Author: Сүхбатын Ариунжаргал

Инээдмийн баяр буюу дөрөвдүгээр сарын 1-ний өдрийг угтан хошин урлагийн “Маск” продакшны тайзны арын амьдралыг сурвалжлахаар захирал руу нь утас цохилоо. Жүжигчин М.Баярмагнай “Оройны 19:00 цагаас тоглолт эхэлнэ. Дөхүүлж байгаад хүрээд ирээрэй” гэж бидний саналд зөвшөөрсөн хариу өглөө. “Маск” продакшн хоёрдугаар сарын 27-ны өдрөөс “Амьдрал өөрөө аз жаргал” хошин шоу тоглолтоо Соёлын төв өргөөнд тоглож эхэлжээ. Тоглолт дөрөвдүгээр сарын 1-ний өдөр хүртэл үргэлжлэх гэнэ. “Маск” продакшн ес дэх жилдээ үзэгчдэд уран бүтээлээ хүргэж байгаа аж. “Маск” продакшны “Амьдрал өөрөө аз жаргал” хошин шоу 25 дахь удаагийн тоглолт юм байна. Түүнчлэн “Маск”-ийнхан “Хайр харуусал” нэртэй уран сайхны кино бүтээжээ.

Тоглолтын цаг эхлэхээс гучин минутын өмнө Соёлын төв өргөөнд очлоо. Жүжигчид ордог арын хаалганы үүдэнд ирэхэд л тоглолтын өмнөх бужигнасан байдал угтлаа. Ж.Мөнхсайхан, М.Баярмагнай, Д.Дэлгэрсайхан нар байдгаараа яарчихсан хонгилоор гүйж харагдана. Залуу жүжигчид нь хоёр, гурваараа бүжгийн хөдөлгөөнөө бэлдэж байгаа бололтой, хүн орж ирснийг анхаарсан шинжгүй эргэлдэнэ. “Маск”-ийн жүжигчид хэдийнэ бэлтгэлдээ оржээ. Тайзны хажуугийн бэлтгэлийн өрөөгөөр дүүрэн жүжигчин. Хэдэн талдаа том тольтой хувцас сольдог хоёр өрөө байх юм. Толины өмнө жүжигчид эргэлдээстэй. Ихэнх нь тоглолтын нээлтийн хувцсаа өмсчээ. “Маск” продакшны байр МҮЭСТО-нд байдаг. Тэд Соёлын төв өргөөнд тоглолтод хэрэгтэй бүх хувцас хэрэглэлээ авчирчээ. Энд тэндгүй нямбайлж эвхсэн хувцаснууд.

Биднийг орохтой зэрэгцээд гурав, дөрвөн хүүхэд зөрөөд гүйлдэн гарлаа. Тэгснээ удалгүй буцаад ороод ирэв. Ирээд сурчихсан бололтой залуу жүжигчидтэй тоглоод их л хөгжилтэй бужигнацгаана. Тэдний хоёр нь жүжигчин Г.Чулуунцэцэгийн хүү юм байна. Мөн жүжигчин Д.Дэлгэрсайханы охин ирчихэж. Аавдаа эрхлээд Соёлын төв өргөөний дэлгүүрээс юм авахуулж байгаа харагдав. Бэлтгэлийн өрөөнд М.Баярмагнай орж ирээд хувцсаа солих зуураа өрөөнд байсан хүмүүс рүү харан “Ганзо, Гэрлээ, Золоо, Чулуунцэцэгээ намайг санасан уу” гэж марсайв. Хариуд нь Ц.Ганзориг “Санасан. Зөндөө их саналаа. Өчигдөр болгоомжтой харьсан уу” гээд учиргүй чанга инээх юм. “Маск”-ийнхан монита зарласан бололтой. Захирлын наргианы дараагийн сэдэв нь монита болоотхов. “Ёооё, монита минь хуушуур идмээр байна шүү захиалчихъя” гэж чанга хэлснээ амаа дараад жигтэйхэн. Өнөөдүүл рүүгээ учиргүй том хараад “Нээрээ дуусчихсан бил үү. Ирж хэлсээр байгаад сурчихаж” гээд хэлээ гаргаж байна. Цаад өрөөнөөс залуу жүжигчин Г.Золзаяа орж ирлээ. Янз байдлыг нь харахад “монита”-гийн ярианд үг нэмэрлэх гэж байгаа нь илт. “Энэ монита жаахан сонин болсон. Өөрсдөө монитагаа сонгодог бол гоё байсан юм. Харж байгаад л таалагдсан хүндээ өгчихнө ш дээ” гээд хөгжилтэй инээв. Жүжигчин Ц.Ганзориг яаж дутахав гэсэн шиг “Тийм тэнэг байхдаа яахав дээ. Тэгвэл хачин юм болно больё” гэж байна. “Маск”-ийнхан хоёр дахь жилдээ монита зарлаж байгаа гэнэ. Нууц задрахад М.Баярмагнай, А.Гэрэлцэцэг хоёр алтан монита болжээ. А.Гэрэлцэцэг “Тэрийгээ мэдэхгүй хоёр биенээсээ нуугаад сүйд болсон байна лээ” гэж инээмсэглэн хэлээд бэлтгэлдээ орлоо. Залуу жүжигчин Г.Лхагвацэрэн буюу Жижигээ “Намайг Чука эгч хоёр дахь жилдээ сугалсан. Өмнө нь сугалж байсан болохоор яг намайг мэдээд хэрэгтэй юм өгөөд байдаг. Тэгээд л гурав дахь өдрөөс нь мэдчихсэн” гэж үг нэмэрлэв. Тэрээр “Маск” продакшнд ороод долоон жил ажиллаж байгаа юм байна. 2009 онд бүжигчнээр оржээ. Сургуулиа төгсөөд жүжигчин болсон гэнэ. Энэ үед жүжигчин П.Эрдэнэзаан, Ж.Мөнхсайхан хоёр нөгөө өрөөнд хувцсаа сольж байлаа.

М.Баярмагнай “Нээрээ би Дэлхийн усны өдрөөр “Тоосго challenge”-д дуудагдаад усаа хэмнэх гээд жорлонгийн почкиндоо тоосго хийчихсэн. Нэг, хоёр литр ус хэмнэдэг болсон шүү. Зөрүүлээд Ганзо, Гэрлээ та хоёрыг дуудсан, нэгдээрэй. Дээр нь Лосолын Болдбаатарыг дуудсан” хэмээн ярилцаж байхад “Эхлүүлэх үү” гээд менежер нь хүрээд ирэв. Бүгд тайз руу явцгаалаа.

Тоглолт эхлэх цаг болжээ. Тайзан дээр гарахынх нь өмнө 19:00 цагаас эхэлсэн тоглолт хэдээс дуусах вэ гэж асуухад Ж.Мөнхсайхан 21:40 цагт дуусна гэв. Тоглолт эхэллээ. “Амьдрал өөрөө аз жаргал” хошин шоу тоглолт тайзнаа тавигдаад сар гаруй болсон ч танхим дүүрэн үзэгч цуглажээ. Нээлтийн үзүүлбэр дуусангуут М.Баярмагнай гүйхээрээ орж ирэн цаад өрөөнд хувцсаа шидэлж байна. Ж.Мөнхсайхан, П.Эрдэнэзаан, Ц.Ганзориг нар наад өрөөнд нь дээгүүрх хувцсаа солиод нүүрээ будаж эхэллээ. П.Эрдэнэзаан “Одоо “Оюутан” үзүүлбэр маань эхэлж байна. Олимп, замчид, ээж, бэр гуйсан нь гээд таван хэсэгтэй” гэж ярих зуураа нүүрээ будаад дуусчихлаа. Хажууд нь бэлдэж зогссон бүжигчин охин түүнд гар арчих нойтон салфетка өгөв. Түрүүхэн л зүггүйтэж гүйлдэж байсан хүүхдүүд тоглолт эхлэхэд тайзны хажууд сандал дээр эгнэн сууцгаажээ.

“Оюутан” үзүүлбэр эхэллээ. М.Баярмагнай тайзан дээр гарах гэж микрофоноо нээж үзээд “Хүүе микрофоны зай сууж байна. Хурдан аваад ир” гэж хэлээд ээлж нь болсон тул тайз руу гарав. М.Баярмагнай тайзан дээр гараад л үзэгчдийг байлдан дагуулж эхэлсэн бололтой, алга ташилт нижигнээд сүйд. Эхний үзүүлбэрийн гол дүр нь Ч.Чулуунцэцэг, М.Баярмагнай хоёр. Чимэг дүр нь Ж.Мөнхсайхан, А.Гэрэлцэцэг, Ц.Ганзориг нар гэнэ. Гэрэл унтрах хооронд М.Баярмагнай орж ирээд зайгаа солиод амжив. Тэрүүхэн хооронд залуу жүжигчид ширээ, сандал гээд жүжигт хэрэгтэй бүхнийг байрлуулчихаж. Үндсэндээ тоглолтын завсар гэрэл унтрах нэг минут хүрэхгүй хугацаанд жүжигчид хувцсаа сольж, дүрээ хүлээж буй залуу жүжигчид тавилгыг өөрчлөх ажил хийдэг ажээ.

Хоёрдугаар хэсэг эхэллээ. Ц.Ганзориг тайзан дээр гарахын өмнө “Энэ “Олимп” гэдэг үзүүлбэр. Багш нь тамирчдаа амжилт гаргах байх гэж найдаад хоёр өрөө байраа барьцаанд тавьчихсан юм. Би өр нэхэгч залуугийн дүрд гарах гэж байна” гээд тайз руу зүглэлээ. Энэ тоглолтын үед М.Баярмагнай дээс тоглох даалгавартай аж. Буруу тийшээ гурав эргүүлж үсрэхэд тайзны хажуунаас жүжигчин Ц.Ганзориг “Сайн боллоо” гээд эрхий хуруугаа гозойлгож харагдана. Тэрийг нь М.Баярмагнай хальтхан хараад авлаа. Жүжигчид ингэж л нэгэндээ сэтгэлийн дэм өгдөг бололтой. Залуу жүжигчин С.Чинзориг нүүрээ хүрэн бор болгож будаад хувцсаа өмсчихсөн тайз руу гарахад бэлэн болжээ. Тэрээр “Би продакшндаа ороод жил болж байна. Ах, эгч нараасаа олон зүйл сурч байгаа. Тоглолт бүхнээс шинэ зүйл сурдаг” гэв.

Энэ тоглолтын оргил хэсэг нь гадаадын одод Монголд байвал ямар байх байсан бол гэсэн агуулгатай хошин шогийн үзүүлбэр. Үзүүлбэрийн үеэр үзэгчид байсхийгээд л нирхийтэл инээцгээнэ. Боксын клубын тамирчид багшийгаа хүлээх зуураа яриа өрнүүлж суугаагаараа үзүүлбэр үргэлжилнэ. Залуус М.Баярмагнайгаас “Алдарт боксчин Майк Тайсон Монголд байсан бол юу хийх байсан бэ” гэж асуухад мань эр “Үсрээд л биеийн тамирын багш хийнэ” гэж хариулах юм. “За тэгвэл Майкл Жордан Монголд юу хийх вэ” гэж асуухад нь “Хасын хүлэгүүд”-ийн сэлгээнд сууж байна биз. Санчир аа, Билгүүн ээ маньдаа бөмбөгөө гээд л гүйхээс өөр юу хийхэв” гэнэ. “Тэгвэл Microsoft-ын үүсгэн байгуулагч Билл Гейтс Монголд байвал яах вэ” гэхэд “Тэди дээр утас форматлаад л суух биз. Тэгээд бид очоод “Хөөе Билл ээ, энийг янзлаад өг” гээд л бодит амьдрал ийм л байна шүү дээ” хэмээн үзэгчдийг хөгжөөх юм. Эдний тоглолтын үзүүлбэр бүхэн цаанаа хэлэх гэсэн санаатай гэж жүжигчид ярив.

Гуравдугаар хэсгийн “Замчид” хэсэгт Г.Лхагвацэрэн, Цоож гэх залуу жүжигчид авьяасаа харуулж байв. “Маск”-ийнхан хэдийнэ залуу үеэ бэлдээд эхэлжээ. Жүжигчид, бүжигчид нийлээд 30 гаруй хүн ажилладаг юм байна. Гуравдугаар хэсгийг Ш.Жавхлан, Д.Дэлгэрсайхан, П.Эрдэнэзаан нар чимэглэх аж. Энэ үед жүжигчин Д.Дэлгэрсайхан ээлжээ хүлээх зуураа охин дээрээ ирж ядарч байгаа эсэхийг нь асуугаад амжлаа. Тэрээр “Анх тайзан дээр гарахад үзэгчдээ ч харж чадахгүй сандардаг байлаа. Жүжигтээ төвлөрсөөр байгаад дуусдаг байсан бол одоо бол огт өөр. Тэр эгнээнд миний таньдаг хүн байна даа гэж хүртэл харна шүү дээ” хэмээн ярив. Энэ үзүүлбэрт А.Гэрэлцэцэг оролцохгүй учраас үзүүлбэрээ хүлээнгээ хамтлагийн менежер, бүжигчин хоёртойгоо хөзөр тоглож суув.

Харин залуу жүжигчин Жижигээ “Хамтлагийнхантайгаа долоон жил хамт байжээ. Бүтэн жилийн 70 хувьд нь салахгүй хамт байдаг юм. Гэрийнхэнтэйгээ байх хугацаанаасаа илүү цагийг өнгөрөөдөг. Анх тайзан дээр гарахад айж, сандарч, догдлох зэрэгцэж байсан шүү. Жүжигчнээр ажиллах сайхан байдаг” хэмээн ярьж байв.

Сүнсний дүрд тоглосон Ш.Жавхлан урт цагаан дээл өмсөөд, урт хар үс задгай тавьжээ. Аяархан шивнэж ярих “сүнс” хүмүүсийн анхаарлыг татаж байгаа нь илт. Тайзнаас буухад нь “Таны хоолойг хүмүүс сонсохгүй хэцүү байсан уу” гэж асуухад “Амар юм гэж юу байхав дээ. Мэргэжлийн онцлог юм чинь. Аяархан шивнэж хэлж байгаа хэрнээ үзэгчдэд хүргэх чадварыг сургуульд заадаг юм. Хүмүүс жинхэнэ сүнс гэж хүлээж аваад намайг яриад эхлэхээр чимээгүй болчихдог юм” гэж хариулав.

Дөрөвдүгээр үзэгдэлд П.Эрдэнэзааныг онцолмоор санагдав. Үзэгдлийн нэр нь “Ээж”. Тэрээр компьютер тоглоомонд донтсон хүүхдийн дүр бүтээжээ. Хүүхдээс ялгарах юмгүй чадварлаг жүжиглэнэ. Олон хүүхэдтэй эх хүүхдүүдийнхээ төлөө ямар сэтгэл гаргадгийг энэ хэсгээс харж болно. Ж.Мөнхсайхан энэ хэсгийг зангидаж харуулах үүрэг хүлээжээ. Энэ үзэгдэл дээр зритель нэгэн зэрэг удтал алга ташив.

Харин тавдугаар үзэгдэл “Бэр гуйсан нь” гэсэн нэртэй. Өнөө цагт хүмүүс уламжлалт ёс заншлаа мартагнаж байгааг хошноор харуулжээ. Энэ үзэгдэлд М.Баярмагнай “Тэгэхээр чинь муухай ш дээ” гэдэг үгийг байсхийгээд хэлэх юм. Харилцан яриан дундуур мань эрийг “Тэгэхээр чинь муухай ш дээ” гэхээр л зритель нэгэн зэрэг инээлдэж байлаа. Хамтлагийнхан дуугаа дуулснаар тоглолт өндөрлөлөө. Жүжигчин Ж.Мөнхсайханы хэлсэн цагт тоглолт дууссан юм.

Хөшиг хаагдсаны дараа жүжигчид алдаа, оноогоо ярьж баахан хөгжилдөв. М.Баярмагнай Г.Золзаяад “Чи яагаад ярихгүй байсан бэ. Би ганцаараа баахан ярилаа ш дээ” гэхэд өнөөх нь “Уучлаарай” гэж байна. Залуу жүжигчдийн иймэрхүү жижиг алдааг хашир жүжигчид нь мэдэгдэхгүй аваад явчихдаг ийм жишээ олон гэнэ. Тэгэхэд нь Ц.Ганзориг М.Баярмагнайд “Чи ч дээс сайн тоглож сурч байна аа” гээд инээлдэв.

Жүжигчид хувцсаа сольж байх зуур жүжигчин П.Эрдэнэзаан “Манай хамтлагийнхан дөрөвдүгээр сарын 1-нд Б.Батзаяа ахын зохион байгуулж байгаа хошин урлагийн нэгдсэн тоглолтод оролцоно” гэтэл Ж.Мөнхсайхан “Дөрөвдүгээр сарын нэгэн чинь манай Заанаагийн төрсөн өдөр. Бид хаалтынхаа тоглолтыг хийчихээд нэгдсэн тоглолтдоо оролцоно. Ер нь Заанаагийн төрсөн өдрийг жил бүр тоглолтоороо л тэмдэглэдэг юм. Зав гарахгүй юм даа” хэмээв.

