Сүүлийн таван жилийн хугацаанд татвар төлөлтөөрөө тэргүүлсэн зуун аж ахуйн нэгжийн жагсаалт өмнө минь байна. Татварын ерөнхий газраас тэдний нэрийг саяхан зарласан юм. Ерөнхийлөгч, УИХ-ын дарга, Ерөнхий сайд, хууль тогтоогчид, төрийн албан хаагчид, ер нь төрд зүтгэдэг хүн бүрийн цалин, хангамжид зардаг мөнгө энэ компаниудын халааснаас гардаг. Үрсийг минь сургууль, цэцэрлэгтэй, энэ улсын иргэн бол хэнийг ч зориод очиход нь эмчлээд өгөх эмнэлэгтэй байлгадаг улс мөн л эд. Тодруулж хэлбэл татвар төлөгчдөөс авсан мөнгөөр бид амьдардаг юм. Эмнэлэг, сургууль, цэцэрлэгийн элдэв зардлыг төрөөс даадаг гэж ярьдаг. Үнэндээ төр дааж байгаа юм биш л дээ. Төсвийн мөнгө компаниудын хөлс хүчээр бүрддэг учраас төр дааж байгаа гэвэл үнэнээс хол зөрнө. Харин ч компаниуд төрийн орших үндэс болдог гэвэл логик талаасаа маргах аргагүй үнэн болно.
Татвар төлөлтөөрөө тэргүүлсэн зуун компаниас эхний хэдийг нь сонирхлоо. Өнөө бидний ад үзэж, харааж зүхээд байдаг уул уурхайн компаниуд хамгийн том татвар төлөгчид байх юм. Жагсаалтыг “Эрдэнэт” үйлдвэр өнгөлжээ. Хэзээнээсээ л Монголыг тэжээсээр ирсэн “саалийн үнээ”. Өнөөдөр ч төсөвт өгсөн мөнгөөрөө тэргүүлж байна. Эрдэнэт үйлдвэр таван жилийн хугацаанд хоёр их наяд 93 тэрбум гаруй төгрөг төлчихөж.
Хоёрт нь Оюу толгой жагсч байна. УИХ-ын гишүүдээсээ эхлээд л дайн зарлачихаад байгаа төсөл дөө. Иргэний хөдөлгөөн, элдэв эх орончид бол бүр сэлмээ эргүүлээд дайрдаг. Муу л бол хойд талын хар овоохой гэдэг шиг юм л бол Оюу толгой руу дайрсан адлангуй үгс эх орончдын амнаас байс гээд унадаг. Тэгвэл муугийн жишээ болгож ярих дуртай Оюу толгой 493.5 тэрбум төгрөгийг татварт төлжээ. Энэ мөнгөөр нь бидний хүүхэд сургууль цэцэрлэгтэй, эрхэм гишүүд цалин хангамжтай таван жил аятайхан амьдарчихаж. Манайд л ийм эвгүй өнгөөр яригддаг болохоос Оюу толгой уг нь дэлхийн хэмжээнд яригдах том төсөл. Бидний энэ этгээд хачин хандлагыг зах зээл жамаараа хөгжсөн орнуудын учир мэдэх улс ойлгохгүй л дээ. Мөрөө хавчин гайхахаар хачин хандлага мөнөөсөө мөн.
Шилдэг татвар төлөгчдийн гуравдугаарт АПУ жагсчээ. Энэ компанийн удирдлагуудыг “муусайн баячууд” гэсэн зүхэл тойроогүй. Байнга л шүүмжлүүлж, муулуулж, элдэв дайралтын бай болж байдаг улс. Гэтэл эд 442.4 тэрбум төгрөгийн татвар төлжээ. Бараг хагас их наяд төгрөг. Өчнөөн сургууль, цэцэрлэг барьчихаар мөнгө шүү.
