БНОУХ-ын Монгол дахь Суурин төлөөлөгч Крэйг Кастаньятай ярилцлаа.
-Танай байгууллагаас залуучуудын санал бодлын судалгааг явуулж, дүнг нь гаргажээ. Энэ судалгааг авах гол шалтгаан юу байв. Энэ талаар ярилцлагаа эхэлье?
-Бүгд найрамдахчуудын олон улсын хүрээлэн (БНОУХ) болон Хараат бус судалгааны хүрээлэнтэй хамтран хийсэн үндэсний хэмжээний олон нийтийн санал бодлын судалгааны үр дүнг хуваалцаж байна. Судалгааг энэ оны тавдугаар сарын 14-нөөс зургадугаар сарын 15-ны хооронд хийсэн. Энэхүү судалгаанд Монгол Улсын 18-40 насны 2,494 залуучууд оролцлоо. Яагаад залуучуудын санал бодлын судалгааг хийх болсон гэхээр бидний хэрэгжүүлж байгаа хөтөлбөртэй холбоотой юм. Энэ хөтөлбөр маань АНУ-ын ардчиллын төлөөх үндэсний сангийн санхүүжилтээр монгол залуучуудыг ардчиллын хамгаалагч болж ажиллахад нь туслалцаа үзүүлэх хөтөлбөр гэж ойлгож болно. Энэхүү хөтөлбөрийн хүрээнд нэн тэргүүнд үнэн бодит тоон үзүүлэлтүүд дата хэрэгтэй болсон. Жишээ нь, залуучууд янз бүрийн институтын талаар ямар ойлголттой байна, ардчиллын үнэт зүйлсийг юу гэж ойлгож байна зэрэг асуудлыг мэдэхийн тулд судалгааг хийсэн. Бидний ойлголтоор энэ судалгаа нь Монголын залуучуудыг оролцуулсан улс орон даяар хийсэн эхний судалгаа байх. Түүнчлэн ардчиллын талаарх залуучуудын үзэл бодлыг танадах зорилготой.
-Нийт хэдэн чиглэлээр судалгаагаа явуулсан бэ?
-Судалгаанд оролцогчдын хувьд 18-40 насны монгол залуучууд оролцсон гэж дээр дурдсан. Яагаад 40 хүртэлх насных гэхээр өргөн хүрээнд залуу гэдэг ойлголтыг харсан юм. Судалгаанд хамрагдсан хүнээс аль болох 30 минутад багтааж судалгааны асуултуудаа ярилцлага хэлбэрээр авах ёстой байсан. Найман сэдэв бүхий асуултыг асууж, хариулт авсан. Судалгааны дүнгээс харахад нэн тэргүүнд монгол залуучууд ардчиллыг маш их дэмжиж байгаа нь илт харагдаж байлаа. Монгол Улсад хамгийн тохирох засаглал бол ардчилал гэдэг дээр санал нэгдсэн дүр зураг энэ судалгаанаас гарсан. Хоёрдугаарт, оролцсон залуучуудын дийлэнх нь буюу 94 хувь нь улс төрд бүх хүн амын оролцуулах ёстой нь чухал шүү гэдгийг илтгэсэн байна. Залуучууд, эмэгтэйчүүд, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийг ч улс төрд оролцуулах нь чухал гэж 94 хувь нь дэмжсэн байгааг онцлох нь зүйтэй болов уу.
-Судалгаанд оролцсон залуучууд ямар асуудал дээр сонирхол татахуйц хариултуудыг өгсөн бол?
