УИХ-ын гишүүн О.Батнасантай ярилцлаа.
-Та Төрийн адуитын байгууллагын үйл ажиллагаатай танилцаж, санал, дүгнэлтээ гаргажээ. Ямар санал дүгнэлт гарсан бэ?
-Төсвийн байнгын хорооны нэгдүгээр тогтоолоор 2019, 2020 оны Аудитын сэдэв батлах тухай, болон 2018 оны төрийн аудитын ажилласан ажлын тайлантай танилцах ажлын хэсэг байгуулсан. Энэхүү ажлын хэсгийг миний бие ахалж, УИХ-ын гишүүн Г.Тэмүүлэн, Н.Амарзаяа нар орж ажилласан.
Ажлын хэсэг Үндэсний аудитын газрын үйл ажиллагаатай танилцах, мөн нийгэмд хүлээлт үүсгээд байгаа олон нийтийн эрх ашиг хөндөгдсөн гэж болохоор хэргүүд дээр аудит хийх талаар удирдамж гаргасан. Энэ байгууллагын ажлын төлөвлөгөө, ажиллах нөхцөл, дотоод үйл ажиллагаатай нь танилцсан. Ажлын хэсгийн үр дүнг Төсвийн байнгын хорооны хурлаар сонслоо. Ерөнхийдөө 2018 оны аудитын тайлан, тэр дундаа төсвийн хөрөнгөөс санхүүжилттэй салбар, яам, байгууллагад хэрхэн аудит хийсэн, үлдсэн хугацаанд юун дээр нь аудит хийх юм гэх зүйлүүдтэй танилцлаа. 2020 оны аудитын сэдвийг мөн баталлаа.
-Төрийн аудитын байгууллагын 2019, 2020 онд гүйцэтгэх аудитын сэдвийг баталсан гэж байна. Ямар сэдвүүдэд аудит хийх ёстой гэж үзсэн бэ?
-2019 онд хийх аудитын сэдэв дээр бид багагүй ярилцлаа. Оюу толгой төсөлд оруулсан хөрөнгө оруулалт, санхүүжилтийн зарцуулалт, түүний төслийн үр өгөөжид үзүүлэх нөлөөлөлд Төрийн аудитын байгууллага аудит хийх ёстой гэсэн чиглэлийг өгсөн. Мөн улсын төсвөөс эргэн төлөгдөх нөхцөлтэйгөөр концессын барих, шилжүүлэх төрлөөр хэрэгжүүлж байгаа төсөл, арга хэмжээний хэрэгжилтэд аудит хийгдээгүй үлдсэн зүйлүүд байгаа юм билээ. Концессын асуудал УИХ-ын шийдэх асуудлуудын нэг болчихсон. Тиймдээ ч УИХ-ын 2017 оны 29 дүгээр тогтоолоор уг асуудалд аудит хийх үүрэг чиглэл өгсөн байдаг.
Газрын тосны салбарт 2018 онд бүтээгдэхүүн хуваах гэрээгээр үйл ажиллагаа явуулсан гэрээлэгчийн нийт хөрөнгө оруулалт, өртөг нөхсөн болон нөхөх зардлын хэмжээ, газрын тосны экспорт, борлуулалтын орлогын тооцоо, хуваарилалт дээр аудит хийх ёстой. Энэ асуудлыг ч орхигдуулалгүйгээр аудит хийгээрэй гэсэн чиглэлийг өгсөн. Үүнээс гадна Төрийн аудитын байгууллага хуулийн дагуу 2020 онд хийх ёстой 31 аудитыг баталсан.
-Зарим сэдвүүдэд аудит хийхээс хассан талаар Төсвийн байнгын хорооны хурал дээр ярьж байна. Ямар сэдвүүдийг хассан юм бэ?
-Дээр дурдсан асуудлуудад аудит хийх хөрөнгө хүрэлцэхгүй байгаа талаар Төрийн аудитын байгууллагаас хэлсэн. Тиймээс бид 2019 гүйцэтгэх аудитын сэдвийн есийг нь хассан. Салбар яамд бүр дотоод аудиттай байдаг. Дотоод аудитаараа өөрсдийн салбарын бодлогын хүрээнд санхүүгийн хяналт шалтгалтаа хийчих боломжтой. Тиймээс тэрхүү есөн асуудалд салбар яам нь аудит хийх боломжтой гэж үзсэн учраас хассан. Тухайлбал, Эмийн эргэлтийн санд Эрүүл мэндийн яам дотоод аудит хийчихэж болно. Хүнсний аюулгүй байдлыг хангах өнөөгийн тогтолцоо, хэрэгжилтийн үр дүнд мөн тухайн яам, агентлагууд нь аудит хийчих боломжтой. Иймэрхүү есөн сэдвийг хассан.
Цаашдаа УИХ-ын харьяа Төрийн аудитын байгууллагын санхүүгийн хяналтын чиг үүргээ хэрэгжүүлэх тал дээр анхаарч ажиллах талаар Ажлын хэсэг үүрэг чиглэл өгсөн. Тодруулбал, хяналт шалгалтын чиг үүргээ хэрэгжүүлэх мэргэшсэн аудит бэлтгэх тал дээр анхаарч ажиллах нь зүйтэй талаар ч хэлсэн. Ер нь Төрийн аудитын байгууллагын хууль эрх зүйн орчныг боловсронгуй болгох шаардлага тулгараад байна. Төрийн хяналт шалгалтыг хэрэгжүүлдэг энэ газарт ард түмэн, бусад байгууллагуудын итгэх итгэлийг нэмэх зорилгоор хууль эрх зүйн орчныг анхаарч ажиллах нь чухал юм. Энэ талаар ч бид санал бодлоо илэрхийлсэн.