М.Баярмагнай “Би ч тэр жил баларсан асуудалд орсон шүү. Хэдэн жилийн өмнө “UB palace”-д болсон хошин урлагийн нэгдсэн тоглолтыг үнэгүй болно гэж хэлчихээд худлаа гэхээ мартчихаж. Тоглолтын өмнө “UB palace”-аас залгаад “Магнай энд олон хүн цуглачихлаа. Чи өөрөө ирж энэ хүмүүсээ тараа” гэдэг юм даа. Ирээд л энэ чинь дөрвөн сарын нэгэн шүү дээ гэж хэлээд тарааж билээ” гээд инээлдэв. Хувцсаа сольж дуусаад жүжигчдийн зарим нь ойролцоо гэртээ нэгнийгээ хүргэж өгөхөөр тохирч байв. Энэ үед “Маск” продакшны менежер “Манайхаан маргааш цаг урагшилж байгаа. Тийм учраас бэлтгэлдээ одоогийн 16:00 цагт цуглана шүү” гэх зар дуулгав.

Хамтлагийнхан ойрын үеийнхээ төлөвлөгөөг гаргажээ. “Маск” продакшн инээдмийн баяраар буюу дөрөвдүгээр сарын 1-нд Тусгаар тогтнолын ордонд болох хошин урлагийн нэгдсэн тоглолтод оролцоод дөрөвдүгээр сарын 2-нд “UВ palace”-д тоглолттой юм байна. Үргэлжлүүлэн дөрөвдүгээр сарын 4-нөөс Зүүнхараа, Эрдэнэт, Дархан, Сэлэнгэ рүү явж хөдөө орон нутгийн үзэгчидтэйгээ уулзах аж. Хөдөө орон нутгийн тоглолтоос ирээд Өмнөд Монгол руу явах гэнэ.

Гэрэл зургуудыг Ц.Мягмарсүрэн

Өмнөд Африкийн Блумфонтейнд болсон “World Supermodel Pag­eant” буюу “Дэлхийн супер модель” шалгаруулах тэмцээнээс Монголын загвар өмсөгч Т.Шинэтуяа ялагчийн титэм гардлаа. Ес дэх удаагийн дэлхийн супермоделийн тэмцээн гуравдугаар сарын 12-21-ний өдрүүдэд үргэлжилсэн юм. Т.Шинэтуяа өсвөр насны супермодель буюу 16-19 насны ангилалд 40 орны охидтой өрсөлдөж түрүүлсэн байна. Дэлхийн супермодель шалгаруулах тэмцээнд Монгол Улс анх удаа оролцож ийн амжилт гаргаад буй юм. Тэрээр Нью–Йоркт төвтэй дэлхийн нэр хүнд бүхий “Trump Models” агентлагтай гэрээ байгуулах онцгой эрхийн эзэн болжээ. Т.Шинэтуяа “Шилмэл загвар” агентлагийн үндсэн загвар өмсөгч юм байна. Тэрээр өнөөдөр эх орондоо ирэх гэнэ. Түүний ээж Г.Цогзолмаатай ярилцлаа.

–Охин тань Дэлхийн супермодель тэмцээний шилдэг оролцогч болчихлоо. Холбоо барьсан уу. Гэрийнхэн нь яаж хүлээж авав?

-Холбоо барьсан. Ээж ээ, би тэмцээндээ түрүүлчихлээ гэж хэлсэн. Тэр үгийг сонсоод нулимс дуслуулж суулаа. Гэрийнхэн маань маш их баярласан. Дэлхийн том хэмжээний тэмцээнд түрүүлнэ гэдэг асар их сэтгэлийн тэнхээ хэрэгтэй шүү дээ. Охин маань зоригтой, хатуужилтай байсан байх. Монголын нэрийг гаргаж байгаа амжилтаар нь бахархаж байна.

–Загвараар хичээллэхэд нь эцэг, эхийн зүгээс хэр дэмжиж байв?

-Дэмжилгүй яахав. Эмэгтэй хүн учраас биеэ зөв авч явах хэрэгтэй. Алхаа гишгээгээ цэгцлэхээс эхлээд сурах зүйл их байсан учраас загварын агентлагт оруулсан. Охин маань өөрөө түүндээ их сонирхолтой. Хүүхдийнхээ хийх дуртай зүйлийг дэмжих нь эцэг эхийн үүрэг шүү дээ. Тэр утгаараа ийм амжилт гаргасан байх. Багш нар нь их магтдаг. Юм заахаар дорхноо сурчихдаг гэж байсан.

–Анхнаасаа “Шилмэл загвар” агентлагт байсан уу. Хэр удаан хичээллэж байгаа вэ?

-Загвараар жил гаран хичээллэж байна. Анх л “Шилмэл загвар” агентлагт орсон. Багш нь Хулангоо. Тэмцээнд явахдаа бүх багшаараа хичээл заалгасан гэсэн. Энэ тэмцээнд орохын тулд гурав, дөрвөн сар шаргуу хичээллэсэн.

–Охин тань өмнө нь олон улсын тэмцээнд орж байсан уу. Англи хэлтэй юу?

-Охин маань англи хэлтэй. Агентлагаас нь их бэлтгэсэн. Сургууль нь хятад хэл заадаг юм. Тэгэхээр бас хятад хэлтэй. Өмнө нь олон улсын тэмцээн уралдаанд оролцож байгаагүй. Сүүлд “Гоёл” наадамд оролцсон.

–Т.Шинэтуяа хэдэн настай юм бэ. Аль сургуульд суралцдаг вэ?

-Миний охин 2000 онд Улаанбаатар хотын хоёрдугаар төрөх эмнэлэгт төрж байсан. Одоо 16 настай. “Гэгээрэл” бүрэн дунд сургуулийн 10а ангийн сурагч.

–Аав, ээж нь юу хийдэг хүмүүс вэ. Т.Шинэтуяа айлын хэд дэх хүүхэд билээ?

-Аавыг нь А.Түмэнжаргал гэдэг. Намайг Г.Цогзолмаа гэдэг юм. Бид хоёр хувиараа бизнес эрхэлдэг. Т.Шинэтуяа айлын том охин. Хоёр дүүтэй. Хоорондоо олон насны зөрүүтэй л дээ. Дундах нь хоёрдугаар анги. Бага нь таван настай.

–Хэр идэвхтэй хүүхэд вэ?

-Их идэвхтэй, нийтэч хүүхэд. Сагс сайн тоглодог. Сургуулийнхаа шилдэг довтлогч. Хаана ч очсон усанд сэлдэг байх ёстой гэдэг утгаар нь усан спортоор жил гаран хичээллүүлсэн. Охин маань бусад хүүхдүүдийн л адил дүү нараа цэцэрлэг, сургуульд нь хүргэж өгч авчихаад бас дугуйланд яваад их л завгүй байдаг юм. Хүнд тусархуу эелдэг зөөлөн зантай. Багаасаа л даруухан, инээд алдсан, тайван охин байсан. Гэрт хүн орж ирэхээр цай хийж өгөөд, тавагтай чихэр бариад л гүйж байдаг хүүхэд дээ.

–Тэмцээндээ явахдаа хувийн зүгээс их бэлтгэл хийсэн байх. Ямар даашинз сонгож явав?

-Хувцсыг цаанаас нь графикаар гаргасан байдаг юм билээ. Түүний дагуу бэлдсэн. “Шилмэл загвар” агентлагийн загвар зохион бүтээгч Ж.Цэлмэгийн “Гоёл” наадамд шагнал авсан даашинзаар гангарсан.

–Дэлхийн нэр хүнд бүхий “Trump Models” агентлагтай гэрээ байгуулах эрхээр шагнуулсан байна лээ. Тийшээ явуулах уу?

-Шагнал авсан байна лээ. Яг одоогоор яахаа шийдээгүй байна. Ирэхээр нь багш нартай нь ярилцаж байж шийднэ дээ.

–Охин тань хэзээ эх орондоо ирэх вэ?

-Маргааш (өнөөдөр) ирнэ. Гуравдугаар сарын 24-нд Монголд бууна гэж байсан.

Блиц

Төрсөн он, сар, өдөр: 2000.10.16

Биеийн харьцаа: 87.62.89

Өндөр: 178 см

Орд: Жинлүүр

Сонирхол: Сагс тоглох, усан спортоор хичээллэх дуртай.

Саяхан нээлтээ хийсэн “Үргээлэг 2” киноны гол дүрийн жүжигчин Ж.Баясгалантай ярилцлаа.

-“Үргээлэг 1” кино хууль бусаар орж ирсэн хятад ажилчдын талаар өгүүлдэг. “Үргээлэг 2” өмнөхөөсөө юугаараа ялгаатай вэ?

-“Үргээлэг”-ийг бид 2014 онд том төсөл болгож харсан юм. СУИС-ийн кино драмын ангийнхны “A group”, “Uni­tel” компанийн “Prime picture” хамтарч “Үргээлэг” төслийг хэрэгжүүлэхээр анхлан гэрээ хийж байлаа. Энэ төслийг ямар ч салбарт хэрэгжсэн хамтарч ажиллана гэсэн тохироогоор ажлаа эхэлсэн л дээ. Анхны ажил нь “Үргээлэг 1” кино. “Үргээлэг 2” кинондоо мөн л өнөөгийн нийгэмд тулгараад байгаа асуудлыг харуулахыг зорьсон. Олон сэдэв байсан л даа. Т.Бум-Эрдэнэ зохиолчтой зөвлөлдсөний эцэст хууль бус алт тойрсон асуудлаар дуугаръя гэж шийдсэн. Алт хүний шуналыг хөдөлгөдөг учраас алтны дэргэд юм бүхэн үнэгүй байдаг. Тиймээс алттай хэт ойр биш, бизнес гэдэг утгаар харьцах хэрэгтэй. Алт мөнхийн ус, агаар биш учраас дэлхийн зах зээл дээр үнэгүйдэх үе ирнэ. Алтыг орлох нанотехнологи гараад ирвэл алт үнэгүйднэ. Тэр үеэс өмнө алтыг зөв ашиглах хэрэгтэй гэж дуугарахыг хичээлээ. Найруулагчаар нь Г.Эрдэнэбилэг маань ажилласан.

-“Үргээлэг 1” киноны дүрүүд хэвээрээ байгаа юу, эсвэл огт өөр үйл явдал өрнөх үү?

-“Үргээлэг 1” киноны зуун хувь үргэлжлэл биш ч гэсэн дүрүүд нь хэвэндээ явна. “Үргээлэг 1” дээр тоглосон жүжигчдээс гадна өөр олон жүжигчин нэмэгдсэн. Орос, Хятадаас жүжигчид ирж оролцсон байгаа. Би фитнесс сонирхдог болохоор илүү спортлог залуусыг урьж тоглуулсан. Үүгээрээ жүжигчид маань бусдадаа үлгэр дуурайл үзүүлэх байх. Жүжигчдийн хувьд сайн баг бүрдсэн.

-Зураг авалт хэр удаан үргэлжилсэн бэ?

-Хоёр сар гаруй үргэлжилсэн. Зурагтайгаа зэрэгцээд монтажаа хийж байсан юм. Хүмүүс ийм хурдан кино хийчихдэг юм уу гэж гайхаад байгаа. Киноны 90 хувь нь бэлтгэл шүү дээ. “Үргээлэг 1” киноноос хойш сэдвээ хайж байгаад зохиолыг нь зун бичсэн. Намар зохиол дээрээ ажиллаж, өвөл зураг авалтаа хийлээ. Үндсэндээ бүтэн жилийн хөдөлмөр шингэсэн бүтээл.

-“Үргээлэг 1” өртөг өндөртэй бүтсэн. “Үргээлэг 2” хэр өртгөөр босов?

-Эхний анги дээрээ бид нэг жийп онхолдуулж байсан юм. “Үргээлэг-2”-ын трейллэр дээр гарч байгаа машин бүр бодитой. Хуучин шиг макет хийгээд зураг авдаг үе өнгөрсөн шүү дээ. “Үргээлэг 2” киноны өртөг, маркетинг гээд бүх зардал нь 620 сая төгрөг болж байна.

-“А group”-ийнхэн тэр чигээрээ танай ангийнхан байх аа?

-Тийм ээ, би найз нөхөд, гэр бүл, хамт олноороо бахархах дуртай. Манай ангийнхан өнөө цагийн үлгэрлэл авахаар залуус. Б.Амарсайхан, Г.Эрдэнэбилэг, С.Болд-Эрдэнэ, Б.Навчаа, Н.Ялалт, NTV-гийн Ч.Болорчимэг, МҮОНРТ-ийн С.Бямбацогт, Б.Гантигмаа, 25 дугаар суваг телевизийн Т.Баярхүү, “DOZ” entertaiment-ийн А.Мөнгөнзул, СУИС-ийн багш Б.Даваа, жүжигчин Төгсөө, 25 дугаар суваг телевизийн редактор С.Батболд, Увсын MBC телевизийн захирал Д.Мягмарсүрэн гээд бүгдээрээ мэргэжлээрээ ажиллаж, гялалзаж байгаа залуус. Манай ангийнхан ийм мундаг яваа нь С.Сугар багштай маань холбоотой. “Үргээлэг 1” киногоо хийчихээд багшийгаа урихад “Киноны нээлт биш, миний хөдөлмөр алдар болчихлоо” гээд хөөрч байсан нь санаанаас гардаггүй юм. Одоо бидний дунд байхгүй хайртай багшийгаа тэр үед жаахан ч гэлээ баярлуулсан болов уу гэж боддог.

-Та СУИС төгсөөд мэргэжлээрээ бараг ажиллаагүй. Гэхдээ цөөн хэдэн жүжигт тоглосон байх шүү?

-Аав, ээж минь геологийн хүмүүс. Их сургуулиа төгсөөд яалт ч үгүй гэр бүлийн бизнес рүүгээ орсон. Урлагаасаа хэсэг хөндийрч байгаад УДЭТ-ын “Тайчигч хөвгүүд ба саарал гудамж”, “Дурлахгүйгээр үнсэлцье” жүжигт тоглочихоод дахиад л хөндийрсөн. Хэдийгээр хувийн бизнесээ хийж яваа ч зүрх сэтгэл минь урлагаас урвах аргагүйгээр уяатай учраас хаяж чаддаггүй юм.

-Урлагаас хөндийхөн байсан ч найзуудынхаа уран бүтээлийг спонсорлодог гэж сонссон. Найзууд дундаа баян Баясаа гэдэг нэр автлаа урлагт мөнгө хаясан гэсэн мэдээлэл уншиж байсан юм байна?

-Шар хэвлэлийнхэн л сенсаци үүсгээд тэгж бичсэн байх. Би үүнд их эмзэглэдэг. Би тийм баян хүн биш. Амьдралын төлөө тэмцэж яваа жирийн л нэг залуу. Сайн эцэг, сайн хань байхын төлөө зүтгэж яваа эр хүн. Бид ямар язгууртнууд биш дээ. Монголд удам дамжсан баян хүн гэж байхгүй. Би үр хүүхэд, найз нөхөд, гэр бүл, ажлын хамт олноороо л баян хүн.

-Хувийн ямар бизнестэй вэ?

-Уул уурхайн компанитай. Би ажилчин ангийн хүүхэд. Тийм болохоор хөдөлмөрлөх ёстой гэсэн ойлголттой. Эр хүн гэр бүлээ тэжээх ёстой. Ямар ч нөхцөлд зохицоод амьдрах ёстой гэдэг утгаараа хүүхэд байхаасаа ажил хийдэг байсан. Оюутан болоод аавтайгаа хамт ажилладаг болсон. Одоо аавынхаа босгож өгсөн компанийг үргэлжлүүлж авч явж байна. Би миний компани гэж ярьдаггүй. Дандаа л манай гэдэг. Гэр бүлсэг системтэй, би биш бид төвтэй ажиллахыг хичээдэг.

-Бага насаа дурсаач?

-Манайх их гэр бүлсэг айл. Уул уурхайн бизнес эрхэлдэг эсвэл анчин хүмүүсийн хувьд хүн л хамгийн чухал байдаг. Ямар ч үнэтэй техник, сайн буу байгаад хажууд нь хүн л байхгүй бол үргэлж ганцаардаж явдаг. Бага байхад “Намайг дуудаж сэрээсэн гэгээн өглөө сайн байна уу” гэдэг дууг сонсчихоод цүнхээ үүрээд сургуульдаа явдаг байлаа. Хоёр эгч маань миний хувцсыг байнга индүүдэж цэвэрлэж өгнө. Гутлыг маань гэхэд нүүр харагдахаар шахуу өнгөлж өгнө шүү дээ. Аав, ээж, ах эгч нартаа эрхэлж өссөн болохоор дүүгээ эрхлүүлэх дуртай. Аав, ээж хоёулаа “Хүнийг хайрла” гэж захидаг байсан. Хүнийг хайрлахыг заасанд нь ижий, аавдаа баярлаж явдаг. Ер нь хайр байгаа газар бүх зүйл байдаг.

-Гэр бүлээ танилцуулаач…?