-Бидний сонирхолтой гэж үзэхээр нэг ололт юу байсан гэхээр судалгаанд оролцсон залуучуудын ихэнх нь буюу 50-иас дээш хувь нь улс орныг зөв чиглэл рүү явж байна гэж дүгнэжээ. Тэгсэн атлаа залуучуудыг ямар ирээдүй хүлээж байна гэдэг асуултад илүү сөрөг үзүүлэлтээр дүгнэсэн байгаа нь сонирхол татахуйц байна. Ихэнх нь улс орон зөв чиглэлд явж байгаа ч гэсэн тодорхой хэмжээгээр санаа зовниж байгаа зовнил түгээмэл байгааг харуулж байна л даа. Ардчилал Монгол Улсад нэн тохирох хамгийн сайн засаглалын хувилбар мөн үү гэдэгт дийлэнх нь буюу 76 хувь нь тийм гэж хариулсан байна. Бид ардчилсан нийгэмд амьдарч байгаагаа хүлээн зөвшөөрч байна. Гэвч 56 хувь нь сайжруулах хэрэгтэй ардчилал буюу бүрэн дүүрэн ардчилсан засаглалын нийгэмтэй биш юм аа гэх ойлголтыг өгсөн байна. Та айдас хүйдэсгүйгээр өөрийнхөө үзэл бодлыг илэрхийлдэг үү гэдэг асуултад 50 хувь нь тодорхой хэмжээгээр санал бодлоо чөлөөтэй илэрхийлэхээс санаа зовдог гэж байгаа юм. Энэ хариулт бидний хувьд сонин дүр зураг харагдсан. Миний хувьд ойролцоогоор 75 хувь нь ч юм уу ямар нэгэн зүйлээс санаа зоволгүйгээр санаагаа илэрхийлдэг гэж хэлэх байх гэж харж байлаа. Гэвч тал хувь нь санал бодлоо их эмээж айдаг, тодорхой хэмжээнд эмээж айдаг гэх хоёр хариултыг хэлсэн байгаа юм.
-Залуучууд тулгамдаж буй асуудлаар юуг нэрлэсэн байна вэ?
-Нас, хүйс, бүс нутаг хамааралгүйгээр тулгамдаж буй асуудлын нэгдүгээрт ажилгүйдэл гэж хариулсан. Нийслэл, хөдөө орон нутаг, түүнчлэн нас харгалзахгүй хариулсан. Дараа нь авлига, ядуурал, боловсролын асуудлыг тулгамдаж буй асуудал мөн гэж үзсэн байна.
-Судалгаанд төрийн дээд эрх барих байгууллагууддаа сэтгэл ханамжтай байдаг эсэх талаар асуултууд харагдлаа. Улс төрийн үйл ажиллагаанд ямар хариултууд ихэвчлэн өгсөн байх юм?
-Залуучуудын 60 хувь нь улс төрийн намуудын талаар сөрөг, маш сөрөг үзэл бодолтой байна. УИХ-ын хувьд тэдний 56 хувь нь сөрөг үзүүлэлттэй гэсэн хариулт өгсөн байна. Энэ нь нэлээд доогуур үнэлэлт гэсэн үг. Шүүхийн байгууллагууд дээр залуучуудын санал бодол сөрөг, итгэдэггүй гэсэн хариулт өгчээ. Харин Засгийн газар болон Ерөнхийлөгчийн тамгын газарт итгэх итгэл нь эерэг хариултыг авсан байгаа юм. Илүү эерэг үзүүлэлттэй явж байгаа байгууллагууд гэхээр орон нутгийн засаг захиргааныхан байна. Энэ бүгдээс дүгнэлт хийхэд залуучуудын хувьд үндэсний хэмжээн дэх Засгийн газарт арай сөрөг үзэл бодолтой байсан бол орон нутгийн түвшинд арай илүү эерэг болоод явчихаж байгаа юм.
Иргэний нийгмийн байгууллага, хэвлэл мэдээлэл дээр илүү нааштай эерэг хандлага ажиглагдаж байгаа юм. Боловсрол, эрүүл мэндийн үйлчилгээг үзүүлэхдээ эерэг дүр зурагтай. Шинээр ажлын байр нэмэгдүүлэхэд нэлээд сөрөг үзүүлэлттэй явж байна. Хамгийн муу үзүүлэлт гэвэл авлигын эсрэг тэмцэж байгаа байдал нь маш хангалтгүй гэсэн хариулт өгсөн байна.
-Хятад, ОХУ-ны талаарх үзэл бодлыг нь асуусан байна. Залуучуудын хувьд хоёр хөршийнхөө талаар ямархуу байр суурь илэрхийж байна вэ?
