“Нэг ангийнхан” буланд энэ удаа 2009 оны ардын хувьсгалын 88 жилийн ойн их баяр наадмаар тав давж улсын начин цол хүртсэн он жав бөхчүүдийг онцолж байна. Онцлохын учир нь энэ баяр наадмаар улсын цол хүртсэн бөхчүүд хожим нь бүгд цол чимгээ ахиулж, улсын наадмын түрүү үзүүр булаацалдаж байсан удаатай. Нэг жилийн наадмаар улсын начин цол хүртсэн бөхчүүд бүгд цол ахисан тохиолдол шинэ мянган гарсаар нэг бүртгэгдсэн нь энэ юм.
Увс аймгийн Баруунтуруун сумын харьяат улсын аварга Сүхбаатарын Мөнхбат 2009 оны хавар бүх цэргийн наадамд түрүүлсэн ирэн дээрээ улсын наадамд зодоглож начин цол хүртсэн түүхтэй. Тэрбээр улсын наадмын гурвын даваанд Баянхонгор аймгийн харьяат аймгийн арслан Даш-Очирын Энхбаттай тунаж халз хутгаад суулгасан барилдааныг бөх сонирхогчид санаж байгаа байх. Тухайн үед хэн хэн нь л соёолон адуу шиг тийм цог золбоотой, зоригтой барилддаг байсан үе л дээ. Газрын хөрсөнд гал ноцтол ширүүн барилдсан залуу арслангуудын тулаанд шийдсэн мэхээ урьтаж даалгасан Мөнхбат нь дээр нь тусч Ламын гэгээний нутгийнхны найдвар тээж наадмын дэвжээнд гарсан Энхбат арслан харууслын нулимстай наадмаа өндөрлүүлж байсан удаатай. Тэр жилийн наадмын нэг чимэг нь залуу арслангуудын барилдаан байсан талаар хожим бөх сонирхогчид хэлдэг. Оноолтын даваанд боссон цэргийн арслан С.Мөнхбат улсын харцага Ганзоригийн Ганхуягтай нугарч барилдахдаа ганцхан тахимдаад суулгаж байв. С.Мөнхбат улсын цолны босгонд хоёр дахь удаагаа тулж ирсэн нь энэ байсан юм. Улсын заан Ч.Батзориг тэр наадмаар иртэй сайн барилдсан ирээдүйн аварга С.Мөнхбатыг таньж амлан авч их амжилтын аяны дөрөөг нь чангалж байсан түүхтэй. Их баяр наадмын зургаагийн даваанд улсын харцага Л.Пүрэвжав С.Мөнхбатыг амлаж барилдсан. Барилдааны явцад Мөнхбат хагалж өшиглөөд Пүрэвжав харцагыг өвдөглүүлсэн байдаг ч хөлийн цэц, засуулуудын шийдвэрээр дахин барилдсан. Пүрэвжав харцага шахаж татаад тэр жилийн наадмаар цолоо баталж байв. Хэрэв тэр үед өнөөдрийнх шиг бөхийн барилдааны шүүлтэд камер ашиглаж үнэн зөвөөр шүүсэн бол Мөнхбат цаашаа яаж ч барилдах боломжтой байсныг бөхийн хүрээнийхэн хэлдэг.
С.Мөнхбат дараа жил нь буюу 2010 оны наадмаар улсын аварга Г.Эрхэмбаяраар тав, улсын гарьд М.Баяржавхлангаар зургаа давж цол ахиж байсан. Харин 2011 онд ардын хувьсгалын 90 жилийн ойн их баяр наадмаар мянган бөхийн манлай болж улсын аварга цол хүртэж байсан билээ.
Монгол бөхийн өнөө цагийн тод өнгө улсын арслан Цэдэвийн Содномдорж 2009 оны наадмаар улсын цолны өндөр босгоор алхаж байсан. Бавуудоржийн Баянмөнх начингаар гурав давсан Содномдорж оноолтын даваанд элдэвтэй харцага Түмэннасангийн Амартүвшинг орхиж начны даваанд босох эрхтэй болсон байдаг. Бороотой наадмын хариуцлагатай даваанд Цэдэвийн Содномдоржийг зориглоод амлачих аатай хүчтэн байсангүй. Давааны төгсгөлд тунаж Түвдэндоржийн Өсөх-Ирээдүйтэй тунаж барилдахаар үлдсэнийг тайлбарлагч зарлахад түмний уухай цэнгэлдэх даяар цуурайтаж байв. Заал танхимын барилдаануудад алгасалгүй шөвгөрдөг, туршлагатай болчихсон байсан Өсөх-Ирээдүй харцагын аманд аймгийн цолтой залуу багтсан бололтой, тэрбээр барилдааны эхнээс л шийдэмгий өрсөн. Сугадаж дайраад л, барьцгүй өшиглөөд л. Харин том бөхчүүдтэй тогтож барилдаад сурчихсан, заримынх нь арга эвийг олчихсон байсан Содномдорж урьтаж ер хөдлөхгүй, зугтаагаад л байв. Хашир харцага Өсөх- Ирээдүй өрсөлдөгчийнхөө хий зайг нь анаж байгаад л хашиж мордов. Үүнийг нь мэдэрсэн Содномдорж таазаа эргүүлж сунгаж татаад дороо хийчихдэг бороотой наадмын ширүүн барилдааныг бөхийн хүрээнийхэн наадам дөхсөн энэ өдрүүдэд өөр хоорондоо өнөө хэр нь ярилцаж л байдаг.
