Author: ЦЭЦЭГМААГИЙН БААСАНСҮРЭН

-ОРОН СУУЦНЫ ЗУРГААН ХУВИЙН ЗЭЭЛД ХАМРАГДСАН ИРГЭД НАЙМАН ХУВЬ РУУ ОРОХГҮЙ-

Орон сууцны найман хувийн зээл хэрхэн
хэ­рэгжиж байгаа болон, зургаан хувийн зээлээр орон сууцны зээл авсан хүмүүс найман
хувь руу орох эсэх талаар энэ удаа сурвалжиллаа. Зур­гаан хувийн орон сууцны зээл
олгосон Төрийн банк­ны төв байраар эх­лээд орлоо. Тус банкны хэвлэл мэдээллийн ажил­тан
Г.Болорсүх “Зургаан хувийн зээлд хамрагдсан хүмүүсийн зээлийг най­ман хувь руу шилжүүлэх
асуудал огт яригдаагүй. Тийм юм байхгүй. Анхнаасаа
зургаан хувийн зээлд хамрагдсан болохоор хүүг нэмэх үндэслэл байхгүй” гэж ярив.
Төрийн банк найман хувийн зээлийг бусад банкуудтай адил олгож байгаа юм байна. Баярын
уур амьсгал нам­жаагүй, амралт зугаалгын цаг эхэлсэн болохоор орон сууцны зээлд
хамрагдах хүмүүсийн ачаалал илт  багасчээ.
Биднийг очиход зээлийн эдийн засагчдынх нь 
өрөө эзгүй шахуу байв. Гэхдээ найман хувийн орон сууцны зээлд хамрагдах хүмүүс
идэвхтэй хандаж байгаа гэж зээлийн эдийн засагчид ярьж байсан юм.

Дараа нь Худалдаа хөгжлийн банкны
дөчин мянгатын салбараар орлоо. Тус  банк
найман хувийн зээлийг олгож байгаа билээ. Тө­рийн банк шиг зээлийн эдийн засагчдынх
нь  өрөө үйлчлүүлэгч багатай байв.  Орон сууцны зээлд хамрагдахыг хүссэн иргэд юуг
голлон анхаарах ёстойг сонирх­лоо. Зургаан хувийн зээлд хам­рагдсан олон хүн найман
хувийн зээлд хамрагдах хүсэлтээ цөөнгүй гаргасан гэнэ. Энэ хүмүүс найман хувийн
зээлд хамрагдах боломжгүй гэсэн тайлбарыг банкнаас өгч байна.

Засгийн газар найман хувийн зээлийн
журамдаа 80 ам метрээс доош талбайтай байрыг хамруулна гэсэн заалт оруулсан. Гэтэл
80.2, 80.6 гэх мэт тогтоосон хэмжээнээс үл ялиг илүү талбай бүхий орон сууц авсан
хүмүүс нэлээд хандаж байгаа аж. Тэдний хувьд энэ зээлд хамрагдах боломжгүй гэнэ.
Ажил­ла­сан жил болон хувиараа бизнес эрхэлсэн хүмүүсийн хувьд хугацаа нь хүрэхгүй
тохиолдол цөөнгүй гарчээ. Журманд зааснаар бол хоёр жилээс доошгүй хугацаанд хувиараа
хөдөлмөр эрхэлсэн бо­лон нэг жилээс доошгүй хугацаанд ямар нэг албан байгууллагад
ажил­ласан хүмүүс л зээлд хамрагда­хаар байгаа гэж зээлийн эдийн засагч ярьж байв.
Өмнө нь арил­жааны банкуудаас арав гаруй хувийн зээл авсан, 80-аас илүү метр квадрат
орон сууцтай хүмүүс зээлийнхээ хүүг буулгах боломжгүй юм байна.

Иргэдийн зүгээс 100 метр квадрат байр
авлаа гэхэд 80 метр квадратад нь зээлээ авах бо­ломж­той эсэхийг сонирхож байгаа
хүн олон гарчээ. Ингэх боломжгүй гэж арилжааны банкны­хан ярьж байв. Орон сууцны
найман хувийн зээлийн журмаар бол иргэд орон сууцныхаа үнийн 30 хувийг урьд­чилж
төлөөд зээл авч байгаа. 30 хувьдаа байр барьцаалж болох нь. Гэхдээ тэр байраа барьцаалахын
тулд  өмчлөгчийг нь заавал банкин дээр авчрах
ёстой гэнэ. Барьцаанд байраа тавиулж байгаа иргэн зээл хүсэгчийн хамтран зээлдэгчээр
бүртгүүлэх юм байна.

Хас банкны “Ард” кино театрын байрны
хоёр давхарт ажиллаж байгаа “Шинэ байр” төвөөр орлоо. Энэ төвийг үл хөдлөх хөрөнгийн
“Актив зууч”, “Тэнхлэг зууч” ком­паниуд ажиллуулж байгаа. Найман хувийн зээлд хамрагдахынг
хүсч буй иргэдэд байраа сонгоход нь болон банкинд зээлийн материа­лаа бүрдүүлж өгөхөд
нь тусалж байгаа аж. Улаанбаатарт барилга барьж байгаа бүх компаниуд тэнд мэдээллээ
тавьжээ.

“Актив зууч”-ийн ажилтан П.Наранзаяа
“Орон нутгаас хүмүүс их мэдээлэл багатай ирж байна. Хөдөө орон нутагт банкуудын
санхүүжилт бага байна уу, эсвэл өөр шалтгаан байна уу, ямар ч байсан зээл олголт
муу байх шиг байна. Хүмүүс орлогоо зөв тодор­хойлохгүйгээр өндөр үнэтэй байр авах
гэж ирж байгаа. Манай төв орлогыг нь тодорхойлж өгөөд хэр хэмжээтэй байр авах боломжтойг
нь зөвлөж байна” гэж ярилаа.

Хүмүүс зээлийн материалаа бүрдүүлүүлэх
гэж нэлээд хандаж байгаа аж. Иргэдэд зээлийн санхүү­жилт дуусчих вий гэсэн болгоомжлол
байгаа  бололтой. П.Наранзаяа “Наадам гээд
жаахан завсарласан болохоос ачаалал ихтэй ажиллаж байна. Хүмүүс наадмаас өмнө маш
их хандаж байсан. Өнөөдрөөс манайд хандах иргэд эргээд өсч байна” хэмээн ярив.
“Шинэ байр” төв  ирэх оны дөрөвдүгээр сар
хүртэл ажиллах  юм билээ. Найман хувийн орон
сууцны зээлд хамрагдах сонир­холтой хэрнээ баримт, материал бүрдүүлэх завгүй хүмүүс
энэ төвд хандах боломжтой аж. Банк руу материалаа авч очих хүртэлх бүх үйлчилгээг
эднийх үзүүлж байгаа гэнэ.

“Шинэ байр” төвөөс гараад хүүхдийн
100-д байрлах “Голомт” банкны салбарт очиход мөн л эл хуль байв. Зээлийн эдийн засагч­даас
нь найман хувийн зээл авах хүсэлтэй хүмүүс хэр ирж байгааг сонирхлоо. Өмнө нь, арав
гаруй хувийн зээлтэй байсан хүмүүс найман хувийн зээл рүү шилжих ажил нэлээд ачаалалтай
байгаа гэнэ. Наадмын үеэр л ачаалал багасаад байна гэж зээлийн эдийн засагчид хэлж
байлаа. Орон сууц­ны найман хувийн зээл авахыг хүссэн хүмүүс нэлээд хандаж байгаа
аж. Мөн л наадмын үеэр түр амсхийгээд байна гэсэн хариу өгч байв.

Улсын комисс хүлээж аваагүй байрыг
сонгож гэрээ хийсэн хүмүүс их ирж байгаа гэнэ. Энэ тохиол­долд зээлд хамрагдах боломжгүй
аж. Энэ жилдээ багтаж ашиглалтад орно, гүйцэтгэл нь 80-90 хувьтай байранд орохоор
гэрээ хийчихлээ, зээлд хамрагдъя гэсэн хүсэлтэй хүмүүс цөөнгүй иржээ. Бүгд л татгалзсан
хариу сонсоод буцжээ. Байрыг нь улсын комисс хүлээж авсан үед зээлд хамрагдах боломжтой
гэж тус банкныхан ярьж байлаа.

 

ХААН банкны төвөөр ороход мөн л үйлчлүүлэгч багатай байв. Тус
банкны олон нийттэй ха­рилцах мэргэжилтэн Л.Уянгаас зарим зүйлийг тодрууллаа.

-Танай банкны хувьд иргэдэд юуг
анхааруулж хэлмээр байна?

-Урьдчилгаа төлбөрт барьцаа­лах хөрөнгө
нь заавал өөрийн эзэмшлийн орон сууц байна. Хү­мүүсийн хувьд өөрийн нэр ороогүй
орон сууц мөн хашаа байшин, үйлчилгээний зориулалттай үл хөдлөх хөрөнгө  барьцаалах бо­ломжтой эсэх талаар их асууж байгаа.

-Хүмүүсийн гаргаж байгаа нийтлэг
алдаа гэвэл юуг онцлох вэ?

-Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх албаны
тодорхойлолтыг банкнаас онлайнаар авч байгаа болохоор манай банкнаас орон сууцны
зээл авахыг хүсэгчид заавал ШШГА руу явах шаардлагагүй.

-Орон нутагт энэ зээлийг авах боломж
Улаанбаатартай адил­хан биш байна гэсэн гомдлыг иргэд их тавьж байгаа гэсэн. Танай
банкны хувьд хөдөөгийн иргэдэд байрны зээл олгож байгаа юу?

-ХААН банк нийт 514 салбар­тайгаас
өнөөдөр орон нутагт 430 гаруй салбар нэгжүүд иргэд харил­цагчдад банк санхүүгийн
иж бүрэн үйлчилгээг хүргэн ажилладаг. ХААН банкны нийт орон сууцны зээл­дэгчдийн
тал гаруй хувь нь орон нутгийн иргэд. Энэхүү хөтөлбөрийг ХААН банкны зүгээс бүх
салбар нэгжээрээ дамжуулан хөдөө орон нутаг, Улаанбаатар хотын харил­цаг­чдадаа
хүргэх зорилготойгоор бүх салбар нэгжээрээ шинэ хүсэл­тийг хүлээн авч байгаа. Хуучин
зээл шилжүүлэхэд тухайн салбар нэг­жүүд харилцагчидтайгаа холбог­дон зээл шилжүүлэх
ажлыг хийж байна. Түүнчлэн ХААН банкнаас зээл авахдаа иргэний харьяаллаа­раа зээлээ
авна. Хөдөө орон нутгийн хүн бол орон нутагтаа зээлээ судлуулна гэсэн үг. Хөдөө
орон нутагтаа зээлээ судлуулаад Улаанбаатар хотоос орон сууц авах бүрэн боломжтой.

-Иргэдэд зээлийн санхүү­жилт дуусах
вий гэсэн айдас байна, хөрөнгийн эх үүсвэрийн тал дээр асуудал байна уу?

-Энэ орон сууцны ипотекийн зээлийн
хөтөлбөрийг тогтвортой хэрэгжүүлнэ гэж Монголбанкнаас албан ёсоор мэдээлсэн. Бид
ч мөн тэгж ойлгож байгаа.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Б.ТӨВШИНТӨР

-ЭРДЭНЭТЭЭС ХОЁР
ДАХИН ТОМ ЭНЭ ҮЙЛДВЭР БҮРЭН ХҮЧЭЭРЭЭ АЖИЛЛАВАЛ  УУЛ УУРХАЙН ЭКСПОРТ 40 ХУВИАР НЭМЭГДЭНЭ-

Оюу толгой компани  өчигдрөөс зэсийн баяж­малаа экспортолж эхэл­лээ.
Тус компанийн ТУЗ борлуулалтын гэрээг хянас­ны эцэст зэсийн баяжмалаа экспортлох
зөвшөөрлийг өгчээ.  Оюу толгой  компанийн хувьд хөрөнгө оруулалтын гэ­рээнд зааснаар
экспор­тын орлогын зохи­цуу­лал­таа ил тод байлгана гэдгээ нээлтийн үеэр он­цолж
байлаа. Зэсийн баяж­мал тээвэрлэсэн анх­­ны цувааг үдэх ёс­лолд Ерөнхий сайд Н.Ал­танхуяг,
ЗГХЭГ-ын дарга Ч.Сайханбилэг, Уул уур­хайн сайд Д.Ганхуяг, Эдийн засгийн хөгжлийн
сайд Н.Батбаяр, “Эрдэнэс Оюу толгой” компанийн гүйцэтгэх захирал Ц.Сэд­ван­чиг нарын
албаны хүмүүс иржээ. 

Мөн “Рио тинто”-гийн   Зэсийн группийн гүйцэтгэх захирал Жан Себастъян
Жак, Оюу толгой компанийн ТУЗ-ийн дарга Г.Батсүх, Оюу толгой компанийн ерөнхий­лөгч
бөгөөд гүйцэтгэх ерөн­хий захирал Камерон МакРей, Оюу толгой төслийн дэд Ерөнхийлөгч
С.Санж­дорж нар оролцсон юм. Оюу толгойн ордыг анх судалж нээсэн геологич Д.Гарамжав,
Оюу толгойн ТУЗ-ийн гишүүн Н.Багабанди зэрэг анхаарал татахаар эрхмүүд ч ирсэн байлаа.
Төс­лийн талбайн зэсийн баяж­мал савлах хэсэгт баяжмал ачсан аварга машинууд эгнэн
зогсчээ. Оюу толгой төслөөс гэхэд 100 хол давсан хүн цугласан харагдав.

 
ИЛҮҮ АШИГ ОЛЪЁ ГЭВЭЛ ТӨСЛИЙН САНХҮҮЖИЛТ
ХЭРЭГТЭЙ

Нээлтийн үгийг “Рио тинто”-гийн   Зэсийн группийн   гүйцэтгэх захирал Жан Себастъян Жак хэлсэн. Түү­ний
хэлсэн  үгнээс  “Баяжма­лын экспортоо эхлүүлэх нь  чухал ач холбогдолтой ч энэ бол бидний түншлэлийн
зөв­хөн нэг алхам. Дэлхийн хам­гийн сайн зэс алтны ордуу­дын нэг нь энэ газрын доор
мянга гаруй метрийн гүнд бий. Тэр бол өндөр чанарын, маш том, маш нарийн орд. Энэ
ордыг олборлож амжилттай ашиглалтад оруулах нэг л зам бий. “Рио” блоклон олборлох
хамгийн шилдэг туршлагыг нэвтрүүлэх гэж байна. Блок­лон олборлох энэ арга Оюу толгойн
уурхайг дэлхийн зэ­сийн бусад уурхайгаас тод харагдуулна. Энэ бүтээн байгуулалтыг
бий болгоход олон улсын төслийн санхүү­жилт шаардлагатай” гэсэн хэсэг нь содон сонсогдов.
“Рио”-гийн зүгээс олон улсын  төслийн санхүүжилтээр
дөр­вөн тэрбум ам.доллар босгох боломжийг бүрдүүлсэн та­лаар манай сонин өмнө нь
мэдээлж байсан. Уг арга хэмжээний үеэр Оюутолгой­гоос ирэх ашгийн  80 хувийг өгөх гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын
санхүүжилтийг яаж босгох тал дээр Засгийн газрын байр суурийг Ерөнхий сайдаас сонирхоход
“Бид асуудлыг нааштайгаар шийдэхийн төлөө ажиллаж байна” гэсэн товч хариу өгсөн
юм. 