-Энэ датаг харахад Оросын хувьд илүү эерэг хандлагатай байна. Гэхдээ хоёр орныг хооронд нь харьцуулж үзвэл Орос эерэг үнэлгээ авч байгаа хэдий ч Хятад улсын хувьд нийт оролцогчдын талаас илүү хувь нь тодорхой хэмжээгээр эерэг хандлагатай байгаа нь харагдаж байгаа юм.
-Залуучууд бодит мэдээллийг яг хаанаас авч байна вэ. Бодит эх сурвалжаас нь мэдээлэл авч чадаж байгаа эсэхэд ямар хариулт өгсөн байгаа бол?
-Энэ хөтөлбөрийн нэг зорилго маань Монгол Улсад нээлттэй болон эрх чөлөөтэй мэдээллийн орчныг хамгаалах юм. Тиймээс хэвлэл мэдээлэлтэй холбоотой хэд хэдэн асуултыг судалгаандаа оруулсан. Яг хаанаас мэдээллээ авч байна гэдэг асуултад залуучуудын ихэнх нь телевиз гэж хариулсан. Эхний гурван үзүүлэлтэд телевиз, онлайн эх сурвалжуудыг дурдсан байна. Залуучуудын хувьд түгээмэл эх сурвалж нь эдгээр зүйлс байна. Гэхдээ залуучуудын 21 хувь хэвлэмэл мэдээллээс мэдээлэл авч байна гэж хариулсан. Бусадтай харьцуулахад бага боловч тоо нь өндөр гэдгийг ойлгох хэрэгтэй.
Хуурамч мэдээ мэдээлэлтэй 91 хувь нь фэйсбүүк дээр таарч байгааг илэрхийлсэн байна. Харин хэвлэмэл мэдээллийн эх сурвалжуудаас нэгхэн хувь нь хуурамч мэдээлэл гэж байгаа юм. Залуучууд онлайн мэдээллээс илүү баттай эх сурвалжаа сонин сэтгүүл хэвлэмэл мэдээлэл гэж байгаа юм. Судалгаанд оролцсон залуучуудын ихэнх нь онлайн эх сурвалжаас мэдээллээ авдаг хэдий ч тэр нь хуурамч мэдээлэл ихтэй гэжээ.
Хэвлэмэл мэдээллийн эх сурвалжуудын цаана мэргэжлийн редакц багийнхан ажиллаж, чадвартай хүмүүс ажиллаж хяналт тавьж мэдээллээ хүргэдэг. Фэйсбүүк болон нийгмийн сүлжээнд хэн дуртай нь хэлэх боломжтой. Хэвлэмэл мэдээ сошиал мэдээг харьцуулахад хэцүү.
Залуучууд хуурамч мэдээлэл гэхээсээ илүү улс төрийн нөлөө хэвлэл мэдээлэлд эрсдэлтэй орчныг бий болгож байна гэж хэлж байгаа нь сонирхолтой үзүүлэлт байгаа юм. Хуурамч мэдээ мэдээллийн эрсдэлүүд нэлээд өндөр байгаа хэдий ч улс төрийн нөлөө гэдэг хуурамч мэдээллээс илүү том эрсдэл юм шүү нэг том үзүүлэлт байгаа юм. Улс төрийн нөлөө хэвлэмэл болон бусад хэвлэл мэдээллийн нэгжүүд рүү хамарч байна гэж үзжээ. Энэ судалгаанаас мэдээллийн орчинг эрх чөлөөтэй нээлттэй гэдэгт санал нэгдэж байна. Гэхдээ нээлттэй болон эрх чөлөөтэй орчныг хамгаалах ёстой шүү гэдэгт санал нэгдэж байна. Мэдээллийн орчин нээлттэй эрх чөлөөтэй гэж үзэж байгаа боловч тулгамдаад байгаа асуудал нь улс төрийн нөлөө, хуурамч мэдээ мэдээлэл. Энэ судалгааг бүрэн дүүрэн авч үзэхэд монголын залуучууд асуултад хариулж байгаа байдал нь тухайн сэдвүүдийнхээ хүрээнд нэлээд ахисан шатны ойлголттой ялангуяа ардчилал хэвлэл мэдээллийн талаарх ойлголт нь илүү сайшаалтай санагдаж байна аа.