Author: БАЯРХҮҮГИЙН АМАРТҮВШИН

Монголын өмгөөлөгчдийн холбооны гишүүн, “Факт консалтинг” ХХК-ийн захирал, хуульч, өмгөөлөгч Я.Баярсайхантай ярилцлаа.

-Та манай сонинд ямар шалтгаанаар хандах болов?

-Эрүүгийн хэрэг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд “Шүүхийн шийтгэх тогтоол гарах хүртэл хүн, хуулийн этгээдийг гэмт хэрэг үйлдсэн бол гэм буруутайд тооцохгүй” гэж заасан байдаг. Гэтэл сүүлийн жилүүдэд хууль

хяналтын байгууллагууд хэн нэгнийг шүүхээр гэм буруутайд тооцоогүй байхад гэмт хэрэгтэн мэтээр олон нийтэд зарлаж, нийгэмд сенсаци үүсгэж байна. Үүний цаана тус хэрэгт холбогдох хохирогч, холбогдогч, тэдгээрийн ар гэрийнхэн, найз нөхөд гээд олон хүн сэтгэл санаа эд материалаараа хохирч байдаг юм.

-Та жишээ, тайлбар хэлэх үү?

-Иргэний шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаанд Авлигатай тэмцэх газар хөндлөнгөөс оролцсон хэрэг гарсан. Ямар нэгэн хохиролгүй, хохирогчгүй асуудалд Эрүүгийн хэрэг үүсгэн, прокуророор хянуулан анхан шатны шүүхэд шилжүүлж, давуу байдал олгосон байж болзошгүй гэж үзэн хэлмэгдүүлж байгаа асуудал юм.

-Энэ талаар тодруулахгүй юу?

-Иргэний хэргийн анхан шатны шүүхээс “Ноён шаг” ХХК-иас 84050685 төгрөгийг гаргуулж “Рокмон” ХХК-д олгохоор шийдвэр гаргасан хэрэг байдаг.

Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн 21 дүгээрзүйлийн 4 дэх хэсэгт “Шийдвэр гүйцэтгэгч иргэний шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаа үүсгэх тухай тогтоолыг хүлээн авсан даруйд энэ хуулийн 44 дүгээр зүйлд заасан арга хэмжээг авна”гэдгийг маш тодорхой хуульчилж өгсөн байдаг. Тухайн хэрэгт Нийслэлийн шийдвэр гүйцэтгэх албаны дарга нь төлбөр төлөгч “Ноён шаг” ХХК-ийн хүсэлтийн дагуу Шийдвэр гүйцэтгэлийн хэлтсээс нь материалыг татаж хянахад Баянзүрх дүүргийн 160 дугаар тойргийн шийдвэр гүйцэтгэгч Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааг явуулсан. Ингэхдээ “Иргэний шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааны талууд (төлөөлөгчид), бусад хүн, хуулийн этгээдийн төлөөллийг дуудан ирүүлэх”, “Иргэний шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааны талууд, бусад хүн, хуулийн этгээдээс гүйцэтгэх баримт бичгийн шаардлагыг биелүүлэхэд шаардлагатай баримт бичиг, лавлагаа тодорхойлолт гаргуулан авах”, “Төлбөр төлөгч болон бусад этгээдээс төлбөр төлөгчийн хөрөнгийн тухай мэдүүлэг гаргуулан авах, түүнийг төлбөртэй этгээдийн бүртгэлд бүртгэх”, “Төлбөр төлөгчийн үйл ажиллагаанд холбогдох санхүүгийн болон бусад баримт бичигт үзлэг хийх”, т “иргэний шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааны талууд, бусад хүн, хуулийн этгээдэд гүйцэтгэх баримт бичгийн шаардлагыг хангах зорилгоор тодорхой үүрэг хүлээлгэх, энэ тухай мэдэгдэл хүргүүлэх” зэрэг шат дараалсан ажиллагаануудаас нэгийг нь ч хийхгүйгээр шууд банкин дахь дансны гүйлгээнд хаалт хийсэн нь Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуульд заасан процессын дарааллыг ноцтой зөрчсөн үйлдэл болсон. Хамгийн гол нь дээрх хууль зөрчиж хийгдсэн дансны хаалтыг чөлөөлж шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааг зөвтгөн хуулийн дагуу ажиллагааг явуулах шийдвэрийг дэд дарга, дүүргийн ахлах шийдвэр гүйцэтгэгчийн хамтын шийдвэрийн үндсэн дээр гаргасан байтал нэг хүнийг сугалж аваад та гарын үсэг зурж бусдад давуу байдал олгосон гэж буруутгасан.

-Бусдад давуу байдал олгох гэдэг чинь хамаарал бүхий этгээддээ ямар нэгэн эдийн болон эдийн бус ашиг олж авсан байхыг хэлэх үү?

-Дээрх хуулийн заалтад “хамаарал бүхий этгээд” гэсэн ойлголтыг хамааруулаагүй харин “албан тушаалтан албан үүрэг, бүрэн эрх, албан тушаалын байдлаа урвуулан ашиглаж бусдад давуу байдал бий болгосон” гэх ойлголтыг хамааруулж ашиг олсон байхыг шаарддаггүй. Энэ хуулийн заалтын давуу байдал олгосон гэдгийг юу гэж ойлгох юм бэ. Тухайн үед төлбөр төлөгч “Ноён шаг” ХХК нь Нийслэлийн шийдвэр гүйцэтгэх албанд 2017 оны долдугаар сарын 6-ны өдрийн албан тоотоор “төлбөрийг зургаан сарын хугацаанд сар бүр 14 сая төгрөгөөр тогтмол төлж байх баталгаа, ажилчид нь илүү цагаар ажиллуулсны болон ээлжийн амралтын мөнгөө авахаар ажлын байранд нь маргаан гарч, үл ойлголцол үүссэн тул дансаа сэргээлгэх хүсэлт ирүүлсэн байна. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн 45.4 “Төлбөр авагч, эсхүл төлбөр төлөгч иргэний шийдвэр гүйцэтгэлийг баталгаажуулах арга хэмжээг гүйцэтгэх тохиромжтой хугацааны талаар санал гаргаж болно” гэж заасан тул “Ноён шаг” компанийн албан тоотыг Шийдвэр гүйцэтгэлийн хэлтсийн даргадаа “Нягтлаад холбогдох арга хэмжээг шуурхай авч, хариу өгөх” гэсэн цохолт хийж өгсөн. Гэтэл одоо хэргийн материалд “энэ асуудлыг шуурхай шийдэж хариу өг”гэж илт гуйвуулан яллах дүгнэлт, шүүхийн тогтоолд бичсэн байна. Би дээр давуу байдал олгосон гэдгийг юу гэж ойлгох юм бэ гэсэн. Өдөр тутмын үйл ажиллагаандаа мөрдлөг болгон хэрэгжүүлж явах хуулиа зөрчиж шат дараалсан арга хэмжээг авахгүйгээр шууд төлбөр төлөгчийн дансыг хаасан шийдвэр гүйцэтгэгчийг төлбөр авагчид давуу байдал олгосон гэх үү, хууль зөрчсөн үйл ажиллагааг зөвтгөсөн албаны даргыг албан тушаалын байдлаа урвуулан бусдад давуу байдал олгосон гэх үү.

-Таны ярьж байгаагаар АТГ, Прокурор, Анхан шатны шүүхээс баримтгүйгээр асуудалд хандсан гэж ойлголоо?