-Эхнэртэйгээ дөрөвдүгээр сарын 10-нд анхны бороотой өдөр телевизийн нэвтрүүлэгт орох үедээ танилцаж байлаа. Адгийн тэнэг эхнэрээ магтана гэдэг үгтэй би санал нийлдэггүй. Гэрийг маань гийгүүлж байгаа сайхан бүсгүйг магтахаас аргагүй. Өдий зэрэгтэй яваа минь эхнэрийн маань ач. Гэрээ сайхан авч яваа эмэгтэй хүнтэй айлын эзэн хүн л санаа зовохгүй ажлаа хийж амжилт гаргадаг шүү дээ. Манайх гурван хүүхэдтэй.

-Таныг “Ирээдүйн мистер 2015” тэмцээнд дөрөвдүгээр байр эзэлснийг мэдэх юм. Хэр удаан хугацаанд хичээллэж байж үр дүн гаргав?

-Би эхэндээ энэ тэмцээнд орно гэж бодоогүй байсан. Өөрөө өөрийгөө даван дийлэхийн тулд хичээллэж эхэлсэн юм. 2002 онд мотоцикльтой явж байгаад осолд орж нэг хэсэг хэвтрийн дэглэм барьсан л даа. Тэгээд нэлээд таргалсан. Анх 60 кг байсан ч “Бодлын хулгайч” кинонд тоглоход 89 кг болчихсон байсан. Энэ спортыг хүмүүс зөвөөр ойлгоосой гэж боддог. Манай ээж элэгний хүнд өвчин тусаад элэг шилжүүлэн суулгах шаардлагатай боллоо. Энэтхэгт очиж шинжилгээ хийлгэсэн чинь хэнийх нь ч элэг таараагүй. Тэр үед “Чиний элэг хүнд өгөх нь байтугай өөрөө их өөхөлсөн байна. Илүү өөхөлбөл хавдар болох магадлалтай шүү” гэсэн. Тэр үед л өөртөө их гутсан. Дөнгөж 30 гарч яваа хүн ээждээ тус болж чадсангүй гэж. Манай дүү нэг бөөрөө өгч ээж маань элэг, бөөр шилжүүлэх том хагалгаа хийлгэсэн юм. Тэр үеэс хоёр жилийн дараа дахиад шинжилгээ өгтөл “Чиний элэгний өөх хэтрээд хавдар үүсгэж байна” гэсэн хариу сонссон. Гэртээ ирээд бодсон л доо. Нас залуу, гурван хүүхдийн өмнө хариуцлага хүлээсэн аав, эхнэрийнхээ тулж түших хань нь. Ийм байхад өвдөж болохгүй гэж бодоод л маргаашнаас нь бэлтгэл хийж эхэлсэн. Өдөрт хоёр удаа хичээллээд хоолны дэглэм барьсан. Унтах цагаа багасгаж ажиллах цагаа ихэсгэлээ. Зургаан сарын дараа эмнэлэгт очсон чинь шинжилгээний хариу эерэг гарсан. Тэрэндээ урамшаад дахиад хичээллэсэн. Тэгээд л тэмцээнд оръё гэж шийдсэн хэрэг. Цуг бэлтгэл хийдэг хүн бүхэн Баясаа ах гэж хүндэлнэ. Ах хүн бусдадаа үлгэр дуурайл үзүүлэх ёстой гэдэг утгаараа тэмцээнд бэлтгэж эхэлсэн дээ. Мэргэжлийн тамирчидтай, өөрөөсөө өчнөөн дүү хүүхдүүдтэй өрсөлдөөд амжилт гаргах сайхан байсан.

-Та цацагт хяруулын мах зарна гэж ярьж байсан. Хэзээ ажил хэрэг болгох вэ?

-Зөв хоол судалж байхдаа гаргасан санаа л даа. Миний найз сахарын өвчтэй учраас энэ талаар их судалдаг юм. Дэлхийд цацагт хяруулын мах хамгийн сайн нь гэдгийг найзаасаа мэдсэн. Сахарын өвчин, цусны эргэлтэд сайнаар нөлөөлдөг, уураг өндөртэй мах юм билээ.Судлаад үзсэн чинь Монголд ганц нэг айл л зардаг болж таарсан. Тэгээд л Германаас генийн өөрчлөлтгүй цацагт хяруулын мах оруулж ирэхээр болсон. Хоёр жил судалгаа хийсэн дээ. Үйлдвэрээ барьчихсан. Ирэх арванхоёрдугаар сараас цацагт хяруулын мах худалдаанд гаргахаар ажиллаж байна. Монгол цацагт хяруул гэдэг брэндийг гаргаж ирнэ.

-Үнийн хувьд ямар байх вэ?

-Үхрийн махтай тэнцэхүйц хэмжээний үнэтэй байлгахаар ажиллаж байна. Одоо бол зах зээлийн үнэ нь 27 мянган төгрөг байгаа. Хамгийн хямдхан нь гэхэд л 18 мянга. Үхрийн махтай адил үнэтэй болговол монголчууд нийтээрээ хэрэглэх боломжтой болно. Үүний үр дүнд бүгд эрүүлжинэ гэдэг л том давуу тал.

-Ан авд дуртай гэсэн үү?

-Би ан авд явахаас илүү гөрөөнд явах дуртай. Уул хадаар морьтой явна. Уламжлалт аргаар анд явбал зүгээр. Орон нутгаас нь зөвшөөрөл авчихаад морь унаж хээр гал түлсэн шигээ гөрөөлж явах сайхан. Амьтан алаад хийморь сэргэдэг гэдэг худлаа. Хятадаас гарсан үг. Монголчууд малаа хамгаалах гэж, байгалийн тэнцвэрт байдлыг хадгалахын тулд ан ав хийдэг болохоос биш шуналын сэтгэлээр амьтны амь хөнөөдөггүй.

-Найз нөхдийнхөө тухай яриач?

-Амьдралд гэр бүл, найз нөхөд, ажил гэж чухал гурван зүйл бий. Би гарын арван хуруунд багтахаар шигшмэл сайхан найзуудтай. Бүгдээрээ гэр бүлийн найзууд. Сүүлд танилцсан найз маань “Эхнэрүүд уулзаад суухаар нөхрүүдийнх нь зан харагдах юм” гэж байсан. Нэг нэгэндээ тэгж сайхан ууссан гэр бүлийн найзуудтай. Бид хааяа хүүхдүүдээ хараад эхнэрүүдээ уулзуулдаг юм.

Танд сорочкан даашинзан дээр ноосон цамц өмсөхийг зөвлөж байна. Учир нь сорочкон даашинзыг олон янзаар хослуулж болдог. Ажил хэрэгч, өмсөхөд хялбархан учраас бүтэн жилийн турш тренд болж байна. Сорочкан захтай богино цамцан дээр ноосон цамц өмсдөг байсан бол одоо энэ моод урт даашинзан дээр өмсөж, хормойг нь ил гаргадаг болж өөрчлөгджээ. Томдсон эсвэл уртадсан юм шиг сорочкан даашинзнуудаас даавуун материалтай цагаан өнгөтэй нь загварлаг бүсгүйчүүдийн дунд хамгийн эрэлттэй байна. Энэ трендийн нэршил нь “даашинз” боловч цамц шигээ шулуухан хормойтой, бэлхүүс гаргаагүй байх нь чухал аж. Сорочкан даашинзаа заавал цагаан өнгийн биш, шулуун зураастай, формны цэнхэр өнгөтэй гээд төрөл бүрийн өнгөөр хослуулж болно. Та уг трендэд зориулан авсан цагаан сорочкан даашинзаа хавар дуустал ноосон цамцтай хослуулж байгаад зуны дулаахан өдрүүдэд дангаар нь өмссөн ч болох юм. Дангаар нь өмссөн сорочкан даашинзныхаа доор ямар ч сандааль, өндөр өсгийт, гутал, урт түрийт өмсөж болно.

Мөн та энэ хаврын гоёлдоо гар аргын чимэглэл орсон хурц тод өнгөтэй хувцас сонгоход буруудахгүй гэнэ. Туузан зураас, талын улаан цэцэгс, цагаан цэцэгсийг голчилсон гурван төрлийн өнгө энэ хаврын тренд юм байна.

Сүүлийн үеийн загварын чиг хандлага хормой шиг нүсэр ханцуйгаар гангарч, өөрийнхөө эрх чөлөөт стилийг илэрхийлдэг болжээ. Өдөр тутмын хувцаслалтад хар, улаан зэрэг бусад өнгөнөөс илүү цагаан өнгийн, дэрвэгэр ханцуйтай цамцнууд өргөн сонгогджээ. Ийм цамцыг шулуун, скинни, брюкэн, жийнсэн, даавуун гээд бүх л өмдөн дээр хослуулж өмсөж болдгоороо давуу талтай. Хонхон ханцуйнууд бүгд ижилхэн юм шиг харагдавч, хэлбэр, хэмжээ, гарын аль хэсгээс эхэлсэн зэргээрээ олон төрөл байдаг. Гэхдээ аль ч төрөл нь хувцаслалтын гол цөм болж, эмэгтэйлэг бөгөөд хиппи уур амьсгалыг оруулах болно. Хонхон ханцуйтай цамцны хамгийн их алдаршиж байгаа загвар нь тохойноос эхэлсэн, бөмбөгөр биш шулуувтар урт трапецан ханцуйтай, цээжин хэсгээрээ ч трапецан хэлбэртэй цамц орж байна. Энэ трендийг өмсөхдөө хоёр трапецийг хослуулсан ч өөртөө итгэлтэй алхаж болох нь ээ. Харин трапецан ханцуйтай даашинз өмсөхөөр шийдсэн бол доор нь туфлинээс илүү богино түрийтэй намхан гутал зохицох юм. Трендийн мөн чанар 70-аад оны уур амьсгалыг оруулснаар дэгжин харагдах гэнэ.

Энэ хавар трапецан жийнс эргэн моодонд орлоо. Шуумаг нь газар шүргэсэн урт хэрнээ суудал нь богинохон байвал илүү загварлаг харагдана. Трапецан өмдний шуумаг газар чирэгдэж сэмэрч урагдах нь трендийн нэг хэсэг нь болдог. Мөн 2000 онд Солонгос, Тайвань, Монгол, Америк, Английн гээд тухайн үеийн бүх л эмэгтэй хамтлаг дуучид кепкан малгай, жийнсэн юбкыг хослуулдаг байсан. Энэ трэнд энэ хавар мөн л бүсгүйчүүдийн анхаарлыг татах юм байна.

Эрчүүдийн хувьд арваад жилийн өмнө моод болж байсан пиджакны дотуур малгайтай цамц өмсөх тренд энэ хавар эргэн иржээ. Та пиджакны дотуур малгайтай цамц өмсөөд хоёулангийнх нь ханцуйг давхраар нь хойшлуулахаа бүү мартаарай. Мөн нэг мөрөө дамнуулан хажуудаа гаргаж үүрдэг цүнх эргэн моодонд оржээ.

Бэлтгэсэн С.АРИУН

Монголын театр, дэлгэцнээ дүрээ мөнхөлсөн жүжигчин Дашхүүгийн хүү Галбаяртай ярилцлаа. Түүнийг “Намрын синдром”, “Тагнуулч аав”, “Шуугиан таригч” киног найруулснаар нь хүмүүс андахгүй билээ.

-Аавын тань тухай дурсамжаар яриагаа эхэлье?

-Миний аав Баянхонгор аймгийн Богд суманд 1948 онд төрсөн. Богино хэмжээний курст суугаад малын эмч хийж байгаад цэрэгт явсан байдаг юм. Цэргээс халагдаж ирчихээд жүжигчин болно гээд л хот руу явсан юм билээ. Аав маань “Намайг тухайн үед жүжигчин болно гэхэд сумынхан маань бүгд гайхаж байлаа. Аав нь хотод ирээд Хүүхэд залуучуудын театрт ирээд шалгалт өгч, дагалдан жүжигчин болсон” гэж дурсан ярьдаг байсан. Ард түмэндээ хүрсэн дүр нь “Элдэв зургийн эзэд” л дээ. Одооны хошин урлагийн тоглож байгаа анхны өрөлтүүдийн суурийг тавилцсан хүмүүс бол МУГЖ Жанчивдорж, миний аав хоёр шүү дээ. “Элдэв зургийн эзэд” 1980-аад оноос хойш дөрөвдүгээр сарын 1-нд ганцхан удаа тоглогддог сайхан хөтөлбөр байлаа. Тэр хөтөлбөр яалт ч үгүй нуруун дээр нь 20-иод жил явсан байдаг.

-Аавынхаа тоглосон дүрээс хамгийн сэтгэлд хоногшсоныг онцолбол?

-Манай аав эрэгтэй хүн эмэгтэй хүний дүрд хувирч тоглоогүй байхад зориглож хийсэн хүн. Одоо ч хэвшмэл үзэгдэл болчихож.Тэгэхэд аав, Жааяа ах хоёр л бодож олоод “Хадам ээж, хүргэн” гэх үзүүлбэрээр нэлээд нэрд гарсан байдаг. Манай аавыг хадам ээжээр нь харж хүмүүс их ярьдаг байсан. Мөн “Бэрсүүт жүрж” кинон дээр Батзаяа ахын хадам ээж болж, Цэнд-Аюуш эгч дууг нь хийсэн байдаг юм. Харахад яг л эмэгтэй хүн дүр бүтээсэн байдаг. Тэр нь өөрийнх нь жүжигчний онцлог. Өөрөө ч амьдрал дээрээ ёгтлол өндөртэй хүн байсан.

-Аавын хувьд ямар хүн байв?

-Шүүмжилж, хүүхдүүдээ загнана гэж байхгүй. Тайван, хэр барагтаа юм дуугарахгүй. Завтай үедээ хачин сайхан хоол хийнэ гээч. Аав маань үглэж яншихаас илүү үлгэрлэж өөрийнхөө байгаа байдлаар үр хүүхдэдээ хичээл заадаг байж дээ гэж боддог. Хүүхдүүддээ амьдрал ийм гэж зааж байгаагүй. Өөрийнхөө байгаа байдлаар, хүмүүстэй харьцаж байгаа хандлагаар харуулдаг байж. Би аавыгаа энх тунх байх үед нэг хүнийг муу хэлж байхыг сонсоогүй. Тийм л гэгээн хүн байсан.

Манай аав гэр орны ахуйн ажилд маруухан. Ямар сайндаа хаалганы цоож эвдэрчихсэн чинь хаалгаа тэр чигт нь салгаад Жааяа ахтай (Жанчивдорж) дамжлаад театр руу явж байхав дээ. Хичээлээ тараад ирсэн хаалга байдаггүй. Яаж байгаа юм гэсэн “Аав чинь цоожны нүх янзлуулна гэсэн” гэж билээ. Театр орж мужаанаар янзлуулах гэж байгаа хэрэг л дээ. Би сүүлд оюутан болоод аавынхаа “Диваажинд хүрэх зам” жүжгийг үзсэн. Тэр инээдмийнх биш драмын жүжиг. Тэрэн дээр Ардын жүжигчин Очирбат, Жанчивдорж, аав гурав траншейныхан болдог. Тэр жүжиг дээр гайхалтай тоглож байсан. Анх үзэхдээ ааваар нь л хараад байсан юм билээ. Урлаг руу ороод урлагаар өвчлөөд ирэхээр аав маань ер нь ямар жүжигчин юм бол гэж харж эхэлсэн. Тэр үед тэр жүжигт тоглож байхыг хараад аавыгаа гайхаж биширч билээ.

-Таныг найруулагч болоход аав тань нөлөөлсөн үү?

-Би найруулагч болно гэж боддоггүй байлаа. Анх таеквондогоор хичээллэдэг байсан. Спорт хөөж байсан чинь нэг өдөр аав дуудаад “Миний хүү СУИС ороод Лхасүрэн ахтайгаа уулзаадах” гэсэн. Лхасүрэн багш дээр очсон чинь “Чамайг зодолддог их л мундаг амьтан гээд байсан. Чи чинь ийм жижигхэн байсан юм уу. Чи жүжигчин болохгүй” гэдэг юм байна. Миний мэргэжлийн өрөлтийг тэнд хийчихсэн байсан хэрэг. Учраа ч олоогүй очсон хүнд “Чи жүжигчин болохгүй, найруулагч бол мэдэв үү. Миний ангид бүртгүүлээдэх” гэж хэлэхэд нь гайхаж байсан. Тухайн үед Лхасүрэн багш найруулагчийн ангийг удирдаж авч байсан юм билээ. Лха багш дээр найруулагчаар хоёр жил сурч байгаад сүүлд жүжигчний мэргэжлээр Сугар багш дээр төгссөн юм. Тэгж л анх спортын салбараас урлаг руу хэлтийгээд орчихсон. Би эргэлзээгүй урлагийн сургуульд орсон нь урлагийн гэр бүлд өссөнтэй холбоотой. Багаасаа урлагаар амьсгалж, тайзны ард гүйж өссөн. Театрт тоглогдох хүүхдийн жүжгийн олны хэсэгт ордог байсан. Аавын ажил дээр миний доод талын дүү Галбадрах бид хоёр л өнждөг байлаа. Галбадрах дүү маань одоо хийлч мэргэжилтэй. Бостоны их сургуульд мастер хамгаалж байгаа. Урлагийн орчинд өссөн болохоор бид хоёр урлагаар явж байна. Манайх таван хүүхэдтэй айл. Өлзий-Орших гээд том ах маань “Стар совт” компанийн захирлаар ажилладаг. Манай эгч Өлзийдэлгэр Уул уурхайн сургуульд багш. Доодох дүү Галбадрах. Бага дүү Өлзийбаяр маань Олон улсын бизнес эдийн засгийн мэргэжлээр төгсөж ирээд энд ажиллаж байгаа.