Татварт төлсөн мөнгөөрөө дөрөвт жагссан компани бол “Энержи ресурс”. Мөн л эх орончдын адалдаг компаниудын нэг. Уг нь нүүрсийг олборлохоос эхлээд тээвэрлэх хүртэлх бүх л ажлаараа жишиг болсон үндэсний ганц компани. Тэдэн шиг үйлдвэр барьж нүүрсээ угааж дажгүй үнээр зарчихсан компани одоохондоо алга. Нүүрс тээвэрлэх стандартын замыг их мөнгө гаргаж тавьснаараа Өмнийн говьд анхдагч болсон гэж ирээд яривал онцлох алхам ихтэй компани. Одоо Таван толгойн менежмэнтийг хийе гэсэн хүслээр төртэй хэлэлцээ хийж байна. Эх орончид үүнд нь хачин дургүй байгаа. Дэлхийн зах зээл дээр нүүрс “хог” болохоос өмнө Таван толгой гэдэг аварга ордоо хөдөлгөхөөс аргагүй, энэ ордыг мөнгөний машин болгоё гэвэлтэдний туршлага хэрэгтэй. Хачирхалтай нь эх орончид үүнд яагаад ч юм илэрхий таагүй хандаад эхэлчихсэн. Зүй нь “Энержи ресурс” томрох нь бидэнд л хэрэгтэй. Хамгийн наад захын өгөөж нь одоо төлж байгаагаасаа илүү татвар төлнө. Тэр хэрээр төсөв тэлнэ. За тэгээд ажиллах хүч, төмөр зам, энэ том төслийг тойрч амьдрах компаниудгэж ирээд яривал өгөөж, үр дүн, ашиг тоймгүй л дээ.
Татварт сүүлийн таван жилд төлсөн мөнгөөрөө тавдугаарт орсон компани бол “Монголын алт” компани буюу МАК. Уул уурхайн үндэсний том компани. Цементийн үйлдвэр, Цагаан суваргын зэс баяжуулах үйлдвэр гэх мэт том бүтээн байгуулалтыг зоригтой эхлүүлсэн баялаг бүтээгчид. Нүүрс зарж олсон мөнгөө салхинд хийсгэлгүйгээр Монголын хөгжилд нэмэртэй том төслүүдэд хөрөнгө оруулалт хийж байгаад нь тэдэнд талархах учиртай. Харамсалтай нь өнөөдөр бидний хандлага эсрэгээрээ. МАК-ийнхан эх орончдын “муусайн баячууд”, “эх орны минь баялгийг цөлмөгчид” гэсэн дайралтад аль дээрээс л өртсөөр ирсэн. Одоо ч ялгаагүй. Нэг ч удаа “Бүтээн байгуулалтын ийм том төсөл эхэлсэнд тань баярлалаа” гэсэн талархлын үг сонсоогүй яваа компани.
За тэгээд шилдэг татвар төлөгчдийн жагсаалтыг “Таван толгой”, “Эрдэнэс Таван толгой” гэсэн компаниуд үргэлжлүүлж байна. Мөн л эх орончдын зүхэх дуртай уул уурхайн компаниуд. Эх орончдын дунд том компанитай эрхмүүд бий. Гэхдээ эхний хэдэд нь лав харагдсангүй. Бүтээсэн баялаг татварт их, бага мөнгө төлснөөр хэмжигдэхгүй л дээ. Гэвч хэлэхээс аргагүй нэг үг байна. “Танай компани улсынтөсөвт биднээс илүү мөнгөтөлжээ. Эх орондоо баялаг бүтээсэнд тань талархлаа” гэж мэхийдэггүй юм аа гэхэд “муусайн баячууд” гэж зүхмээргүй санагдана. Тэд адилхан л татвар төлөгчид, Монголын тэжээгчид. Гэхдээ Монголыг тэжээж буй эрхмүүдээс байнга адлуулдаг уул уурхайн компаниуд “илүү, илүү, илүү” байна. Энэ үнэнтэй маргах аргагүйг тэдний төлсөн өчнөөн тэрбумуудаас харчихаж болно. Тэгэхээр нэг удаа ч гэсэн том татвар төлөгчдөдөө баярлалаа гэж хэлбэл ямар вэ.
