэг иймэрхүү байх болов уу гэсэн бодол төрүүлэхээр. Тулалдаан Грандад өрнөх бөгөөд эсрэг бүлэг болох “Улаан цамцтанууд” довтлон ирнэ. Харин Грандыг ахмадын уран нарийн тактикаар ямартаа ч хамгаалан гарах хэдий ч цорын ганц цэрэг болох Немечек өмнө хэлсэн хүйтэн усанд унаж хатгалгаа авснаасаа болж хөвгүүдээ, найз нараа үүрд орхин оддог. Немечекийн эцэг оёдолчин бөгөөд ядуугийн эрхэнд хүүгээ хүнд өвчинд идүүлэн үхлийн ирмэг дээр байхад ч асарч чадахгүй байгааг энэ номонд зүрх шимширтэл дүрслэн гаргасан байх юм. Өнөөдрийг хүртэл анхны үнэ цэнээ огтхон алдаагүйгээр үл барам дахин дахин хэвлэгдэн гардаг энэхүү номыг орчуулсан Л.Энхтуулд дахин талархууштай. Уншигч та энэхүү бүтээлийг заавал уншаарай. Мөн өсвөр насны гэлтгүй хүүхдүүддээ ч мөн адил заавал уншуулаарай гэж хэлэх байна.

Я.БАЯРБААТАР

Байн байн бороо ороод байгаа нь сайхан хэрэг шүү. Хотоос дөнгөж гарав уу үгүй юү нов ногоон. Харин ингэж ороод байгаа бороо нийслэл хотод багагүй хохирол учруулж байна. Энэ сайхан борооны усыг нь хуримтлуулаад авах юмсан гэж бодогддог юм. Даанч энэ их усыг хуримтлуулаад авах нь битгий хэл замынхаа ус зайлуулах шугамыг шийдэж чадаагүй улсад санасны ч хэрэггүй зүйл. Өчигдөр өдөр орсон түр зуурын бороонд I хорооллын арын зам тэр чигтээ усанд автлаа. 25 дугаар эмийн сангаас 3, 4 дүгээр хороолол руу өгсдөг зам хуулраад бүүр хэцүүхэн боллоо. Ингээд бороо оронгуут хэдэн уулзварууд дээр байх гэрлэн дохионууд нь ажиллахаа болиод авто зам тэр чигтээ түгжрэл тагларал болчихно. Бас нэг аюул нь гэрлэн дохионуудын цахилгаан тэжээлийн утас масслах, шонд санамсаргүй байдлаар хүрсэн хүн цахилгаанд цохиулж болох нөхцөл үүсээд байгаа юм. Өмнө нь гэрлэн дохионы шонд биш ч яг ийм масс үүссэн утаснаас болж хүүхдийн амь эрсэдсэн хэрэг гарч байсан. Саявтархан явган хүний гарцан дээр зогсож байсан хүн гэрэл дохионы шонд санамсаргүй хүрээд цахилгаанд цохиулаад гараа татаад авч байгаа харагдсан. Харин аз болж бороогүй өдөр таарсан. Хэрэв бороотой өдөр таарсан бол яах байсныг хэн ч мэдэхгүй. Үе үеийн нийслэлийн удирдлагууд энэ мэт асуудалд анхаарлаа хандуулдаггүй байсан уу, хандуулсан ч гүйцэтгэх түвшний хүмүүс халтуурддаг байсан уу. Ямартаа ч жаахан хур орох төдийд ёс юм шиг иймэрхүү асуудал гардаг. Уг нь багахаан сэтгэл гаргаатахвал шийдэж болохгүй асуудал биш. Урссан зам, ил гарсан цахилгааны утас зэргийг ч яахав засаад янзалчихдаг юм байж. Харин иймэрхүү байдлаас болж хүний амь насанд учрах өндөр эрсдэлийг хэрхэх вэ. Ер нь бороо орох тоолонд хүний аминд эрсдэл учраад байна л даа.

