Эдийн засгийн бодлого, өрсөлдөх чадварын судалгааны төвийн захирал Б.Лакшмитай ярилцлаа.
-Ерөнхий сайдын БНХАУ-д хийсэн айлчлалаар Гашуунсухайтын төмөр замын нарийн өргөн царигийн маргааныг эцэслэсэн гэж мэдэгдлээ. Эдийн засагчийн хувьд энэ асуудал дээр байр сууриа илэрхийлэхгүй юү?
-Ер нь төмөр замын асуудал нэг талаасаа олон жил яригдаж байгаа сэдэв. Ингэхдээ өргөн, нарийн цариг л гэж яригдаад байгаа боловч эцсийн дүндээ үүнийгээ яаж хөгжүүлэх вэ, яаж барих бүтээн байгуулалт дээр тодорхой нэг шийдлээ олоогүй явж ирсэн шүү дээ. Ерөнхий сайд БНХАУ-д айлчлаад төмөр замын асуудлыг шийдчихлээ гэдэг өрөөсгөл ойлголт юм. Олон жил шийдчихлээ гэж ярьж ирсэн боловч ямар ч үр дүн гараагүй. Үүнийгээ илүү нарийвчилж тодорхой болгох хэрэгтэй. Зам нь хаагуур явах, ямар бараа бүтээгдэхүүн тээвэрлэх, хөрөнгө оруулалтаа яаж шийдэх гэх мэт олон асуудлууд байна. Нэг талаас шийдсэн гэдэг нь сайхан сонсогдож байгаа. Одоо харин бүх нарийн ажлууд буюу хэрэгжүүлэлт эхлэх ёстой. Төмөр зам барих асуудал бол өнөөдрөөс маргаашийн хооронд хийчих асуудал биш. Асуудлыг том зургаар нь харах хэрэгтэй.
-Тохиролцоо өргөн цариг уу, нарийн цариг уу гэдэг нь тодорхойгүй байна шүү дээ?
-Мэдээж төмөр замаар зөвхөн уул уурхайн бараа бүтээгдэхүүн экспортолно гэж үзэж байгаа бол нарийн цариг нь илүү тохиромжтой. Угаас Монгол Улсын экспортын гол бүтээгдэхүүн уул уурхайн бүтээгдэхүүн, тэр нь урд хөрш рүү экспортлогддог. БНХАУ бол нарийн царигийн төмөр замтай. Харин манай талаас өргөн царигаар бүтээн байгуулалтуудыг хийж байгаа. Гол нь огтлолцлын цэг дээр олон тонны хүнд жинтэй вагонуудыг солих том даацын кран байгуулах шаардлагатай болно. Тиймээс экспортын гол бүтээгдэхүүн уул уурхайн бүтээгдэхүүн байна гэж үзвэл нарийн цариг нь үр ашгийн хувьд өндөр.
-Нарийн цариг Гашуунсухайтад ирэх боломжтой юу. Хэрэв боломжгүй бол ачаа тээвэр шилжүүлэх терминал байгуулах шаардлагатай гэж үзэх хүмүүс байна?
-Гол нь ямар бараа бүтээгдэхүүн экспортлохоос хамаарна. Энгийн бараа бүтээгдэхүүний экспорт, импорт хийе гэвэл өргөн нь ч болно шүү дээ. Харин түүхий нүүрс, төмрийн хүдэр зэрэг уул уурхайн бүтээгдэхүүнд бол нарийн цариг нь эдийн засгийн хувьд үр ашигтай.
-Огтлолцлын цэг хаана байх тухай асуудал олны анхааралд байна. Монголын талд байх уу, Хятадын талд байх уу гээд?
