Гадаад харилцааны сайд Б.Батцэцэгтэй ярилцлаа.
-Манай улс шаардлагатай вакцинжуулалтын 71 хувийн нийлүүлэлтийг татан авчихаад байгаа. Үлдсэн вакцинжуулалтыг хэрхэн татан авах ажлыг зохион байгуулж байна вэ. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?
-Дэлхий даяар вакцин худалдан авах өрсөлдөөн өрнөж байна. Өнгөрсөн жил Монгол Улсын Засгийн газар арван сарын хугацаанд дотооддоо коронавирусийн халдварыг тархаахгүй маш сайн барьж тогтоосны хүчинд вакцинтай золгосон. Өнгөрсөн жил өдийд энэ өвчлөл Монголд тархсан бол вакцингүй маш хүнд байдалтай байх байсан. Засгийн газар өнгөрсөн оны долдугаар сараас эхлээд вакциныг татан авах чиглэлээр идэвхтэй ажиллаж хоёр талт болон олон талт харилцаагаар бүхий л шугамаар вакциныг эх орондоо татан авчрах хэлэлцээрүүдийг хийж эхэлсэн.
Вакцин үйлдвэрлэж байгаа бүхий л улс оронтой хамтран ажилласан. Энэ хугацаанд хилийн чандад ажиллаж байгаа 45 дипломат төлөөлөгчийн газрын бүх дипломатууд маш идэвхтэй ажилласан гэдгийг онцолъё. Вакцинтай холбоотой асуудал нь бүх улс оронд сорилт болж,ямар нөхцөл байдал үүсэхийг таашгүй байсан. Монгол Улсын хувьд нэлээд хүчин чармайлт гаргаж ажиллаж зорьсон хугацаандаа вакцинаа оруулж ирсэн гэдгийг надтай уулзаж буй Элчин сайдууд хэлж байна. Түүнчлэн гадны сонин хэвлэлүүд Монголын вакцины дипломат бодлого амжилттай хэрэгжиж байгаа талаар онцолж байна. Монгол Улсын шинэ Засгийн газар долдугаар сарын 1-н гэхэд иргэдийнхээ 60 хувь буюу зорилтот бүлгээ 100 хувь насанд хүрсэн иргэдээ вакцинжуулна гэсэн зорилт тавьсан. Өнөөдрийн байдлаар 11 хоногийн өмнө явж байна. Өөрөөр хэлбэл, долдугаар сарын 1-нээс өмнө зорилгодоо хүрчихнэ. Өнөөдрийн байдлаар 3,603,740 доз вакцин авсан. ОХУ-ын спутник вакцин Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас зөвшөөрөл нь хүлээгдэж байгаа. Бусад бүх вакцин ДЭМБ-аар зөвшөөрөгдсөн. Нийт 16 удаагийн татан авалтаар эх орондоо вакцин авчраад байна.
-Ковакс хөтөлбөрийн хүрээнд манай улсад орж ирэх ёстой вакцинуудын хугацаа нь хойшлогдсон байна лээ. Яагаад вакцины татан авалт хойшлох болов?