-Аав тань дүр дээрээ хэр ажилладаг хүн байсан бэ, та уран бүтээл хийхдээ аавынхаа арга барилыг бодож ажилладаг уу?

-Аавтайгаа хамт уран бүтээл хийж байгаагүй учраас мэдэхгүй л дээ. Эргэн тойрныхон, хамт уран бүтээл хийж байсан хүмүүсээс нь сонсож байсан. Дүрээ хаана яаж бэлддэг юм бол гэдгийг нь мэддэггүй байсан гэсэн. Харахаар нэг өрөөнд хүмүүс инээлгээд суудаг байж. Бусад жүжигчид дүр дээрээ ажиллаад л байж байхад аав огт бэлддэггүй байж. Дашхүү дүрээ хэзээ бэлддэг юм бол гэж бодож байтал тайзан дээр гараад л нөгөө үгнүүдийг нь хэзээний цээжилчихсэн тоглолтоо хийдэг байсан гэсэн. Хүмүүс их гайхдаг гэж ярьж байхыг би сонсож байсан.

-Та “Миний нууц хүү” жүжгийг тавьсан байх аа?

-Энэ миний анхны жүжиг. Ванпиловын “Ууган хүү” зохиолоос сэдэвлэж монголчлоод хийсэн Мөрөөдлийн театрын анхны жүжиг юм. Анх удаа жүжиг тавьж үзсэн. Жүжиг их хэцүү юм билээ. Театр надад их ойр байх болов уу гэж бодсон чинь эсрэгээрээ үгүй байсан. Энэ жүжгэн дээр оюунаараа нэлээд ядарсан. Хэзээ нэг цагт дахиад нэг жүжиг тавиад даагаа нэхнэ дээ гэсэн бодол төрсөн шүү.

-Жанчивдорж гуай гээд театрынхан танайхаар орж, гардаг байсан байх.

-Жанчивдорж ахын гэр манай дээд давхарт байсан. Бидний тэр үе их сайхан байж дээ. Одоо би Жанчивдорж ахын хүү Сэнгэдорж найзтайгаа 20-иод жил найзалж байна. Бие биенийхээрээ байнга орж гарна. Нэг айл юм шиг л хамтдаа өсцгөөсөн дөө.

Тэр үед манай байранд жүжигчин Бат-Өлзий ах, Очирбат гуайнх нэгдүгээр орцонд байна. Хоёрдугаар орцонд аав, Жааяа ахынх, дөрөвт удирдаач Туулайхүү ахынх гээд манайх урлагийн байр байсан. Манайхаар театрынхан бүгд л орж гарна. Тухайн үед Бат-Өлзий ах нэг цагаан машинтай байсан юм. Нэг өглөө харсан цагаан машиных нь дөрвөн дугуйг аваад явчихаж. Тэгсэн аав Бат-Өлзий ах руу залгаад “Өлзий хө, чиний машины дөрвөн дугуй алга” гэж хэлсэн чинь Бат-Өлзий ах тоглож байна гэж бодоод “Өө тэгж үү Дашхүү ах аа. Өөр юу нь алга болж” гээд л тоглож байснаа удалгүй үс нь босчихсон ороод ирсэн. Нээрээ алга болчихож, Дашхүү ах аа гээд л ороод ирж билээ. Бас л гоё байр байсан шүү.

-Ээж тань ямар хүн байдаг юм бэ?

-Ц.Цогзолмаа гэж хүн бий. Кино үйлдвэрт 20-иод жил монтажин дээр ажиллаж байгаад гавьяаныхаа амралтад гарсан. Монтажийг хальсаар угаадаг учраас хортой нөхцөлд ордог. Байнга мөнгөн ус гээд хортой ажиллаж байдаг учраас эрт тэтгэвэртээ гардаг юм. Одоо СӨХ-ны дарга хийж, цэцэрлэгийн хүүхдүүд л харж байна даа. Үр ач нараа хараад л сууж байгаа. Ээж маань сайхан ануухнаараа байгаа.

-Таныхаар гэр бүлээрээ тэмдэглэдэг хамгийн гоё баяр юу байв?

-Дөрөвдүгээр сарын нэгэн. Бас театрын хүүхдүүдийг баярлуулдаг зургадугаар сарын нэгэн. Хүүхэд, залуучуудын театр учраас дандаа хүүхдийн театрт жүжиг тавьдаг байсан. Зургадугаар сарын нэгэнд их гоё үйл ажиллагаа явна. Тэр хоёр баяр их гоё болно. Сэтгэлд их дотно байдаг юм. Дөрөвдүгээр сарын нэгэнд гадаах цонх нь хагардаг байсан. Театрын гаднах цонх хагараагүй бол энэ жил хүн бага үзэж үү гэдэг байлаа. Бага нас маань ерөөсөө театрт өнгөрсөн шүү дээ.

-Аавтайгаа байнга хамт алхдаг байсан гэсэн. Алхаж байсан үеэ дурсах сайхан байдаг уу?

-Багадаа аавтай явахдаа заримдаа ичдэг байсан. Тавдугаар хорооллын тээврийн товчооноос театр орохын хооронд зүгээр явбал тавхан минут алхаад л орох газар 40-50 минут явж очдог байсан. Нэг хүнтэй таараад яриад л зогсчихно. Хүмүүс дуудаад л, таньдаг ч хүн олон. Тэр хоёрын хооронд их удаан явдаг байсан. Тэгээд л Дашхүү явж байна гээд л дуудаад харахаар нь ичдэг байж билээ.

-Гэр бүлийнхнийгээ танилцуулаач?

-Би гурван хүүхэдтэй. Эхнэр маань жүжигчин Т.Хулан. Залуу хүмүүсийн нэгэн адил амьдарч байна. Оюутны ширээнээс хамт гэр бүл зохиогоод ёстой л тэгээс амьдралаа босгох гэж байгаа хоёр уран бүтээлч. Урлагийн гэр бүл учраас аавынхаа нэр хүндийг өөрөөрөө өртөөлүүлээд үр хүүхдүүддээ үлдээх юмсан гэж боддог. Одоогоор хүүхдүүд маань бага байна.

-Монголын кино урлаг хэр хөгжиж байна вэ?

-Монголын кино урлаг 80 жилийн түүхтэй урлаг. Азидаа маш томд ордог байсан. Үнэндээ Солонгосын кино урлаг байгаагүй байхад Монгол кино урлагтай л байсан. Монголд том том сэдэвтэй “Дайсны цэргүүд ээ сонсоцгоо”, “Цогт тайж” гээд том түүхэн кинонууд хийж байсан. Тэр үед төрийн дэмжлэгтэй хөрөнгө хаяж кино хийдэг байсан. Хүмүүс техник технологи гээд байдаг. Дээр үед том техникээр асар том баазаар хөдөлдөг байсан. Дээр үед техникээр зодож кино хийдэг байсан юм. Одоо кино урлагийн эмгэнэл нь төр нь кино урлагийг фокус гэж харахаа больчихсонд байгаа. Хаячихсан учраас жижиг студиудын нуруун дээр кино урлаг оччихсон. Жижиг студийн нуруун дээр байгаа учраас жижиг л кино гарна шүү дээ. Яагаад гэвэл кино урлаг асар том хөрөнгөн дээр хөгждөг.

-Бодлого дутдаг гэж үү?

-Тийм. Гэхдээ бодлого дутдаг гээд ярихаар төрөөс юм шаардсан хүмүүс гээд байдаг. Бид төрөөс нэхээд байгаадаа биш. Монгол киног үндэсний дархлаа өв соёлоо авч үлдэхийн тулд заавал гаргах хэрэгтэй. Гэхдээ юм өөр болох байх. Сая киноны тухай хуулийг өргөн барьж байна.

Төрийн соёрхолт инженер Н.Нацагнямтай ярилцлаа.

–Таныг шинэ лаборатори зохион бүтээчихлээ гээд байна. Лабораторийнхоо тухай яриач?

-Гурван жил гаруй станцуудад ажиллаж байгаа Наням төхөөрөмжөө ашиглаад хийсэн лаборатори. Цахилгаан станц дээр хийх боломжгүй бүх туршилтыг хийж болно. Фазын зөрүүний өөрчлөлтөөс хамаарч актив, реактив чадал, синус, косинусийн эгшин зуурын долгиолог гармоник хэлбэр яаж өөрчлөгдөхийг харж болно. Өөрөөр хэлбэл синус тэг градуст байдгийг цээжлэх биш харин яагаад тэг байдгийг өнгөтөөр харж болно. Мөн автомат тохируулгын онол PID контрол системийг туршиж болно. Энэ мэтчилэн олон сонирхолтой туршилтыг хийж болно. Энэ төхөөрөмжүүдийг дижитал, аналоги, механик реле, трансформатор, соронзон өсгөгч, СССР – ын технологи аргаар хийсэн. Уг аргуудыг бодитоор туршиж харьцуулснаар тус бүрийнх нь сайн муу талуудыг сурах боломжтой. Минийх шиг ийм ил тод лаборатори хаана ч байхгүй. Учир нь барууны компаниуд технологио нуудаг. Харин дээд сургуулиуд нь ийм лаборатори зохион бүтээх боломжгүй.

–Барууны их, дээд сургуулиудын техникийн ухааны доктор, профессорууд ийм лаборатори хийж чадахгүй гэж үү?

-Тийм. Тэд хэзээ ч баялаг бүтээж үзээгүй. Намайг “Женерал электрик-д ажиллаж байхад тэд бидэнд захиалга өгч маш энгийн хялбар зүйл захиалж хийлгээд түүн дээрээ бидний заавраар туршилт хийгээд л доктор, профессор цол хамгаалдаг. “Женерал электрик” хувийн компани тул их, дээд сургуулиас технологио нуудаг. Миний суралцаж байсан сургууль зөвхөн Англидаа биш баруун Европдоо эрчим хүчний төв нь байсан. Капиталист нийгмийн хамгийн том эрчим хүчний төв мөртлөө тэнд хичээл зааж байгаа профессорууд нь баялаг бүтээж үзээгүй онолоо худлаа заадаг хүмүүс. “Женерал электрик” компанид ажиллахаар ороод нэг л зүйлийг мэдэрсэн. Тэнд л жинхэнэ баялаг бүтээгчид, ямар ч дипломгүй Стив Жобс шиг хүмүүс байдгийг мэдсэн. Тэгээд 2000-2009 онд Англид гурван компанид инженерээр ажиллаж учрыг нь олсон юм. Тухайн үед дээд сургуульд худлаа онол ярьсан хүмүүс байдаг юм байна гэж ойлгоод миний тархины эргээ гарсан. “Женерал электрик” компанид ажиллаж ямар хүнд мэдлэг байдгийг хараагүй байсан бол би мэдэхгүй байсан. Дээд сургуульд профессор, доктор хамгаалчихсан хүмүүс нөгөө профессоруудаа шүтээд байгаа юм. Энэ үзлээсээ салаагүй учраас саяхан манайд дээд сургуулиудад 60 тэрбум төгрөг цацсан. Гэтэл тэр мөнгөөр хийсэн нэг ч технологийг ашиглаж чадахгүй байна. Миний хийсэн лабораторийн хувьд монгол хүн хийсэн учраас бид өөрсдөө 100 хувь ашиглаж чадна гэсэн үг. Энэ лабораторийг оюутан бүр гэр рүүгээ авч явж чадахгүй учраас жижигрүүлсэн хэлбэрээр хийж хямдруулах боломжтой. Таваас арван ам.долларт багтаагаад хийж болно. Тэгж хийе гэхээр их хэцүү юм. Нэг төсөл бичээд түүнийхээ хариуг хоёр жил хүлээдэг учраас. Манай улсын тухайд Инновацийнхаа хуулиар Стив Жобс шиг хүнийг биш доктор, профессоруудаа дэмждэг.

–Таныг бакалавр гэхээр их гайхсан. Доктор, профессор болчихоод өөрчлөлт хийвэл илүү амар биш үү?

-Манай инженерийн баг намайг доктор профессор цолыг хэзээ ч битгий ав гэсэн л дээ. Би тэрийг нь авчихвал тэднийг доромжилсон болчихно гэж бодсон хэрэг. Намайг доктор болбол инженер болох залуусыг хад руу авч ниссэнтэй ялгаагүй гэж бас сануулсан. Зөв сэрэмжлүүлэг ч байж мэднэ. Учир нь залуус Нацагням доктор болоод л автомат төхөөрөмжүүд хийсэн гэж харж мэднэ. Тийм ойлголт авчихвал инженер залуус сургуульдаа үлдэж доктор болохыг эрмэлзэнэ шүү дээ. Сайн оюутнуудыг сургууль төгсөхөд нь шууд практик дээр гаргаж юм сургах нь манай инженерийн багийн зорилго байгаа юм. Миний хувьд тэр нь ч зөв гэж бодож байгаа. Би 20 гаруй инженер цуглуулаад уулзсан юм. Тэд яалт ч үгүй илүү мэдлэгтэй байсан. Онол практикийг хослуулаад онолоо зөв ойлгочихсон улс. Гэтэл Английн дээд сургуульд насаараа багшилсан доктор, профессор хүмүүс онолоо буруу ойлгосон хэвээрээ л байдаг. Ганц Англи ч биш л дээ. Баруун даяараа тийм.

–Таны лабораторид юу хийж болох вэ?

-Одоогоор уул уурхайн эрчим хүч, барилгын кран, жижиг, дунд үйлдвэрүүдэд ашигладаг бүх автомат үйлдлүүдийг энд үзүүлж болно гэсэн үг. Бүх цахилгаан станц, хөнгөн үйлдвэр, бүх уул уурхайн компаниудын инвертийн удирдлагын хүчдэл тохируулдаг автомат тохируулга байдаг. Энийг л энд бодитоор үзүүлэх юм. Энэ чиглэлийг сонирхож буй хүүхдүүдэд их зүйл сурах боломж бүрдэж байгаа гэсэн үг. Энэ төхөөрмжөөр фазын зөрүүг гаргаж болно. Станцад тэгж их фазын зөрүү гаргах боломжгүй. Станц дээр хийж чадахгүй байгаа туршилтыг үүн дээр хийж болно. Энэ лаборатори товчхондоо үйлдвэрийн цех юм л даа. Үүнийг лаборатори болгоод хүүхдүүдэд заадаг. Манай ШУТИС-иас Мөнхгал гэдэг оюутан надтай хамт энэ ажлыг хоёр сарын турш хийсэн.

–Ийм төрлийн лаборатори ямар үнэтэй байдаг вэ?

-Зарим хувийн дээд сургууль арван жилийн өмнө Шанхайгаас иймэрхүү төхөөрөмж 100 сая төгрөгөөр авсан юм билээ. Тэрийгээ уул уурхайн эрчим хүчний ангидаа зориулдаг. Гадны өөр орноос авбал бүр л үнэтэй. Үүнийг би Монголдоо нэг сая төгрөгөөр л хийж болно гэдгийг батлаад байна. Энэ төмөр стендийг миний захиалгаар Багануурт байдаг хэдэн залуус хийсэн юм. Яг ийм лаборатори хаана ч байхгүй л дээ. Би өөрийн Нанямдаа тааруулж л хийлгэсэн. Үүнийг тэр хүүхдүүд 900 мянган төгрөгөөр хийчихлээ. Миний энэ лаборатори 100 ам.долларын үнэтэй.

–Та бүрэн баталгаа өгөх үү?

-Гадаадынхны нуудаг юмыг л монголчууд ил гаргаад ирлээ. Бид дэлхийн ямар ч сургууль руу хэдэн сая ам.доллар өгсөн ч ийм лаборатори олж харахгүй. Энэ лаборатори баруун Европын эрчим хүчний салбарт одоогоор байхгүй. Миний ажиллаж байсан “Женерал электрик” компанид мөнгө төлсөн ч үүнийг хийж өгөхгүй. Гадна талаас нь хэрэглэгчийн хэмжээнд сурахын тулд курсэд нь 500 фунт төлөөд л гурав хоног явдаг. Барууны электроникийн нууцыг би монголчууддаа зориулж хийгээд дэлгэж харуулж байна.

–Хэрэглэгч гэвэл хэр өргөн хүрээг хамрахаар байна?

-Миний бүтээсэн лабораторийг уул уурхайн сургууль, эрчим хүчний сургууль, автын сургууль, хүнсний автоматикийн сургууль гээд инженерийн бүх салбарт хэрэглэнэ. Тэр битгий хэл энэ жижигхэн сигнал генератор нь эмнэлгийн тоног төхөөрөмжид хэрэглэгдэнэ. “Женерал электрик” компанийн жижиг өрөөнөөс улсын захиалгаар Английн бүх галт тэрэг, онгоц, уул уурхайг бүтээсэн эд. Жаахан өөрчлөөд л бүх зүйлд ашиглачихаж болно. Олон салбарт хөрвөж болно гэсэн үг л дээ.

–Технологийн салбарт томоохон нээлт хийчихлээ. Одоо бүтээл болгож зарвал яах бол?

