– МАНАН-ИЙН ГАР ХӨЛ БОЛСОН ГЭМТ ХЭРЭГТНҮҮД ӨӨР ЭЗЭН ХАЙГААД ГҮЙЖ БАЙГАА-
Гэрэл зургийг Ц.МЯГМАРСҮРЭН
МАХН-ын дэд дарга Ц.Оюунбаатартай ярилцлаа.
-Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулахаар ярьж буй. Эрх баригчдын зүгээс Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтөд улс төрийн намуудын оролцоо сайн байгаа гэдгийг хэлж байгаа. Үнэхээр та бүхэн өөрсдийн санаа бодлоо тусгаж чадаж байна уу?
-Юун түрүүнд нэг зүйлийг онцолъё. эрх баригчид улс төрийн нөхцөл байдал тун сайхан байгаа мэтээр тайлбарлаж байна. үнэн хэрэг дээрээ Монголын нийгэм бүхэлдээ хагарчихсан, улс төрийн намуудаас болоод нийгэмд томоохон зөрчил бий болчихсон, эдийн засгийн хувьд хүнд байдалтай байна. Бараа бүтээгдэхүүний үнэ, валютын ханш эрс өсчихсөн. Гадаад өр 30 тэрбум ам.долларт хүрсэн нь Манжийн үед ч байгаагүй том дүн. Асар их баялагтай, гуравхан сая хүнтэй, 70 сая малтай улс яагаад ийм байдалд орчихов. Цаашдаа бид энэ замаар явж болохгүй. Хэн нэгэн улстөрч, аль нэг улс төрийн хүчин дангаараа энэ өөрчлөлтийг хийж чадахгүй. Учир нь тэд бүгд нам дамжсан олигарх, бизнес бүлэглэл, мафийн зохион байгуулалтад орчихсон. төр засгийн бүх эрх мэдлийг тэд авчихсан байна. тэр дунд нь хууль хяналтын байгууллага ч багтана. ингээд уул уурхайн 400 гаруй орд, ждү-г энэ олигархууд авчихсан. тэд бол 30 хүнд хамаарах 200 орчим гэр бүл юм аа. энэ баялаг бол Монголын гурван сая хүний өмч. үндсэн хуульд баялаг бол ард түмний мэдлийнх гэж заасан байдаг ч өнөөдөр ийм л байдалтай байна. Үндсэн хуулийн энэ заалт тунхаг төдий л байна. Дээрээс нь төрд гарсан хүмүүс нь бүгд наймаачид. Тэд ядарсан ард түмэндээ 20, 40 мянган төгрөг өгч саналыг худалдаж авч гарч ирсэн. Сонгох, сонгогдох эрхийг зөрчиж гарч ирсэн хүмүүс юм. Энэ бүхнийг өөрчлөхийн тулд үндсэн хуульд цогц өөрчлөлт хийх нь зөв. Гэхдээ Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг эрх баригч нам дангаараа хийж таарахгүй. Улс төрийн нам, иргэний нийгмийн байгууллага, ард түмнийхээ оролцоотойгоор хийх ёстой. Энэ бол Монголын эрх ашиг. Хэрэв ийм байдлаар бид үндсэн хуулиа өөрчилж чадвал улс эх орон маш хурдтай хөгжинө. Энэ асуудал дээр өргөн хүрээнд хамтран ажиллах талаар бид эрэл хайгуул хийж байна. Улс төрийн намууд том, жижиг гэлтгүйгээр уулзаж ярилцсаар байгаа. Хамгийн сүүлд Ерөнхий сайд, МАН-ын дарга У.Хүрэлсүх улс төрийн намуудыг хүлээж авч уулзан, сайн хэлэлцүүлэг явуулсан.
-Хэлэлцүүлгийн дүнд ямар санал шийдэлд хүрэв?