-Энэтхэг улсад нөхцөл байдал ямар байгааг та бүхэн мэдэж байгаа. Вакцин үйлдвэрлэж байгаа улс орнуудын дотоодынх нь халдвар ихсэх, өөрсдийн иргэдээ вакцинд хамруулах шаардлага хэрэгцээ хурдацтай өсч байгаа. Үүнтэй холбоотойгоор вакцин үйлдвэрлэж байгаа улс орнуудын гадаадад экспортлох боломж бол багассан. Ковакс хөтөлбөрийн хүрээнд Энэтхэгийн “Serum” хүрээлэнд олон оронд түгээх ёстой вакцины ихэнх тунг үйлдвэрлэх ёстой байсан. Гэвч дотоодын нөхцөл байдлаас нь шалтгаалж тавдугаар сарыг дуустал хойшлуулахаа мэдэгдсэн. Үүнээс улбаалаад Ковакс хөтөлбөрийн хүрээнд ирэх вакцины хуваарь хойшилсон. Гэхдээ Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ БНХАУ-аас вакцин татан авах тал дээр маш идэвхтэй ажилласан. Олон орны Ерөнхий сайд нартай утсаар ярьсан, захидал бичсэн. Ерөнхийлөгч Х.Баттулга ОХУ-ын ерөнхийлөгчтэй вакцины асуудлаар тусгайлан ярьсан. Миний хувьд АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн даргатай утсаар ярилаа. Олон орны төр засгийн удирдлагуудтай түвшин түвшиндээ ярьсны үр дүнд БНХАУ дотооддоо нийлүүлж байгаа вакцинаасаа давуу байдал олгож вакциныг богино хугацаанд нийлүүлсэн. Одоо ч нийлүүлсээр байна. Үлдэж байгаа вакцин гэрээ хэлцлийн шатандаа явж байгаа. Одоо таван сая гаруй тун вакциныг татан авна. Бид вакцины нэлээд нөөцтэй болох шаардлагатай. Нөөцөлнө. Гурав, дөрөв дэх тун хийх нөхцөл байдал гарахыг үгүйсгэхгүй. Ковакс хөтөлбөрийн хүрээнд Астразенека 48 мянган тун, Астразенека, Пфайзер вакциныг нийлүүлээд нэг сая гаруй тунг он дуустал авахаар тохирсон. Зургадугаар сарын 1-нээс өмнө 100 мянган Пфайзер вакцин ирэхээр хуваариа тохирсон. Синофармын вакцин 800 мянган тунг авах дутуу байна. Энэ сардаа багтаад авчихна. Спутник вакцины 980 мянган тунг энэ ондоо багтаад авна гэж тохирсон. Спутник вакцины хувьд үйлдвэрлэлтийн хэмжээ нь харьцангуй бага. Дээрээс нь дотооддоо орон нутагт идэвхтэй вакцинжуулалт явагдаж байгаа учраас тодорхой хугацаагаар удааширсан. Пфайзер компанитай оны эхнээс
Вакцин үйлдвэрлэж байгаа бүхий л улс оронтой хамтран ажилласан. Энэ хугацаанд хилийн чандад ажиллаж байгаа 45 дипломат төлөөлөгчийн газрын бүх дипломатууд маш идэвхтэй ажилласан гэдгийг онцолъё. Вакцинтай холбоотой асуудал нь бүх улс оронд сорилт болж,ямар нөхцөл байдал үүсэхийг таашгүй байсан. Монгол Улсын хувьд нэлээд хүчин чармайлт гаргаж ажиллаж зорьсон хугацаандаа вакцинаа оруулж ирсэн гэдгийг надтай уулзаж буй Элчин сайдууд хэлж байна. Түүнчлэн гадны сонин хэвлэлүүд Монголын вакцины дипломат бодлого амжилттай хэрэгжиж байгаа талаар онцолж байна. Монгол Улсын шинэ Засгийн газар долдугаар сарын 1-н гэхэд иргэдийнхээ 60 хувь буюу зорилтот бүлгээ 100 хувь насанд хүрсэн иргэдээ вакцинжуулна гэсэн зорилт тавьсан. Өнөөдрийн байдлаар 11 хоногийн өмнө явж байна. Өөрөөр хэлбэл, долдугаар сарын 1-нээс өмнө зорилгодоо хүрчихнэ. Өнөөдрийн байдлаар 3,603,740 доз вакцин авсан. ОХУ-ын спутник вакцин Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас зөвшөөрөл нь хүлээгдэж байгаа. Бусад бүх вакцин ДЭМБ-аар зөвшөөрөгдсөн. Нийт 16 удаагийн татан авалтаар эх орондоо вакцин авчраад байна.