Энэ цагийн шилдэг бөхчүүдийн нэг улсын гарьд Ө.Бат-Орших мөн л 2009 онд өөрийн галын багш улсын гарьд Б.Гантогтохоор тав давж улсын цолны шалгуур өндөртэй босгоор алхаж байсан. Улмаар дараагийн даваанд нь Ц.Содномдоржийг тахимдаж давснаар улсын харцага цол хүртэж байсан түүхтэй.
Энэ хоёр хүчтэн хожим 2017 онд ардын хувьсгалын 96 жилийн ойн их байр наадмын түрүү бөх булаацалдаж Ц.Содномдорж нь даагаа нэхэж улсын арслан цол, Ө.Бат-Орших үзүүр улааж улсын гарьд цол хүртсэн юм. Тэд улсын наадмын их шөвгийн даваанд улсын заан Н.Жаргалбаяр, Н.Түвшинбаяр нарын шилдгүүдийг өвдөг шороодуулсан билээ. Улсын арслан Ц.Содномдорж, улсын гарьд Ө.Бат-Орших нар цаашид ч наадмын дэвжээнд олон удаа таарч барилдах боломжтой.
Мөн 2009 оны наадмаар Ховд аймгийн Чандмань сумын харьяат улсын харцага Нямаагийн Батзаяа нутгийн ах улсын заан Ц.Мягмарсүрэнгээр тав давж улсын начин цол хүртэж байсан юм. Хожим энэ бөх 2015 оны улсын наадмаар дархан аварга Г.Өсөхбаяраар тав, улсын аварга Н.Батсууриар зургаа даван шуугиулж хуртай наадмаас харцага цол хүртэж байсан билээ.
Булган аймгийн Могод сумын харьяат улсын өсөх идэр өрнөн дэлгэрэх начин Эрдэнэбилэгийн Энхбат энэ наадмаар улсын гарьд И.Доржсамбуугаар тав давж улсын начин цол хүртсэн. Тэрбээр улсын наадамд дөрвөн удаа тав давж цолоо баталснаар бүх цаг үеийн начин цолтнуудаа амжилтын эрэмбээр тэргүүлдэг юм. Энхбат начин хамгийн сүүлд 2019 оны улсын наадмаар улсын начин Баатарын Амарзаяагаар тав давж шөвгөрсөн билээ.
ОНЖАВУУД ХООРОНДОО УЛСЫН НААДМЫН ДЭВЖЭЭНД ХЭРХЭН БАРИЛДАЖ БАЙСАНБЭ?
Улсын аварга Сүхбаатарын Мөнхбат 2013 оны улсын наадмын тавын даваанд онжав улсын харцага Н.Батзаяаг амлан барилдаж өвдөг шороодуулж байсан юм. 2012 оны улсын наадмын тавын даваанд Ц.Содномдорж, Ө.Бат-Орших нар тунан барилдаж Ө.Бат-Орших давж байсан аж. Энэ хоёр хүчтэн улсын наадам болон заал танхимын барилдаанд 17 удаа таарч барилдаж Ө.Бат-Орших есөн удаа давжээ.
Та бүхэнд онжав начингуудын хоорондын барилдааны харьцааг танилцуулъя.
Улсын аварга С.Мөнхбат 4:4 улсын арслан Ц.Содномдорж
Улсын аварга С.Мөнхбат 2:5 улсын гарьд Ө.Бат-Орших
Улсын арслан Ц.Содномдорж 8:9 улсын гарьд Ө.Бат-Орших
Улсын арслан Ц.Содномдорж 1:1 улсын харцага Н.Батзаяа
Улсын арслан Ц.Содномдорж 5:4 улсын өсөх идэр начин Э.Энхбат