Ц.БААСАНСҮРЭН
Ямар ч ажлыг сэтгэлээсээ хийх сайхан. Сэтгэл шингэсэн их ажлын дараа ядрал, цөхрөл биш, илүү ихийг бүтээх эрч хүч ундраад байх шиг санагддаг. Чин сэтгэлийн хандлага ямар гоё мэдрэмж өгдөг гээ. Сэтгэлээсээ хэн нэгэнд сайныг хүсэх, сэтгэлээсээ дуулах, сэтгэлээсээ талархахын сайхныг юутай ч зүйрлэмээр юм бэ дээ. Ямартай ч инээмсэглэл түгээн амьдраад л баймаар хүсэл төрдөг. Сэтгэл гэрэлтсэн түүх унших бас сайхан. Өнгөрсөн зууны эхээр далайд сүйдэж, 1500 гаруй хүний амийг авч одсон “Титаник” хөлгийн хөгжимчдийн түүх санаанаас гардаггүй юм. Хийлчдийн ахлагч нь Их Британийн хийлч Уоллес Хартли, нөгөө хоёр хийлч нь Белги, Францынх гэдгийг хүн төрөлхтөн мэднэ. Тэд хөлөг онгоц живэхээс өмнөх аймшиг дүүрэн үед сэтгэл сэргээм хөгжилтэй, сайхан аялгуу эгшиглүүлж байсан гэдэг. Бүр сүйрэн сүйртэл нь шүү. Аварга хөлгийн сүйрлээс амьд гарсан хүмүүс хожим энэ талаар дурссан нь бий. Олон зорчигч “Өмнө нь сонсч байгаагүй гайхалтай аяз” гэж дуу нийлүүлсэн байдаг. Хийлчдийн тоглож байсан сайхан аялгуу онгоцны зорчигчдыг сандралдан үймэлдэж эмх замбараагүй байдал үүсэхээс сэргийлсэн гэж Титаникийн түүхэнд зүгээр ч нэг онцлоогүй. “Титаник”-ийн зорчигчдыг аврагч нэг эрхэм бүр сүүлд “Тэд хөлөг онгоц живэн живтэл хөгжимдсөөр л байснаараа гавьяатай. Тэд мөнхийн баатраар өргөмжлүүлэх эрхтэй” гэж дуу алдсан байдаг. Хөлөг онгоцонд зорчигчдод хөгжмийн сайхныг мэдрүүлэх үүрэгтэй гэдгээ сэтгэлээсээ мэдэрч, сэтгэлээсээ хөгжимдөж, сэтгэлээсээ оршиж чадсан учраас Уоллес Хартлигийн ахалсан хөгжимчид хүн төрөлхтний түүхэнд үлдэж чадсан юм. 
Улаанбаатарыних сургуулийн монгол хэл, уран зохиолын тэнхимийн эрхлэгч, хэл бичгийн ухааны доктор, профессор Г.Билгүүдэйтэй ярилцлаа. 
“Монголын эдийн засгийн чуулган-2015” ирэх сарын эхээр болохоор саяхан тов нь гарсан. Тус чуулганыг зохион байгуулагч Монголын эдийн засгийн форум ТББ–ын захирал Б.Лакшмитай ярилцлаа. 
Хүчирхийллийн эсрэг үндэсний төвийн үйлчилгээний менежер Г.Түвшинжаргалтай ярилцлаа. 
Монгол Улсын зөвлөх агрономич А.Чойжамцтай ярилцлаа. 
Ерөнхий сайд ард түмний дунд санал асуулга зарлаад байна. Магадгүй таны утсанд ч мэссэжээр очсон байх. 2015-2016 оны хөгжлийн замаа хамтдаа сонгоё гэсэн тодотголтой, нэг, хоёр гэсэн сонголттой санал асуулга.Нэгд нь Оюу толгой болон бүтээн байгуулалтын том төслүүдийг шийдэх замаар ханшаа тогтоох гэсэн гарцыг санал болгожээ. Хоёр дахь гарц нь зардал хэрэглээгээ бууруулж, эдийн засгаа сахилга батжуулах замаар ханшаа тогтоох. Гурав дахь зам гэж байхгүй гэж гүйцэтгэх засаглалын тэргүүн онцолсон. Үнэхээр ч эдийн засаг иймдээ хүрсэн өнөөдрийн хувьд гурав, дөрөв дэх зам гэж үгүй. Тийм ч учраас санал асуулга зарласан хэрэг. Иргэдийн хувьд сонгосон тоогоо бичээд 15151111 гэсэн дугаар руу мэссэж бичих учиртай. 
