Дэлхийн уул уурхайн толгой компаниудын нэг “Рио тинто”-гийн ТУЗ-ийн гишүүд манай улсад айлчлаад буцлаа. Тэднийг айлчлах үеэр “Рио тинто” группийн гүйцэтгэх захирал Жан Себастъян Жактай ярилцсан юм.
“Рио”-гийн Зэсийн группийг ахалж байсан тэрээр Оюу толгойн хэлэлцээрт өндөр үүрэгтэй оролцсон билээ.
-“Рио тинто”-гийн ТУЗ-ийн гишүүд Монголд анх удаа бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ айлчилж байна. Айлчлалын онцлог болон зорилгоос ярилцлагаа эхэлье?
-Миний хувьд сүүлийн гурван жилийн хугацаанд 25 дахь удаагаа Монголд ирж байна. Манай ТУЗ бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ирж байгаа нь энэ айлчлалын нэг том онцлог. ТУЗ-ийн гишүүд маань Оюу толгойн уурхайн дэлхийн хэмжээний бүтээн байгуулалттай танилцаад Оюу толгойн үйл ажиллагааг дэлхийн хэмжээнд хүрчээ гэсэн сэтгэгдэлтэйгээр Улаанбаатарт ирлээ. Төслийн ажиллах хүчний 93 хувийг бүрдүүлж буй монгол ажиллагсдын ур чадвар, ажилдаа хандаж буй соёлд ТУЗ-ийн гишүүд сэтгэл хангалуун байгаа. “Оюу толгой”-н инженерүүдийн 70 гаруй хувь нь монголчууд гэдгийг мөн онцолмоор байна. Гүний уурхайн хувьд барилга бүтээн байгуулалтын ажил эрчимтэй явагдаж байгааг харлаа. Өнөөдрийн байдлаар гүний уурхайн төсөл дээр 1600 гаруй хүн ажиллаж байна. Энэ оны төгсгөлд гэхэд 2400 гаруй хүн ажиллана гэсэн тооцоо бий. Уурхайгаас гарч Улаанбаатарт ирэхээсээ өмнө орон нутгийн малчин айлуудад зочилж, сүү, идээгээр дайлуулж, уулзаж ярилцлаа. Малчидтай Оюу толгой төслийн үр нөлөөний талаар илэн далангүй ярилцсан нь энэ айлчлалын онцлог байлаа.
-Ерөнхий сайд та бүхнийг хүлээн авч уулзсан. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүнтэй ямар асуудлыг онцолж ярилцав?
-ТУЗ-ийн дарга Ян Дү Плесситэй хамт Ерөнхий сайдад бараалхаж ажил хэргийн яриа өрнүүллээ. Намрын чуулган эхлээд удаагүй, цаг завгүй энэ үеэр бүтэн нэг цаг гаргаж ярилцсанд Ерөнхий сайдад талархаж байгаа. Ерөнхий сайдтай нэлээд цаг зарцуулж ярилцсан хоёр зүйл бий. Гүний уурхайд ажиллаж буй, уурхайг цаашид авч явах боловсон хүчинг хэрхэн бэлдэх, Монголын дотоодоос хийх худалдан авалтыг яаж нэмэгдүүлэх талаар багагүй хугацаанд ярилцсан. Оюу толгой бол Монголын компани. Тэр утгаараа энэ төслийн үр шим, үйл ажиллагааг олон нийтэд нээлттэйгээр яаж мэдээлж байх вэ гэдэг дээр онцолж ярилцлаа. Оюу толгой компаниас улирал тутам тойм мэдээ гэж гаргадаг. Энэ тоймыг хэрхэн сайжруулах, ямар ямар мэдээллийг багтаах тухай асуудлыг ярилаа. Саяхан шинээр томилогдсон Оюу толгойн ТУЗ-ийн гишүүд болон Ерөнхий сайдын ажлын алба, Ерөнхий сайдын ажлын багтай хамтран энэ тойм мэдээллийн үзүүлэлтүүдийг сайжруулах чиглэлээр үргэлжлүүлэн ажиллана. Дүгнээд, давтаад хэлэхэд энэ бол миний Монголд ирж байгаа 25 дахь удаагийн айлчлал. Бидний өмнө маш урт зам байна. Энэ замыг хамтдаа туулаад гарна гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Гүний уурхайг барьж байгуулахад 5-7 жил хэрэгтэй. Харин энэ уурхайг бүрэн хүчин чадлаар эзэмшихэд дараагийн 7-9 жилийг зарцуулна. Энэ бүгдийг хийж чадсанаараа аль аль тал нь урт хугацааны үр шим хүртэнэ.