 

Н.АЛТАНХУЯГ: ОЮУ ТОЛГОЙ СҮҮЛИЙН
ДӨЧИН ЖИЛ БОСООГҮЙ ТОМ БҮТЭЭН БАЙГУУЛАЛТ

Ерөнхий сайд Н.Алтан­хуяг нээлтийн
үеэр Өмнө­говьчуудад нэг сонин дуулга­лаа. Ерөнхийлөгч уржигдар Говь Гурван сайхан
уулыг аргадаж тахижээ. Төрийн тэргүүн ийм ёс гүйцэтгэсэн нь зэсийн баяжмалыг экспортод
гаргах нэг шалтгаан байсан гэж гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн ярьж байв. Ерөнхий сайд
“Оюу толгой бол сүү­лийн 40 жил босоогүй том бүтээн байгуулалт. Эрдэнэ­тээс хойш
гайгүйхэн үйлдвэр баригдаагүй өдий хүрсэн. 
Дэлхийн хамгийн шилдэг сүү­лийн үеийн техноло­гиудыг нэвтрүүлж чадсан Риод
амжилт хүсье. Оюу толгойн баяжуулах үйлдвэр 
Эрдэнэ­тээс хоёр дахин том. Энэ үйлдвэр бүрэн хүчин чадлаа­раа ажиллаад эхэлбэл
манай улсын уул уурхайн экспорт 30-40 хувь нэмэгдэнэ. Энэ хэрээр хөгжил ирнэ. Цаашид
хөрөнгө оруулалтын үр аш­гийг дээшлүүлэх чиглэлээр Монголын Засгийн газар Рио тинтогийн
аль аль нь хүч гаргаж хамтарч ажиллах бол­но. Монгол Улсын Засгийн газар дандаа
ерөөгөөд суу­гаад байхгүй л дээ. Тиймээс харилцаагаа  улам үр ашиг­тай болгохын тулд цаашид ч гэсэн
чармайн ажиллах бол­но” хэмээн онцолж байв.

Ерөнхий сайдыг үг хэлсэ­ний дараа
Оюу толгойн ТУЗ-ийн дарга Г.Батсүх түүнд зэ­сийн баяжмалын дээж гар­дуул­сан юм.
Харин Камерон МакРей Уул уурхайн сайдад зэсийн баяжмалын дээжээс гардуулав.

Зэсийн баяжмалын дээж гардуулах ёслолын
дараа Уул уурхайн сайд үг хэлсэн. Д.Ганхуяг сайд Оюу толгойн үйлдвэрийн өнөөдрийн
чад­лыг Эрдэнэтийн уулын бая­жуу­лах үйлдвэрийнхээс 12 сая тонноор илүү гэж онцлов.
Түүний тооцсоноор Оюу тол­гойн яг одоогийн хүчин чадал  1.5 -н Эрдэнэт­тэй тэнцэхээр гэнэ. Хүчин чадлаа
нэмэг­дүүлж ажилла­вал  2018 он гэхэд жилд
54 сая тонн хүдэр боловсруул­даг болно гэж салбарынх нь сайд онцолж байв. Ингэснээр
2.25-н Эрдэ­нэт­тэй тэнцэнэ гэсэн судалгаа гаргаснаа сонирхуулна лээ.

Оюутолгойн баяжмалын экспорт эхэлснээр
Монголд үйлдвэрлэж буй зэсийн баяж­малыг 80 хувиар, ДНБ-д эзлэх уул уурхайн бүтээгдэ­хүүний
хэм­жээг 20 хувиар тус тус нэмэг­дүүлнэ гэж Уул уур­хайн сайд  ярьж байв. 
Ингэс­нээр манай улс зэс олборлогч 50 гаруй орноос эхний 15-д жагсах боломжтой
болж бай­гаа аж.  Оюу толгойнхны хувьд экспорт
эхэлснээр ДНБ-ий хэмжээг 30 хувиар нэмэг­дүүлнэ гэсэн тооцоо гаргажээ.

Тэрээр “XXI зуунд хуулийн засаглалтай
ардчилсан орнуу­­­дад компанийн сайн засаг­лалтай аж ахуйн нэг­жүүд тэнгэрийн дор
төрж, хуулийн дор ажиллах гэсэн алтан зарчмыг мөрдөн ажил­лас­наар хөгжлийн түүчээ
болон хөгжсөөр байна. Оюу толгой компанийн хувь ний­лүү­лэгчид, Оюутолгой ХХК-ийн
гүйцэтгэх удирдлага энэ зарчмыг тууштай баримтлан, төслөө хамгийн үр дүнтэй хэрэгжүүлж
чадна гэдэгт эргэлзэхгуй байна” гэж ярив.

 

МОНГОЛ КОМПАНИ ОЮУТОЛГОЙН БАЯЖМАЛЫГ
ТЭЭВЭРЛЭХ ЭРХ АВЧЭЭ

“Хөгжилд хөтөлсөн баяж­малын цуваа”
ёслолын ажил­ла­гааны төгсгөлд ачааны машины жолооч нарт зэс аягатай сүү, хадаг
барьсан юм.  Зэсийн баяжмал тээвэр­лэгчээр
үндэсний оператор компанийг сонгожээ. “Терра экспресс” компани Оюу тол­гойн зэсийн
баяжмалыг урд хил рүү тээвэрлэхээр болж. 
Зэсийн баяжмал ачсан эхний машиныг хорь орчим жил ачааны тэрэгний жолоо муш­ги­сан  Н.Нацагдорж бари­хаар болжээ. “Терра эксп­ресс”
компанийн урдаа барь­даг жолооч гэнэ. Тэрээр “Монголчуудын түүхэнд тэм­дэг­лэгдэхээр
онцгой өдрийн гэрч болж, баяжмал ачсан машины цувааг ахалж бай­гаа­даа үнэхээр их
баярлаж байна. Замдаа ачаа бараа­гаа янзална, чангална, цу­ваа­гаар явж байгаа боло­хоор
тодорхой хурдны хяз­гаар барьж явна гээд бодоход гурван цагийн дотор улсын­хаа хил
хүрчих байх. Цаашаа хил гарахдаа штамп дара­хаас эхлээд ажил их байгаа” гэж яриад
машин руугаа яаран явлаа.

 Баяжмал ачсан машины цуваа ийнхүү төслийн тал­бай­гаас
хөдлөв. Нэг машинд хоёр тонноор савласан 18 уут зэсийн баяжмал ачсан байна лээ.
Өөрөөр хэлбэл нэг ма­шинд 36 тонн зэсийн баяж­мал ачсан гэсэн үг. 16 машин­даа үржүүлэхээр
Мон­гол Улс өчигдөр гэхэд л 576 тонн зэсийн баяжмал экспор­тол­лоо.  Зэсийн баяжмалтай уут бүрийн гадна талд Мон­голд
үйлдвэрлэсэн бүтээгдэ­хүүн гэж англиар бичжээ. Оюу толгой наадмын үеэр экспор­тоо
түр завсарлаад наадмын дараагаар зэсийн баяжма­лаа тасралтгүй экс­порт­лох аж. Одоогоор
Оюу толгойн төслийн талбайд 5800 тонн баяжмалын нөөц байна.

Баяжмал ачсан машинууд Гашуунсухайтаар  гарах юм байна. Хятадын нутагт Оюу толгойн зэсийн
баяжмалын агуулах байгаа аж. Баяжмал авахаар гэрээ байгуулсан зэс хайлуулах үйлдвэр
болон олон улсын худалдааны бай­гууллагынхан тэндээс худал­даа­гаа хийх нь.  Оюу толгой зэсийн баяжмалаа зах зээ­лийн өнөөгийн
ханшнаас өндөр үнээр зарах юм байна. Зэсийн үнэ илүү өндөр байх үед цаад талтайгаа
гэрээ байгуул­сан учраас тэр гэнэ. Гэрээнд зэсийн баяжмалаа тухайн үеийн ханшаар
урт хугацаанд тогтвортой ний­лүү­лэхээр тусгажээ. Харин экспортлох зэсийн баяжма­лын
25 хувийг спот үнээр буюу тухайн өдрийн дэлхийн зах зээлийн ханшаар өгөх юм байна.

Оюу толгой компанийн нөөцийн стратеги
хариуцсан дэд захирал Т.Мөнхбатаас ордыг хэчнээн жил ашиглах боломжтойг сонирхоход
“Яг одоо батлагдсан баталгаатай нөөцөөр тооцвол Оюу тол­гойн уурхай 65 жил ашиг­лаг­дах
нөөцтэй. Хайгуулын ажил тодорхой хэмжээнд үргэлж­лэн хийгдэж байна.  Цаашдаа нөөцийг нэмж бүртгүүлэхээр байгаа. Нөөц
нэмэгдсэн тохиол­­долд  Оюу толгойд 80 гаруй
жил ашиглах нөөц буюу баялаг бий” гэж хариуллаа.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Өмнөговьд төмөр замын далангийн бүтээн байгуулалт өрнөж
байна. Хятад гэсэн аварга зах зээлд
нийлүүлэх нүүрснийхээ хэмжээг өсгөж, хар алтнаасаа ахиухан мөнгө олох гэж төмөр
замын ажлыг эхлүүлээд буй. Өөрөөр хэлбэл төмөр зам барих цаад зорилго, сонирхол
 маань эдийн засаг. Салбарын яамны зүгээс
төмөр замаа бүдүүн царигаар барина гээд байгаа. Уг нь эдийн засаг талаа бодвол
Хятад руу шууд нарийн цариг тавих нь хаа хаанаа хэрэгтэй гэсэн тайлбарыг учир
мэдэх хүмүүс хэлдэг. Өргөн царигаар урд хөрш рүү төмөр зам тавибал шилжүүлэн
ачих гэдэг том ажил гарч ирнэ. Энэ тохиолдолд шилжүүлэх ачих талын бүх мэдэл
цаад талд шилжих юм билээ. Тодруулж хэлбэл Хятадын тал  юуг, ямар хэмжээтэй, яаж ачихаа мэднэ гэсэн үг.
Ухаандаа манайхаас нүүрсээ ачаад очихоор “Өнөөдөр ачих ямар ч боломж алга”
гэчихэд л асуудал үүснэ гээд ойлгочихож болно.

Саяхан зурагтаар
төмөр замын шилжүүлэн ачих ийм гоё байгууламж барина гээд үзүүлж байна лээ. Үзсэн
хүнд бол цэвэрхэн, саруулхан томоо гэгч байшинд  тоос шороо энэ тэр гэхгүйгээр  нүүрсээ шилжүүлэн ачаад  дажгүй юм гэж бодогдохоор эд харагдсан. Гэхдээ
ямар ч шилжүүлэн ачих байгууламж барилаа гээд манайхаас гарах нүүрсний хэмжээг
дийлэхгүй, эдийн засаг талаасаа бол ашиг хараад нэмэргүй  гэсэн тайлбар бас байна.

Төмөр замыг
аюулгүй байдалтай холбож ярьдаг хэсэг бий.  Төмөр замаар дамжаад цаад хөршөөс юу ч ороод ирж
магадгүй гэж сэжиглэх хүн олон байдаг. Дайраад ороод ирье гэвэл төмөр замтай
замгүй санаагаа хэрэгжүүлэх түмэн боломж XXI зуунд гараад ирчихсэн. Бид төмөр зам, үндэсний
аюулгүй байдал хоёрын дунд байдаг тэнцүүгийн тэмдэг аль хэдийнэ баларчихсан цаг
үед  амьдарч байгаа.

Ер нь тэгээд
төмөр зам бариад байгаагийн цаад утгаа эргэж харах ёстой юм шигээ. Бид мөнгө
олох гэж л,  Хятад гэдэг том зах зээл
дээр Орос, Австралиас дутахгүй экспортлогч болох гэж л төмөр зам барьж байгаа.

Ц.БААСАНСҮРЭН

-ХҮХРИЙН ХҮЧИЛ ҮЙЛДВЭРЛЭХГҮЙГЭЭР ЗЭС ГАРГАЖ АВАХ ТЕХНОЛОГИЙГ  ХОЙД ХӨРШИД ХЭРЭГЛЭЖ БАЙНА-

Монголд одоо яриг­даж байгаагаас
гурав дахин хямд өртгөөр зэс хайлуулах үйлдвэр ба­рих боломжтой гэж Ашигт малтмалын
су­далгаа сурталчилгаа, мэдээллийн төвийн тэр­гүүн, металлур­гийн инженер Б.Мяг­мар­жав
хэлж байна. Түүн­тэй энэ сэдвээр ярилц­лаа.

-Монголд зэс хай­луу­лах үйлдвэр
барина гэж  гучаад жилийн өм­нөөс ярьж эхэлсэн
ч өнөөдрийг хүртэл ажил болоогүй л байна. Зэс хайлуулах явцад гарах хүхэр гол асуудал
бо­лоод байх шиг санагд­даг?

-Зэсийн баяжмалыг боловсруулах явцад их хэмжээний хүхрийн хүчил
гардаг. Хүхрийн хүчлийг боловсруулахын тулд эрдэс бордооны үйлдвэр ч юм уу дагалдах
химийн  үйлдвэрүүд хөгжих ёстой л доо.

-Бордооны үйлдвэр
барья гэхээр Хөвсгөлийн фосфоритыг ашиглаж таа­рах гээд байгаа. Ингэх нь  экологи талаасаа асуудал­тай гэдэг шүү дээ?

-Байгаль хамгаалах
хө­дөл­гөөнийхөн ийм асуудал ярьдаг. Гэхдээ л хүхрийн хүч­лийн хэрэглээ сүүлийн
үед  ихсэх төлөвтэй байгаа.

-“Эрдмин”-ээс өөр
хүх­рийн хүчил хэрэглэх ямар газрууд байгаа вэ?

-Таны хэлээд байгаа
“Эрдмин” үйлдвэр гэхэд жилд 3000 тонн хүхрийн хүчил хэ­рэг­лэдэг. Удахгүй  “Эрд­мин”-тэй төстэй нэг үйлдвэр ашиг­лалтад орох
гэж байгаа.  Хү­чин чадлаараа “Эрдмин”-ээс
4-5 дахин илүү.  Ингээд тоо­цохоор  12-15 мянган тонн хүхрийн хүчлийн нэмэлт хэ­рэг­лээ
үүсч байна гэсэн үг.  “Зэс эрдэнийн хувь”
гээд хэсэг хүн зэсийн хаягдал шороон дээр яриа үүсгэж   байсан даа. Тэд зөвшөөрлөө авчихсан. “Эрдмин”-ээс
1-2 дахин их хүчин чадалтай үйлдвэр ба­рина гээд явж байна. Уран баяжуулдаг үндсэн
түүхий эд нь хүхрийн хүчил байдаг. Энэ мэ­тээр хэрэглээ өсөх тооцоо бий. Өнөөдөр
бид хүхрийн хүч­лийг тонн тутмыг нь Хята­даас 320-360, Оросоос 230-250 ам.доллараар
авч бай­на.