-Шүүхийн тогтоол болон шүүгчийн захирамжаар тодорхой данс, хөрөнгийг битүүмжлэхээр заасан шийдвэр ирсэн бол шийдвэр гүйцэтгэгч нэн даруй хаах үүрэгтэй байдаг боловч зөвхөн нэг компанийн хүсэлтээр шууд данс хааж тэдэнд давуу байдал олгосон нь энэхүү маргааны гол эхлэл болсон байна. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн 46 дугаар зүйлд Хөрөнгийн мэдүүлэг гаргуулах тухай “Шийдвэр гүйцэтгэгч иргэний шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааг үүсгэсний дараа төлбөр төлөгчөөс түүний хөрөнгийн тухай бичгээр мэдүүлэг авах бөгөөд мэдүүлэг гаргахын өмнө мэдүүлгийг худал гаргасан тохиолдолд хүлээлгэх хариуцлагыг сануулж, тэмдэглэлд гарын үсэг зуруулна”, “Төлбөр төлөгч хөрөнгийн тухай мэдүүлэг авах талаар мэдэгдсэнээс хойш долоо хоногийн дотор үнэн зөв мэдүүлэх үүрэгтэй” гэсэн заалтуудыг огт хэрэгжүүлээгүй. Энэ нь материал татаж хянахад илэрч, мэдэгдэл хүргүүлсэн ямар ч баримт гүйцэтгэх баримт бичигт байгаагүй зөрчлийн талаар тухайн үед нь манай үйлчлүүлэгч ахлах шийдвэр гүйцэтгэгчид сануулсан байсан.

-Таны үйлчлүүлэгч давуу байдал олгосон гээд байгаа төлбөр төлөгч, төлбөр авагч нарыг таньдаг юм уу?

-Манай үйлчлүүлэгч аль ч талыг нь урьд өмнө нь танихгүй. Талуудаас гаргасан аливаа хүсэлт гомдлуудтай нь тухай бүрт нь танилцаад, холбогдох арга хэмжээ авахыг доод шатны алба хаагчдадаа үүрэг болгож байсан юм. Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх тухай хуулийн 32,33 дугаар зүйлд иргэний шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааны талууд, тэдгээрийн эрх, үүргийг тодорхой зааж, талууд хэдийд ч гүйцэтгэлийн хувийн хэрэгтэй танилцах, хуулбарлан авах, санал гаргах эрх нээлттэй байдаг. Тухайлбал, төлбөр авагч “Р” ХХК-иас 2017 оны наймдугаар сарын 23 нд “Ноён шаг” ХХК төлбөр төлөх графикт заасан долоо, наймдугаар сарын 28 сая төгрөгөө төлөөгүй тул дансны зарлагын гүйлгээг түдгэлзүүлж өгөх хүсэлт гаргасныг Баянзүрх дүүргийн ахлах шийдвэр гүйцэтгэгчид “Нягтлаад материалыг танилцуулах” гэж цохон тухайн өдөрт нь материалыг нь татаж хянаад шийдвэр гүйцэтгэгчид төлбөр төлөх хугацаатай мэдэгдлүүдийг өгсөн. Гүйцэтгэх захирал С.Б-г төлбөртэй этгээдийн бүртгэлд оруулах арга хэмжээг авсан. Ажиллагаанууд бүрэн хийгдсэний дараа 2017 оны аравдугаар сарын 2-ны өдрийн 1/24093 тоотоор төлбөр төлөгч “НШ” ХХК-ийн зарлагын гүйлгээг зогсоож, хасалт хийсэн, Нийслэлийн шийдвэр гүйцэтгэх албаны дансанд шилжүүлэх албан тоотыг хүргүүлж, талуудын өр төлбөрийн асуудал дуусаж, шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагаа нь тогтоолоор хаагдсан байхад манай үйлчлүүлэгчийг чи буруугүй ч байсан буруутан байх ёстой гэж үзээд байгаад л асуудлын гол болчихоод байна.

-Нэг нь мөнгөө авчихсан, нөгөө нь мөнгөө өгөөд дуусчихсан юм байна шүү дээ.Одоо таны үйлчлүүлэгч ямар буруутай юм бэ?

-Шийдвэр гүйцэтгэлийн ажиллагааг зөвтгөж явуулсанаараа “хуулийн дагуу шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааг явуулаагүй” гэсэн үндэслэлээр аль нэг талаас гаргасан гомдлоор иргэний шүүхээс шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааг түдгэлзүүлж, дээрх өр төлбөрийн асуудал дуусаагүй байх эрсдэлээс урьдчилан сэргийлж, хуулийн дагуу та ажлаа хийжээ гэж л буруутгахгүй юм бол өөр буруутгах зүйл байхгүй. Дээр нь мөрдөн байцаалт, прокурор, шүүхийн хэлэлцүүлгийн бүх шатанд цагаатгах талын нотлох баримтуудыг үнэлээгүй юм.

-Таны үйлчлүүлэгч ямар ажил эрхэлж байсан хүн бэ?

-Миний үйлчлүүлэгч өөрөө хууль эрх зүйн дээд боловсролтой, Тагнуулын Ерөнхий газарт ажилтанаас газар, хэлтсийн дарга, Авлигатай тэмцэх газрын тамгын хэлтсийн дарга, Төрийн тусгай хамгаалалтын газрын дарга, Шүүхийн шийдвэр гүйцэтгэх газрын дарга, Улсын Ерөнхий гүйцэтгэгч, Нийслэлийн шийдвэр гүйцэтгэх албаны дарга зэрэг хууль хяналтын хамгийн хариуцлагатай салбаруудад Төрийн албаны тухай хуулийн дагуу шилжин томилогдож, сэлгэгдэн тасралтгүй 20 гаруй жил ажиллаж байна. Ийм хүнийг хэн нэгний захиалгаар ингэж хэлмэгдүүлж байгаа юм чинь өнөөгийн хууль хяналтынхан жирийн иргэдийг яаж хохироодог нь тодорхой харагдаж байгаа юм.

-Ер нь цаашид яах ёстой гэж та бодож байна?

-Үндсэн хуулийн Нэгдүгээр зүйлд “Ардчилсан ёс, шударга ёс, эрх чөлөө, тэгш байдал, үндэсний эв нэгдлийг хангах, хууль дээдлэх нь төрийн үйл ажиллагааны үндсэн зарчим мөн”, Монгол Улсад хууль ёсоор оршин суугаа хүн бүр хууль шүүхийн өмнө эрх тэгш байна, Хүнийг үндэс, угсаа, хэл, арьсны өнгө, нас хүйс, нийгмийн гарал, байдал, хөрөнгө чинээ, эрхэлсэн ажил, албан тушаал, шашин шүтлэг, үзэл бодол, боловсролоор нь ялгаварлан гадуурхаж үл болно. Хүн бүр эрх зүйн этгээд байна, халдашгүй, чөлөөтэй байх эрхтэй. Хэнд боловч эрүү шүүлт тулгаж, хүнлэг бус, хэрцгий хандаж, нэр төрийг нь доромжилж болохгүй гэдгийг маш тодорхой зааж өгсөн байдаг. Монгол Улсын Эрүүгийн хуулийн зорилго нь “Монгол Улсын Үндсэн хуулиар баталгаажуулсан хүний эрх, эрх чөлөө, нийтийн болон үндэсний ашиг сонирхол, Үндсэн хуулийн байгуулал, үндэсний болон хүн төрөлхтний аюулгүй байдлыг гэмт халдлагаас хамгаалах, гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэхэд оршино” гэж заасан боловч өнөөдрийг хүртэл иргэний шийдвэр гүйцэтгэх ажиллагааг бусдад давуу байдал олгосон хэмээн хохирогчгүй, хохиролгүй зохиомол эрүүгийн хэрэг үүсгэн бүх шатандаа дээрээсээ захиалгатай хүн хэмээн албан үүргээ хуулийн дагуу гүйцэтгэсэн төрийн албан хаагчийг гэмт хэрэгт холбогдуулан хэлмэгдүүлж байгаа нь Монгол Улсад хууль хэрхэн хэрэгжиж байгааг харуулсан тод жишээ болж байна. Түүхийн аль ч цаг үед Шударга ёсыг хууль хяналтын байгууллага болон шүүх засаглал л тогтоох ёстой. Шударга ёс гэдэг уг нь үнэний хэмжүүр билээ. Шударга ёсыг нийгэмд тогтоохын тулд нийтээрээ тэмцэж, нийгмээ шинэчлэхгүй бол төрийн болон хүчний байгууллагуудын улстөржилт хэрээс хэтэрч, дээрээс захиалгатай хүн хэмээн хүний эрх, эрх чөлөө, нэр төр, алдар хүндэд дэндүү бүдүүлгээр халдах нөхцөл аль хэдийнэ бүрдсэн байна. Монголчууд 1937-39 онд хэдэн мянгаар нь гэмгүй олон хүмүүсээ хэлмэгдүүлж, буудуулж гашуун зовлон амсаж байсан боловч өнөөдөр орчин цагийн хэлмэгдүүлэлт аль хэдийнэ Монгол Улсад нүүрлэсэн байна гэдгийг олон нийтэд хүргэх нь өмгөөлөгч миний үүрэг билээ.

