Сэтгэл зүйч, сэтгэл судлаач Д.Мөнхцэцэгтэй ярилцлаа.
-Сэтгэл гутрал гэж яг юуг хэлээд байна вэ?
-Сэтгэл гутрал бол оюун ухаан, сэтгэл хөдлөл, бие махбодид сөргөөр нөлөөлдөг сэтгэцийн эмгэг юм. Биеийн хавдар гэдэгтэй адил сэтгэлийн хавдар. Эрт үед нь оношилж, эмчлэхгүй бол амь насанд аюултай өвчин.
-Таны хэлээд байгаа сэтгэлийн хавдрыг эрт үед оношлох чухал гэлээ. гэтэл тухайн хүн сэтгэл гутралд орсноо ч мэддэггүй. Тэгвэл аль эрт бидний анзаарахгүй, тоодоггүй жижиг зүйлээр илэрч эхэлдэг байх тийм үү?
-Сэтгэл гутралын дараах есөн шинж тэмдэг ямар нэг байдлаар их, бага хэмжээгээр илэрч байдаг. Нэгдүгээрт, өдөр бүр, өдрийн ихэнх үед цөхөрсөн, хоосон, найдваргүй байдал мэдрэх. Хоёрдугаарт өдөр бүр, өдрийн ихэнх хэсэгт амьдралын идэвхи сонирхолгүй болж, урьдын хийх дуртай, сонирхдог байсан зүйлсээ сонирхохоо болих. Гуравдугаарт, хоолны дэглэм барихгүй жин хаях эсвэл жин нэмэх. Дөрөвдүгээрт, өдөр бүр шахуу нойргүйдэх эсвэл хэт их унтах. Тавдугаарт, давчдах, эсвэл биеийн хөдөлгөөн удаашрах. Зургадугаарт, өдөр бүр шахуу ядарч, сульдсан, тамир тэнхээгүй болох. Долдугаарт, өдөр бүр сул дорой байдал мэдрэх, өөрт хамаагүй зүйлд өөрийгөө болон бусдыг буруутгах мэдрэмж үүсэх. Наймдугаарт, өдөр бүр бодох, төвлөрөх, шийдвэр гаргах чадваргүй болох. Есдүгээрт, үхлийн тухай байнга бодох, амиа хорлох тодорхой төлөвлөгөөтэй байх зэрэг шинж тэмдэг илэрдэг. Эдгээрээс дор хаяж таван шинж хоёр долоо хоногийн турш илэрч байвал сэтгэл гутралд орсон байна гэж үзнэ. Харамсалтай нь манайхан хангалттай шинж тэмдэг илрээд байхад анзаарахгүй, тоомжиргүй хандаж асуудлыг даамжруулдаг. Хэрэв шинж тэмдэг илэрсэн л бол зайлшгүй сэтгэл зүйчид хандах хэрэгтэй.
-Эмэгтэйчүүдэд тохиолддог хамгийн түгээмэл гутрал бол төрсний дараах сэтгэл гутрал гэдэг. Гэхдээ энэ төрлийн гутрал жирэмсний үеэс эхлэлтэй байдаг уу?
– Тийм, дааврын өөрчлөлтөөс болж жирэмсэн үеэс эхэлдэг. Жирэмсний сэтгэл гутрал төрсний дараах сэтгэл гутралд нөлөөлдөг. Гэтэл сэтгэл гутралын тухай мэдэхгүй хүмүүс дээрх есөн шинж илэрч байгаа ээжийг залхуу байна, арчаагүй байна, унхиагүй гэх зэргээр нэмж дарамталдаг. Ялангуяа сүүлийн үед ахмад настай хадмуудынхаа хатуу ширүүн дарамтнаас болж сэтгэл гутралд орсон эмэгтэйчүүд их ирдэг болсон. Хадам ээжүүд хүүгээ бэрээсээ харамлах, өмөөрөх, амьдралд нь оролцох, эсвэл төрөөд удаагүй, сэтгэл санааны хувьд таагүй, хямралтай байхад нь ойлгохгүй гэр орноо цэвэрлэсэнгүй, хүүд минь анхаарал хандуулсангүй гэх зэргээр дарамт их байдаг болж. Хэдий бидний амьдралд энгийн мэт дүр зураг боловч энэ байдал эмэгтэйчүүдийг сэтгэл гутрал руу түлхэж буй том шалтгаан болоод байна. Учир нь сэтгэл гутрал гэдэг нэг төрлийн өвчин гэсэн шүү дээ. Бид өвчтэй хэвтэж байгаа хүнийг бос “гэрээ цэвэрлэ, ажлаа хий” гээд байдаггүй биз дээ. Үүний оронд харин ч санаа тавьж, анхаарал халамжлах хэрэгтэй.
-Жирэмсний дараах сэтгэл гутралд өөр юу нөлөөлдөг вэ?
-Сэтгэл гутралд орчин хамгийн их нөлөөлдөг. Бие сэтгэлийн хүчирхийлэл амсч буй хүмүүс сэтгэл санааны хувьд гутралд хамгийн ихээр өртдөг. Нөхөртөө, хэн нэгэнд зодуулах, элдвээр хэлүүлэх зэрэг нь сэтгэл гутралд орох гол хүчин зүйл болдог. Хэрэв ээжүүд хүчирхийлэл дор амьдарч байгаа бол аль болох аюулгүй орчинд байх хэрэгтэй. Өөрийгөө бие сэтгэлийн хувьд аюулгүй байлгах нь хамгийн чухал. Харин биологийн талаасаа төрсний дараа эмэгтэйчүүдийн даавар болох эстроген болон прогестроны ялгаралт эрс багасдаг. Ингэснээр Серитонин буурдаг. Энэ бол манайхны хэлдгээр аз жаргалын гормон ялгаруулагч тэнцвэрээ алддаг учир хүн сэтгэл санаагаар амархан унаж, айдасд амархан автах, мартах, нойргүйтэх зэрэг шинж тэмдгүүд илэрдэг.