-Таны хувьд эхний
ээл­жинд хэчнээн тонн зэс гар­гах үйлдвэр барих боломж­той гэж үзэж байгаа вэ?

-Өнөөдөр Эрдэнэт
520 мянган тонн зэсийн баяжмал экспортолж байна. Эхний ээлжинд баяжмалаа  хэдэн арван жил зөөсөн Эрдэнэ­тийнхээ баяжмалаас
цэвэр зэс гаргах үйлдвэр байгуулах хэрэгтэй гэж бодож байна. Эрдэнэтийн зэсийг боловс­руулна
гэвэл дунд зэргийн хүчин чадалтай үйлдвэр ба­ригдах юм. Мэдээж хүчин чадлаа дахин  өргөтгөж бол­но. Монголд металлургийн үйлдвэрийн
суурийг ийм мая­гаар бодитойгоор тавих шаард­­­­лага бий.

-Эрдэнэтийн баяж­ма­лыг
боловсрууллаа гэ­хэд хэч­нээн тонн цэвэр зэс гарах вэ?

-Зөвхөн Эрдэнэтийн
баяж­­­малыг боловсруулахад жил­дээ 108 мянган тонн зэ­сийн гулдмай гаргах боломж­той.
Ингэвэл тээвэрлэлтийн хэм­жээ дөрөв дахин багасна гэ­сэн үг. Нэг тонн баяжмалыг
хэрэглэгчдэд хүргэхэд 35-40 ам.доллар   зарцуулдаг.
Та­ван тонныг хүргэхэд  200 ам.доллар. Хэрвээ
цэвэр зэс болгоод гаргавал тээвэр­лэл­тийн зардлаас гэхэд л 15-20 сая ам.доллар
хэмнэх бо­ломжтой гэсэн тооцоо бий.

-Нэг тонн баяжмал
бо­ловс­руулаад  хэчнээн хэм­жээний хүхрийн
хүчил ял­гар­даг вэ?

-Нэг тонн зэсийн баямж­малаас
нэг тонн хүхрийн хү­чил үүснэ.  Тэгэхээр
520 мян­ган тонн хүхрийн хүчил үүснэ гэсэн тооцоо гарга­чихаж бол­но.

-Тэгвэл хэрэглээ
яаж ч өссөн гэсэн хүхрийн хүч­лийн илүүдэл гарах юм биш үү?

-Технологийн хувьд
хүх­рийн хүчил үйлдвэрлэх­гүй­гээр зэс гаргах технологи бий.

-Жишээ нь?

-Ванюковын зуух гээд
хайл­­мал дотор нь үлээлгэж хайлуулдаг зуух бий. Энэ  зуухны үндсэн процесс гад­наас дулаан шаардахгүйгээр
явагддаг. Шатаах процесст  нь хүчилтөрөгч
оролцдог. Авто хийн гагнуур гэж байдаг даа. Яг тийм зарчмын үндсэн дээр явагддаг
процесс. Нэ­лээд өндөр түвшинд судлагд­сан процесс. Энэ техноло­гиор бол хийг нь
ялгаад цэвэр хүхэр үйлдвэрлэх боломж­той.

-Хаана хэрэглэдэг
тех­но­логи вэ?

-ОХУ-ын Норильск гэж
хойд мөсөн далайн тэнд орш­дог, жилийн талд нь ха­ран­хуй, талд нь гэрэлтэй бай­даг
хот бий.  Тэр хотод  дэл­хийн никелийн 80 хувийг гаргадаг “Норникель”  гэдэг компани ажилладаг. Жилд нэг л удаа далай
гэссэн үед бүтээг­дэ­хүүнээ зөөдөг. Бе­рин­гийн хоолойгоор явж, нэлээд урт зам туулж  байж Азийн зах зээлд хүрдэг  онц­логтой газар. 

-“Норникель” манайх­тай
адил хүхрийн хүчил үйлд­вэрлэж болохгүй нөх­цөлд ажилладаг гэсэн үг үү?

-Тэгж хэлж болно.
“Нор­никель”-ийн хувьд бидний төлөвлөж ярьж байгаагаас өндөр хүчин чадалтай үйлд­вэр
л дээ. 500 мянган тонн зэс, 300 мянган тонн никель гээд бодохоор яах аргагүй том
хүчин чадал. Тэр утгаараа  их хэмжээний хаягдал
хий гар­даг. Тэр хийнээс цэвэр хүхэр гаргаад ч ашиггүй. Учир нь зөөх гэхээр зардал
нь их гарах гээд байдаг. Хятадад хүргэ­хийн тулд их зам туулах шаард­лагатай газар
л даа. “Норникель”-ийн хувьд  ял­гар­сан хийгээ
далд уурхайн нүх рүү шахчихдаг. Учир нь тэнд далд уурхай их байдаг. Бараг 100 жил
шахсан ч болохоор хангалттай нүхтэй газар. Ма­найд  бол ингэх шаардлага­гүй. Элементар хүхрээ ялгаж
аваад экспорт­лох боломжтой.

-Цэвэр хүхрийн
эрэлт зах зээлд хэр бол. Жишээ нь Орос, Хятадад?

-Эрэлт их. Үнэ нь
ч өндөр байдаг. Заавал бордоо үйлд­вэрлэхгүй гэвэл ингэж болно. Элементар хүхрийг
зөө­вөр­лөж худалдах бүрэн бо­ломж­той. Хэмжээний хувьд ч ав­саархан болчихдог давуу
тал­тай. Гурав дахин бага хэмжээ­тэй болж гардаг. Орос, Ка­захс­таны зах зээл дээр
гэхэд хүхэр олдохгүй, эрэлт ихтэй байна.

-Финландаас зэс
хай­луу­лах үйлдвэрийн  тех­нологи оруулж
ирэхээр бол­лоо гэж нэг хэсэг яригд­сан. Ер нь зэс хайлуулах үйлд­вэрийн технологийн
сонгол­тыг бид яаж хийх ёстой гэж та боддог вэ?

-Финландын компани
Мон­­голд зэсийн баяжмал хайлуулдаг үйлдвэр барьж өгөхөөр боллоо гээд хоёр улсын
Засгийн газар хооронд яриа хэлээ болж байсан. 
Маш өндөр өртөгтэй орж ирэх үйлдвэр. Өртөг нь өндөр бо­лоод ирэхээр зардлаа
нөхөж  чадахгүй гэдэг асуу­дал үүсдэг. Ийм
шалтгаан гараад ирэ­хээр л зэс хайлуу­лах үйлдвэр ажил болохгүй хойшлоод байгаа
юм. Хам­гийн зөв гарц бол дэлхий дээр байгаа тех­но­логийн олон хувилбараас сонголт
хийж, Монголд ашиг­тайг нь сонгох юм. Зэс хайлуу­лах үйлд­вэрийн хувьд тав, зургаан
шат дамжлагатай байдаг. Эхний шатыг нь Фин­ландтай, да­раагийн шатыг нь Оростой,
сүүлийн шатыг нь Хятадтай гэх мэтээр дамжлага бүр дээр нь өөр улсуудтай хамтрах
боломжтой. Ингэвэл өртөг нь ч бага гарна.

-Дамжлага бүрийг
нь өөр улсын технологиор хийж  болно гэж үү?

-Бүрэн боломжтой.
Оросыг гэхэд л бид хоцрогд­сон техно­логитой гэж ярьдаг. Үнэн хэрэг­тээ сүүлийн
15-20 жилд техно­логио бүрэн шинэ­чилсэн улс шүү дээ.

-Зэс хайлуулах
үйлд­вэрийн  дамжлагуудыг эн­гийнээр тайлбарлаач?

-Хамгийн эхний хариуц­лагатай
дамжлага бол зэ­сийн баяжмалаа хайлах. Зэсийн баяжмалд байгаа зэсээс бу­сад хольцуудыг
цэвэрлэх ажил гээд ойл­го­чихож болно. Зэсийн баяж­малд агуулагдаж байгаа 20 хувийн
зэсийн агуул­гыг 60-70 хувь болгох зорилготойгоор хийгддэг хай­лалт юм. Энэ чиглэлээр
Франц зэрэг хөг­жилтэй орнуудын сайн тех­нологи бий. Орост гэхэд со­нир­хол татахуйц
хоёр, гурван технологи бай­гаа. Дэлхийд хэрэглэж байгаа  зуухнууд сайн муу тал ихтэй. Ихэнх зуухнууд хүхэр
гаргаж авах асуудалд анхаарлаа хан­дуулаагүй байдаг. Гараад ирсэн хийгээр нь шууд
хүх­рийн хүчил үйлдвэрлэчихдэг. Боловсруулалтын түвшин, чанарын хувьд дутуу ч гэсэн
ОХУ-ын Ванюков зуухны хувьд хүхрийн асуудал арай өөр.  Бүх хүхрийн 60-80 хүр­тэлх хувь нь эхний шаталтын
үед алга болдог. Хийнд шилж­­дэг гэсэн үг. Тэр хийг цэвэрлээд элементар хүхэр гэдэг
элементийг ялгаж авдаг. Тэр хүхрээ саяын ярьсанаар гадагшаа экспортлох бо­ломж­той
Тэгэхээр үйлд­вэрийн эх­ний шатанд 60-70 хувийн зэстэй зэсийн суль­фитийн хайлш
буюу баяжмал гарч ирэхээс гадна ялгарсан хий­нээс эле­мен­тар хүхрийг гар­гаж авах
процесс давхар явагд­даг. Хоёр дахь дамж­лагад 20 хувь нь хүхэртэй, 80 хувь нь зэстэй
баяжмалыг  гүйцээж ша­таана. Бүх хүхэр нь
хөөгдөөд ноорог зэс гарч ирдэг. Энэ дамжлагад орж байгаа баяж­малын  хүхэр нь бага учраас элементар хүхэр гаргахад
ашиггүй. Дэмий нүүрс шатаа­хын нэмэр. Яг энэ шатанд бол шууд хүх­рийн хүчил үйлдвэр­лэх
хэрэг­тэй. Эрдэнэтэд зэс хайлуулах үйлд­вэр барилаа гэхэд хоёр­дугаар шатанд нь
үйлдвэр­лэж байгаа бага хэм­жээний хүх­рийн хүчлээр до­тоо­дын хэрэг­цээгээ хангачих
юм. Өөрөөр хэлбэл гаднаас им­порт­лох­гүй­гээр хэрэг­цээ­гээ шийдэх сайн талтай.

-Хэчнээн хувийн
зэсийн агуулгатайг нь ноорог зэс гэдэг вэ?

-96-98 хувийн агуулгатайг
нь ингэж нэрлэдэг. Шаард­лага хангахаар хэмжээний цэвэр зэс биш учраас гурав дахь
дамжлага буюу галын цэвэр­лэгээ рүү оруулдаг. Энэ ша­танд зэсийн  агуулга 
96-99.5  хувь болно. Дөрөв дэх дамж­лага
нь анод гээд чихтэй юманд цутгаж өгдөг. Хамгийн сүүлийн дамжлага нь цахил­гаан хи­мийн
цэвэрлэгээ. Элект­­роли­зэд оруулдаг гэсэн үг. Энэ дамжлагад орсон зэс  99.9 буюу өндөр цэвэр­шил­тэй, шууд хэрэглэдэг
цэвэр зэс болж гардаг.  Тэр зэсийг хай­луулаад
янз бүрийн диа­метр­тэй цэвэр зэс утас, зэс цувима­лууд үйлдвэрлэнэ.  Хүхэр ялгах, хүхэр зайлуулах гэсэн эхний хоёр
дамжлага л их хариуц­лагатай. Дараагийн шатных нь болохоор туслах маягийн дамжлагууд.

-Оросын технологи
Фин­ландынхаас чанараараа дутахгүй, үнэ нь бо­лом­жийн гэж та ярилаа. Үнэ өртгийн
хувьд хэр хямд бол?

-Бидний сонирхож,
ярьж байгаа хүчин чадал бол Эр­дэнэтэд түшиглэсэн 120 мян­ган тонн катодын зэс үйлд­вэр­лэх  үйлдвэр. 
Энэ үйлд­вэрийг  шууд технологиор авч,
түлхүүр хүлээлгэж өгөх зарч­маар ба­ри­вал хөгжилтэй ор­нуу­дын  өндөр техно­ло­гийн хувьд  460-500 
сая ам.доллар болно. Гэтэл Оросод үүнээс илүү хүчин чадалтай үйлдвэ­рийг
бос­гоход  150-180 сая ам.дол­лар зарцуулсан
байх жишээ­тэй.

-Оросын ийм тех­ноло­гийг
сонголоо гэхэд хөрөнгө оруулах сонирхолтой газар бий юу?

-Санхүүжүүлэх сонир­хол­той
газрууд байгаа. Хөрөнгө оруулалт татах бүрэн боломж бий.

Ц.БААСАНСҮРЭН

 

-ХЯТАД, ЕВРОП, АМЕРИКИЙН ЗЭСИЙН ХЭРЭГЛЭЭНИЙ ӨСӨЛТ ЗЭС ЭКСПОРТЛОГЧ
УЛСУУДАД АШИГ АВЧРАХ НЬ ТОДОРХОЙ БОЛЖЭЭ-

Энэ оны нэгдүгээр сард 8048 ам.доллар байсан зэс
хоёрдугаар сард 8070, гуравдугаар сард 7662, дөрөвдүгээр сард 7202 бол тас­ралтгүй
уруудсан.  Харин тавдугаар сараас 7228 болж
аажмаар өсч эхэллээ. Манай улсын “Мандал ассет менежмент”-ээс гаргасан таамаглалаар
оны эцэс гэхэд нэг тонн зэс 7000-7950 ам.долларын хооронд байх нь. Дэлхийн санхүү­гийн
нэр хүндтэй байгууллагууд энэ жил зэсийн үнийг хэд гэж таамаг­ласныг сонирхуулъя.
J.P. Morgan  7825, Barclays 7925, BNP
Paribas  7825, “Reuters” агентлаг 8818,
Morgan Stanley  8755, UBS  7495.7, Credit Suisse 8113, Macquarie Private
Wealth 7459  ам.доллар байна гэж төсөөлснөөс
харахад өмнөх жилүүдийн өсөлт шиг огцом биш ч аажмаар нэмэгдэх нь тодорхой болж.
Нью-Йоркийн биржийн Сотех зах дээр ирэх долдугаар сард хүргэх гэрээтэй зэсийн тонн
тутмын үнэ нэг хувиар өсөхөөр болсон гэх таатай мэдээ байна.

