– БИДНИЙ ДЭВШҮҮЛСЭН САНАЛ БОЛ МОНГОЛЫН ЗАСГИЙН ГАЗАРТ ИХ ХЭМЖЭЭНИЙ “ӨР” ХУРИМТЛАГДАХГҮЙ БАЙХ, НОГДОЛ АШГАА ИЛҮҮ ХУРДАН АВАХ НӨХЦӨЛИЙГ БҮРДҮҮЛЭХЭД ЧИГЛЭГДСЭН-
“Туркойз Хилл Ресурс” компанийн Гүйцэтгэх захирал Стив Тибоутой ярилцлаа.
-Та Монголд ирээд хэд хонож байна вэ. Оюу толгойд одоо эрхэлж буй ажил болон өмнөх ажлын туршлагаасаа хуваалцаач?
-“Оюу толгой” төслийг урагшлуулна гэсэн том зорилго өвөртлөн Монголд ирээд сар хагас болж байна. “Туркойз Хилл Ресурс” компани нь Оюу толгой төслийн 66 хувийг эзэмшдэг. Үлдсэн 34 хувийг Засгийн газар өөрийн төлөөний компани болох Эрдэнэс Оюу толгой компаниар дамжуулан эзэмшдэг. Би “Туркойз Хилл Ресурс” компанийн Гүйцэтгэх захирлаар өнгөрсөн гуравдугаар сард томилогдсон.
Өмнө нь тус компанийн санхүү эрхэлсэн захирлаар ажилладаг байлаа. 2014 онд тус компанид орсон.
-Оюу толгойн хэлэлцээ ямар түвшинд явж буй нь олны анхаарлын төвд байна. Хэлэлцээний явц одоо ямар түвшинд явж байна вэ?
-Бид Засгийн газартай олон сарын хугацаанд хэлэлцээ хийж байна. Өнгөрсөн хэдэн долоо хоногийн хугацаанд яриа хэлэлцээ эрчимжиж байгаад бид баяртай байгаа. УИХ, Засгийн газар, Засгийн газрын ажлын хэсэг гээд аль аль талаасаа шийдэл олохоор эрчимтэй ажиллаж байна. Миний хувьд хэлэлцээ ахицтай байгаа гэж харж байна.
Монголд байх хугацаандаа санаа бодлоо нэгтгэн Засгийн газартай хэлэлцэх асуудлаар “Туркойз Хилл Ресурс”, Рио Тинто компаниуд нэгдмэл байр суурьтай байхаар шургуу ажилласан. Оюу толгойн үнэ цэнийг бүх талуудад шударгаар бий болгохын төлөө ажиллаж байна.
-Хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлтийг Рио Тинто хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа гэж ойлгож байгаа. Яагаад хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа тал дээр та саналаа хэлж болох уу?
-Миний хувьд “Туркойз Хилл Ресурс” компанийг төлөөлж байгаа учраас Рио Тинтогийн яагаад тэгсэн талаар тэдний өмнөөс тайлбар өгөх боломжгүй. Миний мэдэж байгаачлан хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлтийг бид өнгөрсөн наймдугаар сард хүлээн авсан. Рио Тинто хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлтийн талаарх өөрсдийн байр сууриа илэрхийлсэн хариугаа албан ёсоор илэрхийлсэн гэсэн. Мөн хөндлөнгийн шинжээчдийн дүгнэлттэй холбоотой Рио Тинто нэмэлт тайлбар өгөхөөр ажиллаж байгаа гэх мэдээлэлтэй байна даа.
-Олон нийт Засгийн газар, Рио Тинтогийн хооронд хэлэлцээ явагдаж байгаа гэсэн ойлголттой байдаг. Тэгвэл “Туркойз Хилл Ресурс” компани энэ хэлэлцээнд ямар үүрэгтэй, ямар байр суурьтай оролцож байна вэ?
-Энэ хэлэлцээ бол “Туркойз Хилл Ресурс” компанид үнэхээр чухал ач холбогдолтой. Учир нь Оюу толгой бол “Туркойз Хилл Ресурс” компанийн цорын ганц хөрөнгө. Тиймээс Засгийн газартай, РиоТинто гээд бүхий л оролцогч талуудтай хамтран энэ төслөө урагшлуулахаар компанийнхаа ТУЗ, хөрөнгө оруулагчдаа төлөөлөн Монголд ирээд байна. Оюу толгой төслийн ирээдүйд өндөр итгэл үнэмшилтэй байдаг учраас ажил амьдралынхаа олон жилийг Оюу толгойтой холбож, Монгол Улсад олон удаа ирж, очин ажиллаж байна.