“Өдрийн сонин”-ы наймдугаар сарын 30-ны өдрийн дугаарт “Жаст”-ын Батхүүгийн өмгөөлөгч Б.Баатарсайхантай ярилцсан ярилцлагийг хүргэж байна.

-“Жаст” группийн захирал Ш.Батхүүгийн бие муу байгаа гэж дуулдаж байсан. Одоо биеийн байдал нь ямархуу байгаа вэ?

-Ш.Батхүүгийн бие нэлээн хүнд байгаа. Нарийн мэргэжлийн эмч нарын дүгнэлтээр тархины цусан хангамж алдагдсан, мөн бөөрний дутагдал, чихрийн шижин өвчний архаг хүндрэл байгаа учраас яаралтай мэс засалд орох шаардлагатай гэсэн. Тиймээс яаралтай гуравдугаар шатлалын эмнэлэгт хэвтэн эмчлүүлэх, үүсээд байгаа хүндрэлийг оношлох зайлшгүй шаардлагатай. Ялангуяа чихрийн шижин өвчний хүндрлээс урьдчилан сэргийлэх, яаралтай эмчилгээ хийлгэх шаардлагатай гэж үзсэн. Өнөөдрийн байдлаар түүний бие дэх сахарын хэмжээ жирийн хүнийхээс дөрвөөс тав дахин илүү үзүүлэлттэй байна.

-Батлан даалтад гарсан юм уу. Ер нь хаана байгаа вэ?

-Хууль хяналтын байгууллагын зүгээс Ш.Батхүүг өнөөдрийн байдлаар цагдан хорьсон хэвээр байгаа. Энэ хүний эрүүл мэнд, амь насанд нь хохирол учирвал шалгаж, хяналт тавьж байгаа байгууллага нь хариуцлагаа хүлээх ёстой. Түүнийг анх цагдан хорихдоо эмнэлгээс авч явсан, мөн зургаан сарын 27-ны өдөр цагдан хорих шаардлагагүй гэж шүүхээс үзэж гаргасан боловч дөрөв хоногийн дараа мөн л эмнэлгээс нь дахин барьж цагдан хорьсон.

-Хоригдоод хэр удаж байна вэ?

-Хоригдоод нийт 15 сар орчим болж байна.

-Та өмнө нь ярилцлага өгөхдөө “Хадгаламж” банкийг хууль бусаар төрийн мэдэлд авсан. Энэ үйл явц эртнээс төлөвлөсөн зохион байгуулалттай ажиллагаа гэж мэдэгдсэн. Тэгэхээр “Хадгаламж” банкны актив хөрөнгийг Төрийн банк хууль бусаар авсан гэж ойлгож болох уу?

-Хууль бусаар авсан, аваагүй асуудлыг хууль хяналтын байгууллага шалгаж тогтоох байх. Энэ асуудлаар би хуулийн байгууллагад өмнө нь гомдол гаргасан байгаа. Монголбанкны эрх бүхий албан тушаалтнууд тухайн үед Хадгаламж банкны өөрийнх нь хөрөнгийн хүрэлцээ дутагдсан гэдэг шалтгаанаар банкны эрх хүлээн авах албадлагын арга хэмжээг 2013 оны долдугаар сарын 22-ны өдөр авсан. Ингэхдээ Хадгаламж банкинд банкны эрх хүлээн авах албадлагын арга хэмжээ гэдэг нэрийн дор банкны эрх хүлээн авагчийг томилсон. Банкны эрх хүлээн авагч томилогдож байна гэдгийг энгийнээр хэлбэл тэрхүү эрх хүлээн авагч нь тухайн банкийг сайжруулах төлөвлөгөө боловсруулж, ямар нэгэн байдлаар тухайн банкийг босгож ирэх үүрэгтэй очдог. Гэтэл Хадгаламж банкны эрх хүлээн авагч нь 2013 оны долдугаар сарын 22-ны өдөр томилогдож очоод үдээс хойш нь тамга тэмдгээ хийлгээд, энэ банк цаашид үйл ажиллагаа явуулах боломжгүй юм байна гэдэг саналаа тухайн өдөртөө гаргаж Монголбанкинд хүргүүлсэн байдаг. Ингэж саналаа өгөхдөө “Хадгаламж банкны өнөөгийн зах зээлд эзлэх байр суурь нь сайн. Олон ажилтан, салбартай. Энэ банкийг аваач гэж Монголын хоёр, гурван том банкинд санал тавьсан ч авах боломжгүй гэж үзсэн. Тиймээс Хадгаламж банкийг Төрийн банкинд шилжүүлье” гэсэн санал хүргүүлсэн байдаг. боломжгүй гэж үзсэн. Тиймээс Хадгаламж банкийг Төрийн банкинд шилжүүлье” гэсэн санал хүргүүлсэн байдаг.

-Банкны эрх хүлээн авагч очоод тэр өдөртөө л тийм санал гаргаж байгаа хэрэг үү?

-Тэгсэн. Ирсэн өдөртөө, бүр тодруулбал нэг, хоёр цагийн дотор л санал гаргасан гэж үзэхээр байгаа юм. Банкны тухай хуульд зааснаар бол Хадгаламж банкинд үүссэн нөхцөлийг тогтворжуулах, цааш нь өсгөж дэвжүүлээд явах уу, татан буулгах уу гэдгийг тэмтэрч үзэж, ажиллаж байж гурван сарын дотор Монголбанкинд танилцуулах ёстой. Гэтэл Төрийн банкинд тэр өдөртөө Хадгаламж банкны актив хөрөнгийг шилжүүлсэн. Нэг өдрийн дотор саналаа ч гаргаж, хөрөнгийг нь шилжүүлээд шуурхай ажилласан байна лээ. Ер нь Төрийн банкинд шилжүүлэх асуудал анх удаа гарч ирсэн юм биш. “Стандарт” банкнаас “Жаст” групп зээл авсан асуудал 2013 оны зургаан сарын үед босож ирсэн. Үүнтэй холбогдуулан ТӨХ-ны шийдвэр гарч “Стандарт банкнаас зээл авахад Эрдэнэт үйлдвэр баталгаа гаргасантай холбоотой үүссэн нөхцөлийг судлах, холбогдох байгууллагыг мэдээллээр хангах ажлын хэсэг байгуулагдсан. Ажлын хэсгийн хурлын баримтуудаас үзэхэд Засгийн газрын түвшинд энэ асуудал яригдсан. Хоёрт, Хадгаламж гэдэг тэр том банкийг Төрийн банк авч байгаа асуудал хөндөгдсөн байдаг.