Сүүлийн саруудад зэсийн үнэ тасралтгүй уруудсан
шалтгааныг  шинжээчид Лондон, Нью-Иоркийн
металлын бирж дэх зэсийн нөөц нэмэгдсэнтэй холбон тайлбарлаж байв. Нийлүүлэлт их
тохиолдолд  үнэ буурдаг нь зах зээлийн жам.
Зэсийн үнэ буурсан дараагийн шалтгааныг эдийн засагчид  Хятад гэдэг аварга зах зээлийн хэрэглээ буурсантай
холбож байлаа. Энэ оны хоёрдугаар сараас зэсийн баяжмалын үнэ буурч эхэлсэн нь нэг
талаасаа Хятадын цагаан сар­тай холбоотой. Хятадын хайлуулах үйлдвэрүүд баярынхаа
үеэр баяж­мал нөөцлөх ажлаа зогсоосон юм. Цагаан сар, Хятадын коммунист намын их
хурлын дараа бүтээн байгуулалт эхэлж зэсийн үнэ нэмэгдэнэ гэсэн хүлээлт байсан ч
урд хөршийн Засгийн газраас үл хөдлөх хөрөнгийн салбарт шинэ хяналтын бодлого хэрэгжүүлэхээ
зарласан билээ. Энэ мэдэгдэл хөрөнгө оруулагчдыг эргэлзээнд оруулж, зэсийн нөөцийн
хэмжээ гуравдугаар сарын сүүлчээр Шан­хайн бирж дээр гурван хувиар нэмэгдэж байв.
Тэр үед Лондон­гийн металлын биржийн нөөц 2875 тонноор нэмэгдэж  56530 тонн болж байлаа.

Энэ удаагийн үнийн өсөлтийг  шинжээчид 
дөрвөн  өнцгөөс харж байна. Эхнийх
нь  шалтгаан зэсийн томоохон нийлүүлэгч Индонезийн
уурхайн осол. Тус улсын Грасберг уурхайд өнгөрсөн сарын 14-нд хонгил нурж, 28 ажилтны
аминд хүрсэн юм. Уурхайг техникийн саатлын шалтгаанаар түр хуга­цаанд хаагаад байгаа.
Грэсберг бол дэлхийн зэсийн хамгийн том ил уурхайнуудын нэг. Хүчин чад­лаараа дэлхийд
хоёрт ордог энэ үйлдвэр  Хятадад бүтээгдэхүүнээ
борлуулдаг. Үүнээс болж Хятадын зэс хайлуулах үйлдвэрүүд хүнд байдалд ороод эхэлчихэж.
“Рой­терс”-ийн мэдээллээс харахад тус улсын зэс хайлуулах үйлдвэрүүд манай Оюу толгойд
нэлээд найд­лага тавьж байгаа бололтой. Хятад Улс цэвэр зэсийн хэрэглээ үйлд­вэрлэлээрээ
дэлхийд дээгүүрт ордог. Индонезийн уурхайгаас болж Хятадын хэд хэдэн үйлд­вэрийн
үйл ажиллагаа хэцүүхэн байдалд орж эхэлжээ. Зарим жижиг үйлдвэр нь хаалгаа барьсан
гэх мэдээ байна. Судлаачдын үзэж байгаагаар бол Грэсберг үйлдвэр гурван сарын хугацаанд
зогсч магадгүй байна. Үйлдвэр нь зогс­чихоор Индонезийн экспорт буурах нь тодорхой.
Тэгэхээр ойрын хэдэн сардаа нийлүүлэлт нь багасчихаар зэсийн үнэ өсөх нь ойлгомжтой
байна.Тодруулж хэлбэл он дуустал зэсийн үнэ өсөлттэй байх бодитой үндэслэл гараад
ирчихэж.

Зэсийн үнэ аажмаар өсч эхэлсэн дараагийн шалтгаанаар
Монголын Оюу толгойг нэрлэж байна. Оюу толгойн зэсийн баяж­малын экспорт хойшлоод
байгаа нь зэсийн нийлүүлэлтийн хомс­долд нөлөөлж байна гэж “Ройтерс” мэдээлжээ.
Commerzbank-ны шинжээчид Оюу толгойг дэлхийн зэсийн нийлүүлэлтэд том нөлөө үзүүлнэ
хэмээн онцолж байгаа. Энэ жилийн улсын төсөвт “Эрдэ­нэт”, “Оюу толгой”-гоос нийлээд
945 мянган тонн зэсийн баяжмал экспортолно гэж тооцоод буй. АМГ-ын тооцоогоор баяжмалыг
цэвэр зэсэд шилжүүлж тооцвол Эрдэнэт үйлдвэр энэ онд 122, Оюу толгой 111 мянган
тонныг гаргах юм.

Дараагийн нааштай хандлага нь Европын эдийн засаг.
Евро тивийн эдийн засагт нааштай үзүүлэлтүүд гарч эхэлснээс хойш зэсийн эрэлт ихэсч
магадгүй гэсэн өөдрөг таамгийг  шинжээчид
хэлэх болсон.

Өнгөт металлын ассоциациас зэсийн хамгийн том
хэрэглэгч Хятад Улсын зэсийн хэрэглээ энэ онд 8.3 саяд хүрч, өмнөх оныхоос өснө
гэсэн таамаг тооцоо гаргасан нь зэсийн үнэ өсөх дөрөв дэх шалтгаан болж байна.  БНХАУ, АНУ, Япон зэрэг орнуудын зэсийн хэрэглээ
сүүлийн үед мэдэгдэхүйц өсч байгаа.  Зэсийн
үнэд нөлөөлөх гол хүчин зүйл бол Хятадын макро эдийн засгийн үзүүлэлт гэж эдийн
засагчид он­цолж байна. Одоогоор энэ үзүүлэлт тийм өндөр биш байгаа. Гэхдээ наашлах
байх гэсэн таамаглал бий. Оны эхний хагасын байдлаар Хятадын зэсийн хүдэр, баяжмалын
импорт өмнөх оны өдий үетэй харьцуулахад 
30 гаруй хувиар өссөн гэх статистик байна. Эндээс харахад Хятадын эдийн засаг
сайн биш байгаа ч эрэлт багагүй үүсчээ. Эрэлт байна гэдэг манай хувьд олзуурхмаар
мэдээ.

Дэлхийд зэсийн эрэлтийн өсөлтөөс гадна зэсийн
үйлдвэрлэл өснө гэж  “BNP Paribas”  таамаглаж байна. Тэдний таамаглаж байгаа­гаар
энэ онд зэсийн үйлдвэрлэл 6.9 хувиар өсөх нь. CPM группын Судалгааны газрын захирал
Катерин Вирга “Оюу толгой зэрэг хэд хэдэн том зэсийн орд 2013 онд үйлдвэрлэлээ эхлүүлнэ.
Энэ онд зэсийн үнэ 8000 ам.доллараас буухгүй ” гэж онцолжээ.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Энэ зунаас нүүрсний салбар амь орж магадгүй болжээ.
Өмнөговьд нүүрс­­ний экспортын чиг­лэ­лээр ажилладаг компа­ниуд сэргэх хандлагатай
болоод ирж. “Эрдэнэс  Таван толгой” уурхайгаа­саа
шууд тээвэрлэлт хийж, нүүрсний шинэ гарцууд нээг­дэж эхэллээ гэж ирээд яривал гэгээтэй
зүйлүүд ажиглагдаж байна. Нүүрс экспортлогч компаниуд  Шивээхүрэн, Гашуун­су­хайт боом­туу­дад найман  урсгалтай нүүрсний гар­цыг хяналт шалгалт явуу­лах
иж бүрэн цогцолбор­той нь барьчихсан. Мөн 
хатуу хучилттай авто зам, өндөр хүчдэлийн цахил­гааны шугамыг бүтээн байгуулж
байна. Боловс­руулах үйлдвэр, цахил­гаан станц, туузан тээвэр, төмөр замын төслүүд
хэрэг­жих шатандаа ор­сон. Гэгээ гэрэл, итгэл төрүүлсэн энэ ажлуудыг санаачилж,
санхүүжүүлж байгаа нь дандаа хувийн хэвшлийнхэн.

 Кокс­жих
нүүрсээ дотоо­доо­соо болоод Авст­­рали, Оросоос хан­га­чих бүрэн боломж­той гэгддэг
Хята­дын хувьд бид нөлөөлө­хөөр зах зээл­ биш. Дэлхийн нүүрс­ний жилийн хэрэглээний  50 хувийг 
Хятад улс дан­гаараа хэрэглэдэг.  Тоо­гоор
илэрхийлбэл урд хөрш   жилд 3,6 тэрбум тонн
нүүрсний хэрэглээ­тэй. Энэ хэрэглээний  нэг
тэрбум орчим тонн нь баяжуулаагүй коксжих нүүрс. Баяжуулсан кокс­жих нүүрсний хувьд
жилд 600 орчим сая тонныг хэрэглэдэг. Манайх чи­нээн­дээ тултал нүүрс гар­га­лаа
гэхэд энэ хэрэглээ­ний 20 сая орчим тонныг нь л дангаараа даана. Ингээд харьцуулахаар
үзүүлэх нөлөөний хувьд яах аргагүй жижиг зах зээл. Уг нь манай улс нийлүүлсэн нүүрснийхээ
хэмжээгээр өнгөрсөн жил Австра­лийн өмнө орж байсан. Харин энэ жил бидний өмнө Орос,
Австрали ороод ирчих­сэн байгаа.

 Гэхдээ
Таван толгойн коксжих нүүрсээр зах зээ­лээ төрөл­­жүүлэх сонир­хол­­той “Шинхуа”,
“Чалко” зэрэг том компа­ниуд  Зас­гийн газартаа
“Монголын нүүрс хэрэг­тэй” гэсэн дохиог өгсөөр байгаа. Эндээс харахад Монголд “хар
мөрөн”-ий урсгалаа нэмэгдүүлж, нүүрс­нээсээ их хэмжээ­ний мөнгө олох боломж бий
гээд дүгнэ­чихэж болохоор.

Уг нь Монгол Улс энэ жил 32 сая тонн нүүрс гаргана
гэж тооцсон. Гэтэл энэ оны эхний таван сарын байдлаар таван сая гаруй тонн нүүрс
л хил даваад бай­на. Төсвийн орлогоо 30 хувиар нэмэгдэнэ гэж төсөөл­сөн. Одоогийн
байд­­­­лаар зургаан хувь л өсч байгаа. Экспорт дээр төчнөөнийг гаргалаа гэсэн том
тоо сонсогддог ч экспорт, олборлолтыг хольж яриад байгаа. Наад захын жишээ гэхэд
“Таван толгой”, “Энержи ресурс” зэрэг компаниуд 
их хэмжээний олборлолт хийгээд Цагаан хадан дээр аваачаад овоолчих­сон гэж
бизнесмэнүүд ярьж байна. Цаашаа гарч мөнгө болоогүй учраас энэ хэмжээг экспортынх
гэхэд хэцүү. Гаргах хэм­жээ нь багассан, дээр нь үнэ нь буусан. Өөрөөр хэлбэл төсөв
тасарч магад­гүй янзтай болжээ. Төсвийн нүүрснээс ха­маа­рах хараат байдлыг уул
уурхайн экспортоос олох мөнгөний  40 хувийг
нүүрс, 20 хувийг зэс бүр­дүүлдэг гэсэн тоогоор 
тодорхойлж болохоор байна. Тэгвэл төсвөө аятай­хан шиг бүрдүүлж,  “Хар мөрөн”-ий урсгалаа нэмэгдүүлэхийн тулд  бид юу хийх ёстой вэ?

ТӨМӨР ЗАМ Л МОНГОЛ НҮҮРСИЙГ МООДОНД ОРУУЛНА

Өнөөдрийн байдлаар  бид  нүүрсээ
зардал их­тэй зарж байгаа. Автома­ши­наар уурхайгаас хи­лийн цаана аваачиж, тэн­дээс
нь Хятадын дундын худалдаачид эцсийн хэрэг­­лэгчдэд цааш нь нийлүүлэх зарчмаар явж
байна. Машинаар тээ­вэр­лэх зардал галт тэр­гээр тээхээс гурав дахин өндөр гэсэн
тооцоо бий. Машинаар тээ­хийн өөр нэг сөрөг тал нь тасралт­гүй нийлүүлэлт болж чаддаггүй.
Нүүрс­ний ний­лүү­лэлт яг л гин­жин хэл­хээ шиг тасралт­гүй явж байж аварга том
гангийн үйлдвэрийн эзэд манай нүүрс экспортлогч­дыг сонир­хож эхэлнэ. Өөрөөр хэлбэл
том хэрэг­лэгчид бидэн рүү харж, гэрээ байгуулахыг хүснэ. Нүүрсний нийлүү­лэл­тээ
таслахгүй байх ганц арга нь төмөр зам.

Манай улсын хувьд өргөн царигаар нүүрсээ тээнэ
гээд ажлаа эхэлчих­сэн. Гэхдээ барьсны дараа ямар асуудал үүсэх вэ гэдгээ бодох
учиртай  гэж судлаачид сануулж байна. Өргөн
царигаар нүүрсээ тээвэрлэвэл Хятадын талд сэлгэн ачилт хийх хэрэгтэй болно. Сэлгэн
ачилтын бүх эрх, асуудал цаад талд очно гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл нийлүү­лэл­тийн
бүх асуудал Хятадын мэдэлд  очих эрсдэл бий.  “Өнөөдөр вагон байхгүй, яг одоо буулгах боломж
алга” гэхэд л асуудал үүснэ.  Хэдээр авах
вэ гэдэг үнийн асуудал ч нөгөө талд шилжиж таарахаар байна.

Одоогийн 
байдлаар монгол  нүүрс Гашуун-сухайт,
Шивээ хүрэн гэсэн хоёр том боомтоор гарч байгаа. Мөн Эрээний боомтоор бага хэмжээ­гээр
гардаг. Хятадууд төмөр замаар Эрээнээр нүүрс хүлээж авдаг бай­сан ч тодорхойгүй
шалт­гаан заагаад 2008 оноос их хэмжээгээр ава­хаа больсон юм. Учрыг нь лавлахаар  “Төмөр зам маань техникийн бо­ломж­­гүй” гэх зэрэг
тойруу хариу өгөөд  өнгө­рөө­чихдөг гэж нүүрс
экс­порт­логчид ярьдаг. Магад­гүй манай талаас өргөн ца­ри­­гаар төмөр замаа ба­риад
яг тээвэрлэх дээрээ очтол ийм хариу хэлээд мөрөө хавчихыг үгүйсгэх аргагүй. Тэгэхээр
эртнээс төмөр замын  хэлэл­­цээр энэ тэрдээ
анхаарал хан­дуулж бай­хад гэмгүй.

Цэвэр эдийн засаг та­лаа харвал нарийн цариг нь
бидэнд ашигтай гэж эдийн засагчид хэлдэг. Өргөн царигаар бариад Орос руу гаргана
гэсэн хувилбарт зарим шин­жээч “Хойд хөршид Сибир гэж хар алтны том нөөц бий. Мэдээж
эхлээд өөрс­дийнхөө нүүрсийг ашиг­тай борлуулах тал дээр л анхаарч таарна. Тэгээд
ч Орос руу тээвэрлэхэд зардал өндөр” гэсэн тайлбар хэлдэг.  Тэгэхээр хамгийн бо­ломж­той зах зээл нь урд хөрш
болж таараад бай­гаа юм.