-Бид яагаад хөгжихгүй байна вэ гэхээр Ерөнхий сайд бид хоёрын дунд шинжлэх ухаан, инженерийн яамд гээд илүү аппарат бий. Шинжлэх ухааныг удирдах гээд байна. Тийм илүү аппарат социалист нийгэмд л байсан. Капиталист нийгэмд хэзээ ч байгаагүй. Тэр нь л саад болоод байна. Тэр аппарат нь юм хийж үзээгүй мэдлэггүй хүнийг дэмжээд байгаа учраас л бид хөгжихгүй байна. Өмнөд Солонгосын Ерөнхийлөгч Samsung, SK, Huandai гэх таван компанитай л эдийн засгаа ярьдаг. Манайх шиг арван яамтай ярихгүй. Профессорууд гэж капитализмын нийгэмд баялаг бүтээж үзээгүй хүмүүс баялаг бүтээх дүрмийг заадаг. Чөлөөт өрсөлдөөн гэдэг худал онол заадаг нь бидний хар толбо. Баялаг бүтээсэн “Женерал электрик” компани монополь үүсгэсэн. Америкт Жи Пи Морган мафийн аргаар монополь хийсэн. Монополь байхгүй бол шинэ бүтээл баялаг бүтээж чадахгүй.

–Яагаад?

-Технологио хүнд заагаад өгчихвөл чиний технологийг хулгайлаад чиний өрсөлдөгч болчихно шүү дээ. Монополь гэдэг нь технологийг анх нээсэн хүнд нь тэр зах зээлийг хуваарилдгийг хэлээд байгаа юм. “Самсунг”-ийн гар утсыг тав, зургаан компани хийдэг ч тэдэнд зарах эрх байхгүй. Яагаад гэвэл тэд “Самсунг”-аас технологи авч хөгжүүлж байгаа компаниуд. Тиймээс оюуны өмчийг хамгаалах хөгжүүлэх капиталист арга нь монополь зах зээл юм. Тэрийг манайхан үгүйсгээд чөлөөт зах зээлийн онолоор хөгжөөд л дэлхийн хэрэглэгч улс болчихлоо.

–Та яагаад ийм хямд өртгөөр хийгээд байгаа юм бэ. Өөр өрсөлдөгч байна гэсэн үг үү?

-IT компанийн хурлаар хөрөнгө оруулалт гээд л нэхээд байдаг юм. Би хөрөнгө оруулалт хэрэггүй, үнэгүй хийчихье, захиалгаа өгчих гэдэг юм. Яагаад гэвэл тэд лаборатори, хардвэйрийг гаднаас үнэтэй аваад хэрэглэгчийн түвшний программ хийдэг. Тэр нь гар утсан дээр нэр бичихтэй ижилхэн ажил. Иймд ханасан үнээр босдог тул дэлхийн хаана ч зарах боломжгүй. Харин би өөрийн үйлдлийн системээр хардвэйр болон лабораторио өөрөө зохион бүтээдэг. Тийм учраас дэлхийд байхгүй хямд зардлаар босч өрсөлдөх чадвартай бүтээлүүд болдог юм.

–Гадаад худалдааг тэлэх боломжтой юм байна гэж ойлголоо…?

-Өнгөрсөн тавдугаар сард би дэлхийн эрдэмтдийн хурал дээр улс төрийн саармагжилтын онолоороо 90 хувийн дэмжлэг авсан. Тэнд миний энэ лабораторийг дэлхий нийтээр оюутан болгонд хэдэн тэрбум долларын захиалгаар авъя гэсэн. Яагаад гэвэл саармагжилтын онолыг том гүрнүүд нутагшуулах сонирхолтой байна. Уг онолд Орос, Хятадын засаглалын сайн талыг дурддаг. Путин сонгуулиас үл хамааралтай болгож байна. Тэрийг Платоны онолоор зөв гэж ярьдаг юм. Тэгээд Орос, Хятадын эрдэмтэд энэ онолыг сонирхож байна. Зөвхөн энэ онолыг улс даяараа цацахын тулд Наням лабораторийг оюутан бүрдээ авч өгнө гэсэн үг. Нөгөө талаас Америкийн олигархиуд их баярласан. Яагаад гэвэл одоо Америкт олигархиудаа үгүй хийгээд төр барья гэсэн коммунист хөдөлгөөнүүд гарчихсан. Миний онолоор Маркс, Монтеско хоёр онолч биш, хувьсгалч. Харин Платон, Парито хоёр бол онолч. Яагаад гэвэл инженерийн суурьтай хүмүүс улс төрийн онолыг зөв ул суурьтай бүтээсэн хэрэг. Тэрийг нь олон жил хөгжүүлээд математик загварчлалаар баталчихсан. Тэгээд л 90 хувийн саналаар дэмжигдсэн хэрэг л дээ. Миний онолоор олигархи, популистуудыг үгүй хийх хэрэггүй. Нэг хүний буюу байнгын засаглалыг халах юм уу шүтэх шаардлагагүй. Эднийг бүгдийг нь оновчтой хослуулсан саармаг систем бий болгох хэрэгтэй гэсэн юм.

–Онолынхоо талаар дэлгэрүүлж яриач?

-Дэлхий даяар Монтескогийн онолыг шүтэж байна. Харвардын их сургуулийн багш нар үүнийг буруу гээд байгаа. Монтескогийн онолоор ардчилсан засаглал байгуулахад пирамид биш хавтгай тогтолцоотой болохоор авлига автоматаар дэлгэрдэг юм байна. Пирамид тогтолцоонд харьцангуй бага будаа шиг жижиг байсан авлига хавтгай тогтолцоонд ороод сүмбэр уул хад мэт автоматаар томордог юм байна. Тоо, үр дагавар нь харьцуулшгүй зөрүүтэй. Манайд 1990 оноос өмнө авлига байсан. Хонины тарган гуяа арын хаалгаар авдаг байлаа. Тэр нь ногоон дэлхийг сөнөөх хор нөлөөгүй. Гэтэл ардчилсан нийгмийн авлигын хор нөлөөнд ногоон дэлхий сөнөөд байна гэж дэлхийн эрдэмтэд яриад байгаа юм. Тийм учраас ардчиллыг байгуулах өөр арга замыг хайгаад байгаа юм байна. Дэлхий даяар ардчиллаас татгалзаагүй. Би ч гэсэн ардчиллаас татгалзаагүй. Ардчиллыг байгуулдаг өөр саармаг тогтолцоо байдаг юм байна гэж л баталсан. Энэ нь өнөөгийн Швейцарь болон Модун Шаньюгийн үе, Эртний Грект байсан тогтолцоо. Би Монтескогийн онолыг буруу гэдгийг олон жилийн судалгаагаараа математикаар баталсан. Буруу гэдгийг надаас гадна өөр эрдэмтэд үр дүн талаас нь баталсан юм. Харвардын их сургуулийн багш нар батлаад олон ном биччихсэн. Гэтэл Харвардад манай сайд нарт Монтескогийн буруу онолыг зааж байна. Энэ оюуны вирусээс болж бид сөнөөд байна гэж би хувьдаа харж байгаа.

Дэлхийн улс орнуудын иргэдийн дунд жил бүрийн эцэст явуулдаг “End of the year” нь 1977 оноос хойш хийж буй том цар хүрээтэй судалгаа юм. Уг судалгааг “WIN Gallup Internation­al” байгууллагаас зохион байгуулдаг. Энэхүү “WIN Gal­lup International” байгууллагын гишүүн MMCG компани Монгол Улсыг төлөөлж уг судалгаанд оролцдог. MMCG компанийн танилцуулж байгаагаар 2015 оны жилийн эцсийн судалгаанд дэлхийн 69 улсын 68 мянга гаруй иргэнийг хамруулж, цагаачлалын асуудалд хандах хандлагыг гаргажээ.

Цагаачлалд хандах хандлагаар авч үзвэл 69 улсын 42 нь цагаачид өөрийнх нь нутагт ирж ажиллаж, амьдрах нь муу зүйл хэмээн үздэг гэж гарчээ. Харин 27 улс нь цагаачид нутагт нь ирж ажиллаж, амьдрах нь сайн зүйл хэмээсэн байна. Цагаачлалд таатай ханддаг эхний арван улсад БНХАУ, Пакистан, Этиоп, Вьетнам, Конго, Гана, Нигери, Бангладеш, Исланд, Саудын Арави гэх улс орнууд багтсан байна. Харин цагаач иргэд эх оронд нь аж төрөх муу гэж үздэг арван орноор Тайланд, Ирак, Иран, Монгол, Словен, Босни Герцеговина, Эквадор, Болгар, Алжир, Ливан гэх орнууд оржээ.

Судалгаанд хамрагдсан дэлхийн 69 улсыг нэг хүнд ноогдох жилийн дундаж орлогын түвшнээр нь гурван бүлэгт хуваасан байна. Орлогын түвшин өндөр улсын иргэд ажиллах хүчний цагаачлалын асуудалд эерэг байдлаар хандаж байхад орлогын түвшин доогуур улсын иргэд уг асуудалд сөрөг хандлагатай байгаагаа илэрхийлсэн байна.

Орлогын түвшин доогуур улсуудаас эерэг хандлагатай улсад Пакистан, Этиоп, Вьетнам, Конго, Гана гэх орнууд орсон бол сөрөг хандлагатай улсад Палестин, Гүрж, Косова оржээ. Орлогын түвшин дундаж улсаас цагаачлалд эерэг хандлагатай нь БНХАУ, Мексик, Перу гэх улс орнууд байсан бол сөрөг хандлагатайд Ливан, Болгар, Алжир, Эквадор, Монгол, Иран, Ирак, Тайланд улсууд нэрлэгдсэн байна. Харин өндөр орлоготой улсаас цагаачдад эерэг хандлагатай нь Исланд, Саудын Арави, Финланд, Швед, Канад орсон бол сөрөг хандлагатайд Дани, Австри, Их Британи, Австрали, Хонг конг орсон байна.

Ойрхи Дорнодын улс орнуудын тогтворгүй байдлын улмаас Европын улс руу чиглэсэн дүрвэгсдийн тоо нэмэгдсэнтэй холбоотойгоор Европ тивийн улс орнууд цагаачлалыг хамгийн ихээр эсэргүүцэж байгаа аж. Харин Африкийн улс орны иргэд гадаадын цагаач ажилчдад таатай хандлагатай байна. Ойрхи Дорнодын хямралын нөлөөгөөр олон хүн нутаг орноо орхин дүрвэн гарч байгаа хэдий ч, эдгээр улс орны иргэд өөрсдийн эх оронд нь гадаадын цагаачид ажиллаж амьдрахад сөрөг хандлагатай байдаг аж.

Монголчууд хамгийн ихээр ажиллаж амьдардаг АНУ-ын иргэд гадаад цагаачдад харьцангуй таатай хандлагатай байдаг бол Өмнөд Солонгос улсын иргэд гадаад ажилчдад тийм ч таатай ханддаггүйг судалгааны үр дүн харуулжээ.

Монголчуудын сурч, ажиллаж, амьдрах хандлага сүүлийн жилүүдэд нэмэгдсээр байгаа Австрали улсын иргэд цагаач хүмүүст сөрөг хандлагатай байдаг аж. Канад улс нь уур амьсгалын хувьд Монгол оронтой адил дөрвөн улиралтай байдаг учир монголчуудын хувьд ажиллаж амьдрахад таатай улсын нэг болоод байна. Судалгааны үр дүнгээр Канадын иргэд цагаач ажилчдад эерэг хандлагатай гэж гарчээ. Их Британи улсын иргэд Европын бусад орны адил Ойрхи Дорнодын улс орны дүрвэгсэдтэй холбоотойгоор гадаадын цагаач ажилчдад дургүй аж.

Монгол Улсаас Швед улс руу цагаачлах иргэдийн тоо 2000 оноос өмнө цөөн байсан бол 2001 оноос огцом нэмэгдэж албан бус тоогоор 6000 гаруй болсон байна. Шведийн Вант улсын иргэд цагаач ажилчдад эерэг хандлагатай байдаг гэнэ. Монголчууд зах зээлд нэвтэрснээс хойш сурч, ажиллахаар Герман улсыг зорих нь цөөнгүй болсон. Герман улсын иргэд цагаач ажилчдад харьцангуй эерэг хандлагатай. Мөн дэлхийд хүн амын өсөлтөөр тэргүүлж байгаа манай урд хөрш Хятад улсын иргэд цагаач ажилчдад хамгийн таатай ханддаг гэсэн үр дүн гарчээ.

Монгол Улсын Их сургуулийн Философи, шашин судлалын тэнхимийн багш С.Дэмбэрэлтэй Мүүний шашны талаар ярилцлаа.

-Сүүлийн үед Мүүний шашныг шашин мөн биш гэж маргалдаад байгаа. Энэ талаар тайлбар хэлэхгүй юу?

-Мүүний шашныг шинэ шашны хөдөлгөөн гэж үздэг юм. Одоогийн нийгэмд гараад байгаа гаж урсгал гэдэг нэршил культ гэдэг нэрийг монголчлоод ингэж нэрлэсэн байна лээ. Культ, сект, шашин гээд гурван янзын шашны төрөл байна гэж үздэг. Культ гэдэг нь нийгэмд төдийлөн танигдаагүй шинэ шашны хөдөлгөөн. Энэ нь өөрийн гэсэн шашны байгууллагатай нэг шашны удирдагчийг шүтдэг, тойрон хүрээлэгчидтэй, дагалдагчтай шинээр үүсч бий болсон шашныг хэлдэг. Культ гэдэг нь манай улсад 1990 оноос хойш орж ирээд нэг дэх үеийнх нь дагалдагч нар нь явж байна. Шашин дотроо шашны гаж урсгал гэж үздэг. Уламжлалт шашны зан үйлээс арай өөрөөр үйл ажиллагаа явуулдаг болохоор шашны гаж урсгал гээд байгаа юм. Үнэндээ энэ шашин мөн үү гэвэл мөн.

Сект гэдэг шүтэн бишрэгчид нь хоёр дахь үе дээрээ явж байгаа шашныг хэлнэ. Нэгдүгээр үеийн хүүхдүүд нь уламжлагдан авч, нийгэмдээ нэлээд танигдсан төрлийг хэлээд байгаа. Шашин гэдэг нь нийгэмдээ хүлээн зөвшөөрөгдсөн үйл ажиллагаагаа нээлттэй явуулдаг байгууллага гэж хэлж болно.

-Шинээр үүссэн шашин юм байна. Яг хэзээ байгуулагдсан юм бол?

-Энэ шашныг 1920 онд Солонгост төрсөн Сан Мён Мүүн үүсгэсэн. Албан ёсоор 1954 онд өөрийнхөө сүмийг байгуулж, номлолоо явуулах газраа бий болгосон гэж үздэг. Тэрээр 1957 онд өөрийн “Тэнгэрлэг зарчим” номлолоо албан ёсоор хэвлүүлж, түүний дагуу номлол сургаалаа явуулдаг болсон. 1959 оноос дэлхийн бусад улс оронд өөрсдийн сүм, хийд байгууллагынхаа үйл ажиллагааг явуулж эхэлсэн байдаг. Шууд “Эв нэгдлийн сүм” гэхээс илүү иргэний байгууллагын чиглэлээр үйл ажиллагаагаа явуулдаг. Жишээлбэл, судлаач Деррек Дасчкегийн судалгаагаар АНУ-д 12 төрлийн Мүүний ном сургаалийг дэлгэрүүдэг байгууллагыг гаргасан байгаа юм. Түүнд “Олон улсын соёлын сан”, “Олон улсын шашны сан”, “Дэлхийн энх тайвны төлөөх шашин хоорондын холбоо”, “Дэлхийн мэдээллийн ассоциаци”, “Эрдэмтэн, профессоруудын дэлхийн энх тайвны холбоо” гэх зэрэг байгууллагууд үйл ажиллагаа явуулж байсан.

-Яагаад “Эв нэгдлийн сүм”-ээрээ үйл ажиллагаа явуулдаггүй юм бэ?

-Яагаад гэвэл буддизм дэлгэрсэн газар эсвэл ислам, христийнхэн үүнийг гаж урсгал гэж үздэг. Энэ нь манай улс орны соёл, үндэсний бодлогоос харш гэхээр түүнээс цэрвэж, номлол түгээдэг гэдгээ нууцалж олон байгууллага байгуулж үйл ажиллагаа явуулдаг. Их зальжин хүмүүсийг хууран мэхэлж байдаг. Эв нэгдлийн сүм гэхээсээ илүү оюутнуудад зориулсан төв, эрдэмтдийг дэмжих холбоо гээд сонирхлын бүлэг, нийгмийн ажил мэргэжлээр нь байгууллага үүсгээд байгаа юм. Тэрийгээ сүм гэж нэрлэхгүй. Тэгэхээр хүмүүс наадах чинь шашин биш энэ иргэний байгууллага гээд байгаа. Сүм биш мөртлөө цаагуураа жинхэнэ эцэг, эхийнхээ сургаалаар явдаг. Иргэний төрийн бус байгууллагаас гадна өөрсдийн байгууллагаа дэмжих бизнесийн компаниудын үйл ажиллагаа явуулдаг. Өөрсдийн гэсэн үйлдвэртэй болчихсон. Жишээлбэл, ахуйн үйлчилгээний газар үсчин нээгээд тэндээ өөрсдийн дагалдах хүмүүсийг ажиллуулж, орж байгаа орлогоороо шашны байгууллагаа санхүүжүүлэх үйл ажиллагаа явуулдаг. Мөн бараа зардаг ажлаа фандрайсинг гэж нэрлэдэг. Судлаач Деррек Дасчке “Мобайл фандрайсинг” гэж нэрлэсэн байдаг. Хөдөлгөөнтэйгөөр байнга гудамж, талбай, албан байгууллагад юм зарж байдаг учраас ингэж нэрлэсэн хэрэг.