-Ковакс хөтөлбөрийн хүрээнд манай улсад орж ирэх ёстой вакцинуудын хугацаа нь хойшлогдсон байна лээ. Яагаад вакцины татан авалт хойшлох болов?
-Энэтхэг улсад нөхцөл байдал ямар байгааг та бүхэн мэдэж байгаа. Вакцин үйлдвэрлэж байгаа улс орнуудын дотоодынх нь халдвар ихсэх, өөрсдийн иргэдээ вакцинд хамруулах шаардлага хэрэгцээ хурдацтай өсч байгаа. Үүнтэй холбоотойгоор вакцин үйлдвэрлэж байгаа улс орнуудын гадаадад экспортлох боломж бол багассан. Ковакс хөтөлбөрийн хүрээнд Энэтхэгийн “Serum” хүрээлэнд олон оронд түгээх ёстой вакцины ихэнх тунг үйлдвэрлэх ёстой байсан. Гэвч дотоодын нөхцөл байдлаас нь шалтгаалж тавдугаар сарыг дуустал хойшлуулахаа мэдэгдсэн. Үүнээс улбаалаад Ковакс хөтөлбөрийн хүрээнд ирэх вакцины хуваарь хойшилсон. Гэхдээ Ерөнхий сайд Л.Оюун-Эрдэнэ БНХАУ-аас вакцин татан авах тал дээр маш идэвхтэй ажилласан. Олон орны Ерөнхий сайд нартай утсаар ярьсан, захидал бичсэн. Ерөнхийлөгч Х.Баттулга ОХУ-ын ерөнхийлөгчтэй вакцины асуудлаар тусгайлан ярьсан. Миний хувьд АНУ-ын төрийн нарийн бичгийн даргатай утсаар ярилаа. Олон орны төр засгийн удирдлагуудтай түвшин түвшиндээ ярьсны үр дүнд БНХАУ дотооддоо нийлүүлж байгаа вакцинаасаа давуу байдал олгож вакциныг богино хугацаанд нийлүүлсэн. Одоо ч нийлүүлсээр байна. Үлдэж байгаа вакцин гэрээ хэлцлийн шатандаа явж байгаа. Одоо таван сая гаруй тун вакциныг татан авна. Бид вакцины нэлээд нөөцтэй болох шаардлагатай. Нөөцөлнө. Гурав, дөрөв дэх тун хийх нөхцөл байдал гарахыг үгүйсгэхгүй. Ковакс хөтөлбөрийн хүрээнд Астразенека 48 мянган тун, Астразенека, Пфайзер вакциныг нийлүүлээд нэг сая гаруй тунг он дуустал авахаар тохирсон. Зургадугаар сарын 1-нээс өмнө 100 мянган Пфайзер вакцин ирэхээр хуваариа тохирсон. Синофармын вакцин 800 мянган тунг авах дутуу байна. Энэ сардаа багтаад авчихна. Спутник вакцины 980 мянган тунг энэ ондоо багтаад авна гэж тохирсон. Спутник вакцины хувьд үйлдвэрлэлтийн хэмжээ нь харьцангуй бага. Дээрээс нь дотооддоо орон нутагт идэвхтэй вакцинжуулалт явагдаж байгаа учраас тодорхой хугацаагаар удааширсан. Пфайзер компанитай оны эхнээс
идэвхтэй ажиллаж, гэрээнийхээ урьдчилсан нөхцөлүүдийг үндсэндээ тохирсон. Пфайзер компанитай зургадугаар сарын эхээр эхний 250 мянган тунг хүлээж авна. Гуравдугаар улиралд нэг сая нэг мянган тун, дөрөвдүгээр улиралд мөн адил нэг сая нэг мянган тунг Пфайзер компанитай арилжааны шугамаар 2.5 сая тун вакцин худалдаж авахаар тохироод гэрээ байгуулахаар ажиллаж байна.