Тэгэхээр Хадгаламж банкны эрх хүлээн авагч 2013 оны долдугаар сарын 22-нд гэнэт гарч ирээд, Монголбанкинд санал тавиад байгаа зүйл биш ээ. Өмнө нь ярьж тохирсон зүйл гэж харагдаж байгаа. Хадгаламж банкийг Стандарт банкинд өрөө төлөхөөс өмнө төрд шилжүүлээд асуудлыг эцэслэнэ гэдэг байдлаар явсан нь тухайн үеийн баримт материалаас ажиглагддаг. Тийм ч учраас долдугаар 22-ны өдөр 12 цаг хүртэл Монголбанк эрх хүлээн авагч томилохоор хуралдсан байдаг. Үдээс хойш нь Хадгаламж банкинд ирсэн эрх хүлээн авагч тамга тэмдгээ авч, татан буулгах санал гаргасан, Төрийн банкинд мөн активыг шилжүүлсэн байдаг. Хууль зүйн хувьд болон практик дээр нэг өдрийн дотор Хадгаламж банкинд эрх хүлээн авагч томилоод, ажиллаад, гуравдагч этгээд рүү санал явуулаад,саналыг нь аваад, татан буулгах санал хүргүүлээд,татан буулгаад байгаа нь хуульчдын болон банкны мэргэжилтнүүдийн сонирхлыг ихээхэн татдаг. Хууль бусаар энэ ажлыг хийсэн үү гэдгийг хууль, хяналтын байгууллага нь шалгаад тогтоох байх. Тухайн үед Хадгаламж банкны активын хэмжээ нь 1.1 их наяд,хадгаламжийн хэмжээ нь 550 тэрбум, харилцагчдын тоо 2,7 сая, салбарын тоо нь 502, ажилчдын тоо 3300 байсан. Тэгвэл 2013 оны эхний байдлаарТөрийн банкны активын хэмжээ нь 319 тэрбум, хадгаламжийн хэмжээ нь 86,6 тэрбум, харилцагчдын тоо 970, салбарын тоо нь 35, ажилчдын тоо нь 330 байсан. Үүнээс харахад ямар банкийг ямар банк руу шилжүүлсэн нь хэнд ч ойлгомжтой.

Хадгаламж банкны хувьцаа эзэмшигчийг “таны оруулсан хөрөнгө зээлийн эрсдэлээ даах чадваргүй болсон байна. Тиймээс та өөрийн хөрөнгийн хэмжээг 10 төгрөг байсан бол 50 төгрөг болго” гэж Монголбанкнаас шаардлага тавьсан. Үүнийг хангаагүй гэж Хадгаламж банкийг татан буулгах ажиллагаа явуулсан. Тэгвэл нөгөө талаас нь харъя. Хадгаламж банкны актив хөрөнгийг Төрийн банк дааж чадах байсан уу гэдэг том асуулт гарч ирж байгаа юм. Хоёрт, яагаад заавал Төрийн банкинд шилжүүлэв гэдэг асуулт гарч ирнэ. Хадгаламж банкийг 10 төгрөгөө 50 төгрөг болгоогүй гэж татан буулгасан хэрнээ яагаад 5 төгрөгийн хөрөнгөтэй Төрийн банкинд аваачаад нийлүүлчихэв. Энгийнээр бол тэр том саванд байсан хөрөнгийг жижигхэн сав руу хийхээр хальж асгана биз дээ. Би ойлгомжтой болгох үүднээс энгийн жишээгээр тайлбарлаж байгаа юм шүү. Ингэж хальж гарах нь хэнд ч ойлгомжтой. Хальж гаргахгүй гэж том савыг төр хууль зөрчин гаргаад өгчихсөнд л хамаг учир байгаа юм.

-Хадгаламж банкинд очсон Эрх хүлээн авагч тухайн үед банкны үйл ажиллагааг хэвийн болгох ямар нэгэн ажил хийгээгүй шууд л Төрийн банкны активыг өсгөх, том банк болгох даалгавраа яаравчлан биелүүлжээ гэж ойлгогдож байна…

-Баримтаас харахад Хадгаламж банкны эрх хүлээн авагчийн хийсэн энэхүү ажил нь нэг банкийг унагаж, нөгөө банкийг томруулах ажиллагааны нэг хэсэг болж харагдаад байгаа юм. Хадгаламж банкны эрх хүлээн авагч үйл ажиллагааны зардал гэж тухайн үед долоон тэрбум төгрөг бэлэн авч үлдсэн байдаг. Энэ бол санхүүгийн баримттай. Дээр нь эрх хүлээн авагч нь Ш.Батхүү гэдэг хүний 84 тэрбум төгрөгийн хөрөнгийг авч, ямар зээлийг хаасан, юунд зарцуулсан нь өнөөдрийг хүртэл мэдэгддэггүй. Хамгийн гол нь Төрийн банк нь Хадгаламж банкны тэр том активыг дийлэх санхүүгийн болон боловсон хүчний чадвар чадамж байсан уу гэдэг нь маш том асуудал.

-Тийм боломж байгаагүй юу?

-Төрийн банк бол Монгол Улсад үйл ажиллагаа явуулж байгаа жирийн л нэг банк, хуулийн этгээд. Ялгаа нь Хадгаламж банкинд Ш.Батхүү гэдэг хүн хөрөнгө оруулсан, Төрийн банкинд төр хөрөнгө оруулсан. Гэхдээ тэр том актив хөрөнгийг авах гэж байгаа 5 төгрөгийн өөрийн хөрөнгөтэй банк хуульд заасны дагуу өөрийн хөрөнгөө 50 төгрөг болгож нэмэх ёстой. Төр хувьцаа эзэмшигч байлаа гээд хуулиас дээгүүр давуу эрх эдлэх ёсгүй. Энэ 50 төгрөгийг хаанаас Төрийн банк олсон байх вэ? Би энгийн жишээгээр л тайлбарлаж байгаа юм шүү. Үүнийг яаж нэмэгдүүлсэн хэрэг вэ. Мэдээж, тухайн үед Төрийн банк Хадгаламж банкийг авах санхүүгийн болон эрхзүйн боломж байгаагүй. Төрийн банкинд хэн нэгэн чадалтай этгээд хөрөнгө оруулж тусалж байж л өөрийн хөрөнгө нь нэмэгдэж, Хадгаламж банкны активыг авах боломж бүрдэнэ. Батхүүд тавьсан өөрийн хөрөнгийн хэмжээгээ нэмэгдүүлэх шаардлагаТөрийн банкинд ч мөн адилхан тавигдах ёстой. Төрийн банк өөрийн хөрөнгөө тэр шаардлагын хэмжээгээр нэмэгдүүлсэн байж таарна. Хэн санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэв гэдэг нь сонирхол татаж байгаа юм.

-Хэн өгсөн гэж…

-2013 оны нэгдүгээр сард Банкин дахь мөнгөн хадгаламжийн даатгалын тухай хууль батлагдсан. Хуулийн зорилт нь хадгаламж эзэмшигчдийн эрх ашгийг хамгаалах, банкин дахь албан журмын даатгалыг үйл ажиллагааг эрхлэн явуулахад оршиж байсан. Энэхүү даатгалын үйл ажиллагааг төрийн өмчит, тусгайлсан чиг үүрэг бүхий ашгийн төлөө бус хуулийн этгээд Хадгаламжийн даатгалын корпораци эрхлэхээр хуульчлагдсан. Энэ байгууллага 2013 оны зургаан сард Улсын бүртгэлийн газраас гэрчилгээгээ авсан байдаг. Даатгалын үйл ажиллагаанд зориулж Монголбанкнаас 50 тэрбум төгрөг, Засгийн газраас 50 тэрбум төгрөг төвлөрүүлэх УИХ-ын тогтоол мөн нэг сард гарсан. Энэ бол татвар төлөгчдийн мөнгө. Гэтэл Хадгаламжийн даатгалын корпораци өөрийн чиг үүрэгт хамааралгүй, даатгалд зарцуулах хөрөнгийг зориулалтын бусаар зарцуулж,Төрийн банкинд санхүүгийн дэмжлэг үзүүлсэн байна. 2013 оны хуулиар Хадгаламжийн даатгалын корпорцид бусад банкуудад хөрөнгийг нь нэмэгдүүлэх, санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх эрх байгаагүй. Тийм учраас Хадгаламж банкны актив хөрөнгийг хууль бусаар Төрийн банкинд шилжүүлэх ажиллагаанд Хадгаламжийн даатгалын корпораци оролцсон гэж үзэхээр байна.

-Та тэгэхээр татвар төлөгчдийн мөнгийг хууль бусаар зарцуулсан гэж үзэж байна уу?