Хөдөлмөр амралтын зусланд 
Математикчдаас гадна эмч олонтой ангиюм. Уулзалтад ирсэн хүмүүсээс гэхэд л Бямбажав, Гансүрэн хоёр эмч. Бямбажав хүүхдийн эмч. Эх, хүүхдийн эрүүл мэндийн төвд ажиллаж байгаад тэтгэвэрт гарчээ. Эрүүлийг хамгаалахын тэргүүний ажилтан, клиникийн профессор аж.Д.Гансүрэн ангийнхнаа “Охид нь цэмцгэр гэж жигтэйхэн, хөвгүүд нь томоотой гэж тоймгүй” хэмээн тодорхойлов. Харин “Б”-гийнхэн нэлээд “чанга нөхөд” байж. Ямар сайндаа л Г.Бямбаа сургуулийнхаа түүхийн номонд ангийнхныхаа тухай бичихдээ “Раднаагийн анархистууд” гэж гарчиглахав. Бямбаа “Манай анги хотын улсын тэргүүний бүлэг болж байлаа. Соёлч нөхөрлөлийн анги болж байсан. Шил цуглуулдаг аянд хүртэл оролцож хотын аварга шил цуглуулагч анги болж байсан шүү. Тэр үед нийгмийн идэвх сэргээсэн ажлуудыг их зохион байгуулдаг байжээ. Одонтунгалаг бид хоёр ангийнхныхаа тухай бичихдээ Раднаагийн анархистууд гэж зүгээр ч нэг бичээгүй. Манай ангийн хөвгүүд их биерхүү, хэрийн багшийн үгийг тоодоггүй зүггүй нөхөд байлаа. Арав төгсөхдөө багш нарын зөвлөгөөний хурлаархоёр удаа орж байсан юм. Хөдөлмөр зусланд байсан үе. Мал муулсны дараа лам болж нүглээ арилгаж байна гэж дэггүйтээд шашин шүтсэн “хэрэгт орж” байлаа. Дараа нь ангиараакино үзэх гэж хичээл таслаадбуруудсан” гэж ирээд дурсав. “Б”-гийнхэн урлаг спорт, сурлагагээд бүх талаараа сайн хүүхдүүд байжээ. Эдний ангийг дааж төгсгөсөн багш ньЗундуй гэдэг хүн байж.Г.Бямбаа хоёр жил багшлаад олон нийтийн байгууллагад насаараа ажиллажээ. Монголын радиогийн хүүхдийн нэвтрүүлгийг хөтөлдөг Тунгалаг, Туул гэж охид эдний ангийнх байжээ. “Б”-гийн Пүрэвээ хөнгөн атлетикийн олон улсын хүүхдийн тэмцээнд оролцохоор Унгар явж байсан гэнэ.АТГ-д ажиллаж байгаад тэтгэвэрт гарсан Цоодолсэнгийгээ бас спортод сайн байсан гэж ярив. Оюунгэрэл, Жаргал хоёрыгооспортын гимнастикаар хичээллэдэг байсан гэж дурслаа. Спортын гимнастикаараадэд мастер хүртэл болсон аж. Одонтунгалаг ангийнхаа Дашнямыг “Сахилгагүй хэрнээ мундаг толгойтой хүү” гэж магтаж байна.Усны инженерээр гучаад жил ажиллаад тэтгэвэрт гарсан аж. Эдний анги хоёр ч зөвлөх инженертэй юм. Нэг нь эрчим хүчний зөвлөх инженер С.Дэмбэрэл, нөгөө нь холбооны гэхээр андахгүй Ц.Чогжмаа инженер. Утас ховор үед Холбооны яамны телефон хорооны даргаар ажиллаж байж.”А”, “Б”-гийн хэд хэдэн хүүхэд Ц.Чогжмаагийнхаа цохолттой бичгээр утас аваад бөөн баяр болж байсан гэнэ. 