-Хэлэлцээ нэлээд ахицтай яваа юм байна гэж ойлгож болох уу. Одоо санал зөрөлдөж байгаа яг ямар асуудлууд байна вэ?
-Засгийн газар, “Туркойз Хилл Ресурс”, Рио Тинто гээд бүх талуудын хувьд санал нийлэхгүй гэхээсээ нийлж байгаа зүйлс нь илүү олон байгаа гэдгийг энд онцолмоор байна. Хамгийн чухал нь төслийн үр өгөөжийг хүртэгч хүмүүс, хөрөнгө оруулагчид, хувьцаа эзэмшигчид гээд бүх оролцогч талууд төслөө урагшлуулж, гүйцээхийг хүсч байгаа. Минийхээр бол Оюу толгой дэлхийн түвшний уурхайг хэрхэн хөгжүүлж болохыг харуулсан Монголын гэрэлт цамхаг. Оюу толгойн ирээдүйд үнэ цэнэ нь өсөх нөөц боломж, тэнд ажиллаж байгаа хүмүүсийн чадвар, чансаа зэргийг авч үзэх юм бол бүгд л төслийг урагшлуулах ёстой гэдэг дээр санал нэгдэж байгаа.
Гэхдээ яг хаана нь бид санал зөрөлдөөд байна гэхээр хаана нь эрсдэл байна, хаана нь хүндрэл, бэрхшээл үүсэхээр байгаа дээр л санал зөрөлдөөнтэй байна. Нэмэлт зардалтайгаар хэзээ, хэрхэн ногдол ашиг хүртэх вэ гэдэг л Засгийн газарт асуудал болоод байна. Гэхдээ төсөл Монголд үр өгөөжөө хэдийнэ өгч эхэлснийг санах хэрэгтэй. Мэдээж хэрэг ийм том төслийг хөгжүүлж, хэрэгжүүлэх нь тэр хэрээр хүндрэл бэрхшээл дагуулна. Миний хувьд уул уурхайн салбарт олон жил ажилласан туршлага дээрээ үндэслэж хэлэхэд уул уурхайн төсөлд хэзээд хүндрэл бэрхшээл байж л байдаг.
-Оюу толгой байгуулагдсан цагаасаа эхлэн өнгөрсөн 10 гаруй жилийн хугацаанд маргаантай сэдэв байсаар ирсэн нь үнэн. Гэхдээ одоо яригдаж буй энэ хэлэлцээний асуудал хэзээ жигдрэх, цэгцрэх төлөвтэй байгаа бол. Тоймтой хугацаа хэлж болох уу?
-Тодорхой хэлж чадахгүй нь. Жилийн турш бүх талууд хэлэлцээнд идэвхтэй оролцон ажиллаж байна. Цаг хугацааны хувьд хоолой дээр тулаад ирчихлээ. Ойрын хугацаанд шийдэх шаардлага үүсээд буй асуудал бол Оюу толгой төслийг хэвийн үргэлжлүүлэх нэмэлт санхүүжилтийг Оюу толгой компанийн ТУЗ-ийн хурлаар батлах эсэх. Оюу толгойн ТУЗ-д “Туркойз Хилл Ресурс” компани, Эрдэнэс Оюу толгой болон Рио Тинтогийн төлөөлөл байдгийг та бүхэн мэдэх байх. Цаг тулсан энэ асуудлаа шийдэх, хэлэлцээг эрчимжүүлэхээр ажиллаж байна.
-Рио Тинтогоос Засгийн газарт хүргүүлсэн захидалдаа 34 хувийн эзэмшлийн асуудлаар хэлэлцэж болно гэх санал хүргүүлсэн байсан. Энэ талаар “Туркойз Хилл Ресурс” компанийн байр суурь ямар байгаа вэ?