Ариун гараар бүтэшгүй хөшөө дурсгалаа босгов би

Ард түмний мөр түүний зүг балрахгүй зурайна

Айн дагахгүй тэргүүнээр тэр хөшөө минь сүндэрлэж

Александрын дурсгалын баганаас ч өндөр байна

Үгүй, би үхэхгүй сэтгэл санаа минь амьдаараа

Үнс чандраас минь салж, зохиолд минь лав үлдэнэ

Нарт энэ хорвоод яруу найрагч байгаа цагт

Намайг тэд хэзээд дурсана

Нэлэнхүй орших хэлтэн, талын найз халимаг ч тэр

Өөрийн зохиол бүтээлээр сайн сэтгэлийг оргилуулан

Өршөөлгүй дорд олныг энэрээч гэснээрээ би

Өргөн түмний хайрыг хүлээнэ

Тэнгэрийн зарлигийг Муза минь дуулгавартай дагаарай

Тэмцэлдэж зэрэг нэхэлгүй бас гуталгүй яваарай

Тэрслэн гүтгэх долигонон магтахыг бүү ойшоогоорой

Тэнэг мулгуу хүмүүстэй бүү маргаарай.

Энэ бол агуу суут Пушкины “Хөшөө дурсгалаа босгов, би” гэдэг шүлэг. Дунд сургуулийн уран зохиолын хичээл дээр энэ шүлэг яагаад ч юм ер бусын гүн сэтгэгдэл төрүүлсэн юм. Тэгээд өөрийн сонирхлоор хичээлийн хөтөлбөрөөс гадуур А.С.Пушкины тухай хэр хэмжээндээ л судалсан юмдаг. Ямартаа ч нэг л мэдэхэд орчуулагдсан бүтээлүүдийг нь яаж ийгээд уншчихсан байв. Түүнийг Оросын утга зохиолыг үндэслэгч хэмээн өргөмжилдөг. Манайхаар бол агуу их Д.Нацагдорж гэсэн үг л дээ.

А.С.Пушкины аав нь сурвалжит газрын эзэн, харин эхийн талын өвөө нь Их Пётр хааны бэлэг болон ирсэн этиоп үндэстэн боол байж. Пушкин 1811 онд Петербургт нээгдсэн лицей сургуульд авга ахынхаа дэмээр орж зургаан жил суралцаад Гадаад яаманд ажиллахаар хуваарилагджээ. Пушкин бусдаасаа айхавтар гоц гойд ялгарсан сурлагатай ч байсангүй. Гэвч яруу найрагт маш дуртай, энэ тал дээр айхавтар авьяастайг нь бүх багш нар нь хүлээн зөвшөөрдөг байжээ. Пушкин 1820 онд алдартай романтик, хайр дурлалын “Руслан Людмила хоёр” гэдэг найраглалаа бичлээ.

Уг найраглал нь түүнд багагүй алдар нэр авчрав. Гэсэн ч мань эрийн шүлгүүд нэлээд улстөржсөн аястай болж, түүнийхээ “шанг” ч хүртэн цөллөгт хүртэл явлаа. Түүний бичсэн “Эрх чөлөөний магтуу” зэрэг шүлгүүд нь хаант засгийн эсрэг чиглэсэн тэрс шүлгүүд гэгдэн I Александрын зарлигаар Сибирьт цөлөгдөх дөхсөн ч Карамзин зэрэг хүмүүсийн тусаар Оросын өмнөд рүү нутаг заагджээ. Ийн нутаг заагдан Кишиневт хоёр жил амьдрахдаа Кавказ, Крымээр хэрэн аялж, “Кавказад олзлогдогсод”, “Бахчисарайн оргилолт булаг” зэрэг шилдэг найраглалуудаа бичжээ. Тэдгээр найраглалууд нь тунчиг өндрөөр үнэлэгдэн нэр алдрын өндөр оргилын бэлд түүнийг авчирсан ажгуу.

Пушкин уг нь 1823 онд Одесса руу нүүж суурьшсан хэдий ч төд удалгүй бас л хаант засагтай тэрсэлдсэн гэгдэж умард Орост байх Михайловское тосгонд дахин цөлөгдлөө. Уг тосгонд түүний эцэг, эх амьдардаг байв. Ийнхүү явсаар 1826 онд I Николай хааны өршөөлөөр Петербургт буцан ирлээ. Гэсэн хэдий ч засгийн газрынхаа хатуу хяналтад амьдарсаар. Ингэж хяналтад амьдрах шалтгаан нь 1825 онд гарсан “Декабристуудын хуйвалдаан”-ы дараа Орос оронд бий болсон улс төрийн нөхцөл байдлын улмаас бичсэн зохиолуудтай нь холбоотой байв.