-Яагаад гаж урсгал гэж үздэг юм бол?

-Гаж урсгал гээд байгаа тодорхойлолтыг хоёр талаас нь тайлбарлана. Энэ шашинг христийн шашны нэг хэлбэр гэж үздэг. Гэхдээ христийн шашны Библийн судрыг тэс ондоогоор тайлбарладаг. Гол номлол сургаалыг нь гажуудуулаад явчихсан. Есүс Христийн хийж чадаагүйг өөрөө үргэлжлүүлж байна хэмээн номлодог. Мөн өөрийгөө Исламын шашны үндэслэгч Мухамед, Буддатай уулзаж байсан гэж ярьдаг байсан. 1992 онд “Би бурхантай уулзсан бурхны элч байна. Бурхан намайг өөрийн номлолыг түгээ гэж захисан” гэж зарласан байдаг. Тиймээс өөрийгөө дэлхийн эцэг гэж нэрлээд эхнэрийгээ ариун эх гэж зарласан байдаг. Мөн библийн сургаалыг гажуудуулахаас гадна эртний Солонгосын бөө мөргөлийн сургаалыг номлолдоо оруулчихсан. Номлолд нь Дорно дахины Күнзийн ёс суртахууны сургааль ч бий. Эртний Хятадын Даогийн арга билэг гээд аливаа юм хоёр туйлтай, хоёр хүчин зүйлээс бүрддэг гэдэг номлолыг ч оруулсан байдаг. Өөрөөр хэлбэл, уламжлалт дэлхийд хүлээн зөвшөөрөгдсөн шашны урсгалуудын номлолыг хольж аваад, өөрөө ном сургаал үүсгэн гаж урсгал бий болгочихсон хэрэг. Үүнийг бүх шашныхан хүлээн зөвшөөрөхгүй шүү дээ. Ихэнх шашныхан бидний номлолоос аваад түүнийг гажуудуулсан байна гэдэг. Мөн сүм хийдийн үйл ажиллагааг гажуудууллаа гэдэг. Сүм хийдийн жинхэнэ үйл нь хүн сүмд очиж тэнгэр бурханд мөргөж, өөрийн гэгээрлийг олох байтал ариун эцэг, эхэд итгээд эхэлж байгаа юм. Христийн шашинд Сан Мён Мүүн-ийг шүт гэж заагаагүй шүү дээ. Зан үйлийн хувьд бусад шашнаас өвөрмөц үйл ажиллагаа явуулдаг.

-Гаж урсгалын нөлөө нь юу вэ?

-Нийгэмд үзүүлж байгаа гаж нөлөө нь хүмүүсийг шашны үзэл бодлоор хооронд нь хагаралдуулж байгаа юм. Гэр бүлтэй нь хагаралдуулж байгаа. Хүний эрх чөлөөг боогдуулдаг. Уламжлал соёл, ёс зүйгээс харш зүйл номлодог гэдгээрээ харшилдаг.

-Сүмийнхээ үйл ажиллагааг нууцалдаг юм бол яаж итгэгч нь болох юм бэ?

-Сүмдээ хүн татаж оруулахдаа нийгмийн эмзэг бүлгийн эсвэл амьдралдаа их зовлон үзсэн хүнд ойртох замаар элсүүлдэг. Оюутан байлаа гэхэд чи манайд очиж хоол идээч. Хоёулаа ярилцъя. Чамд юу хэрэгтэй байна гээд туслалцаа үзүүлдэг. Туслалцаа нь орон байр, сурах бичиг, сургалтын төлбөрийг нь өгөх жишээний. Тэгэхээр нөгөө хөдөөнөөс ирсэн оюутнуудын сэтгэл нь татагдана шүү дээ. Аав, ээжээсээ хол өөрийг нь гэх хүнгүй байхад өөртэй нь элгэмсэг дотно хандахаар сэтгэл нь татагдаад ямар гоё газар вэ гэж боддог. Тэгээд аажмаар өөрийн ном сургаалаа явуулахын хажуугаар чи бас үүрэг хүлээх ёстой гэж заадаг. Үзэг, бал, ном, дэвтрийг чи зарах ёстой. Чиний зарсан мөнгөөр сүм санхүүжиж, үйл ажиллагаагаа явуулна. Бусад хүмүүст “Тэнгэрлэг зарчим”-ыг түгээхэд зарцуулах учраас чи үүрэг хүлээх ёстой гэсэн шаардлага тавьдаг. Ерөнхийдөө анх хүн элсүүлэхдээ хүний сэтгэлийг хөдөлгөөд аажмаар өөртөө татаж, цаашлаад хатуу хяналтад оруулж хэлэх эрхгүй болгож, үйлдэх үйлийг нь хүртэл хатуу хянадаг. Сүм хийдэд явж байгаа дагалдагчдынхаа үг хэлэх, чөлөөтэй үзэл бодлоо илэрхийлэх үзлийг нь хорьчихдог. Чи ингэж болно, ингэж болохгүй гээд заачихдаг. Миний ном сургаалд гарсан сургаалыг дагах ёстой гэж тулгадаг. Хэрвээ дагахгүй бол сүм хийдэд гадуурхах зүйл болно. Энэ талаар сүүлийн үед бичлэгээр гараад байна лээ, номлогч нь ирээд цохих ч юм уу, эсвэл чамайг хөөнө гэж сүрдүүлдэг.

-Мүүний шашны итгэгч эцгийнхээ сонголтоор хурим хийдэг. Огт харж байгаагүй хүнтэйгээ гэрлэхийг юу гэж номлодог вэ?

-Эрэгтэй эмэгтэй хоёр хүн амьдралын туршлагагүй. Агуу эцгийн хайр халамжийг мэдэлгүйгээр иргэний нийгэмд зөвхөн хайр сэтгэлээр суучихаад байна. Бид бурхны айлдвараар гэр бүлийн харилцааг юу гэж тодорхойлсон байгааг ухамсарласны үндсэн дээр жинхэнэ эцэг, эхийн зөвшөөрлөөр гэр бүл болох ёстой гэдэг. Мүүний шашин хамгийн түрүүнд гэрлэх зан үйлээрээ нийгэмд танигдсан байдаг. Энэ нь олон хүнийг зэрэг гэрлүүлэх ёслол. Түүхэндээ 1982 онд 5837 хүн зэрэг хурим хийж байсан гэдэг. Энэ зан үйлийг анх 1961 онд хийж эхэлсэн байдаг. Судлаач Деррек Дасчкегийн судалгаанд сүүлийн үеийн тоо баримт дурдагдаагүй байна. Олноороо гэрлүүлж байгаа нь энэ нийгэмд энх тайван тогтоохын тулд ариун гэр бүл бий болгох ёстой гэж ярьдаг. Чиний өсгөсөн аав, ээж чинь чамайг төгс нийгэмд бэлдэж чадаагүй. Тиймээс энэ нийгэм шударга ёс тогтоогүй, эдийн засгийн хямралтай байна гээд нийгмийнх нь төлөө шинэ ухагдахуун өгөөд үүнийг чи өөрчлөх ёстой гэж заадаг. Шинэ нийгмийг бий болгохын тулд чи шинэ ариун гэр бүл үүсгэх ёстой гэсэн зарчмын дагуу хүмүүсийг гэр бүл болгодог. Манай Монголд аав, ээж гэдэг гэр бүлийн цөм. Тэр хүмүүсийн ач энэрлийн төлөө гэр бүл тогтож байдаг. Гэтэл аав, ээжийн үүргийг үгүйсгээд чамайг төгс нийгэмд бэлдэж чадаагүй. Чамайг шинэ гэр бүл хүлээж авч байна. Жинхэнэ аав, ээж чинь Сан Мён Мүүн, түүний гэргий Хакжа Хан Мүүн нар гэж сургадаг. Нэг үгээр хэлбэл уламжлалт гэр бүлийн үүргийг үгүйсгэж байгаа. Гэр бүлээс хүүхдүүдийг нь тусгаарлаж чи энэ сүмд ирж бие хүн болж хүмүүжнэ гэж сургадаг.

-Эцэг нь гэрлэх хосуудын зургийг нь хараад сонгодог гэх юм билээ. Ингээд л шууд сохроор гэрлүүлчихдэг юм уу?

-Гэрлэх хосуудын зургийг эцэг нь өөрөө сонгодог. Энэ судлаачийн бичсэнээр гэр бүл болох хүнийг сүмээс сонгоод намтрыг нь судалдаг. Ямар ажил хийж байсан. Хэзээ энэ сүмд орж байв. Насны зөрүүг нь харж байгаад та хоёр төгс гэр бүл болох ёстой гэж заадаг. Хайр сэтгэлийн асуудал чухал биш. Сүмийн жинхэнэ эцэг, эхийн зөвшөөрлөөр гэр бүл болох ёстой гэж үздэг. Хэдийгээр зургийг нь харуулж байгаа ч жинхэнэ эцэг чамд ийм хүн санал болгож байна, чи хүлээн зөвшөөрөх үү гэж шууд асуудаг юм байна.

-Нэг дор олноор нь гэрлүүлдэг нь ямар учиртай юм бэ?

-Гэр бүл бүгд хоорондоо нэгдэлтэй байх ёстой гэдэг. Тэнгэрлэг зарчимд нэгдэж дэлхийд үүнийг түгээх ёстой гэж үздэг. Тэрнийгээ хэрэгжүүлэхийн тулд нийтээр гэрлүүлэх зан үйлийг хийдэг.

-Яг ямар номлолтой шашин бэ?

-Тэнгэрлэг зарчмаа ойлгож шинэ бие хүн болж төлөвших ёстой. Шинэ бие хүн шинэ гэр бүлийг бий болгох ёстой. Шинэ гэр бүл бий болчихсон юм чинь шинэ нийгмийг бий болгох ёстой. Шинэ нийгэм бий болохоор шинэ ертөнц бий болно. Энэ дэлхий дээр бурхны хаанчлал бий болно гэж яриад байгаа. Бурхны хамгийн гол зорилго ариун гэр бүл бий болгох. Ариун гэр бүл нэг дор олон бий болж байна гэсэн үг. Тэр нь энэ ертөнц дээр төдий чинээ бурхны сургаалыг хүлээж авдаг болно. Бүгд нэг сүсэг бишрэлтэй болсноор энх тайван байдал тогтоно гэж үзэж байгаа юм. Үүний бас нэг цаад утга нь бурхны хаант улсын шинэ иргэн бий болж байгаа явдал.

Цаашлаад энэ ертөнц дээр гурван холбоо тогтох ёстой. Эхнэр нөхрийн хооронд найрсаг холбоо тогтох ёстой. Гэр бүл бурхны ивээл дор байх ёстой гэдэг. Тэд бурханд дуулгавартай хандах ёстой. Харин хүүхдүүдээ захиран тушаах үүрэгтэй гэж заадаг.

-Энэ шашныг зарим оронд бүр хориглочихсон байдаг юм билээ?

-Австри, Франц, Герман, Орос, Киргиз, Шенгений зарим орон, Хятадад гаж урсгал гэсэн жагсаалтад оруулдаг.

-Хориглосон оронд Мүүний шашин байдаг болов уу?

-Байдаг. Байхдаа хяналтад байдаг. Тагнуулын газар, цагдаагийн газар эсвэл Хууль зүйн яамных нь хажууд байдаг. Бүр Засгийн газрын хажууд шашны хэрэг эрхлэх төвийн дэргэд байлгана. Энэ байгууллага шашны бүх бодлогыг нь хянаж, зохицуулж байдаг. Нийгмийг хагалан бутлах эсвэл үндэсний аюулгүй байдалтай харшлах үйл ажиллагаа хийгээд ирэхэд зогсоодог. Ийм тусгай байгууллага бий. Манайд тийм байгууллага байхгүй. Цагдаагийн газар жаахан хянадаг байх. Ерөнхийлөгчийн доор шашны асуудал хариуцсан зөвлөл гэж бий. Тэр бол бэлгэдлийн чанартай. Цагаан сараар эсвэл науризын баяраар нэг шашны төлөөлөгчийг уриад хүндэтгэл үзүүлж яриад суудаг. Түүнээс шашны талаар төрөөс нэгдсэн бодлого барьдаггүй. 1990 онд Монголд шашны цунами буюу газар хөдлөлт болсон юм. Уг нь шашны талаар бодлоготой байсан. Сайд нарын дэргэдэх шашны асуудал эрхэлсэн байгууллага байсан. Гэтэл 1990 онд шашны тухай Үндсэн хуульдаа оруулж, үүнийг гадны шашныхан соргогоор мэдрээд хүрээгээ тэлэхийн тулд үйл ажиллагаагаа явуулж эхэлсэн.

-Итгэгч орлогынхоо 30 хувийг өгдөг гэсэн үнэн үү?

-Тэр талаар сайн мэдэхгүй байна. Би энэ талаар дотор нь ороод судалж үзээгүй.

-Ингэхэд Мүүний шашин социализм, фашизмаас аюултай юу?

-Солонгос нэг үндэстэн мөртлөө хоёр хуваагдсан шүү дээ. Нэг нь капитализмын замыг сонгосон. Нөгөө нь коммунизмыг сонгосон. Сан Мён Мүүний бага нас Хойд Солонгост өнгөрсөн байдаг. Өөрийнх нь аав, ээж гэр бүлийнхэн Солонгосын бөө мөргөл, буддын шашин, Күнз гээд дорно дахины нөлөөтэй байсан. Сүүлд Христийн шашинд орсон гэж ярьдаг. Энэ хүний онцлог нь улс төрийн талаар номлол дэвшүүлдэг. Энэ нийгэм капиталист нийгэм, коммунист нийгэм гэж хоёр хуваагдаж байна гэдэг. Энэ шашин хүйтэн дайны үед үүссэн. Тэгээд коммунист нийгэм бол бурхныг үгүйсгэдэг. Өөрөө бурхантай уулзсан гэж яриад байгааг нь үгүйсгэдэг. Хүний итгэл бишрэл шашин шүтэх эрхийг бүдүүлгээр зөрчдөг. Нэг үгээр хэлбэл Сатанд хорлогдсон хүмүүсийн нийгэм гэж үздэг. Капиталист нийгэм бол бурхны ивээл дор байдаг нийгэм гэж номлол сургаалдаа дэлгэрүүлж тайлбарладаг.

-Улс төртэй холбоод байх юм. Юугаараа холбогддог юм бэ?

-Улс төртэй холбоотой гэдэг л юм. 1974 онд Америкийн Ерөнхийлөгчийн сонгуульд дэвшихэд нь Rich­ard Nexon гэдэг хүнд дэмжлэг үзүүлсэн гэдэг. Тэгэхээр манай УИХ-ын гишүүдтэй холбоотой байхыг үгүйсгэхгүй. Тэднийг шууд ивээн тэтгэх нэрийдлээр татахгүй. Өөрсдийн үйл ажиллагаанд урьж авчран, хамтран ажиллах санал тавьснаар өөрийн шашиндаа аажмаар оруулдаг.

-Сан Мён Мүүн шашны зүтгэлтэн юм уу?

-Анх Хойд Солонгост байхдаа коммунизмын эсрэг үзэлтэй гэж шоронд сууж байсан. Түүний дараа байгуулсан олон байгууллага нь татварын орлогын асуудал гаргаж, албан татвараа буруу мэдүүлснээс болж 18 сар шоронд суусан байдаг. Түүний мэргэжил нь цахилгааны инженер л дээ. Өөрөө энэ ертөнц дээр Будда, Мухамед гэх энэ олон зөнч нартай уулзсан гэж ярьдаг. Үүнийг нотлох аргагүй. Шинжлэх ухаан баримт нотолгоотой байдаг. Шашин бол хүний сэтгэл зүйд нөлөөлж, далд ертөнцтэй холбоотой учраас үүнийг батлах боломжгүй. Би бурхантэй уулзсан гээд л шинэ номлол дэлгэрүүлсэн хүн. Манайхаар шашныг хутгаад өөрийнхөө номлолыг дэлгэрүүлээд байгаа юм.

-Дахин төрөлт гээд шороонд булаад гаргаж ирдэг гэсэн зан үйл хийдэг гээд байгаа. Энэ нь үнэн юм болов уу?

-Үүнийг хэлж мэдэхгүй байна. Есүс Христтэй холбоотой юм болов уу. Есүс Христ бол энэ ертөнц дээр бурхны айлдварыг түгээх ёстой байсан. Оюун санааны хувьд аврагдсан. Биеийн хувьд Есүс Христ гэрлээд гэр бүлийн төгс жишээг хүн төрөлхтөнд үзүүлэх ёстой байсан. Тэрийг биелүүлж чадаагүй гэдэг. Есүс Христ дахин амилсан гэж ярьдаг шүү дээ. Дахин амилахдаа гэр бүл болж төгс гэр бүлийг байгуулж, шинэ нийгэм байгуулж чадаагүй гэдэг. Тэгэхээр Есүс Христ шиг дахин төрж гэр бүлээ байгуулдаг байж болох юм.

