–ТҮҮХЧ А.Пунсаг: А.Лхамжав “Би буцахгүй ээ, эндээ зохиол бүтээлээ амар тайван бичмээр байна. Монголдоо ясаа тавина” гэж надад хэлж байсан-
Сошиал орчинд Өмнөд Монгол иргэнийг Хятад Монголын цагдаа нар хүч хэрэглэн нутаг буцаасан хэмээх мэдээлэл гарсан. Уг мэдээллийн талаар сурвалжиллаа. Өмнөд Монголын зохиолч, Боржигон овогт Аминбөхийн Лхамжав нь 1944 онд БНХАУ-ын ӨМӨЗО-ы Хишигтэн хошуунд төржээ. 12 настайдаа Хөөргө сүмийн бага сургуульд орж, Бяруу балгасны монгол дунд сургуулийг төгссөн байна. Өмнөд Монголын биеийн тамирын тусгай мэргэжлийн сургуульд суралцаж, Соёлын хувьсгалын уршгаар сургуулиа төгсөж чадалгүй, хөдөө гарсан гэх. 1965 онд Шилийн гол аймагт ирж, жолооч, тээврийн механикчаар ажиллаж эхэлсэн байна. Идэр залуу цагаасаа зохиол бичиж эхэлсэн ба “Чингис хааны түмэн хишигтний хойчис” зохиол нь Өмнөд Монголд маш алдартай ажээ. “Улаан хувьсгал” хэмээх номоо Соёлын хувьсгалд өртөж, хохирсон 500 гаруй амьд гэрчтэй уулзаж, сурвалжлан тэмдэглэсэн судалгаан дээрээ үндэслэн бичсэн байна.
Гадаадын иргэн, харьяатын газрын олон нийтийн харилцааны мэргэжилтэн н.Гантуяагаас тодруулахад “А.Лхамжав гэх хүн Монголд гуравдугаар сарын 6-ны өдөр орж ирсэн. Визний хүчинтэй хугацаа дуусахаас өмнө 30 хүртэлх хоногоор нэг удаа сунгуулсан. Монгол Улсын виз олгох журмаараа түр орших гадаадын иргэн Монгол Улсад байх хугацаагаа 30 хүртэлх хоногоор нэг удаа сунгуулж болдог. Тэр журмынхаа дагуу 2023 оны дөрөвдүгээр сарын 5-наас 2023 оны тавдугаар сарын 5-ны өдрийг хүртэл 30 хоногийн хугацаатай сунгуулсан байгаа. Тэгж сунгуулаад визнийхээ хугацааг дуусахаас хоёр хоногийн өмнө буюу 2023 оны тавдугаар сарын 3-ны өдөр Дорноговь аймаг дахь Замын-Үүдийн автозамын боомтоор БНХАУ руу гарах чиглэлд зорчсон гэсэн мэдээлэл бий. Сошиал орчинд яваад байгаа шиг баривчилсан, албадан гаргасан зүйл байхгүй. Авто замын боомтоор гарсан гэх мэдээлэл байгаа ч хэнтэй явсан тухай мэдээлэл байхгүй” гэв.
Албаны мэдээлэл авсны дараа А.Лхамжавтай Монголд байхад нь уулзаж байсан түүхч А.Пунсагтай холбогдон тодруулсан юм.
-Та А.Лхамжав зохиолчтой өмнө нь уулзаж байсан уу?
-Уулзаж байсан. Би мэднэ.
-Зохиол бүтээлүүд нь Өмнөд Монголдоо их алдартай гэх юм билээ?
-Улаан хувьсгалын талаарх ном зохиол бичсэн. Тэр нь тухайн хувьсгалд оролцсон 500 гаруй хүний ярьсан баримт дээр тулгуурласан ном л доо. Ер нь тиймэрхүү зохиол бичдэг. Түүхийн хамаатай нэлээд хэдэн ном бичсэн юм. Өөрөө түүхч хүн биш л дээ. Гэхдээ маш их судалсан, материал цуглуулсан. Түүнийгээ эмхэтгээд зохиол бүтээлээ гаргасан. 80 хүрч байгаа өвгөн шүү дээ. Тэр олон зохиолоос нь манайд ганц хоёр нь хэвлэгдсэн байх. Тэрхүү зохиол бүтээлүүд нь Хятадын бодлоготой таарахгүй гээд хязгаарласан, хорьсон, гэрийн хорионд байлгасан. Саяхан манайд ирээд, хүүхдүүд нь ирээд аваад явлаа л гэж би сонссон.