Нүүрсээ гуравдагч зах зээл рүү гаргана гэсэн өөр
нэг хувилбар бий. Хамгийн боломжтой ор­нууд 
нь Япон, Солонгос гэж нүүрсний салбарын шинжээчид хэлдэг. Ингэ­хийн тулд
Хятадаар дам­жиж таарна. Тээвэрлэх зайгаа бодсон ч, худал­даа өрнөж байгаа гол шугамаа
харсан ч Хята­даар дамжуулж тран­зит хийх нь л хамгийн боди­той гарц гэдэг. Тран­зит
тээврийн хэлэлцээ­рийг Хятадын талтай сайн тохи­ролцож чадвал “ок”, чадаагүй тохиолдолд
“no”. Тэгэхээр яах аргагүй урд хөрштэй харилцан ашигтай тохиролцоонд хүрэх гарц
л бидэнд бай­на. Хятадын хувьд өөр нэг том эрсдэл бий. Тэд экс­порт, импортын татвар
дээрээ давтамж­тай тог­лолт хийж чаддаг улс. Сүүлийн үед экспор­тын­хоо кокс дээр
40 хувийн татвар тогтоож байсан ч нийлүүлэлт нь ихсээд ирэхээр саяхан  тэг болго­чих жишээтэй.  Татвар нь ийм өндөр хэлбэлзэлтэй улс гэдгийг анзаарахгүй
орхиж болохгүй.

ЗАХ ЗЭЭЛЭЭС ГАЖСАН ТАТВАР БУЮУ ЖИШИГ ҮНЭ

  Нэгэнт уначихаад бай­­гаа нүүрсний салба­рынх­наа
өөд нь татаж, “хар мөрөн”-ий урсгалаа нэмэгдүүлэх нэг арга бол татварын зөв бодлогыг
даруйхан явуулах. Өнөө­дөр нүүрсний салбарын­хан татварын ачаалалд дарагдчихаад
байгаа. Хамгийн том асуудал нь жишиг үнэ болоод байна. АМГ, УУЯ Хята­дын бүр цаад
талын боомтын өндөр үнийг урд хөршийн сайтаас аваад  жишиг үнэ гээд зарла­чихдаг. Жи­шээл­бэл Монголын  экс­порт­­­лог­чид нүүрсээ 50 ам.доллараар борлуул­лаа
гэж бодъё. Гэтэл яам жишиг үнэ гээд төлөх ёстойгоос нь хоёр дахин өндөр татвар нэхдэг.
Эн­гийнээр хэлбэл ол­бор­­лосон бүтээгдэ­хүү­нээ 50-иар зарчихаад бай­хад төр нь
“Та нар 100-гаар зарсан гэж бодоод татва­раа төлөх ёстой” гээд байгаа юм. Монголын
нүүрс экспорт­логчид өнөө­дөр энэ өндөр тат­ва­рыг төлж байгаа.

Засгийн газар саяхан нэг хэсэг жишиг үнээр тооцохгүй
бодит хан­шаар бодож татвар авч байсан ч нэг их удалгүй жишиг үнийг эргэж сэр­гээсэн.
Шинэчлэлийн Зас­­­­гийн газар зах зээ­лийн нөхцөл байдал хүнд­­рээд ирэнгүүт  буюу 2012 оны аравдугаар сарын 1-нээс энэ оны
дөрөвдүгээр сарын 1-ний өдрийг хүртэл нүүрсний жишиг үнийг  борлуулал­тын үнээс тооцохоор шийд­вэрлэж байв.
Энэ тогтоол хэрэгжих явцад зах зээл хэцүү байсан ч компаниудын экспорт өмнөх оноосоо
20 гаруй хувиар нэмэгдэж байсан юм. 

 Нүүрснийхнээс
гадна жонш төмрийнхөн ч жи­шиг үнэд таатай ханддаг­гүй. Учир нь жишиг үнэ тогтоодог
эх сурвалжид бизнесүүд итгэлтэй ханд­даггүй юм билээ. Засгийн газар яг одоо БНХАУ-ын
“China Coal Resource” цахим сэтгүүлийн үнийг үндэслэж жишиг үнээ тогтоож байна.

Тодруулж хэлбэл  www.en.sxcoal.com сай­тын мэдээллээр үнээ
тог­тоо­дог. Гэвч энэ сайт Ашигт малтмалын тухай хуулийн 47.2.1-д заасан “олон улсын
худал­даанд хүлээн зөвшөөрөгдсөн” байх шаардлагыг хангаж чад­даг­гүй гэдгийг алба­ны­хан
ч хүлээн зөвшөөр­дөг юм билээ. Ямар ч баталгаагүй, нийтээр хүлээн зөвшөө­рөг­дөөгүй
цахим хуудас гэсэн үг.  Бүр цаашлуулж хэлбэл
БНХАУ-ын тө­рийн өмчит хуулийн этгээ­дийн гарга­даг гадаадын худалдаа­ны бодлогоос
шууд хамаа­ралтай эх сурвалж.

Нүүрсний хувьд өсөн нэмэгдэх татвар гэж бас нэг
асуудал бий. Нүүрс­ний үнэ өсөнгүүт  авах
татвар нь давхар өсөөд явчихдаг. Австралиас авсан санаа юм билээ. Төсөл санаачлагчид
нь хүртэл  Австралийн хуу­лиас санаа авснаа
хууль батлагдах үед хэлж бай­сан. Гэхдээ санаа авах­­­даа нэг зүйлийг орхиг­­дуулсан
байдаг юм билээ. Австралийн төр нүүрсний үнэ 
нь 100 ам.доллараас дээш  гар­чихвал
экспорт­логч­­доо­соо өсөн нэмэг­дэх татвар авдаг. Гэхдээ зөвхөн өс­сөн хэсгээс
нь. Ухаандаа 120 доллар болж өсвөл 20 доллараас нь өсөн нэмэгдэх татвар авдаг гэсэн
үг. Харин манай хувьд  25, 50, 75 ам.дол­ларт
өсөн нэмэг­дэх татва­рыг тодорхой хэмжээгээр өсгөж авч байгаад 110 ам.доллар болонгуут
нь нийт мөнгөн дүнгээс нь  шууд арван хувийн
татвар авдаг.

Яг өнөөдрийн байд­лаар унаж буй нүүрсний зах зээлд
татварын ийм бодлого үйлчилж байна. Өндөр татвар тавьж унаж яваа зах зээлээ улам
унагах биш, зах зээлийн хуулийг зөрчөөгүй бодит татварын бодлого мөр­дөж нүүрсний
урсгалаа нэмэгдүүлэх хэрэгтэй гэж энэ салбарын учир мэдэх улс ярьдаг. 

Хятадын үнийн цик­лийг харахад ойрын хоёр жилдээ
нүүрсний үнэ огцом өсөлттэй байхгүй ч, гурван жилийн дараагаас илт  сэргэж магадгүй гэсэн өөдрөг таамаг бай­на.  Бас эрчим хүч­ний­хээ 70 хувийг нүүрснээс хан­га­даг
урд хөршийн зах дээр лав л ойрын хэдэн арван жилдээ Таван толгойнх шиг дээд зэр­гийн
чанар­тай коксжих нүүрс үнээ алдахгүй.

Хятад үйлдвэрлэ­лийн­­­хээ  төв болсон зүүн хойд бүс нутгийн хэрэг­лээ­нийхээ
нүүрсийг Оро­соос, зүүн өмнөд бүс нут­гийнхаа хэрэглээг далайн тээврээр Австралиас
хан­га­чихаж байна. Харин баруун хойд бүс нутагт нь бидний орон зай бий.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Улаанбаатарчуудын
үйлчлүүлдэг их дэлгүүрүүдэд тогтсон зэрэглэл байдаггүй

-“ЦЕНТРАЛ ТАУЭР”-Т БАЙРЛАДАГ БРЭНДИЙН ДЭЛГҮҮРЭЭС НЭГ ТОМ ДАРГЫН ХҮҮ САЯ
АМ.ДОЛЛАРЫН ХУДАЛДАА ХИЙГЭЭД ГАРЧ БАЙЖЭЭ-

Монгол Улс анх удаа олон улсын жижиглэнгийн худал­дааны “AT Kearney”-ийн жаг­саал­тад дээгүүр бичигджээ.  Өнгөрсөн жил аравт бичигд­сэн бол энэ удаа долоод жагсч рекорд тогтоов. Дэл­хийн хөгжиж буй жижиглэн­гийн томоохон зах зээл бүхий 30 орны жагсаалтад нэлээд дээгүүрт давхиж явна гэсэн мэдээ сонсохоор аятайхан ч юм шиг. Цаашлуулаад хара­хаар хөөрцөглөхөөр  шалт­гаан байхгүй  юм билээ.  “AT Kearney” 
хөгжиж буй Хятад, Бразил, Орос руу хараагаа чиглүүлсэн өрнөдийн томоо­хон компаниудад  жижиглэн­гийн худалдааны өсөлтөөрөө анхаарал татаж эхэлсэн Мон­голыг онил гэж зөвлөжээ. Энэ өсөлтөд нь дээд зэрэглэлийн бараа бүтээгдэхүүний  жижиг­лэнгийн худалдаа нөлөөл­сөн гэсэн тайлбарыг “A.T.
Kearney” менежментийн зөв­лөх пүүсийнхэн онцолсон байна лээ.  Манайх шиг жижиг зах зээлтэй улсын хувьд брэн­­­дүүдийн борлуулалт л дээгүүрт жагсахад нөлөөлсөн гэдгийг энэ зах зээлийг танд­даг “A.T. Kearney” -гаас гадна эдийн засгийн нарийн байту­гай наад захын ойлголтгүй хэн ч хөнгөхөн нотолчихно. Тэгэхээр дэлхийд тэргүүлээд байгаа энэ үзүүлэлтийн цаад ашиг нь Монголд биш, ал­дартай брэндүүдтэй дэл­хийн орнуудад ногдож байгаа гэ­сэн үг. Энгийнээр тайл­бар­лавал манай мөнгө гадаг­шаа урсч байна.

Эдийн засаг нь хөгжиж, тэлж  байгаа улсын нэг гэсэн ярианы завсар дэлхийн ал­дартай брэндүүд аль хэдийнэ ороод ирчихсэн гэх тайлбар дагадаг. Үнэхээр ч Louis Vuitton, Hugo Boss, Cartier, L\’Occitane,
Dunhill  гээд
яри­вал олон брэнд Улаан­баа­тарт үүдээ нээсэн. Захын брэндийн дэлгүүрт ороход л нэг бал 60 мянган төгрөг, нэг цүнх арав гаруй сая төгрөг болохоор жижиглэнгийн ба­раа­ны үнийн өсөлт өндөр гарахаас  аргагүй.  Брэндийн дэлгүүрүүдийн өндөр үнийг монголчуудын өнөөдрийн дундаж орлоготой харьцуу­лахад тэр бүр хүн аваад байхааргүй зах зээл. Гэхдээ л эдгээр дэлгүүр ашигтай учраас хаалгаа бариад га­раад явчихгүй байгаа. Тэгвэл тэр үнэтэй барааг нь хэн аваад байна вэ. Энэ асуултад хариулахын өмнө манайхны брэндийг чанар талаас нь харж сонголтоо хийдэг хэсэг аль дэлгүүрээр үйлчлүүл­д­гийг сонирхъё.

 ЛОНДОНГИЙН

“Marks & spenser”-ИЙН БАЙНГЫН ҮЙЛЧЛҮҮЛЭГЧИД НЬ МОНГОЛЧУУД

Манайхны давгүй алба хашдаг хүмүүс  Лондон хотын “Marks &
spenser” дэлгүүрийн байнгын үйлчлүүлэгчид. Гол үйлчлүүлэгчдийнх нь тоонд яамдын мэргэжилтэн, газрын дарга, сайд нар бас багтдаг гэсэн. Мэдээж дээр нь биз­нес­мэнүүд орно.  Тэд “Хан бүргэдэй”, “Скай”, “Централ таур”-аар барагтай л бол үйлчлүүлээд байдаггүй. Лон­дон яваад шоппингдсон нь хавьгүй хямдхан, бас дажгүй брэндийн чанартай хувцсыг янз бүрийн сонголтоор  ав­чих­даг учраас тэр. Дизайны шоу болдог, дизайныг тодор­хойлдог гэгддэг францчуу­даас тансаглал, дэгжирх­лээрээ илүүрхдэг Лондон манайхан шиг гоёх дуртай хүмүүсийн хувьд яг тохирох зах зээл гэдэг юм билээ. Тэгээд ч хувцасны чанарыг мэдэрсэн  хүмүүс Францыг биш Английг сонголт сайтай, хамаагүй сайн хувцастай  гэж онцолдог гэсэн.  Сонголт сайтай, манайхны вкуст таар­сан юм байгаад байдаг нь Лондонд олон үндэстэн амь­дардагтай холбоотой гэх нь ч бий. Манайхны голчилж үйлч­лүүлдэг “Marks
&  spenser” Лондондоо бол  зэрэг­лэлээ­рээ дөрөвт жагсдаг. Дээд зэрэглэл буюу хатан хааны үйлчлүүлдэг дэлгүүр нь “Har­rods”. Тэгээд Selfridges, Debenhams, дөрөв
дэх нь  “Marks & spenser”.

“Marks & spenser”-ийн байнгын үйлчлүүлэгч, манай­даа давгүй алба хашдаг хү­мүү­сийн нэгд ордог эрхмийн худалдаж авдаг хувцасны үнийг “Хан бүргэдэй”-тэй харьцуулъя. Хувцсаа Лон­дон­гоос авдаг энэ эрхэм  20-30 фунт буюу 40-60 мянгад гоёлын, чанартай, брэндийн цамц авчихдаг. Яг ийм цамцыг “Хан бүргэдэй”-гээс дор хаяж 200 мянган төгрөгөөр авна. Өмдөө 80-100 ам.долларт буюу 112-140 мянган  төг­рөгөөр авдаг.  “Хан бүргэдэй”-д яг ийм өмд 200-250 мянган төгрөгийн үнэтэй.  “Marks spen­ser”-ээс тун дажгүй костю­мыг дунджаар 560 мян­ган төг­рөгөөр авах боломж­той. Ха­рин эндээс яг иймийг 800 мянгаас нэг сая 500 мян­ган төгрөгөөр авна. Барууны ор­нуудад ид хямдралын үе гэж бий. Арваннэгдүгээр са­раас нэг­дүгээр сарын хоо­ронд очвол саяын хэлсэн үнэ 50-80 ху­виар хямдарна. Га­даа­даас худалдаа хийгээд сурчихсан хүмүүс яг энэ үеэр нь бөө­нөөрөө очиж шоппинг хийдэг.