-Хуулиар бол даатгалын нөхөн төлбөр, үйл ажиллагааны зардал, зээл болон гаргасан бондын үндсэн өр, хүүгийн төлбөр төлөхөд л Хадгаламжийн даатгалын корпораци зарцуулах ёстой. Бусад байдлаар зарцуулахыг тухайн үед хуулиар хориглосон. Хэрэв “Хадгаламж” банкны хадгаламж эзэмшигчдийн мөнгө эрсдэлд орсон тохиолдолд Хадгаламжийн даатгалын корпорациас нөхөн төлбөр өгөх ёстой. Тэрнээс биш хууль зөрчин Төрийн банкинд хөрөнгө оруулах ёсгүй. Энэ үйлдлийг шалгаж тогтоох ёстой. Төрийн эрх бүхий албан тушаалтнууд албаны эрх мэдлээ хэтрүүлэн Хадгаламж банкны актив хөрөнгийг хууль бусаар шилжүүлсэн, шилжүүлэх нөхцөлийг бүрдүүлсэн гэдэг нь энэ юм.

-Хадгаламжийн даатгалын корпорцийн хууль зөрчсөн үйлдлийг хуулинд өөрчлөлт оруулж баталгаажуулсан гэж сонсож байсан…

-Хууль бус үйл ажиллагаагаа хуулинд өөрчлөлт оруулах нэрээр халхавчилдаг байдал сүүлийн үед ажиглагдаж байгаа. Үүний бодит жишээ бол 2018 оны хоёрдугаар сарын 10-нд Банкин дахь мөнгөн хадгаламжийн даатгалын хуулинд нэмэлт оруулснаар илэрсэн гэж би үздэг. Ингэхдээ миний тав зургаан жил хууль зөрчсөн гэж яриад байгаа асуудлыг хуульчлаад өгсөн байна лээ. УИХ-ын гишүүд ийм агуулга бүхий нэмэлт, өөрчлөлт орсныг мэддэг ч юм уу, үгүй ч юм уу бүү мэд. Хуулинд зөвхөн Хадгаламжийн даатгалын корпорци бусад банкинд өөрийн хөрөнгө нь дутагдвал санхүүгийн дэмжлэг үзүүлэх агуулга бүхий нэмэлт, өөрчлөлтийг оруулсан байдаг. Хуульчийн хувьд шууд хэлэхэд хууль бус ажиллагаагаа халхавчлах гэж хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан гэж би үзэж байгаа гэдгээ дахин хэлье. Гэтэл 2013-2018 оны хооронд Хадгаламжийн даатгалын корпорци нь Төрийн банкнаас өөр ямар хувийн болон төрийн хөрөнгө оруулалттай банкинд өөрийн хөрөнгө нь дутагдсан гэдэг үндэслэлээр санхүүгийн дэмжлэг үзүүлсэн юм бол. Үүнийг бас тайлагнах байх гэж би бодож байна. Төрийн оролцоотой хуулийн этгээд төрөөс хууль бус дэмжлэг авчихаад, хувийн хөрөнгө оруулалттай хуулийн этгээдийн өмч хөрөнгийг хууль бусаар авдаг нь ардчиллын зарчим уу. Энэ ялгааг л би яриад байгаа юм.

-Хадгаламж банкны үйл ажиллагааг сайжруулах, хөрөнгөө нэмэгдүүлэх зорилгоор өмнө нь Ш.Батхүү өөр банкинд нэгтгэх зэрэг бусад арга хэмжээг яагаад аваагүй юм бол…

-Төр хамгийн муу менежер гэсэн хэлц үг байдаг. 2013 оны долдугаар сарын үед Хадгаламж банкны хувьцаа эзэмшигч Ш.Батхүүгийн хувьд санхүүгийн хүндрэлээс гарах, Стандарт банкны өрийг төлөх хуульзүйн оролдлого хийсэн. Энэ юу вэ гэхээр Хадгаламж банкийг олон улсын санхүүгийн үнэлгээний аудитын компаниар үнэлүүлэхэд 300 сая долларын үнэлгээтэй гэж тогтоосон. Мөн дотоодын хэд хэдэн аудитын компаниуд ч ийм үнэлгээ хийсэн байдаг юм байна лээ. Үүний дагуу Хадгаламж банкны 65 хувийг 200 сая ам.доллараар зарж дүрмийн сангаа нэмэх зорилго байсан. Үүний дагуу Стандарт банкнаас авсан зээлээ бүрэн төлөх зорилгоор хувьцаа эзэмшигчийн асуудлаар Монголбанкинд хандсан байдаг. Монголбанк зөвшөөрөл өгөөгүй. Түүгээр ч зогсохгүй тэр том банкинд тэг үнэлгээ өгч, албадан татан буулгачихсан. Өнөөдөр хөдөлмөрлөж, өөрийн өмч хөрөнгөтэй болж, Монгол Улсын эдийн засагт нөлөө үзүүлэхүйц хөрөнгө оруулалт гаднаас татаж, томоохон бизнес эрхэлж байсан хүнд яагаад луйварчин, залилагч гэдэг нэр зүүгээд байна вэ.

Тухайн үед эрүүлээр сэтгэж, төрд ч, Стандарт банкинд ч хохирол учруулахааргүй асуудлыг зохицуулж яагаад болоогүй юм бол гэдэгт би маш их гайхдаг. Асуудал түвэгтэй байсан, гэхдээ аливаа зүйлийг бүх талаас нь бодож, зөв шийдвэр гаргах нь маш чухал. Гэтэл төрийн үйл ажиллагаа нь банкны зээлийг барагдуулахад төрийн дэмжлэг үзүүлэх бус банкийг шуурхай татан буулгахад, хөрөнгийг нь шилжүүлж Төрийн банкийг томруулахад чиглэгдсэн нь цаанаа ямар зорилго агуулж байсан гэдгийг хууль хяналтын байгууллага тогтоох ёстой гэж би үзэж байна. Мөн нэг зүйлийг онцлоход тухайн үед Хадгаламж банкны нэг ч харилцагчийн хадгаламж эрсдэлд ороогүй байсан. Зарим этгээд олон мянган харилцагчийн хадгаламжийг эрсдэлээс хамгаалсан гэж хэлэх байх. Ш.Батхүүгийн хувьд тухайн үед 10 мянга гаруй хүнийг ажлын байраар хангадаг Монголын топ 10 татвар төлөгчийн нэг байсан. Энэ хүний хийж бүтээн бий болгосон үнэт зүйлийг төр яагаад хууль бусаар нурааж байгаа юм бэ.

-Хадгаламж банкийг татан буулгаж Төрийн банкинд нэгтгэх үйл ажиллагаа маш бага хугацаанд буюу нэг өдрийн дотор болсон гэлээ. Ингэж хурдавчлахын цаад шалтгаан нь юу вэ?

-Аливаа зүйлийг хуулийн дагуу хийх ёстой. Хадгаламж банкийг татан буулгаж төрд авсан энэ ажиллагаа хуулийн дагуу хийгдсэн үү, хууль бус байсан уу гэдгийг өнөөдөр тогтоох ёстой. Өнөөдөр хэн хохирсон бэ гэдгийг ч тогтоох ёстой. Хадгаламж банкийг татан буулгах ажиллагаа нэгхэн өдрийн хагаст болсон үйл явдал. Бэлтгэл нууц ажил нь хэр удаан үргэлжилснийг би мэдэхгүй. Гэхдээ энэ бол хууль бус ажиллагаа гэдгийг би тогтоолгохоор хууль хяналтын байгууллагад шалгуулах хүсэлтээ өгөөд шалгуулж байгаа. Ард түмэн Ш.Батхүүг үнэхээр бүтээлч, бүтээгч, хөдөлмөрч хүн үү, залилан мэхлэгч байсан уу гэдгийг үнэн зөвөөр нь мэдэх ёстой. Үүнийг л би өмгөөлөгчийн хувьд хүсч байгаа юм.

-“Жаст” групп топ-10 татвар төлөгчийн нэг байсан гэлээ. Тэгвэл Хадгаламж банкийг татан буулгаснаар Ш.Батхүү гэдэг хүн хохирсон уу. Эсвэл төрд банкаа өгөөд өр ширнээсээ салж байна уу?