-Сан Мён Мүүн-ийг төгс гэр бүл байгуулж чадаагүй гээд ярих юм билээ?

-Төгс гэр бүл гээд яриад байдаг мөртлөө Сан Мён Мүүний гэр бүл төгс байж чадах уу гэсэн асуулт гарсан. Бэрийнх нь тухай гарсан байсан. Хүүхэд нь байнга архи ууж, хар тамхи татан эхнэрээ байнга зоддог гээд бичлэг цацсан байна лээ. Өөрөө хүүхдээ төгс болгож чадаагүй хүн яаж бусад хүмүүсийг төгс байлгаж чадах юм, энэ бол худлаа номлогч гэж АНУ-ын Гаж урсгалыг эсэргүүцдэг иргэдийн хөдөлгөөнийхөн гаргаж ирээд хэвлэл мэдээллээр цацсан байсан. Өөрийнх нь төрсөн хүүхэд ёс суртахууны доголдолтой байна. Хүүхэд нь эхнэрээ зодохоор эхнэрийг нь буруутгадаг гэсэн.

-Сан Мён Мүүн өөрөө хоёр удаа гэрлэсэн гэж ярьдаг юм билээ. Энэ үнэн үү. Тэгэхээр гэрлэсэн хос салж болдог байх нь ээ?

-Энэ судалгаанд сүүлийнх нь эхнэр Хакжа Хан Мүүний тухай бичсэн байдаг. Өөрөөс нь 23 насаар дүү юм байна. Өмнөх эхнэрийг нь бичээгүй учраас би хэлж мэдэхгүй байна. Гэхдээ хоёр гэрлэсэн нь үнэн. Английн BBC дээр гарсан мэдээллээр гэрлүүлсэн хүмүүсийнх нь тал нь салж байсан гэсэн асуудал гарсан байдаг. Тэгэхээр салахыг зөвшөөрдөг юм байлгүй, мэдэхгүй байна.

-Энэ жил түүний эхнэр Хакжа Ха Мүүн хуримыг адисласан байсан. Түүний залгамжлагч гэж ойлгож болох уу?

-Тийм. Сан Мён Мүүн 2012 онд нас барсан. Түүний залгамжлагчаар эхнэр нь тодорсон байх. Тэр чинь ариун эх шүү дээ. Ариун гэр бүл гэж явдаг учраас түүний хүүхэд уламжлах болов уу. Бас гэрээслэл үлдээсэн байх.

-Тэд хатуу дэг журмаа яаж тогтоодог юм бол?

-Харики гээд засаг захиргааны шатлалтай. Жинхэнэ эцэг, эхийн доор жинхэнэ гэр бүлийн гишүүд байна. Гэр бүлийн гишүүдийн доор сүмийн номлогч нар байна гэсэн нарийн зохион байгуулалттай. Манайхаар бол сум, дүүрэг гэдэг шиг явдаг. Нийгмээс тусгаарлаж гэр бүлээс тусгаарладаг. Яг тэр тусгаарлагдсан хүнийг олъё гэвэл олдохгүй. Тэд нарийн дэг журам, хяналтад байгаа. Хэрэв яривал байгууллагын нэр хүндэд халдсан гээд шүүхэд хандана. Чамаас тэдэн төгрөг нэхэмжилнэ гэхэд хүн сэтгэл санааны дарамтанд орно. Тэгэхээр Мүүний шашинд явдаг хүн ярина гэдэг хэцүү. Тэр сүмээс гараад нийгмийн эмзэг бүлгийн хүмүүс хаашаа очих юм. Гэр орон байхгүй. Наашаа гэх ах, дүүс байхгүй учир гудамжинд л гарна шүү дээ. Тэгэхээр дулаан орон гэртэй, сүмийн нөлөөлөл болоод байнга хоолтой байгаа хүмүүс тэр байдлаас татгалзаж чадахгүй.

“Амьдрал чиний төлөө”, “Амьдрал чамаас уйдаагүй”, “Ус дээшээ урсдаг”, “Найз” зэрэг кинонд тоглосноороо үзэгчдийн танил болсон жүжигчин Д.Хосбаяртай ярилцлаа.

-“Эхнэрийн эзгүйд” уран сайхны киноныхоо нээлтийг хийлээ. Энэ киноны тухай яриагаа эхэлье?

-Юуны өмнө уншигчдадаа энэ өдрийн мэндийг хүргэе. Сүүлийн уран бүтээл болох “Эхнэрийн эзгүйд” инээдмийн уран сайхны киног өнгөрсөн баасан гаригт амжилттай нээлээ. Энэ киноны зохиолыг 2009 онд СУИС-ийн МУАЖ Б.Мөнхдорж багшийн ангийг төгссөн А.Баярсайхан гээд ангийн маань залуу бичсэн. Зохиол бичсэн залуу маань өмнө нь хоёр ч хүүхдийн зохиол бичсэн туршлагатай. Мөн багшийн шавь, бидний доод курсыг төгссөн найруулагч Содбилэг зохиолыг хамтарч бичсэн. Миний бие киноны гол дүрийн гурван залуугийн нэг болох Жавхаа гэх залуугийн дүрд тоглолоо. Кино маань өнөөгийн залуучуудын амьдрал, хайр дурлал, аз жаргал, итгэлийг нэг тойрогт багтааж залууст хүргэх зорилготой байсан. Хамгийн гол нь энэ киноны онцлог нь бид ангиараа хийж байгаа анхны уран бүтээл. Анхны бүтээл учраас бид их хичээж ажилласан. Кинонд МУГЖ Ж.Оюундарь, МУСТА Б.Баатархүү, Ишчүү, Батзориг, Даваажав, Д.Дэлгэрсайхан, Л.Дэмидбаатар гээд ахмад уран бүтээлчид урилгаар залуучуудаа дэмжиж оролцсон.

–Ангиараа хийсэн бүтээл юм байна. Танай ангийг хэдэн хүүхэд төгсч байв?

-СУИС-ийг 2009 онд МУАЖ Б.Мөнхдорж багшийн удирдлаганд 14 хүүхэд төгсч байлаа. Дорноговь аймгийн Саранхөхөө театрын захиалгаар зургаан хүүхэд ирж суралцаж байсан юм. Тэд маань Саранхөхөө таетртаа очиж ажилласан. Тал нь энд үлдэж байлаа. Энэ уран бүтээлд Дорноговиос зарим нь ирж орсон. “Эхнэрийн эзгүйд “киног бид өөрсдөө мөнгө гаргаад хийсэн. Улаанбаатар хотоос гадна Дархан, Эрдэнэт хотуудад бас гаргана. Болж өгвөл Монгол Улсын өнцөг булан бүрт тараачихмаар байна. Дараа нь IPTV-д тараах ажил явна. Эхлээд бид хүчээ үзэж, хүмүүс яаж хүлээж авахыг харах гэж байна.

–Та сургуулиа төгсөөд л УДЭТ–д орсон байх аа?

-Сургуулиа төгсөх жилийнхээ зун УДЭТ-д “Парисын дарь эхийн сүм” мюзиклд оролцож байлаа. Эхлээд дагалдан жүжигчнээр олны хэсэгт оролцож яваад 2010 онд албан ёсоор шалгалт өгч, УДЭТ-ын сонсогч жүжигчнээр орж ажилласан. 2013 он хүртэл гурван жил ажилласан. Ажиллаж байхдаа театраас хийсэн бүх уран бүтээлд оролцож байсан. Театраас гарснаасаа хойш чөлөөт уран бүтээлчээр ажиллаж байна.

–Хүссэн хүн болгон УДЭТ–д орж чаддаггүй гэдэг. Яагаад гарсан юм бэ?

-Би гэр бүлтэй залуу хүн. Бодож санасан зүйл их байсан. УДЭТ маш өндөр босготой. Монголд байгаа ганц оюуны лаборатори гэж ярьдаг. Тэр утгаараа театрт орж юм сурсандаа маш их баяртай байдаг. Ерөнхийдөө киногоор дагнаад өөрийн гэсэн студитэй, өөрийн гэсэн юмтай болъё гэж хүсэж мөрөөдсөн учраас л гарсан.

–Багшийнхаа “Гацуурхан” хүүхдийн театрт хэсэг ажилласан гэсэн?

-Тийм. Бид хэд Мөнхөө багштай нийлээд хүүхдийн театр байгуулсан. Тэр үед хүүхдийн төсөл явж байсан юм. “Мөрөөдлийн үзэг” гээд Ц.Түмэнбаяр гуайн зохиолоор жүжиг тавьсан. Тухайн үед зургаа, долдугаар ангийн өсвөр насны хүүхдүүдэд зориулсан жүжгүүд ховор байсан юм. Би тус жүжигт гол дүрийн багшийн дүрд тоглосон. Жүжиг маань тэр жил их амжилттай тоглогдож Улаанбаатар хотын бүх Ерөнхий боловсролын сургуулиудад тоглогдож байсан. Төсөл дуусаад МҮОНРТ, TV9 телевизүүдэд бичүүлсэн байдаг. Энэ ерөнхийдөө улсын бүтээл болсон.

–Таны дэлгэцийн анхны уран бүтээл юу байв?

-2007 онд хоёрдугаар курст байхдаа “Хубилай хааны зарлиг” гээд “Зохиомж” дээд сургуулийн захирал, найруулагч Д.Батбаярын хийсэн кинонд тоглосон. Газар нутаг гэж ямар үнэтэй байдаг юм бэ. Тэр газар нутгаа яаж хамгаалж хайрлав гэдэг утга санаатай кино. Юу ч мэдэхгүй оюутан байхдаа тоглосон кино. А үсэгнээсээ шууд л кинонд орж байна гэсэн үг л дээ. Монголын кино урлагийн түүх болсон Дамчаа гуайн бүтээсэн дүрийн залуу дүрд тоглосон юм. Тэр кинонд оролцсон минь нэр төрийн хэрэг байсан. Дараа нь 2009 онд СУИС-ийн деканы нарийн бичиг МУСТА Ганхүү багш маань “Амилсан хайр” гэж кино хийсэн юм. Тэр кинонд Хаш-Эрдэнэ гээд залуугийн дүрд тоглож байлаа. Жүжигчин Энэрэлтэй хамтарч тоглосон. Хараагүй охин маань сүүлд хараа орж гэгээлгээр дуусдаг кино шүү дээ.

–Тодбаяр гэх залуугийн дүрд тоглосон байдаг. Цагдаа болох ямар байсан бэ?

-2011 онд Цагдаагийн ерөнхий газрын 90 жилийн ойд зориулж “Амьдрал чиний төлөө” гээд цагдаагийн алба хаагчдын амьдралыг харуулсан олон ангит кино хийсэн. Хүмүүс цагдаа нар хэрэг бүртгээд л ажлаа хийгээд явдгийг мэддэг ч ар гэрийнх нь амьдралыг мэддэггүй шүү дээ. Цагдаа нарын арыг нь ямар хүн дааж, хэрхэн өөрсдийгөө золиосолж байж хүнд гэмт хэрэг дээр ажилладаг вэ гэдгийг харуулсан. Кинонд хэсгийн төлөөлөгч Тодбаяр гэх залуугийн дүрд тоглосон. Энэ кино миний хувьд маш том сургууль болсон. Яагаад гэвэл СУИС-ийн жүжигчний анги төгссөн хүүхдүүд театрын тоглолттой байдаг. Кинонд тоглоход энгийн байх учиртай юм гэж мэдсэн. Театр кино хоёр алд дэлэм ялгаатай гэдгийг ойлгосондоо.

–Кино театруудаар гарсан “Найз” кинонд тоглосныг чинь хүмүүс сайн мэднэ. Нөхөрлөлийн талаар өгүүлэх кино ховорхон санагддаг?

-2010 онд найруулагч Болдбаатар, Эрдэнэбаяр хоёрын урилгаар “Найз” киноны Саруулын дүрийг бүтээсэн. Би энэ урилгыг их баяртайгаар хүлээж авсан л даа. Нөхөрлөлийн талаар харуулсан кино байна, хүрээд ирээч гэсэн. Очоод зохиолыг нь уншаад их гоё санагдаж байлаа. Залууст сайн хүрсэн гэж боддог.

–Одоогоор хичнээн кино бүтээлд дүр бүтээгээд байна?

-Арав гаруй кино байдаг. “Хайрын эрэлд” гээд боловсрол телевизийн анхны олон ангит кинонд айлын бага хүү болж тоглосон байдаг. Мөн Улаанбаатар цахилгаан түгээх станцын 80 жилийн ойгоор хийгдсэн “Сэтгэлийн гэрэл” гээд цахилгааны инженерүүдийн тухай кинонд оролцсон.

Найруулагч Ч.Лодойдамба гуайн ач охин МУСТА Тулгын гэргий Буяндэлгэрийн зохиолоор “Өнөөдөр” киног хийсэн. Энэ киног маш гоё зохиолтой кино гэж би боддог юм. Шинэлэг, соргог, залуучуудад хөөж бодох юмтай кино. 2014 онд үзэгчдийн хүртээл болсон. Тэр киноны “хөмсөг” Сүхээгийн дүрд тоглож байлаа. Мөн “Royal HD” сувгийн “Хөтөч” олон ангит киноны Бархас гээд эсрэг дүрийн залуугийн дүрд тоглосон.

Бас “Бага хаадын түүх” гээд өсвөр насны хүүхдэд хичээл болж орохоор киног өнгөрсөн жил хийсэн. Тэр кино Өгөөдэй хаанаас хойших бага хаадуудын тухай гардаг. Тэрэнд Эсэнтайш хааны дүрд тоглосон. Түүхийн хичээлээр тэр хаан тийм хатантай байжээ. Тэдэн онд хорлогджээ гэж заадаг бол энэ кинон дээр илүү дэлгэрэнгүйгээр харуулдаг. Өнгөрсөн жил гарсан киногоо хүүхэд залууст хүргэх гээд CD болгох ажил дээрээ явна.

–Кинонд тоглохдоо ямар судалгаа хийдэг вэ?

-Би цагдаагийн кинонд тоглохын тулд 14 хоног БЗД-ийн цагдаагийн хэлтэс дээр хэргийн дуудлагад явж үзсэн. Эрүүлжүүлэх дээр өнжиж үзлээ. Хулгай орсон газар байцаагч, шинжээч нар юу хийдгийг бүгдийг нь мэдэрсэн. Аливаа уран бүтээлд орохын тулд уран бүтээлч өөрийгөө бэлдэх ёстой гэж би боддог. Хүмүүс өөр өөр өнцгөөс ажилладаг л даа. Эхлээд зохиолоо маш сайн уншиж, танилцсан байх хэрэгтэй. Тухайн хүний мэргэжил, мөн чанарыг мэддэг байх ёстой. Сэтгэлийн гэрэл кинонд цахилгааны инженер залуугийн дүрд тоглоход хамгаалалт зүүгээд шон дээр хүртэл гарч л байсан.

–Айсан уу?

-Айлгүй яахав. Хамгийн гол нь дандаа ажиглагч, зөвлөгч нар хамт байсан л даа. Бүр хүнд зургийг орлуулсан. Бүр өндөр дээр гарахын тулд кран гарах ашиглана гэх мэт янз бүрийн нууц байна л даа.

–Хоёр дахь удаагаа цагдаагийн дүрд тоглоход?

-2014 онд мөрдөн байцаах алба тусдаа гарахад зориулж бүтээсэн “Ус дээшээ урсдаг” олон ангит киноны гол дүрийн Амар гээд ахмадын дүрд тоглосон. Ерөнхийдөө мэддэг болчихсон байсан ч гэсэн арай өөр байсан. Мөрдөн байцаагч чинь голдуу энгийн хувцастай явж мэдээлэл цуглуулдаг учраас энгийн талаас нь харуулахыг хичээсэн. Өмнөх киноны хэсгийн төлөөлөгч бол шинэковдоод л тэгсэн хэрнээ зүтгээд байгаа талаар гардаг. Энэ дээр арай өөр. Хүн харахад цагдаа биш, дотор талаас нь цагдаа хүн ямар байх талаас нь ажилласан. Надад ч бас их таалагдсан. Харамсалтай нь энэ кинон дээр би сүүлд нь үхчихдэг. Үхдэг кинонд хоёр дахь удаагаа тоглож байна. Өмнө нь “Найз” кинонд бас сүүлд нь үхчихдэг шүү дээ.

–Иймэрхүү дүрд тоглох нь сэтгэл зүйд нөлөөлөх үү?

-Их эвгүй, сэтгэлд нөлөөлдөг юм билээ. “Найз” киноны нээлтэн дээр ээж маань хажууд суугаад үзсэн юм. “Ямар муухай дүрд тоглодог юм чи. Би явлаа” гээд бүр уурлаад яваад өгсөн. Дараа нь ээж “Баярлалаа миний хүү сайхан кино болж, амжилт хүсье. Хүн чинь хүүгээ үхэхээр сэтгэл өвддөг юм байна” гэж байсан. Орой нь ээж дээр очоод энэ бол уран бүтээл шүү дээ гэж ярилцаж байлаа.