Одонтунгалаг “Манай ангийн зургаа долоон охин ес аравдугаар ангидаа багт наадамд бэлтгэдэг байлаа. Нарантуяа, Жаргал, Цэндсүрэн, Бямбаа бид хэд.Харшийн ёолконд орохын төлөө л бэлддэг байлаа шүү дээ. Юм ховор цагт гоёо гангараагаа өөрсдөө л аргална. Цаасан дээр молоко түрхэж байгаад хөвөн наана. Хөвөн дээрээ ёолкны чимэглэл хагалаад цацчихаар хачин гоё гялалзана. Тунгалагийн гэрийнёолкны чимэглэлийг бүгдийг нь хагалж байлаа” гэж дурсамж сөхөв. Одонтунгалаг “А”-гаас Ариунаатай найзалдаг байжээ. Ариунаа нь Орос хэлний багшаар Эрхууд сургууль төгссөн гэнэ. “Б”-гийнхэн хичээлээ тарсны дараа ангийнхаа хөшгийг хаагаад теннис, хөзөр тоглодог байж. Одонтунгалагийн аав хамгийн түрүүнд охиноо ирж авахдаа ангийнхныг нь хөөгөөд гаргачихдаг байсан аж. Тэр үедээ Одноодоо гомддог байсан ангийнхан нь саяхан уулзахдаа “Танай аав сүрхий зөв, сайн хүн байжээ. Ганцхан миний охин л болж байвал боллоо гэж бодохгүйгээр бидэнд ч санаа тавьдаг байж” хэмээн аавыг нь дурссан гэнэ. 
ХӨДӨЛМӨР ЗУСЛАНГИЙН ХӨГЖИЛТЭЙ ӨДРҮҮД
АМЬДРАЛЫН НАЙЗУУД
ШУА-ийн Хэл зохиолын хүрээлэнгийн захирал Л.Болд академичийнд өнжих хүсэлт тавихаар бямба гаригийн өглөө утас цохилоо. “За хүүхээ, ажил дээрээ удах байх шүү, хүрээлэн бол миний хоёр дахь гэр. Амьдралын минь дөчөөд жил энд өнгөрсөн болохоор гэрээс ялгаа байхгүй. Хүрээд ирэх үү дээ” гэж байна. Офицерын ордны буудлын хажууханд байрлах академийн нэгдүгээр байран дээр яваад очлоо. Хэл зохиолын хүрээлэнгийнхэн академийн байрныхоёрдугаар давхарт байрладаг юм байна. Л.Болд академич өрөөндөө шавь нараа тойруулчихсан ажил ярьж сууна. Хөгшнийхөө явуулсан баншийг үдийн хоолондоо идчихээд сууж байгаа нь энэ гэнэ. Төрийн тэргүүнээс монгол хэлний цахим толь бүтээх даалгавар авсан болохоор хүрээлэнгийнхэн хагас, бүтэн сайнгүй ажиллацгааж байгаа аж.Энэ оны арванхоёрдугаар сард цахим тольтой болчих юм байна.
Академичийн ажлын өрөө их энгийн зохион байгуулалттай юм. Нэг хана нь тэр чигтээ хэл шинжлэл, түрэг судлалын номнууд. Номын сангаас гадна ажлын ширээ, буйдантай. Багшийнхаа зургийг номын сангийнхаа дээд талын тавиур дээр нандигнан залжээ. Түрэг судлаач гэдгээр нь хэл шинжлэлийнхэн андахгүй А.Лувсандэндэв академич энэ хүний багш. Тэрээр Х.Сампилдэндэв академичтай хамт МУИС төгсөнгүүтээ Намын төв хорооны нарийн бичгийн дарга нарын зөвлөлийн шийдвэртэйгээр хүрээлэнд томилогдон ирж байж. Хүрээлэнд ажиллаж эхлээд удалгүй багшийнхаа саналаар турк судлаач болсон юм байна. Багшийнхаа тухай байсгээд ярих юм. “Миний багш монгол-орос, орос-монгол толийг зохиоход гол үүрэгтэй оролцсон хүн. Хуучин цагт оюуны бүтээлийг мундаг үнэлдэг байжээ. Багш маань 1957 онд гарсан монгол-орос толийн ерөнхий редактороор ажилласан юм. Энэ толийг тухайн үеийн намын төв хороо дөчин мянгатын барилгыг ашиглалтад оруулсан дайны бүтээл туурвилаа гэж дүгнэсэн байдаг. Сүүлд орос, монгол 50 мянган үгтэй толь гэж гарсан даа. Багш маань Дамдинсүрэн гуайтай хамтарсан байдаг. Багшгуравны хоёрыг нь шахуу хийсэн байдаг юм. Цэдэнбал дарга тэр ажлыг ньОрос, Монголын хооронд төмөр зам байгуулсантай тэнцэхээр оюуны төмөр замыг тавилаа гэж үнэлсэн юм билээ. Багшийн нэг үгийг би амьдралынхаа зарчим болгосон. Хор багаддаггүй гэж байнга ярина. Бидний үеийнхэн биенээ хэмлэсээр байгаад дууслаа, үеийнхэндээ хор хийв ээ, үйл нь их хүнд тусдаг юм шүү гэсэн үг нь өнөө хэр мартагддаггүй” гэж багшийгаа дурсаж байна. 