-Өнөөдөр Ш.Батхүү гэдэг хүн банк ч үгүй, бизнес ч үгүй, бизнес хийх боломж ч үгүй, хууль хяналтын байгууллагад зургаа дахь жилдээ шалгагдаж байна. Нөгөө талаас Ш.Батхүүг төр хохироож, ийм нөхцөл байдалд хүргэсэн гэдэг асуудлыг шалгаж л байх шиг байна.

Монгол Улсад хувийн өмчийг шахаанд оруулж авдаг, хүнийг юу ч үгүй хэн ч биш болгодог, нэр төрийг нь гутаадаг, гэмт хэрэгтэн мэтээр нийгэмд зарладаг, сүүлдээ хууль бус ял тулгадаг хэмжээнд очжээ. Бид Ш.Батхүүд нэг их наяд төгрөгийн хохирол учирсан гэдэг тооцоог АТГ-т гаргаж өгсөн. Өнөөдөр хүмүүс зарим зүйлийг их энгийнээр бодож байж болно. Зүгээр нэг хөрөнгийг аваад Төрийн банкинд өгчихсөн юм шиг ойлгож байж болно. Банкны актив бол байнга үржиж, өсч байдаг хөрөнгө. Төрийн банкны санхүүгийн тайлангаас харахад 2012 оны жилийн эцсээр 1 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан бол 2013 онд Хадгаламж банкийг нэгтгэсэн таван сарын хугацааг оруулаад 6,6 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажилласан байдаг. Энэ юуг харуулж байна гэхээр Ш.Батхүүгийн босгосон Хадгаламж банкийг Төрийн банк аваад үр шимийг нь хүртэж байна гэсэн үг. Нөгөө талаас 1,1 их наяд төгрөгийн активтай банк жилдээ 40-50 тэрбум төгрөгийн ашигтай ажиллах боломжтой гэсэн тооцоо байдаг.

Ш.Батхүүг өнөөдөр залилан мэхлэгч мэтээр дуудаж байна. Тэгвэл энэ хүний Хадгаламж банкинд бэлнээр оруулсан 84 тэрбум төгрөг хаана байна вэ? Үүнийг Хадгаламж банкны эрх хүлээн авагч юунд зарцуулсныг АТГ шалгаж тогтоох байх. Өнөөдөр Стандарт банкнаас авсан зээл, Арбитрийн шүүхэд ялагдсан тухай л ярьж байна. 100 гаруй сая доллар төлөх боллоо гээд л. Энэ бол 250 орчим тэрбум төгрөг. Тэгвэл Ш.Батхүүд учирсан хохирлыг тооцохоор нэг их наяд төгрөг. Даруй дөрөв дахин их байгаа. Энэ хүн төрөөс нэг ч компани хувьчилж аваагүй.Өөрөө компани байгуулж, гаднаас хөрөнгө оруулалт татаж, төдий зэрэгтэй том групп болгож Монгол Улсын эдийн засагт хувь нэмрээ оруулж байсан хүн. Өнөөдөр зээлгүй компани гэж байхгүй. Зээл авч түүгээрээ ажиллаж, зээлээ төлж л явдаг зарчимтай.

-Ингэж хохирсон асуудлаа Ш.Батхүү гомдол гаргаад шалгуулж байгаа юу?

-Хадгаламж банкийг хууль бусаар татан буулгасан асуудлыг цогцоор нь, Эрдэнэт үйлдвэрийг Арбитрийн шүүхэд ялагдуулсан асуудал, мөн “Олон-Овоот”-ын асуудал зэргийг гомдол гаргаж шалгуулж байгаа. “Олон-Овоот”-ын хувьд тухайн үед 100 гаруй сая ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийсэн. Гадны банкинд барьцаалагдсан байсан лицензүүдийг Монголбанкинд авчирч төвлөрүүлсэн. Гэвч 18 тонн алттай гэж Эрдэс баялгийн зөвлөлөөс тогтоосон нөөц худлаа болох нь олборлолтын явцад батлагдсан. “Олон-Овоот”-д асар их хөрөнгө оруулж олборлолт хийхэд ердөө зургаа, долоон зуун кг алт л гарсан. Тэгэхээр төр нөөцийг худлаа тогтоож Ш.Батхүүг хохироосон гэж би үзэж байгаа.

-Та хууль хяналтын байгууллагад үнэн зөвийг тогтоолгохоор хандсан гэж ярилаа. Үнэхээр таны хүсэлтийн дагуу энэ бүхнийг шалгаж байгаа юу. Харин ч Ш.Батхүү гэдэг хүнийг л шалгаад байгаа юм биш үү?

-Яг үнэндээ бол одоо гадуур Стандарт банкнаас авсан зээлийн тухай л ярьж байна. Ш.Батхүү гэдэг хүн амьдралынхаа турш залилан хийж, хөрөнгөжсөн мэтээр үзэж, хорьж шалгаж байна. Гол нь энэ бүх бизнесийг босгож ирсэн нь хэн нэг хүнд саад болсон юм шиг байна. Стандарт банкнаас би зээл аваагүй гэж Ш.Батхүү хэлээгүй. Харин ч авсан зээлээ төлнө л гэж хэлдэг. Үүний тулд Хадгаламж банк, “Олон-Овоот”, Эрдэнэт үйлдвэрийг ялагдуулсан асуудлыг зөвөөр шалгаж, миний оруулсан 84 тэрбум төгрөг хаана байна гэдгийг нь тогтоогоод өгөөч л гэж хүсч байна. Тэд Ш.Батхүүг шоронд хорьчихоод “Энэ хүнээс болж 109 сая ам.доллар алдлаа. Луйварчин” гэх мэтээр цоллож, хорьж байна. Ш.Батхүү тэнд үхвэл хэсэг бүлэг хүмүүст ашигтай байхыг үгүйсгэхгүй. Түүнийг хорьж байх хооронд Төрийн банкны хувьчлалын талаар ярьж байна. Төрийн банк Хадгаламж банкны тэр их актив хөрөнгийг хууль бусаар авсан уу гэдгийг тогтоох цаг нь болсон. Хамгийн ноцтой нь, Хадгаламжийн даатгалын корпораци гэдэг ашгийн бус төрийн байгууллага ашгийн төлөө Төрийн банкны хувьцааг 2013 оны есдүгээр сарын 27-нд шилжүүлээд авчихсан байдаг. Өнөөдөр хүмүүс үүнийг мэдэхгүй л явж байна. Яагаад төр хөшигний цаана хуйвалдаж болдог, энгийн иргэн шударгаар явж болдоггүй хэрэг вэ. Үүнийг л прокурор, АТГ-ынхан шалган тогтоож өгнө үү гэж бид хүсч, АТГ-т бүх баримтыг гаргаж өгсөн.

Ш.Батхүү өнөөдөр хураасан хөрөнгөө оффшор дансанд хийж гадагш нь зөөгөөгүй, нуугаагүй. Авсан зээлээ цаг хугацаанд нь төлөөд бизнесээ хийгээд явж байсан. Тодорхой хэмжээнд эрсдэлд орсон нь үнэн. Гэхдээ энэ эрсдэлийг төр үүсгэсэн гэж би үзэж байна. Түүнийг хууль бусаар хорьсоор байгаа ч үнэн мөн нь олдох цаг ирнэ гэдэгт би итгэлтэй байна.

Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны удирдлага энэ оны гуравдугаар сард Испани улсын Барселон хотод болсон “Мобайл Ворлд конгресс” их хурлын үеэр Фэйсбүүк компанийн удирдлагуудтай уулзалт хийж урьсны үр дүнд тус компанийн Ази, Номхон далайн бүсийн төлөөлөгчид есдүгээр сарын 4-7-ны өдрүүдэд манай улсад ажиллахаар ирэх гэж байна. Энэ талаар Харилцаа холбооны зохицуулах хорооны Хамтын ажиллагаа, харилцагчийн хэлтсийн дарга Б.Мягмарнарантай ярилцлаа.

-Фэйсбүүкийн төлөөлөгчид Монгол Улсад айлчлах гэж байгаа юм байна. Манай улсад ямар зорилгоор ирж байгаа юм бол?