-“Рио” зэсийн үнийн хэтийн төлөвийг хэрхэн харж байгаа вэ. Цаашид зэсийн үнэ энэ хавьцаандаа хэлбэлзвэл “Оюу толгой” төслийн менежмэнтийг хариуцдагийн хувьд “Рио”-гоос бодлогын ямар арга хэмжээ авах вэ. Ашигтай ажиллагааг нь дээшлүүлэхийн тулд…?
-“Оюу толгой”-г бид урт хугацааны, 70 цаашаа 100 жилээр үргэлжлэх төсөл гэж хардаг. Өнөөдрийн богино хугацааны үнийн таамаглалд суурилж биш, урт хугацааны төлөвийг харж энэ төсөлд хөрөнгө оруулах шийдвэр гаргасан. Бид зэсийн зах зээлийн ирээдүйд эргэлзэхгүй байгаа. Хувь хүн дээр аваад үзэхэд бид үр хүүхэд, ач, гучийнхаа төлөө зүтгэдэг. Үүнтэй зүйрлэж болно. Гүний уурхайн үйл ажиллагаа тогтворжиж бүрэн хүчин чадлаараа ажиллахад 7-9 жил зарцуулна гэж би түрүүн хэлсэн. Гүний уурхайг бүтээн байгуулахад 200 км урт туннель ухахаас эхлээд маш их хэмжээний ажил хийгдэнэ. Хэрэглээ талаас нь яривал хөнгөн цагаан, зэсийн хэрэглээг орлуулах бүтээгдэхүүн гарч ирнэ гэдгийг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ нийлүүлэлт талд дутагдал үүсэх нөхцөл байдал ажиглагдаж байна. Дахиад хэлэхэд “Рио тинто” зэсийн зах зээлийн ирээдүйд бүрэн итгэлтэй байна.
-“Рио тинто”-гийн ТУЗ бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ айлчилж байгаа нь Оюу толгой төсөлд ач холбогдол өгч буйн нэг илрэл гэж харж байна. Уурхай дээр очиж бодит байдалтай танилцахаас өөр ямар зорилготой ирсэн бэ?
-Сая таны хэлсэн уурхайтай танилцах гэдгийн хувьд аяллын зорилгын нэлээд томоохон хэсэг нь. Давтаад хэлэхэд Ерөнхий сайдтай уулзсан, ил болон гүний уурхайн үйл ажиллагаатай танилцсан. Айлчлалаа дуусгахаас өмнө Засгийн газрын зарим гишүүн, Монголын бизнесийн төлөөллүүдтэй уулзаж ярилцахаар төлөвлөсөн.
-“Рио тинто”-гийн зүгээс “Оюу толгой”-н удирдах болон өндөр цалинтай нарийн мэргэжлийн түвшинд монголчуудын оролцоог нэмэгдүүлэх талаар хэр анхаарч ажиллаж байгаа вэ?
-Ажиллах хүчний хувьд төслийн үйл ажиллагаа эхэлснээс хойш маш өргөн цар хүрээтэй ажлууд хийж хэрэгжүүлж буйг хэлэхийг хүсч байна. Оюу толгой төсөлдөө бэлдэхээс гадна олон улсад хэрэгжүүлж буй төслүүддээ ажиллах хүмүүсийг бэлдэж байгаа. Өнгөрсөн өдрүүдэд уурхайд айлчлах үеэр энэ хөтөлбөрт хамрагдан суралцаж ирээд Оюу толгойд ажиллаж байгаа олон хүнтэй уулзлаа. Тэд сурсан мэдсэн зүйлээ Оюу толгойд ашиглаж байгаа нь тод анзаарагдсан. Зөвхөн Монголд төдийгүй олон улсад ажилладаг салбар компаниудаараа дамжуулаад монголчуудыг сургаж бэлдэх ажлыг далайцтайгаар хийж байна.Нэг жишээ хэлэхэд “Рио”-гийн хамгийн том бизнес болох төмрийн хүдрийн бизнесийн борлуулалт маркетингийн үйл ажиллагааг Монголын иргэн Б.Болд удирдан ажиллуулдаг. Би “Рио тинто”-гийн Зэсийн группийн захирлаар ажиллаж байхдаа Оюу толгойд долоо, найман жил ажилласан Амаржаргал гэдэг бүсгүйг ажлын албаныхаа даргын албан тушаалд томилж ажиллуулсан. Зэсийн группийн захирлын хувьд янз бүрийн шийдвэр гаргахад Амаржаргал тусалж оролцдог байсан. Амаржаргалын хувьд айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтаж Монголд ирсэн. Өнөөдрийн хувьд “Оюу толгой”-н гүйцэтгэх удирдлагын гуравны нэгийг монголчууд бүрдүүлж байна.