-Ерөнхий сайдын зүгээс маш чухал хоёр асуудлыг дэвшүүлж тавьсан. Нэгдүгээрт, УИХ-ыг хууль тогтоох байнгын ажиллагаатай парламенттай болгох. Мөн түүндээ хяналт тавих ард түмний төлөөлөл бүхий байнгын бус ажиллагаатай парламенттай болох тухай ярьсан. Ерөнхий сайдын зүгээс “Би хоёр шатны парламентыг тууштай дэмждэг” гэдгээ ч энэ үеэр илэрхийлсэн. Энэ бол бодит байдалдаа дүгнэлт хийсэн маш том бодлого гэж бид хүлээж авч байгаа. Энэ өөрчлөлтийг МАН, Ерөнхий сайд хийж чадвал үнэхээр Үндсэн хуулийн өөрчлөлт болж чадна. Хоёрдугаарт, Үндсэн хуулийн нэмэлт, өөрчлөлтийг улс төрийн намуудын оролцоотойгоор хийх болно гэдгийг Ерөнхий сайд хэлсэн. МАН-аас өөр хэн ч ингэж дуугараагүй. Д.Лүндээжанцангийн хэлээд буй хэдэн өөрчлөлт Монголын нийгэмд ямар ч өөрчлөлт авчрахгүй. МАН-ын амьдрах хугацааг уртасгах гэсэн өнгө заслын өөрчлөлтүүдийг бид дэмжихгүй. Үүнийг улс төрийн намууд бүх талаараа эсэргүүцнэ. Ардчилсан намын дарга С.Эрдэнэ ч гэсэн “Өдрийн сонин”-д “Нэг хүчин дангаараа Үндсэн хуулийг өөрчлөх ёс суртахууны эрхгүй” гэсэн байна лээ.
Ажлын хэсгээс нь хуулийн төслийг олон нийтээр хэлэлцүүлсэн гээд байгаа. Өөрсдийнхөө ажлыг танилцуулаад л дэмжүүлсэн байна лээ. Тэдгээр төлөөллүүдээс нь хоёр шатны парламенттай болго гэх саналыг ирүүлсэн ч “Ард нийтийн санал асуулга явуулахад хоёр шатны парламентыг дэмжээгүй” гэж протоколдоо бичсэн байгаа юм. Ямартаа ч бид Ерөнхий сайдын бодитой шинэчлэл хийе гэсэн байр суурийг нь дэмжиж байгаа. Түүхэнд үлдэх өөрчлөлтийг Ерөнхий сайдыг гардан хийгээсэй гэж бодож байна. Үүнд нь улс төрийн намууд хариуцлагатай хамтран ажиллахаар хүсэлтээ хүргүүлсэн. Мөн тун удахгүй УИХ-ын даргатай уулзах бодолтой байгаа.
-Эрдэнэтийн 49 хувийн асуудал орж ирэх үед та Шадар сайдаар ажиллаж байсан. Ер нь энэ асуудалд ямар байр суурьтай байдаг юм бэ?
-Эрдэнэтийн 49 хувийн асуудал бол Ч.Сайханбилэгээр удирдуулсан манай Засгийн газрын үед гэнэт орж ирсэн асуудал. Улсын нууцын хэмжээнд орж ирсэн. Энэ асуудлаар АТГ-аас мөрдөн байцаах үйл ажиллагаа явуулаад шалгаж байгаа. 49 хувийн асуудлыг шийдсэн гэж биднийг буруутгах хүмүүс ч байдаг. Ер нь бол 2016 оны зургадугаар сарын 13-нд болсон хурлын протоколыг олон нийтэд ил болгож нарийн авч үзэх ёстой. Тус хурал дээр Ерөнхий сайд танилцуулга хийхдээ “Энэ залуу Худалдаа хөгжлийн банкныхан. ОХУ-ын талаас Эрдэнэтийн 49 хувийг Монголдаа авчрах гэж байгаа хүмүүс. Энэ хүмүүс гэрээ хэлэлцээр хийхээр явах гэж байгаа” гэсэн. Эрдэнэтээ 100 хувь Монголын эзэмшлийнх болгох сэтгэл бүх хүнд л байгаа. Тиймээс хэн ч байсан нэн тэргүүнд дэмжиж таарна. Тэр үед би Засгийн газар дотор байсан цорын ганц хуульч, мөн ахмад нь байв. Тэр утгаараа би тус хуралдааны үеэр “Эрдэнэтийн 49 хувийг Монголд авчрах гэж байгаа нь сайн хэрэг. Бид 100 хувь эзэмших хэрэгтэй. Гэхдээ 49 хувийн асуудал бол Зөвлөлт холбоот улс болон Монгол Улс хоёрын хамтын гэрээгээр хийгдсэн. Тиймээс энэ асуудал УИХ-аар шийдэгдэх ёстой. Хууль зүйн талаасаа энэнээс өөр гарц байхгүй” гэдгийг маш тодорхой хэлсэн. Протокол дээр хар, цагаанаар бичээстэй бий. Ерөнхий сайд “Та бүхний үгийг хүлээж авлаа. Энэ хүмүүс эхлээд очиж гэрээгээ хийнэ. Дараа нь Засгийн газарт танилцуулаад, УИХ-руу оруулна” гэсэн. Ийм ойлголтыг бидэнд өгөөд алх цохьсон. Бид улс төрийн том намын хувьд “Монгол Улс Эрдэнэтийн 49 хувийг авахаас татгалзаж байна” гэсэн бичиг Гадаад харилцааны яамаар дамжаад явлаа гэх мэдээллийг хоёрхон хоногийн дараа авсан. Ингээд бид Ерөнхий сайдтай орж уулзсан. Барилга, хот байгуулалтын сайд байсан З.Баянсэлэнгэ “Эрдэнэтийн 49 хувийн материалтай танилцъя” гэхэд Ерөнхий сайд “Та бүхэнд үзүүлэх боломжгүй. Битгий үзүүл гэх үүрэг өгсөн” гэж хэлсэн. Улмаар бид хэвлэлийн бага хурал хийсэн. Эрдэнэтийн 49 хувийг олж ирэх гэж байгаа залуусын эсрэг бид мэдээлэл хийгээгүй. Харин Эрдэнэтийн 49 хувь бол Монголын ард түмний хөрөнгө байх ёстой тухай ярьсан. Үүний дараа юу болсон талаар би өнөөдөр анх удаа задлах гэж байна.