-Ерөнхий сайд Пфайзер компаниас хүүхдүүдэд вакцин худалдан авна гэж мэдээлсэн. Хүүхдүүдэд хэзээ вакцин хийж эхлэх вэ. Дэлхий нийтэд судлагдсан вакцин байна уу?
-Одоогоор дэлхий дээр хүүхдэд вакцин хийсэн орон алга. Албан ёсоор бүртгэгдээгүй. АНУ, Канад улс хүүхдүүддээ вакцин хийхээ зарласан. Пфайзер компани хүүхдэд вакцин хийх туршилт 100 хувийн үр дүнтэй болсон гэж хэлж байгаа. Пфайзер компани хүүхдэд зориулсан вакцин үйлдвэрлээгүй. Энэ вакцин нь өөрөө хүүхдэд тохирох юм аа гэж байгаа юм. Эхний ээлжинд 12-18 насны хүүхдэд Пфайзер, модерна вакциныг хийхээр төлөвлөж байгаа. Модерна туршилтын шатандаа явж байгаа. Вакцин үйлдвэрлэж байгаа улс орны компани бүр хүүхдийн вакцин хийх гээд туршиж байна. Зарим нь байгаа вакцин дээрээ хөгжүүлэлт хийж байна. Зарим нь хүүхдийн вакцин үйлдвэрлэж байгаа улсууд байна. Удахгүй ОХУ, БНХАУ, Энэтхэг хүүхдийн вакцин гаргах байх. Куб улс хүүхдэд нэг тунгаар хамранд нь дусаадаг вакцин үйлдвэрлэж байгаа тухай мэдээлэл бидэнд ирүүлсэн. Вакцины үйлдвэрлэлт, хөгжүүлэлт маш богино хугацаанд явагдаж байна. Монгол Улс вакцинжуулалтаараа дэлхийд тэргүүлж байгаа улс орнуудтай зэрэгцээд вакцинжуулалтаа хийж байна. Бид хүүхдүүддээ вакцин хийх ажлыг эрчимтэй судалж байна.Засгийн газар болж өгвөл ирэх хичээлийн жил эхлэхээс өмнө хүүхдийн вакцин олон улсад зөвшөөрөгдөөд, ДЭМБ баталгаажуулчихвал хүүхдийн вакцин хийх бэлтгэл ажлаа хангаж байгаа гэсэн үг. Пфайзер компанитай хийсэн хэлцлийнхээ дагуу хичээлийн шинэ жил эхлэхээс өмнө вакцины тодорхой хэмжээний нөөц бүрдчихнэ. Тиймээс вакцинаа хүүхдүүддээ хийгээд эхлэхэд бүх зүйлээ бэлдчихсэн байна.
-Манай улсад вакцины татан авалт Ковакс хөтөлбөрийн хүрээнд, хандиваар, худалдан авалтаар гээд гурван чиглэлээр орж ирж байгаа. Худалдан авалтын санхүүжилт 100 хувь төлөгдөөд явж байгаа юу. Цаашид худалдан авах вакцины санхүүжилтийг хаанаас гаргах вэ?
-Монгол Улсын Засгийн газар вакцин худалдан авахад ямар ч саадгүйгээр төлбөр тооцоог хийж байна. Бид арилжааны шугамаар авч байгаа вакцинуудаа нэлээд эртнээс төлөвлөсөн. Иргэдээ вакцинжуулах санхүүжилтийг Сангийн яам маш хурдтай шийдэж,төлбөрийг 100 хувь төлсөн. Виросел вакцины 100 хувь дөрвөн сая тунгийн төлбөрийг төлсөн. Татан авалтууд хуваарийнаа дагуу ирж байгаа. Пфайзер компаниас татан авах вакцины төлбөрийг тохирч, Сангийн яам хөрөнгө мөнгийг шийдэж өгсөн.
-Вакцинуудын үнэ өртгийн талаар мэдээлэл өгөөч?