Л.Болд академич турк судлаач болох шийдвэр гаргаснаасаа хойш тав, зургаан жилийн туршХөвсгөлийн цаатангууд дээр очиж, тайгаар гэр хийж үг цуглуулжээ. Турк судлаач гэх нэрийг 1978 оны хавьцаа авсан аж. Дараа нь VII-VIII зууны үед хамаарах эртний турк хэл судлах даалгавар авчээ. Эртний хөшөө дурсгал судалж эхэлсэн нь ийм шалтгаантай юм байна. Нэг хөшөөнийх нь зургийг ханандаа жаазлаад өлгөчихөж. Налайхаас цаахна орших мэргэн Тонюкукийн хөшөө байна. Академич хөшөөний түүхийг хагас цаг орчим ярив. Хөшөөн дээрх бичээсээс “Хятадын үг уран, торго зөөлөн. Ийм учраас уран үгс, зөөлөн торгоороо холын улсыг ойртуулж муу зан сургадаг. Аяа турк түмэн та нар энэ уран үг, зөөлөн занд нь хууртаж, хэдэн удаа сөнөв өө” гэсэн үгийг “Түүхийнхээ хувьд их сургамжтай” гэж онцолж байна. Бас “Ямар ч газрын хаантай улсад мунхаг түшмэл байвал түүн шиг гай хаана байх вэ, ийм учраас Туркийн ухаантай хаадын ард түмэнд хандаж Тонюкук би энэ хөшөөг гэрээслэн босгууллаа” гэсэн алдартай үгийг ишлэв. Турк гэдэг үгийн утгыг “сайн төр” гэж тайлснаа сонирхууллаа. За тэгээд Билгэ хааны дүүдээ зориулж торгоны замын уулзвар дээр босгосон хөшөөнөөс эхлээдтүүх өгүүлсэн хөшөө дурсгалын тухай яриа бараг цаг гаруй үргэлжиллээ. Судалгааны ажлаараа “Орхон бичгийн дурсгал” гээд дөрвөн ч боть ном хэвлүүлчихэж. “Академичийн нэмэгдэл гэж сард хэдэн төгрөг авдаг юм. Сүүлийн үед шүүмжлээд байх шиг. Тэр мөнгөөрөө ийм л юм хийдэг” гэж байна. Туркуудын голлон нутаглаж байсан газар Орхоны нутаг учраас Орхон бичиг гэсэн нэрийг өгсөн гэнэ. Туркийн түүхтэй холбоотой хөшөө, дурсгалын зургуудыг хачин тод хэвлэсэн орос ном сонирхуулав. 1889 онд анх хойд хөршид хэвлэгдэж байжээ. 
Кирилл үсгийг халж, уйгаржин бичигтэйболох санаачилгын талаар ямар бодолтой явааг нь сонирхоход “Хятадууд ханз үсэгтэй 5000 жил болсон. Бид авианы бичигтэй нэлээд удлаа. Хятад ханзаа солиогүй. Бид бичгээ арваад удаа сольсон. Ийм том хөршийн нөлөөнд хэлээ мөхөөхгүй гэдэг үүднээс л бид авианы бичгийг хадгалж үлдсэн. Хятад, японууд ханзтайгаа зууралдаж болоод байхад бид уйгаржинтайгаа зууралдаж болногэдэг өрөөсгөл ойлголт. Хятадууд ногоо идэж болоод байхад бид мах идэхээ болих ёстой гэснээс өөрцгүй хэрэг л дээ. Уг үндэс хөндсөн асуудал болох гээд байгаа юм. Үе үеийн хэл бичгийн эрдэмтэд үсэг бичиг боловсруулаагүй бол биднийг ямар хувь заяа угтах байсан бол. Эртнийхийг нь мэдэхгүй юм. Сүүлийн үеийн байдлыг харвал буриад шиг холимог хэлтэй болно. Эсвэл өмнөд монголчууд шиг тулга тойрсон явцуу хоёр хэлтэн болно. Монголчууд өргөмөл хүүхдээ хүнийх гэж адалдаггүй шиг бусдаас авч өөрийн болгосон бичиг үсгээ энэ нь бидний үндэснийх, тэр нь гадных гэж ялгах хэрэггүй л дээ” гэсэн хариу өгч байна.