Түүний Одесст өнгөрөөсөн цаг үе ихээхэн уйтгар гунигтай, шаналантай байсан гэдэг. Тэндхийн амбан захирагчтай таарч тохирохгүй, дээрээс нь нэрмээс болоод эхнэрээ Пушкинтай харддаг, өөрт нь зориулан өөдгүй шүлэг бичсэн зэрэг шалтгаар хаандаа хов зөөж мань хүнийг ажилгүй болгоод зогсохгүй бүр Михайловское тосгон руу цөлүүлж дөнгөсөн байгаа юм. Харин цөллөгт гуниг дүүрэн амьдарч байхад нь зэргэлдээх тосгонд нь А.П.Керн гэгч хатагтай ирсэн нь Пушкины сэтгэл санааг өргөөд зогсохгүй хатагтайд зориулсан алдартай шүлгээ ч бичжээ.

“Агшин зуурын үзэгдэл мэт

Аргагүй сайхны суу мэт

Анхил чамайгаа олж үзсэн

Алтан хормыг би дурсдаг

Итгэлээ барсан гунигаар дүүрч

Идтэй шуугианд зүдрэн байвч

Ялгуун дууг чинь удтал сонсож

Янагийн царайг чинь зүүдэндээ баясдаг

Он жилүүд түүнийг минь баллаж

Оч нь бадарсан эрмэлзэл минь замхраад

Одноос тунгалаг чинийхээ царай

Онцын эелдэг дууг чинь мартав

Ариун тэнгэр, хөгжил ч үгүй

Амьдрал, дурлал, нулимс ч үгүй

Алан тамлагч харанхуйн дунд

Алжаалтай өдрүүд минь өнгөрсөөр байна

Царсхийх үзэгдэл мэт

Сайхан бүхний суу мэт

Сэргээгч чи минь дахин үзэгдэж

Сэтгэл зүрх минь амьдарч эхэллээ

Ариун тэнгэрийн хөгжил орж

Амьдрал, дурлал, нулимсыг үзэж

Амраг зүрх минь баясгалангаар цохиж

Ашдын сэрэл намайг хөгжөөж байна” гэх шүлэг билээ. Тэрээр 1830 онд аавынхаа эдлэнд “Евгений Онегин” романаа бичиж дууслаа. А.С.Пушкины бүтээлүүдэд Вольтерын хошигнол, Байрон, Шекспирийн уянгалаг шинж чанарын нөлөө багагүй ажиглагддаг гэж судлаачид үздэг. Түүний зарим бүтээлүүд дуурь болон тоглогдож үзэгчдийн хүртээл болсон байдаг. Михайл Глинкагийн “Руслан Людмила хоёр” (1842 он), Пётр Чайковскийн “Евгений Онегин (1879), “Гилбэрийн хатан” (1890), Модест Мусоргскийн “Борис Годунов” (1874), Николай Римский-Корсаковын “Салтан хааны үлгэр” (1900) зэргийг дурдаж болох юм. Түүний

• “Руслан Людмила хоёр”

• “Кавказад олзлогдогсод”

• “Бахчисарайн оргилолт булаг”

• “Цыган”

• “Полтава”

• “Бяцхан эмгэнэл”

• “Борис Годунов”

• “Салтан хааны үлгэр”

• “Алтан тахианы үлгэр”

• “Алтан загасны үлгэр”

• “Евгений Онегин”

• “Зэс морьтой хөшөө”

• “Гилбэрийн хатан”

• “Пугачёвын бослогын түүх”

• “Хурандаагийн охин” гээд олон алдартай бүтээлүүдийг дурдаж болох юм.

Пушкин 1831 онд Наталья Гончарова хэмээх үзэсгэлэн төгс бүсгүйтэй гэрлэв. Харамсалтай нь 1837 оны нэгдүгээр сарын 27-нд тэрээр эхнэрт нь санаархагч франц язгууртан Жорж Дантес гэгчтэй дуэль хийж, уг тулаанд авсан шархаа даалгүй хоёр хоногийн дараа амьсгал хураасан юм. Энэхүү үйл явдлын шуугиан дуулианаас айгсад зөвхөн ойр дотны хүмүүсийг нь л оролцуулсан оршуулгыг ихэд нууц байдлаар зохион байгуулж, Михайловское тосгоны ойролцоо орших Успенскийн дацангийн оршуулгын газарт хөдөөлүүлжээ. Тэрээр ердөө 38-хан жил амьдарсан боловч уран зохиолын ертөнцөд өөрийн ул мөрийг тодоос тод үлдээсэн үүлэн чөлөөний нар байсан билээ.

Олон улсын уулын холбооны дэд ерөнхийлөгч Б.Золжаргалтай ярилцлаа.

