Шинэ коронавирусын(АЦХаХ-2) цар тахал дэгдсэнээс хойш богино хугацаанд буюу 6 сараас 1 жилийн хугацаанд энэ халдварын эсрэг вакциныг уламжлалт ба орчин үеийн биотехнологийн аргаар гарган авч хэрэглээнд нэвтрүүлээд байна. Эдгээрийг бүлэглэвэл уламжлалт идэвхгүйжүүлсэн, үржлийнх нь генийг таслан авсан амьд аденовирусыг зөөгч болгон ашигласан вектор вакцин, вирусын мэдээллийн РНХ-д суурилсан мРНХ вакцин, вирусын уурагт суурилсан вакцин гэж авч үзэж болох юм. Уурагт суурилсан вакцинаас рекомбинант дэд бүрдэл вакцин болох Нововакс (АНУ) ба уургийн дархлааны идэвхтэй орон зайн бүтцэд үндэслэсэн пептид вакцин болох Эпиваккорона (ОХУ) анхаарал татаж буй юм.
Дэлхий дахинд хүлээн зөвшөөрснөөр Английн эмч Эдуард Женнер 1796 онд цагаан цэцгийнвакциныг бүтээж, Францын их эрдэмтэн Луи Пастер 1880 онд вакцин үйлдвэрлэлийн шинжлэх ухааны үндсийг боловсруулсан байна. Гэтэл Эдуард Женнерээс 9 жилийн өмнө Монголын цахар гэвш Лувсанчүлтэм цагаан цэцгийн эсрэг вакциныг гарган авч, хэрэглэх аргыг Түвдээр бичиж үлдээсэн нь (1) өнөөгийн бидний чихийг дэлдийлгэж, нүдийг бүлтийлгэсээр байна. Иймд Монголчууд бол цагаан цэцэг буюу бодоо, халдварт саа буюу полиомиелит өвчнийг бүрмөсөн устгасан төдийгүй вакцин бүтээж, хэрэглэх өндөр чадавхи бүхий үндэстэн юм.
Цар тахлын эсрэг олон улсад мРНХ вакцин болох Пфайзер Бионтек, Модерна, вектор вакцин болох Астразеника, Спутник-V, идэвхгүйжүүлсэн вакцин болох Вероселл вакциныг өргөн хэрэглэж байна.ОХУ-дуургийнпептидвакцин Эпиваккорона, идэвхгүйжүүлсэн вакцин болох Ковивакыг хэрэглэж байна. Цар тахлын үед дэлхий дахин хамтран тэмцэж үр дүнд хүрэх тул дархлаажуулалтын үр дүнг нэмэгдүүлэх, өртөг зардлыг бууруулах нь ач холбогдолтой юм. Иймд зөвхөн нэг л удаа тарьж хангалттай дархлаа үүсгэж буй Жонсон ба Жонсон (Johnson & Johnson), Спутник-V-ын 2 тунгийн эхнийхийг бие даасан вакцин болгож Спутник Лайт гэж нэрлэсэн хоёр вакцин нь дархлаажуулалтын өртөг зардлыг бууруулсан ач холбогдолтой байна. Спутник Лайт нь зөөгч вирус болох Аденовирусын 26-р хэвшинжийн 1011 вирусын биенцэр агуулах бөгөөд шинэ коронавирусын сэртэнгийн уургийг нууцалбарлагч “S” генийг геномд нь биотехнологийн аргаар оруулж өгсөн байна. Тарилга нэг удаа хийх хэмжээ нь 0.5 мл бөгөөд бие даасан вакцин болгон ОХУ-ын 4 дэх вакцин хэмээн 2021.05.06-нд бүртгүүлжээ. Хоёр удаа хийсэн эмнэлзүйн туршилтын сүүлчийнхэд 6000 гаруй хүнийг хамруулж, 4194-т нь дүн шинжилгээ хийжээ. Энэхүү эмнэлзүйн туршилтыг санамсаргүй сонголттой, давхар нууцлалтай, пласебо хяналттай, олон улсын оролцоотой буюу ОХУ, Гана, Египет, Арабын нэгдсэн Эмират улсыг оролцуулан хийсэн бөгөөд үр дүн, аюулгүй байдлын үзүүлэлт нь олон улсын түвшинд хүрсэн байна. Үүний үр дүнд 21 дэх өдөр 82.3%-д эсрэг бие үүсч, хүнд явцтай өвчлөл бүртгэгдээгүй байна. 42 дахь өдөр 94.7%-д нь эсрэг бие үүсч вирус саармагжуулахэсрэг бие (ВСЭБ) 4.3-аас 76.4 болж 17.7 дахин ихэссэн байна. Дархлаажуулалтын дараа үүссэн эсрэгбие болгон эерэг нөлөөтэй биш бөгөөд ВСЭБ чухал үүрэгтэй байдаг. Тэр тусмаа ВСЭБ нь тухайн хүн амын дунд өвчлөл үүсгэж буй вирусын омгоос үлэмж хамаардаг. Энэхүү эмнэлзүйн туршилтын явцад эндэгдэлд хүргэсэн дархлаажуулалтын дараах урвал хүндрэл (ДДУХ) ажиглагдаагүй ба түүний бүх тохиолдол нь хөнгөн явцтай байв.