Дараа нь “NTV”-гийн олон ангит кинон дээр бас үхчихсэн. Хүн чандарладаг буяны байгууллагад очоод намайг хадгаар ороогоод, миний зургийг тавьсны дараа буяны үйл ажиллагаа эхлээд л хүмүүс уйлж байгаа юм. Дараа нь лифтэнд оруулаад хаалгаа хааж кноп дарахад чандарладаг юм байна. Тэр үед кино багийнхан маань “Зураг авж байгаад чамайг лифтэнд оруулаад андуураад кноп дарчихвал яана аа” гэж надаар тоглож байсан юм. Тэр чинь аймар айдастай болгочихож байгаа юм чинь. Тэр дотор ороод лифт хаагдаад мотор боллоо гэнгүүт буцаж онгойлгоод намайг авч байгаа юм л даа. Лифтэнд ороход камер намайг дагаж байгаа учраас амьсгаагаа түгжих ёстой. Тухайн үед толгой дотор олон бодол төрж байсан. Тэр мэдрэмж хамгийн аймар байсан.

–Киноны санал ирэхэд зохиолыг нь харж сонгодог уу, хөлс мөнгийг нь хардаг уу?

-Хамгийн түрүүнд зохиолыг нь хардаг. Ажиллаж байгаа баг, хамт олныг бас харна. Үнийн санал залуу хүнд чухал л даа. Гэхдээ миний хүсч мөрөөддөг дүр байдаг магадгүй үнэ ханш бага байсан ч би зөвшөөрнө. Энэ бол уран бүтээлч хүний зан л даа.

–Олон ангит, нэг ангит кино ялгаатай байх. Танд аль нь илүү ойр байдаг вэ?

-Ялгаа бол маш их. Хоёулаа ажиллагаатай. Нэг ангит кино цаг гучин минутад бүх зүйлээ харуулна. Нэг ангит кинонд бэлтгэл ажил их хэрэгтэй байдаг. Олон ангит кино өдөр өдрөөр өөр зүйл гарч зохиолдоо хөөгдөж явдаг учраас бүр илүү ажиллагаатай. Зарим кинонууд үзэгчдийн хүсэлтээр дундаа зохиол нь өөрчлөгддөг тал байдаг. Солонгос киног хүмүүс их үздэг шүү дээ. Сүүлийн үед монголчууд өөрсдөө олон ангит кино үйлдвэрлэж эхэлж байгаа нь сайн талтай. Олон ангит кино нэмэгдэх тусам чанар нь сайжирч байгаа.

–Танд голдуу ямар киноны санал ирж байна?

-Эерэг дүрийн санал их ирдэг. Зөөлөн эсвэл дурлалт залуугийн дүр байна. Дурлал нь бүтэлгүйтэж гутарсан залуугийн дүр ч ирдэг. Сүүлийн “Эхнэрийн эзгүйд” кинонд хөдөлгөөнтэй залуугийн дүр дээр ажиллах гэж хичээсэн. Миний тоглосон анхны инээдмийн төрлийн кино. Ер нь цаашдаа тийм дүр дээр тогловол сонин юм болов уу гэж бодож байгаа. Жүжигчин хүн бүр түүхэн киноны дүр бүтээхсэн гэж мөрөөддөг байх. Жишээлбэл, Мандухай цэцэн хатанг ямар хүн байсан бэ гэж төсөөлдөггүй хэрнээ Төрийн соёрхолт Сувд гуайгаар төсөөлдөг шүү дээ. Чингисийг Өмнөд Монголын жүжигчин Баасанжаваар төсөөлдөг, Ингээд л хүнд дүрээрээ үлдэж чадаж байвал энэ жүжигчин хүний оргил. Би залуу хүн учраас тийм цаг хугацаа байгаа байх.

–Та багаасаа л жүжигчин болно гэж бодож байв уу?

-Би багадаа нисгэгч болно гэж мөрөөддөг байлаа. Гоё малгай өмсчихөөд л шувуутай тэмдэг зүүж их тоглоно. Манай ээж продник л доо. Байнга дүрэмт хувцас өмсөнө. Их гоё харагддаг байсан. Арван жилдээ би реп бүжиглэдэг байсан. Урлагийн үзлэгт их орно. Тухайн үед “Шинэ үе” продакшны “Архичид” гээд номерийг үзсэн. Тэр хошин шогийг үзчихээд ямар гоё юм бэ гэж бодогдсон. Тэндээс л жүжигчин болно гэж боддог болсон доо. Сургуулиа төгсөөд СУИС-д шалгалт өгсөн чинь уначихсан. Тэгээд жил зөөгч хийсэн юм. Эхний жил нь юугаар шалгалт өгдөг, юун дээр алдсанаа мэдээд авсан учраас дараа жил нь дахиад шалгалт өгсөн. Тэгсэн тэнцчихсэн. Багш нар энэ хүүхэд өнгөрсөн жил уначихаад дахиад ирж байна гээд сэтгэл зүйг бодсон байх. Гэхдээ би өнгөрсөн жилээсээ илүү сайн бэлдсэн байсан л даа. Бүр мэргэжлийн хүнээр бэлдүүлж байлаа. Тэгээд л СУИС-д 2005 онд элсэн ороод 2009 онд дүүргэсэн.

–Та тэгвэл хошин урлагийг сонгох байсан юм биш үү. Яагаад өөр сонголт хийчихсэн юм бэ?

-Манай ангийн багш МУАЖ Б.Мөнхдорж гээд том найруулагч шүү дээ. Олон сонгодог жүжиг тавьж байсан. Ер нь театрын найруулагч хүн. Одоо бол театрын зөвлөх найруулагч. СУИС-д багшлаад явж байгаа. Миний сонголтод багш маань их нөлөөлсөн юм болов уу гэж боддог.

–Олон ангит кинонд их тоглож байгаа харагддаг. Хамтарч ажиллах гэрээ байгуулсан юм уу?

-Үгүй. Энэ бол амьдралын шаардлага. Би ардаа гэр бүл, амьдралтай хүн. Ирж байгаа санал нь тийм байдаг. Телевиз бол өдөр болгон хүнд үнэгүй хүрэх боломж. Олон ангит кинонд тоглоход хүн орой гэртээ ирээд хоолоо идээд суухад телевизээр нь гарч байдаг. Кино театраар гарч байгаа кинонд хүмүүс мөнгөө төлж үздэг шүү дээ. Олон ангит киноны дүр хүмүүст их хүрдэг юм. Одоо “Тусгай салаа”-ны Дэндэвийг хүн бүр мэднэ шүү дээ. Тиймээс би зохиолыг нь харж байгаад залуу хүн юм чинь ажиллаад үзье л гэж боддог.

–Хүмүүс таныг аль дүрээр чинь таньдаг вэ?

-Цагдаа залуу л гэдэг юм. Таарчихаад чи чинь цагдаа бил үү, юу билээ гэдэг. Зарим нь шууд л чи нөгөө цагдаа байна гэнэ. Би сүүлийн үед үүнээс зугтахыг хүсээд байгаа юм. Өөр дүрд тогломоор байна шүү дээ. Эсрэг дүр ч юм уу. Архичин ч байж болох юм. Миний мэргэжлийн бусад мэргэжлээс ялгардаг хамгийн сайхан зүйл нь мэргэжил бүхэнд амьдарч үзэх боломжтой. Архичин, УИХ-ын гишүүн, нисгэгч гээд бүх мэргэжлээр зураг авалтын турш сэтгэлзүйг нь мэдэрч амьдарна шүү дээ.

–Гэр бүлээ танилцуулах уу?

-Манай гэр бүлийн хүнийг Хонгорзул гэдэг. Сайхан бүсгүй бий. Надад гурван сайхан хүү төрүүлж өгсөн. Том нь энэ жил сургуульд орсон. Дундах хүү маань гурван настай сахилгагүй жаал бий. Бага нь одоо таван сартай. Залуу хүмүүсийн адилаар амьдралын төлөө, гэр бүлийнхээ төлөө л зүтгэж явна даа. Ээж, ааваас бол хоёулаа. Нэг дүүтэй.

–Хүү чинь жүжиглэх авьяастай юу. Рекламанд тоглосон харагдсан?

-Манай том хүү багаасаа л кинонд тоглосон. Дөнгөж төрчихөөд удаагүй, өлгийтэй байхдаа “Үл таних эмэгтэй” кинонд орж байлаа. Тэрний дараа бид хоёр гурван ч рекламанд тоглосон байдаг. Саяхан “Өвлийн тууж” кинонд хүү маань бага насанд нь тоглосон. Хүүгээ чадах болов уу яах бол гэж эмээсэн. Хүн өөрийнхөө хүүхдийг тэгж харах хэцүү юм билээ. Буруу зөрүү юм хийхэд найруулагч нар чинь их хатуу байдаг. Ингэмээр байна, тэгмээр байна гээд л хүнд хүнд юм шаардана. Ард нь өмөлзөөд байж ядаж байгаа юм чинь. Хүү маань их том дүр бүтээсэн. Үзэгчдэд хүрэх үед нь гэр бүлээрээ очиж үзэхийг тэсэн ядан хүлээж байна. Ер нь болмоор санагдсан шүү.

-“Би залуу байна” гээд л их гэгээлэг бодолтой юм. Амьралын үзэл бодол чинь юу вэ?

-Би залуу хүн. Гэхдээ ардаа өөрийн гэсэн амьдралтай болчихлоо. Хүнд худлаа хэлэхгүй байхыг хичээдэг. Одоо би амьдралын төлөө, гурван хүүхдийнхээ төлөө явж байна. Тэднийгээ сайн хүн болгож хүмүүжүүлэхийн төлөө би сайн хөдөлмөрлөх ёстой.

–Чөлөөт цагаараа юу хийдэг вэ?

-Сүүлийн үед сагсан бөмбөгт би их донтож байна. NBA-ийн тоглолтыг алгасахгүй үздэг болж. Хувцас хунарыг нь худалдаж авна. Амралтын өдөр найзуудтайгаа заал авна. Амралтын өдөр нялх хүүхэдтэй учраас агаар салхинд гарахсан гэж боддог л юм. Сүүлийн үед ажил ихтэй байгаа учраас амжихгүй байна. Зун болж өгвөл гэр бүлээрээ аялахыг боддог.

–Сүүлийн үед ямар уран бүтээл дээр ажиллаж байна?

-“Өнөөдөр” киног хийсэн багтайгаа “Өвлийн тууж” арт трэйлэр төрлийн сонирхолтой кино хийсэн. Энэ кино цэвэр нийгмийг шүүмжилсэн маягтай кино. Каннын фестивальд явуулах уран бүтээл. Киноны зураг авалт дуусаад одоо үйлдвэрлэлийн шатандаа явж байна. Кино маань гуравдугаар сарын сүүлээр юм уу дөрөвдүгээр сарын эхээр нээлтээ хийнэ. Би энэ кинонд зургийн даргын үүрэг гүйцэтгэлээ. Ахиц гарч байна гэсэн үг л дээ. Зөвхөн дүр бүтээдэг байсан бол үйлдвэрлэлд оролцдог болж байна.

2015-2016 оны хичээлийн жилийн Элсэлтийн Ерөнхий шалгалтын бүртгэл энэ сарын 15-ны өдөр орон даяар эхэлсэн билээ. Энэ жил ЭЕШ-ын журмын зарим нэг заалтад өөрчлөлт орсон талаар Боловсролын үнэлгээний төвийн хэвлэлийн төлөөлөгч З.Цолмончимэгтэй ярилцлаа.

-ЭЕШ-ын бүртгэл эхэллээ. Ямар хугацаанд үргэлжлэх вэ. Шалгалтад орох сурагч ямар бичиг баримт бүрдүүлэх ёстой вэ?

-Энэ сарын 15-ны өдөр орон даяар 09:00 цагт эхэлсэн. Нийт 70 гаруй хоног үргэлжилж ирэх дөрөвдүгээр сарын 25-ны өдрийн 18:00 цагт орон даяар бүртгэл дуусгавар болно. Шалгалтад орох суралцагчид онлайнаар www.eec.mn цахим хуудсаар бүртгүүлнэ. Өнгөрсөн жил монгол мэл бичгийн шалгалт, ЭЕШ гэж тусдаа бүртгэгдэж байсан. Харин энэ жил нэгдсэн журмаар хамтад нь бүртгэж байгаа. Монгол хэл, бичгийн шалгалтын босго оноотой 400 хэвээрээ байгаа. ЭЕШ-тайгаа хамт зургадугаар сард авагдахаар төлөвлөж байна.

-ЭЕШ-аас хоцорсон тохиолдолд яах вэ?

-Энэ жил хугацаа, цагийг сунгаж нэмэлт бүртгэл хийхгүй.

-Өнгөрсөн жил монгол хэл, бичгийн шалгалтад тэнцээгүй хүүхдийг ЭЕШ-д оруулахгүй байсан. Энэ жил ЭЕШ-тай хамт авна гэхээр яаж зохицуулж байгаа юм бэ?

-Монгол хэл, бичгийн шалгалтыг ЭЕШ-тай хамт зургадугаар сард авна. Босго оноо болох 400 оноо нь хүрээгүй байсан ч ЭЕШ-таа өгөх эрхтэй байх юм. Харин их, дээд сургуульд орох эрхгүй болно. ЭЕШ-д өндөр оноо авсан ч монгол хэл, бичгийнхээ шалгалтад унасан тохиолдолд дараа жил дахиж монгол хэл бичгийн шалгалт өгөх ёстой болж байна. Мөн энэ жилийн хувьд ЭЕШ-тай адилхан монгол хэл, бичгийн шалгалтад батламж тусад нь олгож эхэлнэ. Энэ батламж 2.5 жилийн баталгаат хугацаатай байна. Энэ жил сургуульд орохгүй өнжлөө гэхэд дараа жил ЭЕШ-тай адил монгол хэл, бичгийн шалгалтын оноо баталгаатай байна гэсэн үг.

-ЭЕШ-ын журамд ямар өөрчлөлт орсон юм бэ?

-Хариултын хуудсыг өмнө нь үзгэн буюу тосон балаар бөглөдөг байсан. Энэ жилээс машинаа шинэчилсэн учраас зөвхөн балын харандаагаар бөглөдөг болж байгаа. Давуу тал нь сурагчид буруу хийсэн бол түүнийгээ арилгаж бөглөх боломжтой болж байна. Монгол хэл, бичгийн шалгалтын хувьд өмнөх жилийнхтэй адил хувилбараар авах юм. Харин ЭЕШ-аар монгол хэлний шалгалтыг сонгосон бол 25 хувь нь монгол уйгаржин бичгийн даалгавар орно.

-ЭЕШ-ын бүртгэлийг сургуулиас нь автоматаар бүртгүүлчих үү?

-Үгүй. Багш нараараа дамжуулж бүртгүүлэхээр регистрийн дугаарыг зөрүүлэх, имэйл хаягийг буруу бичих зэргээр ямар нэг алдаа гаргаад байдаг. Тэгэхээр эцэг, эхтэйгээ нийлж байгаад онлайнаар бүртгүүлэх ёстой. Эцэг, эхчүүд ангийн багшид нь даатгаж үлдээхгүй байх нь зүйтэй.

-Бүртгүүлэхдээ голдуу гаргадаг алдаа юу байдаг вэ?

-Монгол хэл бичгийн шалгалтын бүртгэлд ямар нэгэн төлбөрийн хураамж байхгүй гэдгийг санах хэрэгтэй. Харин ЭЕШ-ын хураамж шалгалт бүрт 5800 төгрөг, батламж хуудас 700 төгрөгийн хураамжтай. Энэ хураамжийг интернэт виза картаар тушаахад алдаа гаргаад байдаг. Энэ тал дээр анхаарал хандуудлах нь зүйтэй. Цахимаар бүртгүүлж байхад банкны дансны дугаар бичигдсэн байгаа.

-Энэ хичээлийн жилд улсын хэмжээнд 12 ангийг хэдэн сурагч төгсөж байгаа вэ. Өнгөрсөн жил хэдэн хүүхэд ЭЕШ өгч байсан бэ?

-Өнгөрсөн жил 20-иод мянган хүүхэд ЭЕШ өгч байсан. Энэ жил нэг дахин их хүүхэд шалгалт өгнө. Энэ жил 36207 хүүхэд ерөнхий боловсролын сургууль төгсч байна. Мөн өнгөрсөн жил өнжсөн хүүхдүүд нэмэгдээд 40 мянга орчим хүүхэд ЭЕШ өгнө.

-Шалгалтын тов тодорсон уу?

-Шалгалтын тов хараахан тодорхой болоогүй байна. Манайхаас товоо гаргаад өгчихсөн байгаа. Яамнаас хараахан хариу ирээгүй байна. ЭЕШ-ын даалгаврын зөв хариултыг сүүлийн шалгалт явагдаж дууссан өдрөөс хойш долоо хоногийн дараа www.eec.mn веб сайт болон өдөр тутмын сонинд хэвлэн нийтлэх ба шалгалтын дүн, оноо, жагсаалтыг 2016 оны долдугаар сарын 1-ний өдрийн 09:00 цагаас өмнө www.eec.mn вэб сайтад байршуулан нийтэд зарлана.