– Жирэмсний сэтгэл гутралаас ангид байх энгийн арга зам юу байна?
-Сэтгэл гутралаас урьдчилан сэргийлэх эхний алхам бол өөрт сэтгэл гутралын шалгуур шинж илэрч буйг мэдэх. Улмаар энэ нь өвчин гэдгийг хүлээн зөвшөөрөх. Түүнчлэн мэргэжлийн тусламж үйлчилгээ буюу сэтгэл зүйн зөвлөгөө авч эхлэх. Хэрэв хүндэрсэн бол зөвлөгөөг эмтэй хослуулах нь үр дүнтэй. Хөнгөн үедээ бол ээжүүдэд бүх төрлийн тусламж хэрэгтэй. Хангалттай нойр авах боломж олгох, агаар салхинд гаргах, йог, бассейнд явах, найзуудтайгаа уулзах зэрэг нь сэтгэл санааны хувьд дэмжлэг болж ганцаардал, сэтгэл гутралаас хол байлгахад тусалдаг.
-Гэр бүлийн хүчирхийлэл дунд байдаг эмэгтэйчүүдийн хувьд өөрийгөө чөлөөлнө, тайван байлгана гэдэг амаргүй. энэ тохиолдолд эмэгтэйчүүд яах ёстой вэ?
-Гэр бүлийн хүчирхийлэлд байдаг, нөхөр нь үргэлж зодож дарамталдаг эмэгтэйчүүд хүлцэнгүй болж, хүчирхийллээс салж чадахгүй, хувь тавилан мэтээр өөртөө итгүүлж чимээгүй явах нь их. Гэвч ингэснээр байдал хэзээ ч сайхнаар эргэхгүй шүү дээ. Харин ч хэзээ нэгэн цагт амиа алдах эрсдэлд дөхсөөр байдаг. Тиймээс хүчирхийлэгчтэй тэмцэх хэрэгтэй. Эцэг, эхдээ хэлэх, наад зах нь дотны найз нөхдөдөө зовлонгоо хуваалцаж сэтгэлээ онгойлгох нь чухал. Сэтгэл дотроо хамаг зовлонгоо гадагшлуулахгүй, миний л зовлон гэж хадгалсаар сэтгэл гутралд орж, улмаар өөртөө итгэх итгэлээ алдаж амьдрах хүсэлгүй болж хүндрэх тохиолдол их ажиглагддаг. Энэ бол буруу. Хүн сэтгэлийн амьтан учраас сэтгэлээ нээж, өөрийгөө чөлөөлж байж дараагийн шийдвэрийг гаргах итгэл төрнө шүү дээ.
-Коронавирусийн цар тахалтай холбоотойгоор гэртээ байгаа ээжүүдийн хямрал илүү болж буй шинж ажиглагдаж байна уу?
-Сэтгэл зүйн зөвлөгөө авах иргэдийн тоо эрс нэмэгдсэн. Эрэгтэй, эмэгтэй гэлтгүй. Яг үнэндээ би ачааллаа дийлэхгүй л байна. Өчигдөрхөн гэхэд 25 настай нэг хүн амиа хорлох тухай бодох болсон талаараа ярьж зөвлөгөө авсан. Ер нь хөл хорио тогтоосноос үүдэн зарим эмэгтэйчүүд ч гэлтгүй хүмүүс ажилгүй, орлогогүй болж дээр нь гэрээс гарахгүй байх нь улам сэтгэл гутралд орсон хүнийг хязгаарлачихаж байгаа юм. Дэлхий нийтэд сэтгэл зүйчид энэ айдастай үед сэтгэл гутралд орсон хүмүүсийг улам л түгшүүрт оруулж сэтгэл санаагаар унагаж байна гэж үзэх болсон.
-Сүүлийн үед гэр бүлийн хүчирхийллийн талаар сэтгэл эмзэглүүлэм хэргүүд гарах боллоо. хамгийн сүүлд гуравхан сартай охиноо тэврээд нэгэн ээж хорвоог орхилоо. тохиолдол сэтгэл зүйн гүн дарамт, хямралд орсон байх магадлалтай юу?
-Ямар ч эрүүл хүн амиа хорлох, тэр дундаа үр хүүхдээ хөнөөх тухай бодохгүй. Тэгэхээр гэр бүлийн бие сэтгэлийн хүчирхийлэл дор байсан л гэсэн үг.
-Та энэ сард гэхэд сэтгэл гутралын чиглэлээр нэлээд олон сургалт зохион байгуулах гэж байгаа юм байна. энэ талаараа сонирхуулахгүй юу?
-Тийм ээ. Энэ сарын 11-нд эмэгтэйчүүдэд зориулж жирэмсний сэтгэл гутрал гэсэн сэдвээр сургалт явуулах бол 12-нд нь сэтгэл гутрал 25 – 35 насныханд, 13- нд сэтгэл гутрал ба нойргүйдэл 15 – 25 насныханд, энэ сарын 18-нд донтолт зөвхөн ээжүүд болон эмэгтэйчүүдэд, 19-нд донтолт зөвхөн эрчүүд болон аавуудад зэрэг энэ сар дуустал хийх сургалтуудын хуваарь гарсан байгаа.