Монголд ирсэн хугацаанд нь та уулзсан уу?
-Би нэг удаа уулзсан.
-Тэгэхэд танд юу хэлэв. Буцна гэж байсан уу?
-Өөрөө бол буцахгүй, эндээ зохиол бүтээлээ амар тайван бичмээр байна. Монголдоо ясаа тавина гэж надад хэлж байсан. Би ч зав муутай явсан болохоор нарийн ярилцаж чадаагүй ээ. Хөгшин ах минь надад Монголд ясаа тавихаар ирлээ л гэж хэд хэдэн удаа хэлсэн.
-Гэрт нь сонсох төхөөрөмж, камер гэх мэт зүйл суулгасан гэж олон нийтийн сүлжээгээр яваад байсан. Тэр талаар юм дурссан болов уу?
-Түүнийг нь мэдэхгүй. Тэр талаар яриагүй. Нарийн ширийн юм ч ярьж амжилгүй салцгаасан.
-Хувь хүнийхээ хувьд А.Лхамжав гуай ямар хүн юм бол?
-Хятад чинь түүхийг үнэнээр нь бичиж болохгүй шүү дээ. Улаан хувьсгалд хичнээн хүмүүс хэлмэгдсэн, тэр тухай нь баримтаар тодорхой бичсэн. Би тэр номыг нь уншиж байсан. Түүнээсээ болоод л хэлмэгдсэн юм байна лээ.
Ингээд хүний эрхийн төлөөх байгууллагууд энэ хүний талаар ямар нэгэн мэдээлэлтэй байгаа эсэхийг тодруулсан юм. Монголын эмнести интернэшнл төрийн бус байгууллагаас асуухад “Бид бүхэнд сошиал орчинд байгаа мэдээллээс илүү мэдээлэл алга. Тантай яг ижилхэн мэдээлэлтэй байна” гэв. Хүний эрхийн үндэсний комисс руу холбогдон тодруулахад “Тодруулаад хариу хэлье. Одоогоор дэлгэрэнгүй мэдээлэл алга” гэх хариултыг өглөө.
Тухайн мэдээллийг сошиал орчинд шүүмжлэн мэдээлсэн “No double standart” хөдөлгөөний гишүүн Б.Билгүүнтэй ярилцлаа.
-Японы сайтаар гарсан мэдээллийг та тодруулахгүй юу?
-Японы www.yomiuru.co сайтад гарсан мэдээллээр баригдсан нь нотлогдчихсон. Тэр хүн Монголд яах гэж ирсэн бэ гэдгээр хувь хүмүүсийн мэдээллийг таамаг байдлаар тавьсан байна лээ. Хятадын Засгийн газраас баривчилсан гэдэг мэдээллийг АНУ-ын Засгийн газрын харьяа “Чөлөөт радио” RSA мэдээлсэн байна. Энэ сарын 3-ны өдөр нутаг буцаасан гэх мэдээллийг АНУ-д төвтэй хүний эрхийн байгууллага болох Өмнөд Монголын хүний эрхийн мэдээллийн төвөөс гаргасан байна лээ. Тэгэхээр тэрхүү мэдээллийг АНУ-ын хүний эрхийн байгууллагын Өмнөд Монголыг хариуцсан төвөөс гаргасан гэсэн үг. Үүн дээрх ноцтой зүйл юу вэ гэхээр Улаанбаатараас Хятадын дөрвөн цагдаа хоёр тусдаа машинтай баривчилсан гэж тус төвөөс мэдээлээд, хүний эрхийн байгууллагууд хуурай газраар түүнийг Хятад руу буцаасан бөгөөд одоо Өөртөө засах муж буюу Шилийн хотод байгаа гэсэн байна лээ.