Хагас цагийн дараа гэрт нь ирэв. Академичийнх гурав, дөрөвдүгээр хорооллын эцсийнөндөр цэнхэр байруудын нэгэнд дөрвөн өрөө сууцанд амьдардаг юм байна. Болд академичийн хоёр охин хүүхдүүдтэйгээ ирчихэж. Гэрийн эзэгтэй ширээ зассан том өрөөндөө урив. Академич “Манай хүн айлын өргөмөл ганц охин. Би айлын дөрвөн хүүхдийн отгон нь. Бид хоёр чинь одоо арвуулаа болсон. Жендерийн тэгш харьцаатай. Таван эрэгтэй, таван эмэгтэйтэй болохоор март, цэргийн баяраар хүйсийн харьцаа тэнцдэг юм” гэж хэлээд хөгжилтэйгөөр инээв. Эдний том охиныгХалиун гэдэг юм байна. Хөнгөн үйлдвэрийн инженер технологич мэргэжилтэй аж. Харин бага охин Булган нь энд Хүмүүнлэгийн ухааны их сургууль төгсөөд Германдсурч байгаад иржээ. Л.Болд академич “Төгсөөгүй сургууль байхгүй. Манай хамгийн олон дипломтой хүн. Тэр халдвар нь том зээд маань халдчихаад болдоггүй. Миний амины зээ байгаа юм. Төгөлдөр хуурч. Францад сурч байгаад одоо Швейцарьт сурч байна. Ахиад хоёр жил болно гэхээр нь нүүр өгөхгүй байгаа” гээд мушилзав. “Хөгжмийн урлагийг Европоос харах нэг өөр. Дорно дахинаас бас өөр шүү. Зээдээ дорно дахины нэг сургуульд заавал сурах ёстой шүү гэж захидаг юм” хэмээн яриагаа үргэлжлүүллээ. 
Гэрийн эзэгтэй Доржханд Геологийн яаманд хуулийн зөвлөх албыг олон жил хашжээ. Дөрвөн сайдын нүүр үзсэн гэнэ. Ховдын уугуул хүн юм байна.Л.Болд гуайн тухай ярихаараа “Багш чинь” гэж ирээд яриа дэлгэнэ. “Багш чинь хангайн хүн хэрнээ Ховдын байгалийг сайхан гэнэ. Цамбагарав уулыг их шүтдэг юм” гэхэд академич хажуугаас нь “Би Ховд руу олон явсан л даа. Өнгөрдөг зун хөгшинтэйгөө анх удаа хамт очлоо. Ай мөн ч гоё байна аа. Нөгөө Буянт гол дуун дээр гардаг шиг “Уудам шаргал хөндий…” тэр чигээрээ дурайгаад ирж байгаа юм” гэж хэлээд цайгаа оочиллоо. 
Динза бол эрт цагаас өнөө үед ирсэн динозаврын бяцхан зулзага. Харин Жижгээ нийслэлийн нэгэн дунд сургуулийн сурагч. “Ирмүүн” агентлаг аль зургаан жилийн өмнөөс “Динза” цуврал комикийг гаргаж эхэлсэн болохоор номонд дуртай хүүхдүүд Динза, Жижгээ хоёрыг эртнээс танина. “Динза” цуврал комикийн 43, 44 дэх дэвтэр өнгөрсөн сард хэвлэлтээс гарчээ. Гол баатрууд маань шидэт сахиусны тусламжтайгаар Хүннү, Сүннүгийн үеэс эхлээд түүхийн бүх л цаг хугацаагаараялдаг юм.