-Гол зүйл нь 34 хувийг хэрхэн эзэмших, түүний хэлбэрийг өөрчлөх тухай асуудал биш. Харин Монгол Улсад үргэлж маргаан дагуулж ирсэн энэ 34 хувийн эзэмшлээсээ ямар үр өгөөж хүртэж байгаа гэдгээ бодох хэрэгтэй болов уу. Төслийн хугацаа хэтэрсэн, зардал нэмэгдсэн зэргээс болоод Засгийн газарт үүсч байгаа асуудал нь 34 хувийг эзэмшсэнээрээ ногдол ашиг хүртэхгүй, өр төлбөрийн асуудлыг багасгах зэрэгт шийдэл олох хэрэгтэй болоод байна. Рио Тинтогоос хүргүүлсэн гээд байгаа саналд ч бид саналаа тусгасан. Үүгээр ч зогсохгүй энэ хоёр асуудал дээр тусгайлан өөрсдийнхөө шийдлийг санал болгосон. Засгийн газар төслийн хугацаа хэтрэх, зардал нэмэгдэхээс өмнө ямар үр өгөөж хүртэхээр байсан, түүнийг нь илүү үр өгөөжтэй байлгах санал дэвшүүлсэн.
-Зардлын хэтрэлт ер нь хэд болохоор байна вэ. Одоо зардал хэр хэтэрчхээд байгаа юм бол?
-Одоогийн байдлаар гүний уурхайн бүтээн байгуулалтын ажилд зарцуулж байгаа зардал, хөрөнгө оруулалт 5.3 тэрбум ам.доллараас 6.7 тэрбум ам.доллар буюу 1.4 тэрбум ам.доллараар нэмэгдэхээр байна. Үүнийг бид 2020 оны нарийвчилсан төлөвлөгөөндөө тусгасан. Бас цар тахлын нөлөөллөөр үүдэн гарч байгаа нэмэлт зардлыг бид хэлэх хэрэгтэй болов уу.
-22 тэрбум ам.долларын өр тэглэхээр шийдэгдэж байгаа гэсэн мэдээлэл байна. Үнэхээр тэглэх боломжтой гэж харж байна уу?
-Бид энэ асуудал Монголын ард түмэн болон Засгийн газарт тун чухал гэдгийг ойлгож байгаа. Хэрвээ би та бүхний оронд байсан бол яг л ингэж хандах байсан байх. Энэ бол Монгол Улсын Засгийн газрын хувь эзэмшлийн хувь ногдох Оюу толгой төсөлд оруулах Монголын талын хөрөнгө оруулалт. Бүх санхүүжилт, хөрөнгө оруулалтыг бид хийж байгаа. Одоогоор бид 12 тэрбум ам.долларын хөрөнгө оруулалт хийчихээд байна. Энэ дунд Засгийн газрын 34 хувьд ногдох хөрөнгө оруулалт ч багтаж байгаа. Засгийн газар ямар ч мөнгө санхүүжилт гаргаагүй. Энэ хөрөнгө оруулалтыг Засгийн газрын өмнөөс “Туркойз Хилл Ресурс” компани гаргаж, Оюу толгой төслөөс ирээдүйд хүртэх ногдол ашгаас төлөхөөр тооцсон. Ногдол ашгийг хэзээ авдаг вэ гэхээр ашигтай ажилласан тохиолдолд ашгаасаа зардлаа хасаад, ногдол ашиг тараадаг гэдгийг мэдэх байх. Энгийнээр хэлэхэд, ирээдүйд үүсэх “өр” гэж томьёолоод байгаа асуудал маань одоогоор хаана ч бичигдэж тэмдэглэгдээгүй. Зөвхөн ашигтай ажилласан тохиолдолд ногдол ашгаасаа суутгах Засгийн газрын хувь эзэмшилд оруулах ногдох ногдол ашгаас Засгийн газрын хөрөнгө оруулалт гэдгийг ойлгох нь зүйтэй болов уу. Харамсалтай нь төслийн хугацаа хэтэрсэн, зардал нэмэгдсэн зэргээс шалтгаалж Монгол Улсын Засгийн газрын ногдол ашиг хүртэх үе ойрхон биш байгаа нь бид бүхний санааг зовоож байгаа. Тиймээс бидний дэвшүүлсэн санал яг энэ асуудлыг хөндөж, Засгийн газарт их хэмжээний “өр” хуримтлагдахгүй байж, ногдол ашгаа илүү хурдан хугацаанд авах нөхцөлийг бий болгоход чиглэгдсэн.
-“Оюу толгой” төслийг хэлэлцээ нэрээр хэт улстөржүүлж байна та гэж харж байна уу. Энэ төслөөс Монголд өгөх үр өгөөжийн талаар дурдаач?