-Тухайн хүн Монголд ямар зорилгоор ирсэн юм бол?
-Хятадаас гарч Улаанбаатарт үлдсэн гэж Улаанбаатар дахь төрийн бус байгууллагын ажилтан сонинд мэдээлсэн. Дөрөвдүгээр сарын эхээр утсаар ярьсан эх сурвалжид “Би Хятад руу буцаж очихыг хүсэхгүй байна. Би чөлөөт оронд ном бичмээр байна” гэж хэлсэн байгаа юм.
-Тухайн зохиолч Хятадад ямар нөхцөл байдалтай байсан юм бол?
-2019 онд энэ хүнийг Соёлын хувьсгал буюу 1966-1976 онд болсон ард түмний улс төрийн хөдөлгөөний талаар бичсэнийх нь төлөө буруутгаж ял оноож байсан юм билээ. Тэр нь Соёлын хувьсгалын үед автономит мужуудад учруулсан хохирлыг хөндсөн, монгол хэл гэх өв соёлоо хамгаалахыг уриалж буй гэдэг үндэслэлээр ял оноосон гэж байгаа. А.Лхамжав гэдэг хүний талаар Испанид төвтэй “Safeguard Defenders” хүний эрхийн байгууллагаас өнгөрсөн жил гаргасан тайландаа “Хятадын хилийн чанад дахь цагдаа нар Улаанбаатарт байрлаж байна” гэж мэдэгдсэн гэжээ. Дээрээс нь Өөртөө засах (Хятадын өөртөө засах захиргаанаас Японд улс төрийн орогнол хүссэн) бүсээс гаралтай Шизүока их сургуулийн профессор Yan Haiin хэлэхдээ “Өөртөө засах бүсээс хил давсан Хятадын албаныхан ноён А.Лхамжав зохиолчийг Монгол дахь гадаадын цагдаатай хамтран авч явсан байх магадлалтай” гэж байгаа. Мөн дээрээс нь Японы сайтын эх сурвалжаар “Монголын Улаанбаатар хотод Хятадын цагдаа нар байнгын үйл ажиллагаа явуулдаг байх өндөр магадлалтай” гэсэн мэдээллийг гаргасан байна лээ.
-Монголыг зориод ирсэн хэнийг ч хүлээж авах үүрэгтэй олон улсын гэрээ конвенцуудад манайх уг нь элссэн дээ. Гэвч энэ үйлдэл гэрээг зөрчсөн асуудлыг хөндөх боллоо шүү дээ?
-Энэ бол удаа дараа үйлдэгдэж байгаа. Хүмүүс санаж байгаа бол Халимагийн Баатар гэх иргэн Монгол Улсад нэвтэрч чадалгүй нисэх онгоцны буудлаас шууд Америк руу явсан шүү дээ. Тэр хүн олон нийтийн анхааралд өртөж чадсан учраас л Америк явж чадсан байхгүй юу. Түүнээс олон нийтийн анхааралд өртөж чадаагүй нь ингээд баривчлагдаад баригдаад явчихаж байгаа юм. Энэ хүн Монгол Улсад улс төрийн орогнол хүссэн үү. Тэр тухай Гадаадын иргэн харьяатын газар, Гадаад харилцааны яам гэх мэт албаны байгууллагууд мэдээлэл хийх ёстой. Энэ хүн тэнд очоод ял шийтгэл хүлээж ч магадгүй. Өөрөө их өндөр настай хүн байна лээ шүү дээ. Өмнөд Монголын үзэл санааны том том зохиолууд бичдэг, үзэл санааных нь том төлөөлөгч байгаа юм. Улс төрийн хэлмэгдүүлэлтэд өртөж, ял авч хавчигдаж явсан энэ хүний талаар мэдээлэлд албаныхан тайлбар мэдээлэл өгөх ёстой. Энэ хүний талаар Японы сайтуудаар болон АНУ-ын хүний эрхийн байгууллагуудаас л мэдээлж байгаа болохоос манайд ямар ч мэдээлэл алга. Холбогдох байгууллага энэ талаар мэдээлэл хийх байх гэж найдаж байна.
С.ОТГОНБАЯР