---

-Золжаргал гэж хэн бэ, ямар хүн бэ, өөрийнхөө тухай товч танилцуулахгүй юу уншигчдад маань?

-Би нөхөр, таван хүүхдийн хамт амьдардаг, бизнес эрхлэгч, ууланд дурласан эмэгтэй гэдгээрээ хэн бэ гэдгээ, аав ээж нарын хайрыг сайн явж хариулах гэж хичээж яваа айлын охин гэдгээрээ ямар хүн бэ гэдгээ товчхон тодорхойлъё доо. /инээв./

-Таны танилцуулгыг хараад бодож суух нь ээ эмэгтэй хүний хувьд маш их олон ажил нугалагдаж байх шиг… Дотооддоо эхлүүлсэн бизнесүүд, ОУ-ын уулын спортын холбооны дэд ерөнхийлөгчийн албан тушаал, гэр бүл, сайн дурын ажлууд. Энэ дундаас онцолж яагаад заавал та Уулын спортыг онцгойлж сонгох болсноо яриач?

-Эмэгтэй хүн гэхээр тогоо тойрсон асуудалд эргэлдэн гэртээ сууна гэсэн уламжлалт сэтгэлгээ ард хоцорсон гэж боддог. Үндсэн хуулиар олгогдсон ижил тэгш хүртээмжтэй, ардчилсан улсад хүн болж төлөвшин, өөрийн хүсэл мөрөөдөлийг биелүүлэх боломжоор дүүрэн, ажиллаж амьдрах орон зайгаар баялаг эх оронд төрсөндөө бүхнээс илүү баярлаж явдагаа энэ дашрамд хэлмээр санагдлаа. Би хувьдаа техник технологи хурдацтай хөгжиж байгаа энэ цаг үед эрэгтэй эмэгтэй гэлтгүй хүн бүр олдсон боломжоо бүрэн ашиглаглаж чадахгүй өнгөрүүлсэн цаг хугацаа дэндүү хайран санагддаг. Бидний үеийн залуучууд бүгд ийм сэтгэлгээтэй болж байгаа гэдэгт би итгэдэг. Тийм ч учраас өнөөдрийн нийгэмд миний амжуулж байгаа бүхэн тийм ч их ажил биш гэж боддог. Цаашид өөрийгөө илүү дайчилж, илүү ихийг хийж бүтээх ёстой гэж боддог. Тэгж байж Монгол Улс, бидний ирээдүйн хөгжлийн хувьд бусад өндөр хөгжилтэй улс орнуудтай мөр зэрэгцэнэ гэдэгт итгэж, түүний төлөө чармайж явдаг.

Спортын тухайд би, бага байхын л спортод дуртай, усан спорт, сагс зэрэг өөрийгөө чийрэгжүүлэх, багийн спортоор хичээллэж ирсэн. Харин уулын спорттой холбогдсон түүх санамсаргүй бөгөөд их завшаантай тохиол болсон юм. Бодож, тунгааж, баахан судалсны эцэст шилэн фасад цэвэрлэгээний компани байгуулаад цоо шинэ, Монголд хөгжөөгүй, эрсдэл өндөртэй салбарт хүч үзэхээр сэтгэл шулуудаад байх үед өөрсдийн хэрэглэдэг өндрийн хэрэгсэл болох Францын Petzl брэндийг Монголд албан ёсоор оруулж ирэх болсон юм. Гэтэл энэ брэндийн нэг чиглэл нь уулын спортын багаж хэрэгсэл, тоноглолын үйлдвэрлэл юм л даа. Ингээд л уулын спорттой анх танилцаж байлаа.

-Дэлхийн, Олон улсын холбооны дэд ерөнхийлөгч хүртэл явахад ийм энгийн эхлэлтэй байсан гэж үү?