-Манай улсад БНХАУ-аас тодорхой хэмжээний хөнгөлөлт үзүүлсэн. Гэхдээ энэ гэрээнүүд нууцлалтай байдаг учраас тэр бүр вакцины өртгийг дэлгэрэнгүй мэдээлэх боломжгүй. Манай улсын худалдан авч байгаа вакцины хамгийн өндөр үнэтэй нь БНХАУ-д үйлдвэрлэж байгаа Синофармын Веросел вакцин. Өөрөө их өндөр өртөгтэй бүтээгдэж байгаа юм билээ.
-Вакцины тасалдал үүсэх үү?
-Вакцины тасалдал үүсэхгүй. Бидэнд Вироселл вакцины нөөц бий. Вакцинжуулалт тасралтгүй бүх аймгуудад зэрэг хийгдэж байна. Виросел вакцинд тасалдалт үүсэхгүй. Виросел вакцины 348 мянган тун өнөөдөр ирнэ. Энэхүү вакцины нэлээд нөөцтэй болж байгаа. Спутник вакцины татан авалтын нарийн хуваарийг ОХУ-тай ярьж тохирно.
-Хил нээх, вакцины гэрчилгээ олгох ажил ямар түвшинд явж байна вэ?
-Дэлхий даяар нийтээрээ хүлээн зөвшөөрсөн вакцины гэрчилгээ гэх зүйл одоогоор алга. Улс орнууд өөр өөрсдийн вакцины гэрчилгээний загвараа гаргаад харилцан ярьж эхэлж байна. Хэсэгчлээд буюу бүтэн хилээ хаасан 120 гаруй улс байна. Бид долдугаар сарын 1-н гэхэд хилээ нээж, гадны иргэд ирэх бололцоотой болгохын тулд одооноос яриа хэлцлээ эхэлж байна. Emongolia.mn дээр бид вакцины гэрчилгээний загвараа гаргачихсан. Нэн тэргүүнд хоёр тун буюу бүрэн тун вакцинд хамрагдсан байх ёстой гэх шаардлага бий. Энэхүү гэрчилгээг зөвшөөрүүлэх ажлыг улс орон бүртэй харилцан тохирно. Бид хилээ нээлээ гэхэд эхлээд хоёр хөрш, шууд нислэгтэй орнуудтайгаа харилцан вакцины гэрчилгээг тохирох ажлыг хийж байна. Тавдугаар сарын 20-ноос эхлээд бусад улс орнуудтайгаа тохирно. Бусад улс ч цахимаар энэ асуудлаа шийдэж байгаа.Дэлхий даяар бүрэн тунд хамрагдсан иргэдийг харилцан зорчихыг зөвшөөрөх дүр зураг харагдаж байна. Вакцин хийлгэх эсэх нь хүний эрх ч гэлээ ихэнх улс орон вакцинтай иргэдийг улс орондоо нэвтрүүлэх бодлого барихаар байна. Тиймээс иргэд маань вакциндаа бүрэн хамрагдах хэрэгтэй. Вакцины гэрчилгээгээ бид англи, монгол хэл дээр хийсэн. Цаашид НҮБ-ын зургаан хэл дээр вакцины гэрчилгээгээ хийнэ.
-Сошиалаар шуугиад байгаа зүйлийн талаар асуухад таны компани ахмадуудад олгох нэг сая төгрөгийн ваучерийг 30-60 саяд хэвлэх боломжтой байхад 592 саяар хэвлэсэн байна гэх мэдээлэл явж байна. Энэ үнэн үү?
-Тэр мэдээллийн талаар би хараагүй байна. Энэ талаар компани нь мэдэгдэл хийх байх. Би таван жил тухайн компанийн үйл ажиллагаанд огт оролцоогүй. Зах зээлийнхээ зарчмаар ажлаа хийгээд явсан болов уу. Үүнийг зориуд улстөржүүлж,гүтгэж байна гэж үзэж байна.