-Фэйсбүүкийн төлөөлөгчид есдүгээр сарын 4-7-ны өдрүүдэд Монгол Улсад айлчлахаар болсон. Манай удирдлагууд Испанийн Барселона хотод болсон “Мобайл Ворлд конгресс” их хуралд оролцох үеэрээ сайд нарын хэмжээний хуралд оролцсон. Энэ үеэр Фэйсбүүкийн Ази номхон далайн бүс хариуцсан менежертэй уулзаж цахим орчинд тулгарч буй хуурамч аккаунт, мэдээлэл зэрэг асуудлын хүрээнд хамтран ажиллах хүсэлтэй байгаагаа илэрхийлсэн юм. Тэдэнд бусад улсуудтай хамтран ажиллах хүсэлтэй байна гэж хүсэлт тавьсан. Үүний дагуу тэд зургадугаар сард ирэх байсан боловч хойшлоод одоо ирж байгаа юм.

-Фэйсбүүк компаниас хэдэн хүний бүрэлдэхүүнтэй, ямар баг ирж байгаа вэ?

-Дөрвөн хүний бүрэлдэхүүнтэй баг ирж байгаа. Үүнд, Хонгконг, Тайвань, Монгол Улс болон Олон нийтийн бодлого хариуцсан захирал Жеорж Чен, Ази Номхон далайн бүсийн Аюулгүй байдлын бодлого хариуцсан нэгжийн захирал Жефф Ву тэргүүтэй хүмүүс багтсан.

-Эдгээр хүмүүс зөвлөгөөн зохион байгуулна гэсэн?

-Юуны түрүүнд фэйсбүүкийн төлөөлөгчдийг төрийн байгууллагуудын хамтын ажиллагааны хүрээнд Засгийн газрын хэрэг эрхлэх газрын дарга Г.Занданшатартай уулзуулна. Үүний дараа цахим орчинд хэрхэн мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах талаар туршлага солилцож Харилцаа холбооны зохицуулах хороо болон Харилцаа холбоо мэдээлэл технологийн газартай хамтарч уулзалт хийхээр төлөвлөж байна. Түүнчлэн төрийн байгууллагуудад цахим орчинд хэрхэн мэдээллийн аюулгүй байдлыг хангах талаар туршлага солилцож уулзалт хийнэ дээ. Бид эхний ээлжинд зөвхөн хамтын ажиллагааны хүрээнд туршлага солилцоно.

-Интернэт орчинд үүсдэг залилангийн гэмт хэргийн ихэнх хувь нь хуурамч аккаунтаар үйлдэгддэг. Энэ асуудал дээр танай байгууллагаас цагдаагийн байгууллагатай хамтран урьдчилан сэргийлэх арга хэмжээ төлөвлөж байгаа юу?

-Бид олон нийтэд цахим гэмт хэргээс хэрхэн сэргийлэх талаар зөвлөмж хүргүүлдэг. Түүнчлэн Хууль зүйн яамны харьяа гэмт хэргээс урьдчилан сэргийлэх зөвлөмж гэж байгаа. Үүнд манай байгууллага гишүүнээр оролцдог. Энэ хүрээнд цахим орчинг хэрхэн хамгаалах, олон нийтийг цахим орчны зөв хэрэглээнд төлөвшүүлэх тал дээр хамтран ажиллаж байгаа. Түүнчлэн цахим гэмт хэргээс гадна, цахим орчинд үйлдэгддэг хүчингийн гэмт хэрэгт өртөж буй хүмүүст зориулж манай байгууллага цахим хуудас хөтөлдөг. Тэр цахим хуудсанд багш, сурган хүмүүжүүлэгчид яаж хүүхдээ хамгаалах уу, хүүхдүүдийг яаж зөв зохистой хүмүүжүүлэх талаар сардаа хоёр удаа мэргэжлийн судлаач сэтгэл зүйчээр нийтлэл бичүүлдэг.

-Монгол Улсад насанд хүрсэн хоёр сая орчим иргэн бий гэдэг. Харин фэйсбүүк хэрэглэгчийн тоо гурван сая гарсан гэх юм. Энэ нь ямар учиртай юм бэ?

-Манай улсын фэйсбүүкийн хэрэглээ их өндөр. Насанд хүрсэн хүн болгон Фэйсбүүкийн хэрэглэгч байна. Түүнчлэн хуурамч аккаунтын хэрэглээтэй холбоотой фэйсбүүк хэрэглэгчийн тоо их өндөр гараад байгаа юм. Хуурамч аккаунт нь хүний зураг, нэрийг ашиглан нэр хүндэд халдах, доромжлох арга хэрэгсэл болоод байна. Энэ нь зөвхөн манай улсад биш, дэлхийн бүх оронд тулгарчихсан асуудал.

-Хуурамч аккаунт ашиглан скамм гэх залилангийн гэмт хэрэг ихээр гарах болжээ. Үүнийг таслан зогсоох оролдлого хийж байна уу?

-Үүн дээр фэйсбүүкийн төлөөлөгчидтэй туршлага солилцох төлөвлөгөөтэй байгаа. Тэдэнд ямар техникийн боломж байдаг талаар судална. Үүний дараа тодорхой мэдээллийг өгөх байх. Фэйсбүүкийн төлөөлөгчидтэй бид туршлага солилцож манайхтай ижил төстэй орнууд ямар арга барилаар ажиллаж байгааг судлах хэрэгтэй байна. Бид Монгол Улсын иргэдийг цахим орчинд хэрхэн хамгаалах талаар ярилцах болно.

-Хуурамч аккаунттай хичнээн хэрэглэгч байна гэдэг дээр танай байгууллагаас судалгаа хийсэн үү?

-Бидний хувьд иймэрхүү судалгааг хийх боломжгүй. Фэйсбүүк компаниас асууж тодруулах болно. Манай байгууллагын зүгээс мэдээлэл харилцаа холбооны салбарын статистик мэдээллийг хийдэг. Үүнд, хэдэн ухаалаг утас, интернэт хэрэглэгчдийн тоо хэд байна гэх мэт мэдээллүүд бий. Одоогоор ухаалаг утас ашигладаг нэг сая 600 мянга орчим иргэн байгаа.

-Фэйсбүүкийн төлөөлөгчидтэй нууц үгийн нууцлалын талаар ярилцана гэсэн. Манай улсад фэйсбүүкийн нууц үгээ алдах тохиолдол цөөнгүй бий. Ер нь хүмүүс фэйсбүүкийн нууцлалаа хэрхэн хамгаалах нь зүйтэй вэ?

-Хувь хүний үүднээс фэйсбүүкийн нууцлалаа хамгаалах олон янзын боломжууд бий. Манайхан нууц үг үүсгэж буй арга технологиосоо эхлээд алдаад байна. Бид өөрийнхөө нэрээр, эсвэл хэтэрхий хялбар байдлаар нууцлалаа үүсгэдэг. Энэ нь хэн нэгэнд тааварлах боломжийг бий болгодог. Хамгийн түрүүнд өндөр нууцлалтай нууц үг ашиглаж, тогтмол сольж байх шаардлагатай. Олон нийтийн газар өөрийнхөө сошиал хуудсаа ашиглачихаад дараа нь аккаунтаасаа гардаг байх хэрэгтэй. Фэйсбүүкээс технологийн хувьд хоёр алхамтай нэвтрэх боломжийг гаргачихсан байгаа. Өөрөөр хэлбэл та нууц үгээ хийсэн ч гэсэн таны утсанд ахин баталгаажуулах код мессэжээр ирж байж тохиргоог идэвхжүүлэн нэвтрэх юм.

-Интернэт орчинд апп ашиглан фэйсбүүкийн нууц үг хулгайлах тохиолдол их гарах болсон шүү дээ?

-Ийм тохиолдол их болсон. Жишээ нь, фэйсбүүк орчинд янз бүрийн өдөөсөн сонжоо явуулдаг. Үүнд өөрийнхөө фэйсбүүк нууц үгээр нэвтэрч ороод мэдээлэл авна уу гэхэд хүмүүс хууртан дарж ордог. Үүнээс үүдэн мэдээллээ алдаж байгаа тохиолдол их бий. Дээр нь цахим хуудсуудаар орохдоо ижил Фэйсбүүк хуудас үүсгээд дамжин ордог. Үүнд хэрэглэгч итгээд дараад орчихдог. Тэгэхэд л өөрийн нууцлалаа алдаж байдаг. Иргэд интернэт орчинд өөрөө өөрсдийгөө хамгаалах шаардлагатай байна.