-2013 онд ихэр хөвгүүдээ төрүүлчихээд хажуугаар нь хувийн компанийнхаа үйл ажиллагааг тасалдуулахгүй гээд хоёр сартай хүүхдүүдээ аав ээж нараараа харуулаад, ажилдаа орсон жил л дээ. Нялх биетэй, ачаалал ихтэй байсан тэр үед 30 орчим кг жин нэмж хувьдаа л өөртөө ахадсан гэмээр дарамтаар өөрийгөө бүрхсэн юм. Яг энэ үед “Petzl” брэндийг Монголд оруулж ирэх, дэлгүүр нээх ажил хийгдэж таараад, бүртээгдэхүүнийг судлахын тулд өөрийн биеэр ууланд алхахыг туршиж үзэж, бас жингээ багасгах зорилгоор ойрхон Богд ууланд алхдаг байлаа. Манзушираас Цэцээ гүн хайрханы оргил өөд алхах нь тухайн үед маш хүнд санагддаг байж билээ. Замаасаа буцмаар, уйлмаар, шантармаар байдаг байсан ч өөрийгөө зоригжуулан, бас хүчлэн замынхаа эцсийн цэгт хүрээд буцах тэр мэдрэмж ямар нэг зүйл ялсан юм шиг, сэтгэл дүүрэн, аз жаргалтай болдгодог байсан. Үүнээс хойш урамшин Цамбагарав хайрхан өөд 2015 онд авирах боломж олдож, анх “Мөнх цаст өндөр уул”-нд сайн баг, мэргэжлийн ахлагчдын тусламжтай авирч, амжилттай оргилд хүрсэн. Энэ нь миний хувьд төсөөлшгүй хүнд бэрх хэдий ч маш их аз жаргал мэдрүүлсэн, дахиж мартагдамгүй дурсамжийг үлдээсэн. Ингээд л би “Уулын спорт”-д эргэлт буцалтгүй чин сэтгэлээ, хүсэл тэмүүллээ зориулж эхэлсэн юм.

Олон Улсын бөгөөд дотоодын уулын холбооны тухайд гэвэл бизнесийнхээ хажуугаар, хоббигоороо жаргаж хийдэг сонгуульт ажил минь шүү дээ. Манай холбооны гишүүд бүгд л тус бүрийн ажилтай хэрнээ мөн л уулын спортыг мэргэжлийн түвшинд хөгжүүлэх, сонирхогчдыг тэсвэр хатуужил, зүйрлэхэд үг үл хүрэм жаргалыг олон хүмүүст мэдрүүлэхээр нэгдсэн “нэгэн цул” баг юм. Уулын спорт бол тэр чигээрээ багийн ажиллагаа, итгэлцэл, сахилга бат, ёс зүй шүү дээ.

-Хэзээнээс Олон улсын уулын холбооны дэд ерөнхийлөгч болсон бэ. Олон улсын уулын холбоотой харилцаагаа сайжруулснаар ирэх өгөөж нь юу вэ?

-2019 оны 11 сард Кипр улсад болсон Олон Улсын Уулын Холбоо (Union Inter­nationale des Associations D’Alpinisme (UIAA))-ны Ерөнхий ассамблейгаар Удирдах зөвлөлийн гишүүнээр сонгогдсон, улмаар шинэ бүрэлдэхүүнээр хуралдсан Удирдах зөвлөлийн хурлаар Дэд ерөнхийлөгчөөр томилогдсон. Бид олон улсын холбооны харилцааг сайжруулснаараа олон улсын сургалт, аюулгүй ажиллагааны стандарт журмыг эх орондоо нутагшуулах, нэвтрүүлэх, байгаль орчноо хамгаалах тогтвортой хөгжлийн хүрээнд авч хэрэгжүүлэх төсөл хөтөлбөрийг дуудах, бэлтгэлийн бааз барих мэргэжлийн зөвлөмж авах зэрэг ашиг тустай. Бидэнд энэ бүхнийг хэрэгжүүлэн амжилтад хүрэх нөөц бололцоо маш их бий.

-Спортын олон улсын холбоонд Ази тивээс, тэр дундаа монгол хүн сонгогдсон нь сайхан зүйл болжээ.

-Уулын спортын олон улсын холбооны хувьд анх 1932 онд Европын таван улс нийлж байгуулснаас хойш Удирдах зөвлөлд нь анх удаа БНХАУ-ын иргэн 2016 онд сонгогдож байсан бол Ази тивээс өнгөрсөн жилд надтай хамт Ираны 32 настай залуу хамт сонгогдож түүхэндээ Ази тивээс гурван төлөөлөлтэй болж байна. Дэд ерөнхийлөгчийн албан тушаалд анх удаа ази эмэгтэй очсон нь анхны тохиолдол болж байгаа. Энэ нь XXI зуун Азийн зуун ирж Азиуд илүү манлайлах төлөвтэй байгаа нь харагдаж байна гэж олон улсын төлөөлөгч нар дүгнэж байгаа. Миний мэдэхээр олон улсын спортын холбооны хувьд Олон Улсын Бадминтоны Холбооны Гүйцэтгэх зөвлөлийн гишүүн Б.Баттүшиг, Олон Улсын Оюутны Спортын Холбооны Ерөнхий санхүүч Д.Баясгалан, Олон Улсын Сагсан бөмбөгийн холбооны 3х3 комиссын гишүүн Л.Мягмаржав гэх монгол хүмүүс миний мэдэхээр сонгогдон ажиллаж байгаа юм билээ.