МОНГОЛЧУУД ХҮНСЭНДЭЭ ОРЛОГЫНХОО 40 ХУВИЙГ ЗАРЦУУЛДАГ БОЛ ХӨГЖИЛТЭЙ ОРНУУД…

Хүнсний хувьд ч  Улаан­баа­тарын үнэ Лондонтой эн зэрэгцэх юм уу, эсвэл давна. Амьжиргааны түвшингээрээ хамаагүй дор хэр нь бид Лондончуудаас дутахгүй үнэ­тэй хүнс хэрэглэдэг. Лондонд амьдарч байгаа хүн захаас үхрийн мах авлаа гэж бодо­ход нэг килограмм тутамд нь 6-8 ам.доллар төлнө. 8400-11200 төгрөг гэсэн үг. Манай зах дээр  нэг килограмм үх­рийн махыг 11800 төгрөгөөр зарж байгаа.  Манайх  дотоо­доосоо, малчдаасаа шууд авчирсан үхрийн мах хэрэг­лэдэг бол англичууд Авст­ралиас авчирсан үхрийн ма­хыг ийм үнээр худалдан ав­даг. “Скай” их дэлгүүрт  нэг килограмм чили усан үзмийг 18 мянган төгрөгөөр зардаг. Харин хамгийн сайн чанарын жимсийг Лондонгоос 10 ам.дол­­ларт буюу 14 мянган төгрөгт багтаагаад авчих бо­лол­цоотой. Нэг
судалгаа со­нир­хуулъя. Монголын дун­даж нэг айл орлогын­хоо 40 хувийг өдөр тутмын хоол хүнсэндээ зарцуулдаг гэсэн судалгааг Mercy corps Mongolia төвийн­хөн гарга­жээ. Гэтэл өндөр хөгжилтэй орнуудын нэг өр­хийн хүнсэнд зарцуул­даг тоо сарын нийт орлогынх нь 8-9 хувийг л эзэлдэг гэнэ.

Одоо англи, монгол хүний орлогыг харьцуулъя. Дундаж амьжиргаатай англи хүний сарын орлого нь 20-40 мян­ган ам.доллар. Харин манай жирийн ардын  дундаж ор­лого 300 ам.доллар. Бүр дээ­шил­лээ гэхэд 500-700 ам.дол­лар. Английн бүр то­пуудын цалин бол сая дол­лар гэж ярина. Манай топууд хэд авдгийг мэдэхгүй. “Оюу толгой”-н ТУЗ-ийн гурван гишүүнийг сардаа 30 мянган ам.доллар  авдаг гэж хэсэг хардсан, хамгийн дээд тоо гэвэл тэр л байх. Гэхдээ  тэр нь батлагдаагүй. Нэг тэг нэ­мээд биччихэж, 3000 шүү дээ гэх нь бий. Гэхдээ л 3000, 30000 аль аль нь манайдаа хол тоо.

Англи, Монголын нэг хүнд ногдох дотоодын нийт бүтээг­дэхүүний орлогыг нь харь­цуулъя. Манай улсын нэг хүн амд ногдох орлого 3600 ам.доллар.  Гэтэл Англид энэ үзүүлэлт 60 мянган ам.дол­лар буюу 20 дахин их байдаг.

ҮНЭТЭЙ БРЭНДИЙГ ТЭГЭЭД ХЭН АВДАГ БАЙЖ ТААРАХАВ?

Брэндийг эрхэмлэдэг хэ­сэг нь ингээд гадаадаас ху­дал­­даагаа хийчихдэг юм байж. Тэгвэл “Централ тауэр”-т байгаа тэр үнэтэй брэндүүдийг хэн сонгоод бай­­на вэ. Брэндүүдийг ор­лого­той байлгаж, Монголоос гараад явчихааргүй дайны ашигтай ажиллуулаад бай­даг хэдхэн худалдан авагч байдаг гэнэ. Гарын арван хуруунд багтахаар дайны гэр бүл үнэтэй брэндүүдийн байн­­гын үйлчлүүлэгчид. Тэд болон тэдний хүүхэд л үе үе орж  худалдан авалт хийдэг юм байна. Нэг том брэндийн худалдагч “Манайхаар хү­мүүс ер нь үйлчлүүлдэггүй ш дээ. Үйлчлүүлдэг нь тоотой доо. Голдуу л том дарга нар үйлчлүүлдэг. Нэг удаа манай нэг үйлчлүүлэгчийн хүү бүр сая ам.долларын  худалдаа хийгээд гарч байсан” гэж ярив. Нэг удаагийн худалдан авалт­­даа тэрбум гаруй төгрөг зарцуулчих дайны хүн бай­гаад байхаар ашиггүй ажил­лана гэж юу байхав. Худал­дагчтай нь үг солилцсон тэр дэлгүүрт гэхэд л нэг удаадаа 100 сая, 500 сая төгрөгөөр үйлчлүүлээд гардаг үйлч­лүүлэгч хэд хэд байгаа гэсэн. Энэ дэлгүүрт нэг ээл­жийн боломжийн костюм 2-4 сая төгрөгөөр зарагддаг юм би­лээ. Нэг том брэнд манайд орж ирж нээл­тээ хийхдээ то­моохон компа­ниудын за­хирлууд, төрийн өндөр албан тушаалтнуудыг урьж л дээ.  Тэнд очсон нэг эрхэм 1000 ам.доллараар зангиа авсан гэж ярьж бай­сан. Хэрэг­цээ­ний хувцсаа Англиас авчих­даг учраас бэлгэдэл болгож авснаа сонирхуулж байв. Учир нь нээлтэд очсон хүн бүр юм худал­даж авах ёстой байж. Хам­гийн хямд нь 1000 ам.дол­ларын зангиа, тэгээд цаа­шил­сан үнэтэй бараа­нуудтай брэндийн дэлгүү­рийн нээл­тэд уригдсан том­чууд дажгүй худалдан авалт хийгээд гар­сан гэсэн. Нэрэлх­сэндээ, нэг удаа юм даа гэж авсан хэсэг байсан байх. Гэхдээ энэ дай­ны үнэтэй юм авахаар мөнгө манай дээд­чүүлд бэлээхэн явж байдгийг  энэ мэтийн худалдан авал­таас харчихаж болохоор. Сүүлийн үед тэр­бум, тэр­бумаар нь мөнгө хураагаад баригдсан төрийн албан ту­шаалтнуудын хэрэг олноо­роо илэрч байгаа. Ма­гад­гүй мөнгийг хөдөлмөрлөж биш, зүгээр л олчихдог ийм хэсэг бүлэг хүн нийгэмд үүс­сэн нь брэндийн дэлгүүрүү­дийн ашиг­­тай ажилладаг гол шалт­гааны нэг байж мэднэ.  Хэдэн зуун саяар худалдан авалт хийдэг брэндийн дэл­гүүрийн хүндэт худалдан авагчдын дунд энэ хэс­гийн­хэн жин дар­даг болов уу гэж хардахаар бодитой жишээ­нүүд хангалт­тай сонсогддог.

Монголчууд соёлын тал­даа Оросын нөлөө ихтэй. Тийм болохоор ч тэр үү гоёх дуртай. Нэр төр, байр суурь, моодны төлөө ямар ч үнэ төлөхөд бэлэн гэдгийг нь байраа зараад 9911-тэй ду­гаар авчихсан залуугийн жи­шээгээр тайл­бар­лачихаж бол­но.  Ийм онцлогтой оронд орж ирвэл амжилт олно гэд­гийг брэн­дүүд өчнөөн жилийн турш­лагаараа олоод мэдчих­сэн байгаа.  Тэгээд л жижиг зах зээлтэй ч талын Мон­голыг онилдог  хэрэг.

МОНГОЛД ОРЖ ИРСЭН БАРАА ЯАГААД ҮНЭТЭЙ БАЙДАГ ВЭ?

Олон шалтгаан бий. Саяын ярьсан сэдэвтэйгээ уяж яривал онцлохоор гурван шалтгаан байна.  Анг­лид гэхэд дэлгүүрүүд нь зэ­рэглэлтэй, тэр зэрэглэлийн дэлгүүрт ийм брэндийн юм төчнөөн долларын хавьцаа байна гэдгийг тооцоод гарга­чихаж болно. Манайд бол тиймгүй. “Хан бүргэдэй”, “Скай”, “Макс молл”, “Улаан­баатар” -ын аль нь нэг, хоёр, гуравдугаар зэрэглэлд орох нь тодорхойгүй. Ямар ч бай­сан гайгүй брэндүүд байгаа гэсэн там тум ойлголт­тойгоор л ийшээ зүглэдэг. Нөгөө дэл­гүүрүүдэд нь  юмаа зарж байгаа хүмүү­сийн үзэм­жээр тогтоо­сон үнэлгээтэй бараанууд өрөө­тэй байдаг. 

Дараагийн шалтгаан нь манайх чанарын стандартгүй улс. Юу ч оруулж ирээд, ямар ч үнээр зарахад асуудалгүй. Гадны улсын хамгийн чанар­гүй барааг нь хямд үнээр дарж ирээд эндээ үнэ хүргээд бор­луулах боломжтой зах зээл. Гадаадын ихэнх брэнд бүтээг­дэхүүнээ сайн, дунд, муу гэж ангилаад үйлдвэр­лэчихдэг. Наад зах нь  сни­кер­сийг гэхэд л цаад компа­ниас нь гурван зэрэг­лэлээр хий­дэг.  Харин ма­найд сни­керс л бол сникерс. Брэндүүд тухайн улсын онц­логт нь тохируулаад бүтээг­дэхүүнээ үйлдвэрлэх нь бий.  Жишээ нь “Ланд крузер”-ийг эрс тэс цаг ууртай орнуудад нэг өөр, халуун орнуудад бас өөрөөр үйлдвэрлэдэг. Мэ­дээж халуун орон руу гаргаж байгаа нь өртгийн хувьд хямд хийгдсэн гэдэг утгаараа арай бага үнэ­тэй гарч таарна. Ма­найд чана­рын стандарт энэ тэр гэж зо­воохгүй болохоор машин зар­даг нөхдүүд ха­луун орон руу гаргадагийг нь хямдхан оруулж ирээд үнэтэй зар­чихдаг гэж учир мэдэх хүн ярьж байсан. Брэн­дийн үнэ өсөөд, өгсөөд байд­гийн өөр нэг шалтгаан нь энэ.

Дараагийн шалтгаан нь гаднаас бараа оруулж ирэх гэж 20 гаруй шат дамжиж, өчнөөн юм болдог хил, гаа­лийн орчин. Нэг бараа оруулж ирэхийн тулд ийм олон шат дамжчихаар цаг хугацаа алдаж таарна. Ямар ч бизнесмэн “хэрвээ би энэ мөнгийг банкинд хадгалсан бол” гэж бодож байгаад үнээ оруулж ирснээсээ эрс өндөр тоогоор тогтоох нь тодорхой.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Нийслэлд яг өнөөдрийн байд­лаар ашиглалтад орсон 8700 гаруй айлын орон сууц байна. Барилгын ажил нь дууссан энэ байрнуудын 80 орчим хувьд нь захиалга авчих­сан гэхээр 1740 орчим айлын орон сууц эзнээ хүлээж байна гэсэн үг. Найман хувийн зээлд хамрагдах гэж буй хүмүүсийн хувьд эдгээр орон сууцны  байршил, үнэ өртөг, гаднах тохижилтыг сонирхож бай­гаа байх. Хуучнаар “Ард” кино театр, одоогийн “Хас” банктай байрны  хоёрдугаар давхарт мар­гааш нээлтээ хийх “Шинэ байр” орон сууцны мэдээллийн нэг цэ­гийн үйлчилгээний төвөөс ашиг­лалтад орчихсон  бүх байрны мэдээллийг авах боломжтой юм билээ. Ашиглалтад орсон байр­нуудаас гадна энэ ондоо багтаж ашиглалтад орох орон сууцнууд, зарах гэж байгаа хуучны орон сууцнуудын талаар дэлгэрэнгүй мэдээллийг ч эндээс авах болол­цоотой гэсэн. Нэг цэгийн үйлчил­гээний төвд 30 орчим барилгын компанийн орон сууцыг тусгай павильон гаргаж танилцуулах юм байна. Сонирхсон байрныхаа зураг, дэлгэрэнгүй мэдээллийг эндээс онлайнаар харах боломж­той аж. “Шинэ байр” орон сууцны мэдээллийн нэг цэгийн үйлчил­гээний төвийн хоёр дахь салбар нь Энх тайван найрамдлын ордон дээр ажиллаж эхлэх нь.  Нэг цэгийн үйлчилгээний төв амралтын өдөр­гүйгээр байнга ажиллах юм байна.

УЛААНБААТАРТ 32 МЯНГАН АЙЛЫН ОРОН СУУЦАНД ЗАХИАЛГА АВЧ БАЙНА

Өнөөдрийн байдлаар нийс­лэлд таун хаус, орон сууц хауз, орон сууцны апартментыг оруу­лаад тооцвол 225 төсөл хэрэгжиж байгаа юм байна. Эдгээрийн за­рим нь ашиглалтад орох дөхөж байхад дөнгөж  сууриа тавьчихсан байр ч бий гэнэ.

Улаанбаатарт  одоогийн байд­лаар 32 мянган айлын орон суу­цанд захиалга авч байна. Хаусуу­дыг нь хасаад тооцвол 30 орчим мянга. Эдний  93 орчим хувь нь найман хувийн зээлд хамрагдах боломжтой гэж үл хөдлөх хөрөн­гийн зах зээлийнхэн тооцжээ. Найман хувийн зээлд тавьсан 80 хүртэл метр квадрат байр  гэсэн босгыг  26 орчим мянган айлын орон сууц хангаж байгаа аж. Энэ жилдээ багтаад 23 мянган айлынх нь орон сууц ашиглалтад орохоор төлөвлөгджээ.  Орон сууцны хувьд хэлсэн хугацаандаа ашиглалтад ордоггүй гэсэн асуудал байдаг ч энэ оны тухайд төлөвлөсөн байр­нуу­дын нэлээд нь эзнээ хүлээгээд авчих болов уу гэсэн хүлээлт үл хөдлөх хөрөнгийн зах зээл дээр ажилладаг мэргэжилтнүүдэд бай­на. Учир нь барилгын ажил нэлээд ахицтай яваа гэнэ.

Захиалга авахаар зарлагдсан байр­ны 60 орчим хувь нь эзэнтэй бол­сон, өөрөөр хэлбэл хүмүүс нэ­гэнт захиалчихсан  гэх судалгааг “Тэнхлэг зууч” үл хөдлөх хөрөнгийн ком­панийнхан гаргажээ. Барилгын компаниудын хувьд энэ мэдээлэл нь дотоод нууцлалд ордог учраас нэгд­сэн мэдээлэл гаргах боломж­гүй аж. Нийт хичнээн айлын орон сууц баригдаж байгаа талаарх нэгд­сэн мэдээллийг гаргах боломж ч байдаггүй гэнэ. Үл хөдлөх хөрөн­гийн зах зээлд үйл ажиллагаа явуулдаг компаниудын хувьд су­дал­­гааны баг гаргаж байж бодит тоог нь гаргадаг юм байна. “Тэнхлэг зууч”-ийнхан гэхэд судалгааны баг­тай аж. Тус компанийн  захир­ал Б.Мөнхнаран “Ма­най судалгааны ба­гийнхан хаана ухсан нүх, гозой­сон кран, хашсан хашаа байна бүгд дээр нь очиж судалгаа авдаг” хэ­­мээн ярив. Сонирхуулж хэлэхэд орон сууцны барилга ашиг­лалтад ор­лоо л бол гурван сарын дотор за­рагдаад дуусдаг гэсэн судалгаа гар­­чээ. Хол байрлалтай, өрөөний зо­­хион бай­гуу­лалт муутай гэсэн шалт­гаанаар ашиглалтад орсон байр­ны  тун цөөхөн нь буюу  таван хувь нь зарагдахгүй хугацаа алддаг аж.

