Ажилгүй хүмүүс их олон байна аа. Нэг айлд багадаа хоёр, ихдээ гэр бүлээрээ ажилгүй хүмүүс гиюүрч сууна. Тэд ажилтай ганц нэг хүнийхээ цалингаар чадан ядан амьдарч байна. Хүүхдийн 20 мянган төгрөг амьдралд нь дэм болдог байсан ч зурагт, хөргөгчтэй гэдэг шалтгаанаар хасагдсан айл олон. Эдийн засаг хумигдан, компаниуд хаалгаа барихын хэрээр ажилгүйчүүдийн эгнээ тэлсээр.
Гадны сонгуулийг харж байхад ажлын байр нэмэгдүүлнэ гэдэг гол амлалт нь байдаг. Ажлын байрыг төдөн хувиар нэмнэ гээд тов тодорхой бичдэг. Дараа нь сонгогчид үүний биелэлтийг нь харж байж сонголтоо хийнэ. Үнэхээр ажлын байр нэмсэн бол дэмждэг, нэмэгдээгүй бол хариуцлага тооцдог эрүүл тогтолцоотой. Ингэж өрсөлддөг.
Харин манай намууд сонгуулиар ажлын байр огт амласангүй. Ажилгүйдлийг багасгана гэдэг ерөнхий том лоозон тавьчихаад сонгуульд ордог тэр хэвээрээ. Дөрвөн жилийн дараа сонгууль болоход “Бид амласнаараа ажилгүйдлийг багасгасан” гэж яриад сууж байдаг. Ажилгүйдэл огт буураагүй байхад ч бууруулсан гэдэг. Бид олон хүнийг ажилтай болгосон гэдэг. Энэ нь яах аргагүй үнэн. Харамсалтай нь ажилтай болсон хүний тоогоор ажилгүйчүүд нэмэгдэж байна. Нэг хүнийг ажилд авахын тулд хуучин ажиллаж байсан нэгнийг хөөгөөд явуулчихаар чанарын өөрчлөлт яаж гарах вэ. Угтаа бол одоо байгаа ажлын байрыг бууруулахгүй, бүр дээр нь нэмж байж л хүмүүсийг ажилтай, орлоготой болгох ёстой. Сүүлийн үед хэвлэлээр гарч байгаа мэдээллийг харахад сонгуулийн дараа төрийн албан хаагчдыг хэдэн мянгаар нь хоморголон халж эхэлжээ. Хоёр, гуравхан хоногийн өмнө Сангийн яамны харьяа “Тогтвортой амьжиргаа-3” төслийн 105 ажилтан ажлаасаа халагдсан тухай хэвлэлийн хурал хийлээ. Яам, тамгын газрууд ч бүтцийн өөрчлөлт нэрээр нийт ажиллагсдынхаа 50 хувийг халж байгаа сураг байна. Ажлаас халагдсан хүний тоо одоогоор 2000 хүрсэн гэх аман мэдээлэл бий. Зарим нь өдийд халагдаад гэртээ нулимстай сууж байгаа бол заримыг нь орон нутгийн сонгуулийн дараа халах тухай сураг дуулдаж байгаа юм. Нэгийг ажилд авахын тулд нөгөөг халдаг энэ үзэгдэл хойд хормойгоо аваад урд хормойгоо нөхөж байгаатай утга нэг юм.
Статистик мэдээллийг харахад бүртгэлтэй ажилгүйчүүдийн тоо Монголд 50 орчим мянга байдаг бөгөөд бүртгүүлээгүй ийм тооны ажилгүйчүүд байдаг аж. Гурван сая хүн амтай улсад 100 мянган ажилгүй иргэн байна гэдэг том тоо. Ийм том хүчийг хөдөлмөрийн зах зээлд гаргавал тэд л баялгийг бий болгоно.
Төрийн хийх үүрэг бол хувийн хэвшлийг дэмжиж, бизнесийн таатай орчин бүрдүүлэхэд л анхаарах ёстой. Элдэв татвар хураамж, авлига, хүнд суртал, авлигад баяртай гэж хэлж чадвал хувийн хэвшлийнхэн төрийн хичнээн жил амласан ажилгүйдлийг дор нь багасгана. Тэд л ажлын байр бий болгож, үйлдвэрлэл, үйлчилгээ явуулж, эдийн засгийг эргэлтэд оруулж, тэлж байдаг.
Ажлын байр нэмэгдүүлж байж л амьдрал сайжирна. Ажилтай хүмүүст архи уух зав гарахгүй. Ажил хийж байж л айл гэрт орлого орно. Тогтсон ажил, тогтвортой боломжийн сайн цалинтай хүмүүсийн хандлага нь зөв байдаг бөгөөд нийгмийн хариуцлагаа ухамсарласан байдаг. Ядаж л тэд сигнал чарлуулж, замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчдөггүй. Яагаад гэхээр ажилтай хүмүүст стресс бухимдал харьцангуй бага байдаг юм. Хүн болгон ажилтай, орлоготой болчихвол хэн нь дарга сайд болно, хэн нь сонгуульд ялна амьдралд нь онцын өөрчлөлт гардаггүй, янзаараа л хөвөрч байдаг. Харин манайд нам дагасан нь ажилтай орлоготой байдаг буруу жишиг тогтсоноос сонгууль, түүний дараахь томилгоо зэрэг нь дараагийн сонгууль хүртэлх дуулиан шуугиан болсоор байна.
Орчин цагт улс төрийн намыг сонгохдоо үзэл бодлоороо санал өгдөг нь хэт өрөөсгөл болчихжээ. Танай, манай нам гэдэг талцсан үзлээсээ ч татгалзмаар санагддаг юм. Нэг нам нь Монголыг мандуулах гээд, нөгөө нам нь хорлох гээд байдаг юм биш. Аль ч нам нь адилхан улс орноо хөгжүүлэх нэг зорилготой гэдэгт би итгэдэг. Харин яаж хөгжүүлэх вэ гэдгийг нь харж байж л сонголтоо хийдэг болъё. Тухайлбал, аль нам нь ажлын байрыг яаж нэмэх юм, дөрвөн жилийн дотор хичнээн ажлын байр шинээр бий болгох юм гэдгээр нь л сонгож байя. Ажлын байр нэмж чадсан бол дахиж сонгоно. Нэмж чадаагүй бол хариуцлагаа үүрээд зайгаа тавьж өгдөг тийм л сонголт хийж байя. Ажилтай бол айл гэр орлоготой, бүрэн бүтэн, сэтгэл хангалуун амьдарна. Улс орны хувьд эдийн засаг сайжирч, хөгжлийн үүд нээгдэнэ.
Түүнээс биш ажилгүйдлийг багасгана гэдэг хэт ерөнхий амлалтад хичнээн жил хууртах билээ.
Д.ОЮУНТУЯА