-Монголын тамирчид ууланд авиралтын спортын мэргэжлийн түвшин ямархуу байдалтай байгаа вэ?

-Уулын спорт дотроо олон төрөлтэй, мөн эрчимтэй хөгжиж буй шинэ залуу төрлүүдтэй их өвөрмөц спорт юм. Өндөр уулын авиралтаар бол дэлхийн долоон тивийн ноён оргилуудад монголчууд амжилттай авиралт хийгээд, 6000-8000 метр өндөртэй уулуудад чөлөөтэй зорчиж авиралт хийж байна. Уулын спортын залуу гурван төрөл болох Спорт авиралт, Мөсөнд авиралт, Скайраннингийн төрлүүд дэлхийд маш хурдацтай хөгжиж олон залуучуудыг байлдан дагуулж байна. Эдгээрээс “Спорт авиралт” нь зуны олимпийн төрөлд хэдийнэ багтсан бол “Мөсөнд авиралт”-ын төрөл өвлийн олимпод орохоор бэлтгэж байна. Монголын тамирчдын хувьд “Мөсөнд авиралт”-ын төрлөөр 2015 оноос хойш тасралтгүй тив дэлхийн аварга шалгаруулах тэмцээн, дэлхийн цомын цуврал тэмцээнүүдэд тогтмол оролцож Азид нэгдүгээрт, дэлхийн түвшинд эхний дөрөвт багтаж медалийн төлөө өрсөлддөг хүчтэй өрсөлдөгч нар болжээ. “Скайраннинг”-ийн төрлөөр энэ жил анхны тамирчнаа дэлхийн цуврал тэмцээнд оролцуулахаар сойж байна. Харин “Спорт авиралт”-аар бид бэлтгэлийн бааз, дэд бүтэц дээрээ эхний ээлжинд анхаарал хандуулан ажиллаж байна.

-Манай баг тамирчдын гаргаад байгаа амжилтаас дурдвал?

Уралдаан тэмцээний тухайд сүүлийн үед манай тамирчид мөсөнд авиралтаар Ази тивийн аварга шалгаруулах тэмцээнээс 2019-2020 оны улиралд эр, эм алтан медаль, эр хүрэл медаль хүртсэн хамгийн өндөр амжилттай байна. Харин ууланд авиралтын хувьд 1950 оноос эхлэн ахмад уулчид маань улс орныхоо нэрийг өндөрт мандуулсаар ирсэн.

-Тэгвэл дэлхийн хэмжээнд ямар түвшинд байгаа вэ?

-Дэлхийн цомын тэмцээнд хоёр удаа хүрэл медалийн төлөө өрсөлдөж дөрөвдүгээр байрт шалгараад байна.

-Ер нь энэ спортоор хэдэн наснаас эхэлж хичээллэвэл зохимжтой вэ?

-Спорт авиралтын хувьд хамгийн багадаа дөрвөн наснаас эхлэх боломжтой.

-Манай тамирчдын техник хэрэгсэл нь бусад улстай харьцуулахад хэр байдаг тухай?

-Одоо манай уулчид, тамирчид, сонирхогчид бүгд олон улсын түвшинд хувцаслаж, тоноглогдсон. Илүү гарна уу л гэхээс мода, загвараар уралддаг болсон шүү дээ.

-Монголд бэлтгэл хийх бааз нь хэр хүртээмжтэй байдаг вэ?

-Дээр би дурдсан, уулын спорт дотроо уулын алхалт, уулын авиралт, хаданд авиралт, мөсөнд авиралт, спорт авиралт, скайраннинг гэсэн төрлүүдтэй. Эдгээр төрлүүдээс мөсөнд авиралт, спорт авиралт нь стандартын хана, бэлтгэлийн баазыг шаардана. Монголын Уулчдын Үндэсний Холбоо Олон улсын хүүхдийн “Найрамдал” цогцолборын дэмжлэгтэйгээр Найрамдал зусланд мөсөнд авиралтын хурдны ханыг 2017 онд барьж өвөлдөө тэмцээн, бэлтгэлийг зохион байгуулж байна. Техникийн хананы нөхцөл хангалтгүй байгаа. Спорт авиралтын хувьд 2000 онд АНУ-ын уулчин Алекс Лоув сангийн хандиваар барьж өгсөн хиймэл хана одоо МУБИС-ийн Биеийн тамирын сургуулийн зааланд бий. Эдгээрээс өөр мэргэжлийн хана, бэлтгэлийн бааз байхгүй байна. Харин 2020 онд спорт авиралт, мөсөнд авиралтын хосолсон олон улсын стандартын ханыг Скай Резорт цанын баазад барихаар төлөвлөн барилгын зураг, тооцоо нь дууссан боловч дэлхий нийтээр тархаад буй шинэ Корона-19 вирусийн дэгдэлтээс болж удаашраад байна.