-Оюу толгой шиг том төслийн хувьд ханган нийлүүлэлтээ Монголоос авах бодлого барих нь манай эдийн засагт маш том эерэг нөлөө үзүүлнэ. Ханган нийлүүлэлтэд монголчуудын оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлд хэр ахиц гарч байна вэ?
-Ханган нийлүүлэлт дээр хамгийн эхний тод жишээ гэвэл “Оюу толгой” төслийн кэтерингийн үйл ажиллагаа буюу хоолны газрыг хоёр жилийн өмнө Францын компани хариуцан ажиллуулдаг байсан юм. Харин өнөөдөр Францын компани Монголын компанитай хамтарч “Оюу толгой” төсөлд кэтерингийн үйлчилгээ үзүүлж байна. Энэ мэтээр тогтвортой ханган нийлүүлэлтийн сүлжээг үүсгэхэд онцгойлон анхаарч байгаа. Дараагийн онцлох жишээ бол тээвэрлэлттэй холбоотой. Орон нутгийн компаниудаас бүрдсэн тээврийн компани Оюу толгойн баяжмалыг олон улсын зах зээлд нийлүүлэхэд оролцоно. Энэ үйл ажиллагаа хэдхэн долоо хоногийн дараа эхлэх юм. 18 сарын турш ажиллаж байж ийм үр дүнд хүрлээ. “Оюу толгой “төслийнхөн эдгээр компани, аж ахуйн нэгжүүдийг өөрийн аюулгүй ажиллагаа, тээвэрлэлтийн стандартуудад сургаж бэлтгэсэн. Стандартын шаардлага хангасан тээврийн хэрэгсэлтэй болгоход анхаарлаа. Энэ бүхэнд бэлдэх гэж 18 сарыг зарцуулсан гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, богино болон урт хугацаанд манай төслийн үйл ажиллагааг дэмжих ханган нийлүүлэлтийн тогтвортой сүлжээг бий болгох ажил бага багаар урагшилж байна гэж ойлгож болно. Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтад монгол компаниудыг оролцуулах ажил амжилттай хийгдэж байна. Нэг том жишээ нь “MCS” компани. Өмнө нь гүний уурхайн бүтээн байгуулалтад ямар нэгэн үйл ажиллагаанд оролцсон туршлагагүй ч сургаж бэлтгэсний үр дүнд бүтээн байгуулалтад гар бие оролцохоор болсон.
-Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтыг үргэлжлүүлэхийн өмнө Засгийн газартай үл ойлголцлоо тайлах гэж багагүй хугацаанд хэлэлцээрийн ширээний ард суусан. “Рио”-гийн хувьд хэдэн жил үргэлжилсэн энэ хэлэлцээрээс ямар сургамж авав, цаашид учраа ололцоод явах хэмжээнд ойлголцож чадсан уу?
-Оюу толгойн хэлэлцээрийн талаар зарим хүмүүс хэдэн жилийн дараа дурсамжаа бичиж мэдэх юм. Оюу толгойгоос авсан сургамж, шийдвэрлэх хүчин зүйл юу байсан гэхээр талуудын ойлголцол л хамгийн чухал байсан. 25 удаа Монголд ирсэн айлчлалын маань нэлээд нь энэ ойлголцолд зарцуулагдсан. Маш олон удаа уулзсан. Нэг чигт харж, нэг хүн шиг ойлголцдог болтлоо уулзаж ярилцаж үр дүнд хүрсэн юм. Аль ч тал нь өөрсдийнхөө хувьд алдаатай шийдвэр гаргуулахгүйн төлөө ажилласан учраас их цаг орсон. Зарим үед Амаржаргал надтай хамт суугаад монголчуудын хэлсэн үгийг миний ойлгодог хэлээр, миний хэлсэн үгийг монголчуудын ойлгох хэлээр хүргэж байсан.
-Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтад олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагуудаас босгосон төслийн санхүүжилтийн мөнгө хангалттай юу. Дутлаа гэхэд үлдсэн мөнгийг нь Оюу толгой үйл ажиллагааныхаа орлогоос нөхөөд явах бололцоотой юу?
– Зэсийн үнэ өндөр бол ил уурхай маань хангалттай хэмжээнд бэлэн мөнгө гаргаж чадна. Одоохондоо бүтээн байгуулалтаа үргэлжлүүлэх хангалттай мөнгө бий. Магадгүй дөрөв, таван жилийн дараа мөнгө хэрэг болбол тухайн үед нь шийдэх байх. Товчхондоо зах зээлийн нөхцөл байдлаас хамаарна.
Ц.Баасансүрэн
“Новотерра” компанийн захирал Б.Бямбасайхантай ярилцлаа.
Худалдаа хөгжлийн банкны гүйцэтгэх захирал О.Орхонтой ярилцлаа.
Зайсангийн цаахна, Богд уулын бэлд орших “Дүнжингарав” амралтын газрын хашаа хагас, бүтэн сайнд битүү машинтай өнждөг болоод удаж байна. Нийслэлийнхэн тэнд машинаа тавиад ердөө цаахнаас нь эхлэх тодоос тод жимийг даган Богд уул руу өгсдөг. Өнгөрсөн бямба гаригт манай сурвалжлах баг Богд руу авирсан юм.
Х
Замын танил маань “Хагас, бүтэн сайн өдөр оройхон алхахаар хүн битүү. Мөргөлдчих нь холгүй юм болно шүү дээ. Найз нарыгаа алхъя гэж зөндөө гуйдаг ч ганц нэг яваад шантарчих юм. Өнгөрсөн баасан гаригт бороотой байсан даа. Улаанбаатар хот сая 200 мянган хүн амтай. Бүгдээрээ залхуу, тэнэг, арчаагүй биш баймаар. Би ганцаараа алхаж байгаа нь ямар учиртай юм бол гэж бодлоо. Бууж байхад тээр доор ганц нэг хүн таарсаан таарсан. Ууланд гардаг улсын хувьд бороо, цас, шавар шавхай хамаагүй. Уг нь бүтэн сайны өглөө доор байгаа амралтын газрын зогсоол пиг болдог. Гэтэл өнгөрсөн долоо хоногийн ням гаригт гуч, дөчөөдхөн хүн гарч байх жишээний. Бороотой болохоор тэгдэг шиг байгаа юм” гэж хэлээд шалмаг алхсаар явж одов. Тавь, жар, далаад насны байнга гардаг улс их байдаг гэнэ. 
Амарч цайлдаг саравчны наахна тойрч зогссон хэсэг хүмүүс дээр очлоо. “Хербалайф”-ын эрүүл хооллолтын клубийнхэн гэнэ. Найман шаргын хавьцаа ажилладаг “Мөрөөдөл-4” гэсэн нэртэй энэ клубийнхэн долоо хоногийн лхагва гариг бүрт ууланд алхдаг юм байна. Алхах дуртай нь амралтын өдрөөр бас аялцгаадаг аж. Энэ клубийг ажиллуулдаг Л.Сэрчмаа “Клуб гэдэг бол санаа нийлсэн хүмүүсийн л нэгдэл шүү дээ. Бид зөв хооллоё, эрүүл амьдаръя гэсэн хүслээр нэгдсэн хүмүүс. Уул руу алхах их эрч хүч өгдөг. Эрүүл амьдрахын наян хувь нь хоолноос шалтгаалдаг бол хорин хувь нь хөдөлгөөнөөс хамаардаг. Хэчнээн зөв хооллолоо ч хөдөлгөөн хийхгүй бол хэцүү. Хөдөлгөөн хийдэг байлаа ч хооллолтдоо анхаарахгүй бол зуун хувь эрүүлжихгүй. Монголчууд сүүлийн үед хоолондоо анхаарч эхэлсэнд олзуурхдаг” гэж ярилаа. Тэдний хажууханд бас нэг клубийнхэн дасгал хийцгээж байв. Улаанбаатар хотын гаалийн байцаагчидтай энд таарав. Арваад байцаагч долоо хоног бүрийн хагас сайнд ууланд алхдаг юм байна. Ихэвчлэн Богд руу алхдаг гэнэ. Өглөө долоон цагаас уулзаад аялцгаадаг аж. Байцаагч Б.Одсүрэн “Хүмүүс хог их хаях юм. Бид сүүлдээ хогны уут авч явдаг болсон. Самрынхан гараад хог их харагдах боллоо. Хоёр, гурван жилийн өмнө цөөхөн хүн алхдаг байсан бол одоо өчнөөнөөрөө аялж байна. Өвөл ууланд алхах ямар гоё гээч. Цэвэр агаарт хоёр гурван цаг алхахад 24 цагийнхаа хүчилтөрөгчийг нөөцөлж авдаг гэдэг шүү дээ. Утаа эхэлж байгаа энэ үед ууланд алхахын ач тусыг хэлэх юм биш. Алхаад байхаар сүүлдээ бүр явмаар санагдаад эхэлдэг” гэж ярилаа. Улаанбаатар хотын гаалийнхан улиралдаа нэг удаа Цэцээ гүн рүү алхдаг юм байна. Гаалийн байцаагчид дугуйгаар аялах төлөвлөгөө ч гаргачихаж. 