НАЙМАН ХУВИЙН ЗЭЭЛЭЭ МЭРГЭЖЛИЙН ХҮМҮҮСЭЭР ХӨӨЦӨЛДҮҮЛЖ БОЛНО

Цаг зав муутай хүмүүс ажлаа­саа чөлөө авч байж орон сууцны зээлээ хөөцөлдөхөөс аргагүй бол­дог. Тэгвэл маргааш нээгдэх “Шинэ байр” үзэсгэлэнг хамтран зохион байгуулж буй “Тэнхлэг зууч”, “Актив зууч” компанийнхан байрны зээл хөөцөлдөж өгөх шинэ үйлчилгээ үзүүлж эхлэх гэж байгаа аж. Орон сууц авах хүмүүст сон­голт хийхээс нь эхлээд гэрчилгээ авах хүртэл нь үйлчлэх гэнэ. Орон сууц анх удаа авах гэж байгаа иргэд байршлаа сонгохоос эх­лээд алдаа их гар­гадаг учраас зээлд хамрагдах иж бүрэн зөвлөгөө өгөх чигийн үйл­чилгээ ч гарчээ. Найман хувийн зээл олгож эхэлс­нээс хойш банкинд хандах хүмүүс эрс ихэсчээ.

БАЙРНЫ МЕТР КВАДРАТЫН ҮНЭ САЯ 300-ГААС ДӨРВӨН САЯЫН ХООРОНД БАЙНА

2007 онд орон сууцны зээл өмнө нь  олгогдож байснаас 80 хувиар өсч, метр квадратынх нь үнэ ч дагаад өсч байв. Энэ удаа 800 тэрбум төгрөг орон сууцны зах зээл дээр гарч байгаа болохоор  байр­ны үнэ өсөх болов уу гэсэн бол­гоомжлол иргэдэд бий. Энэ зах зээлд ажилладаг хүмүүсийн хувьд байрны үнэ 2007 он шиг эрс өсөхгүй гэж байна. Учир нь Засгийн газраас гаргаж буй 800 тэрбум төгрөг дан ганц зээлд зарцуулаг­дахгүй.  Арилжааны банкуудаас өндөр хувийн хүүтэй орон сууцны зээлд хамрагдсан хүмүүсийн зээ­лийн хүү найм  руу орж байгаа. Тэр зөрүү нь Засгийн газрын 800 тэр­бумаас гарах учраас үнийн айхтар савлагаа үүсэхгүй гэнэ. Орон сууц­ны үнийн хувьд зэрэглэлээрээ ялгаатай байгаа аж. Одоогоор зах зээлд стандарт, дундаж, бизнес, өндөр гэсэн дөрвөн зэрэглэлийн орон сууц байна. Зэрэглэлийн хамгийн гол шалгуур нь байршил, дараа нь барилгын чанар, гадна тохижилт, ашиглаж байгаа мате­риал гээд цаашилдаг бололтой.

Стандарт гэдэгт нь апарт­мен­тын хамгийн анхны шалгуурыг хангасан, хотын төвөөс зайдуу орон сууцнууд ордог байна. Ийм орон сууцны метр квадрат нь сая 370 орчим мянган төгрөгийн үнэ­тэй байна. Дундаж зэрэглэл гэдэгт нь  байрнуудын дунд ганцаараа баригдсан,  тоглоомын талбай, энэ тэр  багатай ч  байршил нь  муу­дахааргүй,  хотын хоёрдугаар бүсэд байрлалтай орон сууцнууд багтдаг гэнэ. Энэ төрөлд багтах орон сууцны метр квадратын дун­даж үнэ нэг сая 880 мянган төгрөг аж.  Бизнес зэрэглэл гэдэгт нь хотын төвд гайгүй байрлалтай, өндөр зэрэглэлийн барилгын мате­риалаар баригдсан, ерөнхий тө­лөв­лөлт нь давгүй,  гаднах талбайн хэмжээ том, айлуудынх нь  тоо цөөн байрууд ордог юм байна. Ийм байр авъя гэвэл метр квадратынх нь дундаж үнэ хоёр сая 700 мянган төгрөг хавьцаа байна. Зайсан орчимд голдуу байрласан өндөр зэрэглэлийн байруудын нэг метр квадратын дундаж үнэ дөрвөн сая 100 мянган төгрөг гэнэ. 

БАЯНЗҮРХ ДҮҮРЭГТ БАЙРНЫ ИЙМ СОНГОЛТУУД БАЙНА

Бид найман хувийн зээлээр авах боломжтой, ашиглалтад ор­сон хэд хэдэн байрыг сонирхлоо.  Эхний орсон газар бол 16 дугаар хороололд баригдсан “Саруул тэнгэр-2” цогцолбор. Энэ оны эхнээс ашиглалтад орсон уг орон сууцны нэг өрөө байрууд нь бараг дуусчээ. Замынхаа яг хажууд байр­лалтай аж. 2-3 өрөө байр сон­голттой байгаа гэнэ. Нэг метр квадрат нь 1,5 сая төгрөг юм байна.  500 айлын багтаамжтай, 11 давхар дундаж зэрэглэлийн орон сууц аж.  Хоёр өрөө нь 41.5-49.5 метр квад­ратын хооронд байгаа аж. Үнийн хувьд 58 саяас 74 саяын хооронд байна.  Урьдчилгаа 30 хувиа тө­лөөд найман хувийн зээлд хам­рагдах боломжтой гэнэ. Зээлд хамрагдахын тулд эхлээд байраа сонгож, орон сууцны компа­ни­тайгаа гэрээ байгуулна гэж тус цогцолборын борлуулалтын алба­ныхан ярьж байлаа. Хотхоны ард хүүхдийн тоглоомын талбай ба­риад эхэлжээ. Хүсвэл гараж авч болох юм билээ. Үнэ нь 14 сая 500 мянган төгрөг юм байна. Дараа­гийн орсон газар бол Баянзүрх дүүргийн 97 дугаар сургуулийн урд баригдсан “Чандмань өргөө”  орон сууц. Гэр хороолол дунд баригд­жээ. Зургаан давхар шар өнгийн энэ орон сууц ашиглалтад ороод удаагүй аж. Нэг, хоёр өрөө байрны сонголт байгаа гэнэ. Метр квад­ратын үнэлгээ нэг сая 750 мянган төгрөг. Айл бүр 1-2 тагттай, интер­нэтэд холбогдсон, галаас хамгаа­лах дохиололтой, тоглоомын тал­байтай гэж борлуулалтын албаны­хан нь ярьж байлаа. Эндээс нэг өрөө байр авъя гэвэл 36.9 метр квадраттайг нь 68 сая төгрөгөөр авах юм билээ. Хоёр өрөө байр нь 31.3-58.9 метр квадрат хүртэл сонголттой, 57 саяас 103 сая төг­рөгийн хооронд үнэлгээтэй байна. Авто гараж нь 19 сая төгрөгийн үнэтэй.  “Чандмань өргөө”-гөөс гурван буудал хэрийн цаана байр­лах  “Сүмбэр” хотхоны байрнаас ч сонголт хийх боломжтой юм байна.  105 айлын багтаамжтай, 12 дав­хар, дундаж  зэрэглэлийн орон сууц аж. Метр квадрат нь хоёр сая 350 мянган төгрөг юм байна. Хоёр, гурав, дөрвөн өрөөний сон­голт байгаа гэнэ. Гурван өрөө байр­нууддаа хямдрал зарлаж  хоёр сая 250 мянган төгрөг болгож бууруул­жээ. Хоёр өрөө байр нь 56.75 метр квадрат, үнэ нь 131 сая төгрөг бол гурван өрөө байрууд 62.44 – 68.37 метр квадрат, үнэ нь 140 саяас 153 саяын хооронд зарагдаж байна. Дөрвөн өрөө байрууд нь 79.47-110.42 метр квадратын сонголттой, 187 саяас 254 сая төгрөгийн үнэтэй байна. Авто гараж нь 20 сая төгрөг юм байна. Баянзүрх дүүргийн баруун талд баригдсан “Эко тогтол” ком­панийн орон сууцанд нэг, хоёр, гурван өрөөний сонголт байгаа аж. 35 айлын есөн давхар орон сууц юм билээ. Дундаж зэрэг­лэлд орох гэнэ. Метр квадратаа хоёр саяар үнэлжээ. Найман ху­вийн зээлд орох боломжтой ч урьдчилгаа 50 хувиа төлөх шаард­лагатай юм байна.

Офицеруудын ордны зүүн хойд талд 96 айлын арван давхар, дундаж зэрэглэлийн орон сууц ашиглалтад оржээ. Нэгээс гурван өрөөний сонголттой, метр квадрат нь нэг сая 800 мянган төгрөг аж. Доод талдаа үйлчилгээний төв, тоглоомын талбайтай юм байна. Авто гаражаа 17 саяар үнэлжээ. Борлуу­лалтын албаныхан нь най­ман хувийн зээлд хамрагдах боломж­­той гэж байв.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Б.ЖАНЧИВДОРЖ

Гадаадын хөрөнгө оруулалт энэ
оны эхний улирлын байдлаар 30 гаруй хувиар унасан гэсэн статистик бий.  Хөрөнгө оруулагчдын эргэлзээ, хүлээлт тайлагдаагүй
учраас энэ тоо зургадугаар сарын төгсгөлөөр хэд болж өсөхийг таах аргагүй. Магадгүй
40 хувь гарч мэдэх юм. Энэ тоо өсөх, буурахыг шийдэх нэг асуудлыг УИХ удахгүй
хэлэлцэх гэж байна. Засгийн газар стратегийн ордод долоон ордыг нэмэх саналыг
хууль тогтоогчдод хүргүүлээд бараг гурван долоо хоног өнгөрсөн.  Энэ долоо хоногт УИХ-ын Эдийн засгийн байнгын
хорооны ажлын хэсэг нэр бүхий долоон ордыг стратегид оруулах эсэх асуудлаар хуралдахаар
төлөвлөжээ. Энэ хурлаар за, үгүйн аль нэгийг тохирох эхний шийд гарна. Ажлын
хэсгийн хуралдааны дараа байнгын хороо хуралдана. Байнгын хорооны дараа УИХ-ын
хэлэлцүүлэг гээд эцсийн шийд гарна.

 Нүүрс, алт, газрын ховор элементийн нэр заасан
долоон ордын нэлээд нь гадаадын хөрөнгө оруулалттай. Гацууртын алтны орд дээр
гэхэд л гадаадын хөрөнгө оруулалттай “Сентерра гоулд” ажиллаж байх жишээтэй. Газрын
ховор элементийн нэр заасан гурван ордод гэхэд Хонгконг, Япон, Солонгос,
Америкийн хөрөнгө оруулалтаар хайгуул хийж багагүй мөнгө зарсан байдаг. Ховдын
Хөшөөтийн орд дээр Хонгконгийн хөрөнгийн биржид бүртгэлтэй компани хэдэн зуун
тэрбумаар нь хөрөнгө оруулсан. Тэгэхээр Монгол Улсын Их Хурал гадаадын бизнесмэнүүдийн
мөнгөө зарсан  ордуудыг стратегид оруулах
шийд гаргавал   Монголд хэрэгжих том төслүүдэд хөрөнгө оруулах
гэж байсан хүмүүс саналаасаа шууд татгалзаж, халаасан дахь мөнгөө атгаатай
чигтээ гараад явчихна.

Үр дүнд нь гадаадын хөрөнгө
оруулалт буурна.  Засгийн газарт
стратегид нэмсэн ордууд дээр гадныхны оруулсан хөрөнгийг өчнөөн тэрбумаар нь буцааж
төлөх ачаа нэмнэ. Мэдэлдээ авлаа гээд зардал шаардсан уул уурхайн том
төслүүдийг төр дангаараа ашиглаад явж хүчрэхгүй. Гадаадын хөрөнгө оруулалт
буурах хэрээр эдийн засаг хумигдаж, хоёр оронтой тоогоор төсөөлөгдөж байгаа
эдийн засаг ганц руу ч орж мэдэх юм. Тэгэхээр Монголын төр хувийн хөрөнгө
оруулалтад яаж ханддагаа энэ долоон ордоор харуулах нь. Хөрөнгө оруулагчид  стратегийн ордод долоон ордыг нэмэх парламентын
хэлэлцүүлэг яаж өрнөхийг хүлээж байгаа.

Ц.БААСАНСҮРЭН

Гавьяат дасгалжуулагч Т.Мягмаржавтай ярилцлаа.

–Таныг 1964 оны Токиогийн­хоос эхлээд таван олимпод оролц­сон гэж сонслоо. Тэр жил чинь монгол­чууд анх удаа олим­под явж байл уу?

-Тэр үед 
удирдлагууд
маань ч бид ч олимп гэж олон улсын томоо­хон тэмцээн юм 
байна гэсэн ойл­голт­тойгоор 
орж байлаа шүү дээ. Ямар сайндаа тэр үеийн 24 төгрө­гийн цагаан цамцны ханцуйг эр­гүүлж өмсөөд, 
галстук
зүүчихээд  тугаа бариад жагсахав дээ. Хорь гаруй тамирчин Токиогийн олим­пийн нээлтэд Монгол гээд жагсч байлаа. Буудлага, бөх, дугуй, хөнгөн, гимнастик гэсэн таван төрлөөр оролцсон юм. Их хөгтэй, бүгдээрээ ганцхан 
ээлжийн
бэлт­гэлийн хувцастай. Тэр нь жаахан зузаан, удаан өмсөхөөр буурцаг­лах гээд байдаг тааруу эд. Бэлт­гэлд, тэмцээнд, олимпийн тосгонд гээд нөгөөдөхөөсөө салдаггүй байлаа. Ах нь Токио, 
Мексик,
Мюн­хен, Монреал, Москвагийн гээд таван олимпод дараал­ан оролц­сон юм.

–Ямар төрлөөр оролцож байв?

-Гар буугаар. 1962 оноос 
бууд­лагын спортоор хичээллээд 
63 онд шигшээ баг гэж анх байгуулахад 
тамирчнаар
нь орж байлаа.

–Олимпод өнөөдрийнх шиг шалгаруулж оруулдаг байсан уу?

-Өө, тийм юм байхгүй. Тэр үед олимпийн аль ч төрөл хүний хяз­гаар­лалт байгаагүй юм.

–Анх удаа  олимпод орох үед мэдэхгүй, чадахгүй, үзээгүй дуу­лаагүй юм их таарсан уу?