– “Туркойз Хилл Ресурс” компанийн Гүйцэтгэх захирлын хувиар биш, миний хувийн бодол гэдгийг эхлээд онцолъё. Ромыг нэг өдөр бариагүй гэдэг шиг Улаанбаатар хотод ирэх бүрдээ хөгжил хэрхэн хурдацтай өрнөснийг харах надад таатай байдаг. Хөгжил, дэвшил үргэлж хоёр талтай процесс шүү дээ. “Оюу толгой” төсөл дээр ч мөн олон зүйл өөрчлөгдөж, хөгжиж ирсэн. Оюу толгой шиг том төсөлд тэр хэрээр олон талын байр суурь хэзээд байсаар ирсэн, байх нь ч ойлгомжтой. Гэхдээ 40 жил уул уурхайн салбарт ажилласан хүний хувиар би “Оюу толгой” төслийн ирээдүйд, потенциалд итгэж энэ ажлыг хийж байна.
“Оюу толгой” төсөл дэлхийн хамгийн шилдэг уурхайн нэгт тооцогдож, мега төсөл амжилттай хэрэгжсэн тод жишээ болж чадна гэдэгт би итгэдэг. Бид хамтдаа ямар гайхамшгийг бүтээв ээ гэдгээ хараад мэдлэг, чадвараараа дэлхийд гайхуулах, бахархах цаг ойрхон байна. Ойрхон гэж хэлсэн шалтгаан нь өнөөдөр гүний уурхайн мэргэжилтнүүдээрээ Өмнөд Африк тэргүүлж байгаа. Тэнд алмазын олон гүний уурхай бий. Одоогоос магадгүй тав, арван жилийн дараа Оюу толгойн гүний уурхайн мэргэжилтнүүд дэлхийн хаа нэгтээ байрлах уурхайд очиж, баг ахлаад тэр нутгийн мэргэжилтнүүдийг сургаж эхэлнэ. Одоо ч олон монголчууд дэлхийн бусад уурхайд ажиллаад эхэлж байгааг хэлэх хэрэгтэй.
-Хэтэрхий улстөржүүлж, асуудлаа дэлхий нийтийн анхаарлын төвд аваачиж байгаа нь алс хэтдээ Монгол Улсад ямар эрсдэл авчирна гэж та харж байна вэ?
-Дахиад өөрийнхөө хувийн байр сууриа илэрхийлье. “Туркойз Хилл Ресурс” компанийн Гүйцэтгэх захирлын хувьд биш. Шударгаар хэлэхэд энэ төсөл ярвигтай гэдгийг бид мэдэж байсан. Хугацаа хэтрэх, хөрөнгө оруулалтын зардал нэмэгдэх, тэгээд одоогийнх шиг түвэгтэй байдал үргэлж гарч л байдаг. Улс төрийн орчинд энэ төслийг шүүмжлэхийнхээ оронд төслөөрөө бахархаад хамтдаа урагшилъя гэж хэзээ хэлэх бол гэдгийг анхааралтай ажиглаж байгаа. Би Монгол Улсын Засгийн газрыг муухай харагдуулах гэж хэлээгүй. Тэд ард түмнийхээ төлөө хийх ёстой зүйлээ л хийж байна. Харин ч сайн ажиллаж байгаа. Төслөөрөө бахархаад энэ төслийг эдийн засагт, улс орондоо илүү их өгөөж авчрахыг л хүлээн зөвшөөрөөсэй л гэж хүсч байна. Бид Монголд Оюу толгойгоос гадна олон арван сайхан төсөл байгаа гэдгийг мэднэ. Хөрөнгө оруулагчдад ч Монголд санал болгох олон зүйл бий.
Эцэст нь, би гурван зүйлийг энд онцолж хэлье. “Туркойз Хилл Ресурс”, Рио Тинто, Оюу толгой компаниуд энэ төслийг урагшлуулах чин хүсэл эрмэлзэлтэй байгаа. Хоёрдугаарт, түрүүнд хэлсэн 1.4 тэрбум ам.долларын нэмэлт санхүүжилтийг ойрын хугацаанд батлах шаардлага тулгарч ирээд байна. Бид асуудалд аль болох Засгийн газрын байр сууринаас хандахыг хичээж ирсэн. Гуравдугаарт, Засгийн газрын санаа зовниж буй 22 тэрбум ам.долларын өрийн асуудалд бид шийдлээ санал болгосон. Удахгүй шийдэлд хүрнэ гэдэгт итгэлтэй байна.