-Жижиг орнуудын удирдлага нь фэйсбүүк болчихсон гэж яригдаж байна. Үүнд гадны улсууд ямар хандлагатай байдаг юм бол?

-Бусад улсуудад ямар хандлага байгааг би хэлж мэдэхгүй байна. Ерөнхийдөө хүн ам цөөтэй цахим орчны хэрэглээ өндөр орнуудад мэдээлэл илүү хурдан тархдаг. Улмаар тухайн мэдээлэл үнэн, зөв үү гэдэг асуудал үүсдэг. Худал мэдээлэл тархахад хуурамч аккаунт, пэйж хамгийн гол хүчин зүйл болж байгаа. Дэлхийн томоохон хурлуудаар ч энэ асуудал ярианы гол сэдэв болоод байна. Дэлхий нийт хуурамч мэдээллийг таслан зогсоохоор хэлэлцүүлэг зохиож, технологийн олон боломжуудыг туршиж байна.

– ЭРЧТЭЙ ЯВСАН ГАЛТ ТЭРЭГ ХОХИРОГЧИЙН БИЕИЙГ ХОЁР ХУВААЖЭЭ –

Олон улсын зорчигчийн 112 дугаар галт тэргэнд Замын-Үүд өртөөний төмөр замын холбооны механикч залуу дайруулж амь насаа алдсан золгүй осол гарчээ. Энэхүү хэрэг өчигдөр өглөөний 11:00 цагийн орчимд Замын-Үүд суманд болсон байна. Осол болсны дараа хохирогчийн бие хоёр хуваагдан салсан тухай эх сурвалжууд мэдээлсэн юм.

ХОХИРОГЧ УБТЗ-ЫН ДАРГЫН ТУШААЛААР ХЯНАЛТШАЛГАЛТХИЙЖ ЯВЖЭЭ

Баттай эх сурвалжийн мэдээлж байгаагаар золгүй явдлаар амь насаа алдсан залуу төмөр замд үзлэг хийж явсан гэнэ. Энэ сарын 11-нд Дорноговь аймгийн Айраг суманд болсон ослын дараагаас УБТЗ-ын дарга төмөр замын хяналт шалгалтыг сайжруулах тушаал гаргасан билээ. Тушаалын дагуу замын даргын нэрэмжит үзлэг, шалгалт хийж явсан хохирогч залуу ийнхүү галт тэргэнд дайруулж харамсалтайгаар амь насаа алджээ. Тэрээр 20 гаруй насны эрэгтэй байсан бөгөөд ажилд ороод удаагүй байсан гэх мэдээлэл байна. Тус өдөр хохирогчийг зам дээр ажиллаж байгааг харсан галт тэрэгний машинист яаралтай арга хэмжээ авч тоормосоо гишгэжээ. Гэвч хохирогч галт тэрэг ирж буйг мэдэлгүй ажил үүргээ гүйцэтгэж байсан аж. Улмаар галт тэрэг зогсож чадалгүй түүнийг дайрчээ. Ийнхүү хурдтай явсан галт тэрэг эрчиндээ хохирогчийн биеийг хоёр хуваагаад зогссон байна. Галт тэрэг тоормос гишгэсэн даруй зогсдоггүй учраас энэхүү осол үүссэн гэж зарим эх сурвалжууд тайлбарлаж байна. Учир нь галт тэрэг 60 километр цагийн хурдтай давхиж явлаа гэхэд тоормос гишгэснээс 700-1200 метр явсны дараа зогсдог аж. Тиймээс осол үйлдсэн галт тэрэгний жолооч ойролцоогоор нэг километр орчмын зайнаас тоормос гишгэж байж хохирогчийн амь нас аврагдах байжээ. Уг галт тэргийг жолоодож явсан машинист нь нэг жил гаруйн өмнөөс тус ажилд орсон гэсэн мэдээлэл байна. Түүнчлэн галт тэрэгний машинист шаардлагатай бүхий л арга хэмжээг авсан гэх бөгөөд холбооны механикч залуу галт тэрэгний урдуур орж амиа хорлосон байж магадгүй гэнэ. Энэ замд үүрийн 04:00 цагийн үед зам шалгаж явсан зүтгүүрийн рэле шатаж, гол замын хөдөлгөөнд саад учруулсан аж. Улмаар уг зүтгүүрийн А сектор бүхэлдээ шатаж, дахин ашиглах боломжгүй болжээ.

УБТЗ ОСЛЫН ШАЛТГААНЫГ ТОГТООХООР АЖИЛЛАЖ БАЙНА ГЭВ

Өчигдөр өглөө Замын-Үүд өртөөнд гарсан ослын талаар УБТЗ-ын хэвлэлийн төлөөлөгч Л.Зоригтоос тодрууллаа.

---

-11:00 цагийн үед Замын-Үүд өртөөнд гарсан ослын талаар албан ёсны тайлбар өгөөч?

-Одоогоор энэ талаар мэдээлэл өгөх боломжгүй байна. Тус хэргийн талаарх мэдээлэл одоохондоо тодорхой болоогүй. Юу болсон эсэх талаар надад мэдээлэл алга.

-Энэ осол дээр шалгалтын ажиллагаа явуулж байгаа юу?

-Тус осол хүний буруутай үйл ажиллагаанаас болсон уу, аль эсвэл өөр шалтгаантай юу гэдгийг тогтоохоор УБТЗ-ын зүгээс ажиллаж байгаа. Хэргийн талаар албан ёсны тайлбарыг хяналт шалгалт хийсний дараа өгнө. Энэ хэргийн талаар сонссон. Гэхдээ яг юу болсон талаар хэлж чадахгүй гэв.

Улаанбаатар төмөр замын хувь нийлүүлсэн нийгэмлэгийн ажилчдаас энэ талаар асуухад “Аюулгүй байдал хангаагүйгээс болсон эсэх талаар одоогоор сайн мэдэхгүй байна. Шалгалт дууссаны дараа тодорхой дүгнэлт гарах үед нь мэдээлэх байх. Галт тэрэг автомашин шиг шууд зогсдоггүй шүү дээ. 800-1000 метр зам туулж байж зогсдог” гэж ярьсан юм. УБТЗ-ын удирдлагын зүгээс энэхүү хэргийн талаар нууцалж байж магадгүй гэнэ. Тус ослыг Замын-Үүд сумын Цагдаагийн хэлтсийн алба хаагчид шалгаж байна.

Замын-Үүд өртөөнд сарын өмнө замын дөрөвдүгээр ангийн замчин галт тэргэнд шүргүүлэхэд тухайн төмөр замын удирдлагууд үйлдвэрлэлийн осол биш, хувь хүний буруу гэж үзээд, олон нийтээс нуун дарагдуулсан байна. Өнгөрсөн сарын сүүлчээр хүчтэй борооны улмаас зорчигчийн галт тэрэг осолдож 330 орчим зорчигч суудлын вагонтойгоо хамт унасан билээ. Гэвч үүнийг байгалийн давагдашгүй хүчин зүйлийн улмаас болсон гэж УБТЗ-ын удирдлагууд тайлбарласан билээ.

Ийнхүү осол аваар ихээр гарч байхад УБТЗ-ын удирдлагууд замын хөдөлгөөн хэвийн байна хэмээн хүний амь нас хохирсон хэргийг нуун дарагдуулсан ёс зүйн ноцтой алдаа гаргаад байгаа юм. Өмнө “Дархан-1” өртөөнд ОУ-ын галт тэрэг осолдоход УБТЗ-ын удирдлагууд “Төмөр замын дэр мод ялзарсан учраас осол үүссэн” хэмээн булзааруулж, тухайн өртөөний дарга нарт хариуцлага, сахилгын шийтгэл оногдуулсан байдаг.