Уулын спортын олон улсын хэмжээний мастер Т.Ичинноровтой ярилцлаа.
Австралиас Хятадын зүүн хойд эрэгт хүргэж буй коксжих нүүрсний спот
Нүүрсний үнийн энэ өсөлт хагас жилдээ лав үргэлжилнэ гэсэн таамаг
Хурим хийж байгаа хос руугаа нулимдаг нь дэлхийд ганц бид л байх гэсэн бодол сэтгэлд хорогдоод болдоггүй ээ. Дөнгөж саяхан намрын дунд сарын 17 болж өнгөрлөө. Энэ өдөр хуримаа хийж аз жаргалтай амьдралынхаа эхлэлийг тавьсан хос олон байсныг дурдах нь илүүц биз. Аавынхаа голомтоос галаа тасалж, аз жаргалаа өөрөө олж байгаа залуусыг харахаар сэтгэл огшоод сайхан байлаа. Хуримынхаа өглөө хэн л муу санаж гараа аж.
“Эрдэнэс Таван толгой”-н коксжих нүүрс уг нь дэлхийн зах зээл дээр үнэ цэнэтэй эд. Хятадын далайн боомт дээр тонн нь 200 ам.доллар хүрч галзуураад эхэлчихсэн. Гэтэл манай улсын төрийн өмчтэй компанийн удирдлагууд нүүрсээ тонныг нь 27-хон ам.доллараар өгсөн шигээ сууцгааж байгаа. Үнэндээ бол 27 ам.доллар ч биш. Яг нарийндаа тонн тутмыг нь гуравхан ам.доллараар үнэлж өгч байгаа. Гурван доллараас бусад нь манай Таван толгойгоос нүүрс олборлож байгаа Хятадын зуун хувийн хөрөнгө оруулалттай “TTJVCo”, манай Таван толгойн нүүрсийг урагш нь тээвэрлэж байгаа Хятадын “Винсвэй” компанийн ажлын хөлсөнд явчихаж байгаа юм. Ингээд тооцохоор бид “Чалко”-д нэг тонн нүүрсээ гуравхан ам.доллараар өгч, төлөх ёстой өрөө яст мэлхийн хурдаар урагшлуулж байгаа гэсэн үг. “Чалко”-гоос мөнгө авч иргэн бүрдээ 21 мянган төгрөг болгоод тараачихсан юм чинь өгөхөөс аргагүй. Гэхдээ гуравхан ам.доллараар төлнө гэвэл даруй тав, зургаан жил шаардлагатай гэсэн тооцоог судлаачид аль хэдийнэ хийчихсэн. Ногоон эдийн засгийг онилж, нүүрсний хэрэглээгээ хумьж эхэлсэн урд хөршийн бодлогыг харсан ч тэр, дэлхийн өндөр хөгжилтэй орнуудын томчуудын гарын үсэгтэй нүүрсийг хэрэглээнээс шахах хэтийн зорилготой Парисын гэрээг бодсон ч тэр ирэх дөрөв, таван жил бидэнд үнэ цэнэтэй. “Чалко”-гийн өрийг гурван доллараар зарсан шигээ аж төрвөл монгол нүүрс “моод”-ноос жинхэнэ утгаараа гарна.