-Бэлтгэл хийдэг, тэмцээн болдог хиймэл хананууд байдаг. Үнэ өртөг нь хэр байдаг, мөн энэ ханыг яг яаж хийдэг, өөрсдөө хийх боломж бололцоо хэр байдаг талаар…

-Бэлтгэл хийх хана, тэмцээн зохиох хананы шаардлага, хэмжээ, бүтэц ялгаатай. Бэлтгэлийн ханыг мэргэжлийн хүний зөвлөгөөний дагуу өөрсдөө хийх боломжтой. Олон улсын тэмцээн зохиох хэмжээний хана, байгууламжийг бол олон улсын холбооноос тусгай зөвшөөрөл бүхий мэргэжлийн компаниуд гүйцэтгэнэ. Үнийн хувьд тухайн орны барилгын материалын үнэ, ханшаас шалтгаалдаг. Энэ хананы тухайд Сөүл хотод баригдсан 2.5 тэрбум воны үнэтэй боссон.

-Уулын спорт нь олимпийн хөтөлбөрт орсон. Ирээдүйд манай тамирчид олимпоос медаль зүүх боломж хэр байна гэж хардаг вэ?

-Мэдээж бидэнд амжилт гаргах шавхагдашгүй их нөөц бололцоо бий. Спорт авиралт олимпод орсноос хойш залуу үеийнхний дунд хурдацтайгаар түгээн дэлгэрч байна. Монголын залуучууд сонирхож хичээллэх нь ч ихэсч байгаа. Монгол Улсын хувьд 2024 оны зуны олимп, 2026 оны өвлийн олимпуудаас олимпийн медаль зүүх бүрэн боломжтой. Ялангуяа мөсөнд авиралт өвлийн олимпод багтах үед анхны өвлийн олимпоос монгол тамирчин медаль зүүнэ гэдэгт би 100 хувь итгэлтэй байна.

-Энэ их ажил, тэгээд хүүхдүүд, бас гэрийн эзэгтэйн үүрэг хариуцлагын хажуугаар та энэ бүгдийг яаж амжуулаад байна аа. Яг энэ тал дээр та бүсгүйчүүдэд урам зориг өгөөч.

-Би энэ удаад тантай зөвхөн уулын спортын тухай дэлгэрэнгүй ярилаа. Энэ сэдэв нь дуусашгүй, шавхагдашгүй их юм л даа. Гэхдээ би “Эхнэр, Ээж, Охин” хүний хувьд ямар ч их ажилтай байсан заавал хийж заншсан гэрийн үүрэг оролцоо байдаг. Гэр бүл миний хувьд хамгийн хүндтэй, эрхэм бүхэн минь шүү дээ. Хүн гэдэг хүсэл, зорилго байвал ундарсан их эрч хүчтэй, шавхагдашгүй нөөцтэй бодгаль шүү дээ. Эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй хүн хэрвээ хүсвэл юуг ч хийж, амжуулж болдог гэж боддог болсон. Маш ихээр хүсч тэмүүлж, түүнийхээ төлөө бодитой ажиллах л хэрэгтэй юм билээ. Гэхдээ миний хувьд би том гавьяа бүтээсэн мундаг хүн биш учраас хүнд зааж, номлох эрх байхгүй, харин ганцхан зүйлийг хэлж чадах байна. Зогсолтгүй, маш их ажилласаны хүчинд би өөрийн зохион байгуулах чадварыг олж нээсэн юм. Түүнийхээ хүчээр л яг л жанглёрчин шиг өөрийн босгосон бүхнээ амжуулдаг. Таван хүүхэд, гэр орны цэвэр, тухтай, бүтэн байдал мэдээж нөхөр бид хоёрын хариуцлагын асуудал. Аль болох хоорондоо зохицоод, ажлуудаа хувааж аваад хийчихдэг. Хадам ээж минь, аав ээж нар минь ойрхон амьдардаг тулдаа зөндөө тусална. Тэгэхээр олон хүний хүчээр, багаар л ажиллаж байна даа. Бас энэ завшааныг ашиглан ханьдаа, аав ээж нартаа үргэлж талархаж явдгаа хэлмээр байна (инээв).