-Юу болсон гэж?
-МАХН-ын харьяалалтай Засгийн газрын гишүүдийн эсрэг дайн зарласан. МАХН-ын гурван сайдыг Засгийн газраас гаргах хуулийн төслийг Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг өргөн барьсан. Засгийн газрын хурал хийлгүйгээр шүү дээ. Харин энэ үед УИХ-ын дарга З.Энхболд хүлээн зөвшөөрөөгүй. Сонгууль болох гэж байхад Засгийн газраа бужигнуулах нь зохисгүй гэж үзсэн бололтой УИХ-ын чуулганыг завсарлуулсан юм. Зургадугаар сарын 23 хүртэл долоо хоног завсарлуулсан. Энэ бол маш шийдэмгий арга хэмжээ байсан. З.Энхболдыг Эрдэнэтийн 49 хувийн асуудлыг мэдэж байсан эсэх тухай маргадаг. Миний бодлоор түүнд мэдэгдээгүй байх үндэслэлтэй. Учир нь бид Засгийн газар хуралд орсон учраас л тэр материалтай танилцсан. Гэхдээ тэр материалд Монголын тал Эрдэнэтийн 49 хувийг авахаас татгалзаж байгаа тухай, худалдаж авах мөнгөгүйн тухай үг үсэг байгаагүй юм шүү.
Түүнчлэн Н.Энхбаяр даргыг сонгуульд нэр дэвших эрхийг хууль бусаар хассан. Хуульд байхгүй заалтыг үндэслэж нэр дэвших эрхийг нь хассан юм. Мөн долдугаар сарын 7-ны өдөр Засгийн газар гэнэт цуглаад “Биднийг шүүмжилсэн” гэдэг шалтгаанаар намайг Улсын баяр наадмын комиссын даргаас огцруулсан. Хуулиараа Шадар сайд Улсын баяр наадмын комиссын дарга хийх ёстой. Энэ мэт өшөө хонзон авсан явдлууд гарсан. Ер нь бол 49 хувийг Монголын талд авах асуудлыг Н.Энхбаяр дарга гаргаж тавьсан байдаг юм шүү. Харин түүнийх нь төлөө сонгогдох эрх мэдлийг нь хасч, хэлмэгдүүлэлт хийсэн.
-Тэгвэл Эрдэнэтийн 51 хувийн асуудалд юу хэлэх вэ?
Өнгөрсөн хугацаанд Монгол Улс МАНАН мафийн эрхшээлд байсан. Үүний нэг жишээ нь улсын үйлдвэрийн барьцаанд тавьж гадны банкнаас их хэмжээний зээл авсан явдал. Зээлсэн мөнгөө хуваагаад идчихсэн нь маргаангүй гэмт хэрэг. Дараа нь 60 тэрбум төгрөгөөр төрийн албыг үнэлсэн. Төрийн эрхийг хууль бусаар авсан нь Үндсэн хуулийн эсрэг хийсэн гэмт хэрэг. ЖДҮ-ийг хөгжүүлэх зориулттай татварыг мөнгийг УИХ-ын 60 гаруй гишүүд хуваагаад авчихсан. Энэ ч мөн адил гэмт хэрэг. Энэ хүмүүс дахин төрд гарах ёс суртахууны эрх байхгүй.
Өнөөдөр Эрдэнэтийн 49, 51 хувь хоорондоо барьцаж байна. Ийм байж болохгүй. Аль аль нь хоорондоо хуулийн хариуцлага хүлээх ёстой. Тэр тусмаа 51 хувийн өрийг татварын 40 сая ам.доллараар дарсан нь буруу. Нэгэнт төлсөн бол гэм буруутай этгээдээсээ гаргах ёстой. Энэ асуудлыг МАНАН-ийн гар хөл болсон хүмүүс шийдэхгүй, хадгалаад суугаа нь үнэн шүү дээ.