-Монгол талд байвал илүү үр ашигтай. Тэр цэг дээрээ бараа бүтээгдэхүүнээ тээвэрлэдэг, ачих шилжүүлэх үйл ажиллагаа гээд олон тооны ажлын байр бий болох боломжтой. Гол нь тэр цэг дээр хүчин чадлаа зөв тооцоолж хийх нь чухал. Эдийн засаг ирээдүйд хөгжиж, улам тэлнэ гэсэн тооцооллоор бүтээн байгуулалт, хүчин чадлаа төлөвлөх ёстой. Зөвхөн өнөөдрийн экспортыг хараад шийдчихэж болохгүй. Чойр өртөөн дээр гэхэд саяхан нэг хэсэг нүүрс тээвэрлэлээ. Гэтэл ямар их ачаалал үүсч, вагон багтахгүй, удаашрах зэргээр хүндрэл учрав. Хүчин чадлаа дийлсэнгүй. Үүнээс сургамж авч, дараа дараагийн бүтээн байгуулалтдаа анхаарах ёстой асуудал бол яалт ч үгүй хүчин чадлын тухай юм. Айлчлалаас гарсан мэдээлэлд олон зүйл тодорхойгүй байна. Огтлолцлын цэгээ аль талдаа байгуулахаар болсон талаар хэрхэн тохирсноо зарласангүй. Өмнө нь хэлснээр мэдээж манай талд байгуулах нь эдийн засгийн хувьд үр ашигтай. Гэхдээ зөвхөн төмөр замаар ачаа барааны тээвэр хийснээр экспорт сайжирчихна гэж шууд дүгнэж болохгүй.
-Ямар асуудал байна гэж?
-Төмөр замтай холбоотойгоор БНХАУ-ын талтай нарийн тохирох шаардлагатай бас нэг чухал асуудал бол аль боомтоор яг ямар ачааг нэвтрүүлэх тухай юм. Учир нь Хятадаас Монгол руу нэвтрүүлэх, Монголоос бараа бүтээгдэхүүн Хятад руу экспортлохдоо аль хилийн боомтоор нэвтрүүлэх тухай жагсаалт байдаг. Тэгэхээр Гашуунсухайтын төмөр замын асуудлыг шийдсэнээр бүх бараа бүтээгдэхүүний экспорт, импорт чөлөөтэй явчихна гэсэн үг биш юм. БНХАУ-ын талаас Гашуунсухайтын боомтоор зөвхөн нүүрс тээврийг нэвтрүүлнэ гээд хатуу заачихвал бараа бүтээгдэхүүний нэвтрүүлэлт хязгаарлагдмал болно. Тиймээс том зургаар харж, энэ асуудал дээр хөдлөх ёстой.
Түүнээс гадна зөвхөн төмөр зам барилаа гээд бараа бүтээгдэхүүний экспорт, импортын гацаа арилна гэдэг өрөөсгөл. Давхар хил гаалийн асуудлыг ярих ёстой. Учир нь өнгөрсөн хугацаанд Монгол Улс хилийн боомилолтод байлаа шүү дээ. Учир нь манайд хил дамнасан худалдаан дээр сүүлийн 14, 15 жил дорвитой арга хэмжээ авагдаагүй явж ирсэн. Нэг боомт дээр нэг бодлого, өөр нэг боомт дээр бас өөр бодлого хэрэгждэг, хоорондын уялдаа холбоо муу байсны илрэл өнөөдөр бид хил гаалийн боомилолтод байж байна. Тиймээс хил гааль дээрээ нэгдсэн бодлогоор зангигдах шаардлагатай. Мэдээж ингэж уялдахгүй байгаа асуудлын нэг шалтгаан бол яалт ч үгүй хүний нөөцтэй холбоотой. Учир нь манай хил гааль дээр боловсон хүчнүүд нь байсхийгээд л солигддог. Энэ явдлаас болж үйл ажиллагаа тогтвортой явж чадахгүйд хүрдэг. Уг нь гааль дээр гэхэд Монгол, БНХАУ-ын гаалийн байгууллагууд хоорондоо гэрээ хэлэлцээртэй байдаг. Хоёр талын бараа бүтээгдэхүүний эргэлтийг чирэгдэлгүй, шуурхай нэвтрүүлэх тухай. Тэр чиглэлийн гэрээг сайжруулах шаардлага ч энэ цаг үед тулгамдаж байгаа.