-Ярилцахад таатай байлаа. Төгсгөлд нь зөвхөн бүсгүйчүүд гэлгүй урам зориг, итгэлийн гал дөлийг бадраах зүйл хэлбэл…

-Амьдралыг би уултай зүйрлэх дуртай. Уулын оргилд хүрэх хүртэлх зам бол бидний өдөр тутмын туулж буй амьдрал юм. Саад бэрхшээл, хүндрэл бэрхшээлээс илүү нартай, үзэсгэлэнтэй “цаг мөчүүд” нь их байдаг. Уулын оргил бол бидний зорилго. Уулын оргилд хүрэх зам хэзээ ч дардан байдаггүй гэхдээ үр дүн нь үнэхээр гайхамшигтай, төсөөлснөөс ч илүү сайхан байдаг. Би үргэлж энэ төсөөллөөрөө өөрийгөө зоригжуулж, урагш тэмүүлдэг дээ. Миний ярилцлага, хүсэл тэмүүлэл, хичээл зүтгэл, ярьсан зүйлс минь олон бүсгүйчүүдэд өөрийгөө нээхэд нь, урам зоригоо хурцлахад нь тус нэмэр болох болов уу гэж итгэж байна. Та бүхэндээ Олон Улсын Эмэгтэйчүүдийн эрхийг хамгаалах өдрийн мэнд хүргэж, бүгдэд нь аз жаргалыг хүсэн ерөөе.

-Танд баярлалаа. Танай гэр бүлд аз жаргал хүсэе.

Аливаа зүйлд тууштай хандах нь ямар ч хүнийг амжилтад хүргэдэг нь маргаангүй зүйл л дээ. Тухайлсан нэг ажлаа олон жилийн туршид сэтгэл гаргаж хийгээд байвал үр өгөөжөө заавал өгдөг. Угаасаа дэлхийн хэмжээний тэрбумтнуудын өгдөг гол зөвлөгөө нь ч гэсэн нэг ажилдаа л төвлөрч сэтгэл гаргаж хий гэдэг. Харин нэгэнт өндөр амжилтад хүрсэн бол хөрөнгө оруулалтаа нэг салбарт, нэг зүйл дээр бариад байх биш, аль болох олон салбарт оруулах хэрэгтэй гэсэн санаа их явдаг. Бас нэг ажилдаа тууштай байна аа гээд дороо эргээд байж болохгүй. Би ганц энийг л хийж чаддаг. Гэхдээ энэндээ тууштай байна гээд дороо хий эргээд эхэлбэл амжилт алсардаг. Хийж буй ажилдаа аль болох шинэ санаа оруулж, түүнийгээ хөгжүүлж байж амжилтын өндөрлөгт гарах нь мэдээж юм.

Нэгэн дотны танил маань их л олон юм хийх гэж оролдож, унаж босож явсан юм даг. Магадгүй түүний алдаа нь онооноосоо их байсан байх. Тэгж тэгж яг л өөрийн хийж чадах ажлыг олж авсан тэрээр өнөөдөр амжилтын оргилд гарч дөнгөсөн юм. Өөрийг нь амжилтад хүргэсэн ажлаа лав л сүүлийн 12 жил тасралтгүй хийж байна. Саявтар тааралдаад хэдэн үг солиход тэрээр “Найз нь өмнө нь юм юм л хийх гэж ийш тийшээ үсчиж байсныг чи мэднэ дээ. Одоо бодоход туйлбаргүй, нэг ажилдаа тууштай ханддаггүй байж. Харин энэ ажлаа барьж авснаас хойш хэдэн жил бүхнээ зориулсны дүнд ямар ч гэсэн амжилтад хүрлээ. Ямар ч ажилд сэтгэл гаргаж тууштай байвал юунд ч хүрч болохоор юм гэдгийг сая л ойлгож байна даа” гээд инээмсэглэсэн. Дотроо найзаараа бахархаж “Нээрээ л ажилдаа тууштай байлаа гээд амжилт л олох болохоос уруудах нь юу л бол” гэсэн бодол төрсөн юмдаг. Эзэн хичээвэл заяа нь дагаад хичээдэг гэдэг дээ.