-Таныг Шадар сайдын алба хашиж байхдаа 150 гаруй сая төгрөг шамшигдуулж, улсад их хэмжээний хохирол учруулсан хэмээн шалгаж байгаа. Энэ асуудал хэрхэн шийдэгдсэн бэ?
-Хэвлэл мэдээллээр намайг Шадар сайд байхдаа “Тэмээн поло 2016” тэмцээнийг зохион байгуулах зардлыг шамшигдуулсан гэж их дайрч давшилсан л даа. Энэ асуудалд миний оролцоо нэгээхэн ч үгүй. “Тэмээн поло” холбооны залуус энэ ажлыг гардаж хийсэн. Тэд 2016 онд Тэмээн поло тэмцээнийг Өмнөговьд зохион байгуулсан. Тухайн үед төсвийн санхүүжилт байгаагүй учир бид банк, санхүүгийн байгууллагаас зээл авч байж тус тэмцээнийг хийсэн байдаг. Бүгд санхүүгийн баримт, пото зураг, видео бичлэгтэй. Энэ бүх материалаа Сангийн яамаар хянуулаад Эрүүл мэнд, спортын яаманд өгсөн. С.Ламбаа сайд үүнийг хянаад тушаалаа гаргаад шийдвэрлэсэн юм билээ. Бүх өр төлбөрөө барагдуулсан гэсэн.
150 сая төгрөг л юм. МАНАН мафи надтай дайн зарлаж, зохиомол хэрэг үүсгээд, түүнийгээ улс орон даяар зарласан л явдал юм. Хэрэг үүрүүлж чаддагүй юм аа гэхэд нэр төрийг нь ч болов гутаая гэсэн л арга. Би “Чаддаг юм бол намайг шийтгээрэй” гэж МАНАН мафийнхныг басамжилсан нь үнэн. Шударга бусын хонгилоор явуулах гэсэнд нь дургүйцэн ингэж басамжилсан юм. Анхан шатны шүүх буцаагаад мөрдөн байцаах шат руу л явуулсан байна лээ.
Шүүх хяналтын байгууллагын удирдлагуудыг өнөөдөр сольж байгаа нь зөв. Гэхдээ яг МАНАН-гийн гар хөл болсон гэмт хэрэгтнүүд байж л байгаа шүү дээ. Тэд өөр эзэн хайгаад гүйж байгаа. Шинэ Ерөнхийлөгч, Ерөнхий сайдын ивээлд орох гээд яаж гүйлдэж байгааг мэдэх хүмүүс нь мэднэ. Энэ мэт хууль хяналтын байгууллагыг завхруулсан хүмүүс бий. Сая шүүгч Л.Бямбаа ямар харамсалтайгаар хорвоог орхив. Тэр хүнд хийсэн гэмт хэрэг байхгүй. 48 цагийн турш ямар ч тогтоолгүйгээр хоол ундгүй хорьсон. Үүнээс үүдэн сэтгэл зүйн хүнд цочрол, стресст орсон. Тэрээр цусаараа гэрээслэл бичсэн байгаа юм. Энэ гэрээслэлийг ар гэрийнхэн нь одоог хүртэл авч чадаагүй. Хэрэг нь ч шийдэгдэхгүй л байна. Өнөөх мафи энэ хэргийг байлгаад л байна. Тиймээс шударга бусын хонгилыг бүхэлд нь өөрчлөх шаардлага байна.
-Хэнтийн 42 дугаар тойргийн нөхөн сонгууль болохоор тов гарсан. МАХН-аас хэн нэр дэвших вэ?
-МАХН Хэнтийн 42 дугаар тойргийн нөхөн сонгуульд авлига, ард түмний саналыг худалдаж авахаас ангид хийх ёстойг албан ёсоор шаардаж байгаа. Бид Монголын ард түмний хүсэн хүлээж байгаа тэр хүнийг нэр дэвшүүлнэ. Хэнтийчүүдийн санал, хүслийг харгалзан үзэх болно. Хамгийн гол нь сонгууль шударга, сайхан болох хэрэгтэй. Тэр дундаа эрх баригчид эрх мэдлээ урвуулан ашиглаж, мөнгө төгрөг тарааж бохир сонгууль хийхгүй байхыг хүсье. Энэ нь 2020 оны сонгуульд ач холбогдолтой үйлдэл шүү гэдгийг хэлэх байна.