-Хэлээд юухэв. Тэр үед мэдээ­лэл их муу байлаа. Дор хаяад хоолонд ороход л мэдэхгүй юм их. 
Тэр үед хоёр систем гэдгээрээ үзэл суртал ухуулга айхтар байсныг Японд очоод мэдэрсэн. Ямар сайн­даа л 
Японд анх очоод метрогоор зүгээр ч явахгүй, нэг буудал яваад л бууж хараад байгаа юм чинь. “Хөрөнгөтөн оронд гуйлга гуйдаг, ажилгүй ядуу хүмүүс их байдаг” гээд сонсчихсон болохоор гуйлга гуйж байгаа ядуу хүнийг олж харах гэж байгаа 
нь тэр. Буугаад харна, гуйлга­чин байдаггүй. Нэлээд хэдэн буудал дээр буусныхаа дараа “Манайхан Намын Их хурал, түүхт ойгоор болох­гүй, согтуу улсаа Зүүн хараа, Ерөө рүү гаргачихдаг. Эд бас тэгж л дээ” гэж бодож байгаа юм. Нөгөө суртал ухуул­гад нь тэгтлээ итгэчихсэн хэрэг. Японы олимпийн үеэр 
дэлгүүр
сонир­хож байгаад цуг явсан хэдээсээ төөр­чих­дөг байгаа. Нэг цагдаатай таараад үнэмлэхээ үзүүллээ. Тэр үед олимпод оролцож байгаа гэсэн үнэмлэх өгдөг байсан юм. Нөгөө цагдаа чинь үнэм­лэх харчихаад машинд суу гэж байгаа бололтой дохиж байна. Нэг харсан чинь хажууд суусан цагдаа маань ут­саар ярьж эхэллээ. Утасгүй юмаар яриад байхаар нь айснаа мартаад гайхаж хоцорно биз дээ. Нарийхан утас татсан аппаратын товчнуудыг эргүүлж л утсаар ярьдаг гэж бодож байсан болохоор үүнийг харж түүнийг гайхав гэгч л болсон. Нөгөө утсыг нь нүд салгалгүй харсаар яваад олим­пийн хотхондоо ирж байлаа. Японд байхад тохиолдсон бас нэг хөгжилтэй явдал санаанаас гардаггүй юм. Олим­пийн хотхондоо амрангаа телевиз үзэж суутал нэг хижээлдүү насны эмэгтэй найгаж ирээд дуулж байна аа. Нөгөө­хөөс чинь ичиж байгаа юм. “Дууг номхон зогсч байгаад дуулдаг биз дээ. Настай хүн байж намбагүй гэдэг нь” гэсэн шүү юм бодоод ичсэндээ зураг­таа унтрааж байлаа шүү дээ. 

–Таныг анхны олимпдоо орж байхад токиогийнхон монголчуу­дын талаар ямар сэтгэгдэлтэй байсан бол?  

-Их муухай ойлгуулж байсан бай­гаа юм. Хотхондоо байх үедээ “Сайхан гоймонтой хуурга идэх юмсан” гэсэн чинь хэлмэрчилж байсан япон залуу “танайд гоймон байдаг юм уу” гэж асууж байлаа.

–Токиогийн дараагийн олим­пийн нээлтэд ямар гоёлтой орол­цож байсан бэ?

-1968 оны олимп Мексикт болж байсан юм. Манайхан чинь 
улаан пиджак, цагаан өмд, шляпан мал­гай­тай жигтэйхэн 
амьтад явж байлаа. Дээд, доодгүй олимп гэж юу байдгийг мэдчихээд явж байгаа нь тэр. Гэхдээ л Японы олимпоос 
дутахгүй
гайхаж явсаар ирсэн. Нөгөө найгаж дуулаад байдаг эмэгтэй юу ч биш болж таарсан. Нэг өдөр олимпийн хотхонд хөнгөн хөгжимтэй, рок попынхон дууллаа. Хөлс нь гоожсон хүмүүс л сөхөрч сууж байгаад дуулж байна. Дуулж байгаа хүнийг нь хэсэг гайхаж харлаа. Хөг­жөөн дэмжигчид нь бүр сонирхолтой. Жигтэйхэн баярлал­даад хачин байна гэж. 
“Хөлсөө гоожтол ингэж ядартлаа дуулах хэрэг юу байна, тэрийг нь ингэж хөөрцөглөж сонсохдоо ч яахав дээ, ичмээр дамшгууд вэ” гэсэн шүү юм бодоод зогсч байлаа.

–Гурав дахь олимпод орохдоо бүр догь болсон биз дээ?

-1972 оны олимп 
Мюнхенд
болсон юм. Тэр олимпод бол өөр амьтад очсон л доо. Жижигхэн хүлээн авагч­тай, тэрнийгээ чихнээ­сээ салгахгүй. Энэ тэр рүү нүд унагахаа байсан шүү /инээв/.

–Ингэхэд та анхнаасаа бууд­лагаар хичээллэдэг байсан уу?

-Миний үед чинь долдугаар анги төгсдөг байсан юм. Зурга­дугаар ангиасаа сургуулиас гараад хөдөө явчихсан юм. Мал дээр жил байж байгаад сургуульд сурна гээд хотод ирлээ. Ирсэн намраасаа дараа хавар хүртэл нь ачигч хий­лээ. Тэгсэн нэг өдөр найз маань дагалдан бүжигчин болчихлоо гээд хүрээд ирдэг байгаа. Тэгэхээр нь гоё санагдаад шалгуултал театрт дагалдан бүжигчин болчихдог байгаа. 
Лхасүрэн
гэж балетын багш байсан даа. Дараа нь тэр хүнд шалгалт өгч жинхлээд Ардын ансамбльд хуваа­рилагддаг юм байна.

–Тэгээд ансамбльдаа бүжиг­лэж эхэлсэн үү?

-Тайзан дээр гэхээс илүү хөдөө­гүүр урлагийн баригадаар 
их явдаг байлаа. Орлогын төлөвлөгөө аваад гарч өгнө шүү дээ. Гурван жил бүжиг­лэсэн.

–Ямар бүжгүүд бүжиглэхэв?

-Заасан бүжгийг нь л хийнэ. Тэр үед сумдууд, сүүн фермээр их явна. 
Машиныхаа
гэрлийг
тавьж байгаад гадаа тоглоно. “Цаатан” гэдэг бүжиг бүжиглэдэг байснаа их тод санаж байна. “Үхэрчин” гэж бүжиг байлаа. Үхрийн толгойны баг өмсч байгаад бүжиглэнэ.

–Бүжиглэж байгаад дараа нь юу хийв?

-Чихэр боовны үйлдвэрийн печень хийдэг цехэд хэвлэгч машин дээр ажиллаж эхэлсэн. 
Норм төлөвлөгөө биелүүлнэ гэж жигтэй­хэн. Бүр 200, 300 хувиар нь бие­лүүл­нэ. Хэсэг хугацаа өнгөрсний дараа сайн ажиллалаа гээд  
дөчин мянгатад нэг хажуу өрөө өглөө. 
Нэг бүтэн сайн өдөр гэрээсээ гараад явж байтал буу дуугардаг юм бай­на. Чагнасан чинь манай хажуу­гийн орцны подвалиос гарч байна аа. Ороод очтол нийтийн тэмцээн болж байна. Эхлээд урт буугаар буудтал шальсангүй. Сонирхоод гурван төгрөг өгч арван сум аваад гар буу буудсан чинь гуравдугаар зэрэг хийчихлээ. Зохион байгуулж байсан хүмүүс нь секцэнд яв гэж байна. Тэгээд л буудлагаар хичээл­лэсэн.

–Шууд зэрэг авсан гэхээр та өмнө нь буудаж байжээ?

-Огт буудаж байгаагүй. Ачигч хийсэн болохоор бие жаахан хөгж­сөн байх. Бүжигчин байсан боло­хоор тэнцвэрийн эрх­тэн хөгжсөн хэрэг. Эхэлж буудан­гуутаа гуравду­гаар зэрэг авчихаар нь дараа долоо хоногийнх нь бүтэн сайнд хоёрдугаар зэрэг, тэгээд нэгдүгээр зэргээ авчих юм байна гэж бодтол байдаггүй. Арванхоёр­ду­гаар сар гарсны дараа 
арай гэж хоёрду­гаар зэргээ хийж байгаа юм. Хавар нь бэлтгэл хийж байж улсын авар­гад ороод мастер хийж байлаа. Тэр үед мастер цөөхөн болохоор хэр 
мундаг цол гэдгийг нь ч мэдэх­гүй тэмдгээ зүүгээд явна. Хажуу­гаар ижил тэмдэг­тэй хүн хааяахан зөрөхөөр “Хөөх надтай адилхан тэмдэгтэй хүн байна” гэж бодоод.

–Манайхан хоёр дахь олим­поо­соо анхны медалиа авлуу?

-Бөхчүүд анхны олимпынхоо дараа Мексикээс анхны медалаа авсан юм. 1980 онд Дамдин Моск­ва­гийн олимпоос мөнгө авч байсан.

–Та хэр амжилттай буудаж байв?

-Наяад хүнээс 16 -д орж бай­сан үе миний хамгийн дээд амжилт бай­сан. Монголчууд 1974 онд Ираны Тегеранд болсон 
Азийн наадамд анх удаа орсон юм. Тэр наадамд гавьяат дасгалжуулагч Жанцанхорлоо бид хоёр багшгүй­гээр орж Азийн наадмаас анхны хүрэл медаль авч байлаа. Тэндээ­сээ шууд дэлхийн наадамд 
орох байсан ч Төв хороо зөвшөөрөөгүй учраас орж чадаагүй. 2004 онд бүх ард түүний есдүгээр спартакиадад 60 гаруй насандаа орж отгон алтан медалиа аваад л амжилт дуусч байна даа хө /инээв/.

–Тэр үед тэгсэн бол илүү амжилт гаргах байсан даа гэж харамсах үе байсан уу?

-Ялигүй харамсах сэтгэл төрдөг нь Мексик, Мюнхений олимп, ид амжилт гаргах үе минь байсан. Буудлагын спортод нэг айхтар онцлог байдаг. 
Техникийн
спорт хэрнээ сэтгэл зүй оюун ухааны спорт ч гэж яригддаг. Нэг удаа 
муу буудчихаад яана аа гээд бодчиход л зүрх цохилоод болохоо байчих­даг спорт. Мексикийн олимпийн үеэр тэр үеийн олимпийн медальт­нуу­дын амжилтыг бэлтгэлийнхээ үеэр 
үзүүлээд
жигтэйхэн
байсан юм. Гэтэл олимпоос хэдхэн хоно­гийн өмнө манай удирдлагууд бүх тамирч­даа дагуулж яваад бухын тулаан үзүүлдэг юм байна. 
Бух хүн мөргөөд байхаар ямар олиг бай­хав, үймрээд эхэлж байгаа юм. 
Хотхондоо
ирээд бэлтгэлээ хийх гэтэл гар хөдөлгөөн орчихсон олигтой буудаж өгдөггүй. 
Яаснаа мэдэхгүй гайхаж байгаад өнгөр­лөө. 
1972 оны Мюнхений олимпод 50 метрт буудсан юм. 
Бэлтгэлээ
хийж байхдаа дэргэдээ байсан таваг буудлагын тамирчдыг хэсэг сонирхлоо. Тас тас гээд л буудаж байгаа юм. Хурдан буудаад онох нь амархан гэж бодчи­хоод бэлтгэ­лээ хийх гэтэл нэг л болж өгсөнгүй. 
Өргөөд л тас буудаад болдоггүй. Тэр үед дөрвөн жилийн өмнө бу­хын тулаан үзэж 
байгаад
гартаа хөдөлгөөн оруулсанаа мэдсэн.

–Гадаадаас ирэхдээ эхнэр хүү­хэд, ойр дотныхондоо юу авчирдаг байсан бэ?

-Одоотой адил доллар зарах биш, хоолны мөнгөнөөс илүү гарч байна гэсэн байдлаар засаг хэдэн төгрөг өгдөг байсан юм. Зуугаад доллар өгнө. Засгийн буянаар Энэтхэг, Тайланд, Япон, Куб, Канад гээд яваагүй газар ховор шүү. 
Социалист
орнуудаас
Румын, Солонгос хоёр л явж үзээгүй. Гадаад орнуудаас авгай хүүхдийн үсний хавчаараас эхлээд жижиг сажиг юм их авчирна. 
Тэр үед зурагтай гялгар уут том бэлэг бай­лаа. Тэрийг барьсан бүсгүй ганган хүүхэн хараг­да­на шүү дээ. Баруу­ны зурагтай футболк авчраад өм­сөх 
гэхээр наадах чинь “энэ барааг аваарай” гэсэн зар байгаа юм гээд өмсүүлдэггүй байлаа. Гэхдээ эвийг нь олоод өмсчихнө өө (инээв). 

–Гурвалжингийн гүүрний урд байдаг Техник спортын төв клубт буудлагын тамирчид бэлтгэлээ хийдэг. Таныг тэр төвийг  герман­чуудаар бариулахад нөлөөлсөн хүн гэж сонссон?

-Аль 
ч  спортын төрөлд иж бүрэн сургалтын төв байгаагүй 
1980 онд ашиглалтад орсон төв л дөө. Ургацын Жамъян генерал нэг өдөр намайг дуудлаа. Тэр үед би буудлагын шиг­шээ багийн ерөн­хий дасгалжуулагч байсан юм. 
Генерал
Германы
батлан хамгаа­лах туслах нийгэмлэгийнхэн­тэй ярилцсаныхаа дараа намайг дуу­дуул­сан юм билээ. Яваад ортол “Германууд 20 хүн нэг зэрэг буудах буудлагын трек барьж өгье гэнэ ээ” гэж байна. 
Тэгэхээр
нь би “Хотод хаа сайгүй л байгаа шүү дээ, илүү томыг бариулъя” гэлээ. Гэтэл генерал “Хүн үнэгүй бариад өгье гэж байхад голж болохгүй байна аа” гэж санаа зовонгуй дуугарч байна. “Би танил­цуулъя” 
гэчихлээ.
“Тэг тэг” гээд дуртай зөв­шөөр­сөн. Тэр үед би дөрвөн удаа олимпод орчихоод байсан юм. Нөгөө­дүүлээ гэртээ авчраад олимпод орсон зураг, үнэмлэхээ үзүүлж байгаад ярилаа даа. Тэд манайхаас гарах­даа “Ер нь олон улсын тэмцээн явуула­хаар том төв 
барьж өгөх нь 
зөв юм байна, уламжилъя” гэж хэлсэн юм. Сарын дараа урихаар нь зургийн нэг хүнээ дагуу­лаад Германд оч­сон. Хотынх нь буудлагын спортын төвүү­дийг үз­лээ. Задгай шахуу юм. Баахан явж байгаад 
“Танай цаг агаар дулаан. Харин манайх хүй­тэн шүү дээ. Битүү байвал хэрэгтэй байна” гэл ээ. Толгой дохиж байна. Тэгэ­хээр нь давраад буудлагын сургал­тын төв хотын захад байдаг, тамир­чид амрах зочид буудал байх ёстой гэсэн чинь мөн л толгой дохиж байна. Тэгээд л зочид буу­дал, контор гээд бүгдийг нь бариул­сан. Миний спортод 
оруулсан
хувь нэмэр гэвэл ердөө энэ юм.

Ц.БААСАНСҮРЭН