ДЭМБ-ын зөвлөснөөр нийтийн дархлаабуюухүн амын дархлаа бий болгохын тулд шинэ коронавирусын халдварын эсрэг дархлаажуулалтыг цар тахлын үзүүлэлтийг харгалзан өвдсөнөөс 6 сарын дараа (өмнө нь дархлаажуулсан хүмүүсийг оруулан) эсвэл өмнө нь хийсэн анхны дархлаажуулалтаас 6 сарын дараа хийнэ. Нийтийн дархлааны зорилтот шалгуурыгхангасны дараа жил болгон (12 сарын дараа) хийхтовлолындархлаажуулалтанд шилжих бодлого баримтлана. Гэхдээ энэ үед шаардлага хангасан вакцин байвал хүмүүс 6 сарын дараа дархлаажуулалт хийлгэх эрх эдэлнэ. Яаралтай дархлаажуулалтын горимд шилжих шийдвэрийг өвчлөлийнбайдлаас шалтгаалан эрх бүхий байгууллага (ЭМЯ) гаргана. Эсрэг биеийн (ЭБ) хэмжээнээс үл хамааран хугацаандаа дархлаажуулалт хийлгэх нь чухал ба энэ үед ЭБ-ийн шинжилгээ хийлгэх шаардлагагүй. Ямар хэмжээний эсрэг бие халдвараас хамгаалах эсэх нь одоо тодорхойгүй, судалгааны шатанд байна. Израйл манай улсын адил хүн амынхаа 60%-аас дээш хувийг Пфайзер Бионтек вакцинаар дархлаажуулсан амжилтанд хүрсэн боловч
Дельта омгоос хэрэглэж буй вакцин нь хамгаалахгүй байгаа
2-р тунгийн дараа дархлаа суларсан гэж үзжээ (2).
Нэг удаагийн Спутник Лайтыг хэрэглэснээр:
Нэг л удаа тарих тул вакцины аюулгүй байдлыг улам сайжруулах
Хэт дархлаажуулалт болох эрсдэлээс сэргийлэх
Дархлаажуулалт хийх өртөг, зардлыг олон дахин хямдруулах
Эрүүл мэндийн салбарын ачааллыгбагасгах чухал үр нөлөө үзүүлнэ.
Олон улсад янз бүрийн технологиор гарган авсан вакциныг хавсран хэрэглэх нь үр дүнтэй болохыг тогтоосон бөгөөд сармагчны аденовирус ашигласан Астразенека ба хүний аденовирусын 26 ба 5-р хэв шинжийг ашигласанСпутник-V вакциныг хослон хэрэглэх нь үр дүнтэй болохыг Азербайжан улсад хийсэн туршилтаар нотолсон байна. АЦХаХ-2 нь өөрөө ба түүний эсрэг зарим вакцинууд хэрэглэсэн хүмүүсийн цөөн хувьд нь цус өтгөрөлт үүсгэж байгааг тогтоосон боловч дэлхийн 70 гаруй оронд бүртгэж,хэрэглэж буйСпутник Лайт ба түүний эх вакцин болох Спутник-V-г хэрэглэхэд цус өтгөрүүлэх тохиолдол огт ажиглагдаагүй байна.Mонгол Улсын ЭМЯ Спутник Лайт вакциныг дархлааөдөөхбустер тунд хэрэглэх зөвшөөрлийг өгөөд байна. Иймд Спутник Лайтыг өвчний дэгдэлт гарсангазарт тархварзүйн заалтаар хэрэглэж богино хугацаанд өвчнийг хяналтанд авах, бусад вакцины дараа дархлаа өдөөх бустер тунд хэрэглэх боломж нээгдэж байна.
Ном зүй:
- Вакцин хэмээх ээлтэй үхэржин, П.Нямдаваа, 2009, хуудас-10.
- State of Israel Ministry of Health, Press-service Information on Corona Virus Vaccination
- Временные методические рекомендации “Порядох проведения вакцинации взрослого населения против COVID-19” (утв. министерством здравоохранения pcp 2 июля 2021)
Ж.Оюунбилэг
/Монголын Анагаах Ухааны Академын Гишүүн, Монголын Вирус Судлалын Нийгэмлэгийн дэд
тэргүүн, БШУ-ны доктор, дэд профессор/