-МАН-ын бүлэг Засгийн газрын үйл ажиллагааны хөтөлбөрт үнэлэлт өгөх ажлын хэсэг байгуулсан. Хувь гишүүний зүгээс Засгийн газрын үйл ажиллагаанд ямар үнэлэлт дүгнэлт өгөх вэ?
-Засгийн газар нийгмийн салбарын бүтээн байгуулалт дээр харамгүй хөрөнгө тавьж өгсөн. Сум бүрт л сургууль цэцэрлэг, спорт заал, эмнэлэг баригдаж байна. 2018 онд ч энэ чиглэлд чамгүй хөрөнгө оруулалт хийсэн. Улаанбаатарт сурч байгаа хүүхдүүд гурван ээлжээр хичээллэдэг, 24:00 цагт харьдаг байж болохгүй. Эмнэлэгт ор байхгүй шалтгаанаар коридорт хэвтэн эмчлүүлж ч болохгүй. Энэ асуудал дээр ч анхаарч байгаа. Засгийн газрын ажилд гацаа үүсээд байгаа зүйл алга. Харин 2021-2024 оны хооронд Чингис, Самурай бондоос эхлээд 2.9 тэрбум төгрөгийн өр төлөх асуудал гарсан. Түүн рүү чиглэсэн эдийн засаг, санхүүгийн арга хэмжээг Сангийн яам авч ажиллаж байгаа юм билээ. Миний зүгээс төрийн албаны дунд, доод шатны хүнд суртал, сахилга хариуцлагын асуудлын талаар анхаарах ёстой талаар бүлгийн хурал дээр хэлсэн. Хүнд суртал иргэд, аж ахуйн нэгжийг асар их чирэгдүүлдэг. Энэ чиглэлээр бүлгээс ажлын хэсэг байгуулагдан ажиллаж байгаа. Миний хувьд ажлын хэсэгт орох саналаа илэрхийлсэн. Төрийн албанд хүнд суртал гээч зүйл дээд, доод шатандаа байх ёсгүй. Төрөөс цалин аваад төрийн нэрийн өмнөөс ажиллаж байгаа хүмүүс иргэдэд хариуцлагатай, ёс зүйтэй үйлчлэх нь зүйн хэрэг юм.
-Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцын ажил ямар шатанд яваа бол?
-Миний хувьд УИХ-ын гишүүн болоод Засгийн газар хоёр томоохон ажлыг хийх нь зүйтэй гэж үзсэн. Нэгдүгээрт, Монгол Улсын Засгийн газар Бельгийн Засгийн газар хамтран Баруун бүсийн оношлогоо, эмчилгээний төвийг сайжруулах 20 орчим тэрбум төгрөгийн гэрээг батлах асуудал юм. Энэ ажил багагүй саатаж, 300 сая төгрөгийн л хөрөнгө оруулалттай явж байсан. Харин өнөөдөр 100 хувь санхүүжилт нь шийдэгдэн, Ховд аймгийн Жаргалант суманд бүсийн оношлогоо, эмчилгээний төв 62 төрлийн оношлогоо, эмчилгээний багаж, хэрэгсэл, компьютер , томографиктайгаар ажиллаж байна. Энэ бол баруун таван аймгийн эрүүл мэндэд оруулсан том хөрөнгө оруулалт юм. Иргэд Увс, Баян-Өлгий аймгаас Улаанбаатарыг зорих бус Ховд аймагт очиж оношоо тодруулах бүрэн боломжтой болсон. Хоёрдугаарт, Эрдэнэбүрэнгийн усан цахилгаан станцын ажил юм. Энэ зөвхөн баруун таван аймгийг эрчим хүчээр хангах бус Монгол Улс гаднаас хараат бус өөрийн гэсэн эрчим хүчтэй болох эдийн засгийн үр өгөөжтэй том төсөл. Энэ ажлыг Засгийн газар, Эрчим хүчний яам, Сангийн яам анхааралдаа авч шаргуу ажиллаж байгаа. ТЭЗҮ-ийг 2019 оны наймдугаар сар гэхэд хийж дуусгахаар байна. Энэ төсөл хэрэгжиж эхэлснээр Монгол Улс эрчим хүчнийхээ нийт 10 хувийг Эрдэнэбүрэнгийн цахилгаан станцаас авах боломжтой болно.
-Та Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төслийг дэмжиж байгаа юу?
-Үндсэн хуулийн өөрчлөлтийн төслийг дэмжиж байгаа. Үндсэн хууль бидний өдөр тутам мөрдөж байх ёстой том тунхаглал шүү дээ. Үндсэн хуулинд төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт бий. Монгол Улс гүйцэтгэх засаглалын эрх мэдэлтэй, парламентын болоод шүүх засаглалтай. Ер нь бол бид парламентын засаглалыг улам төгөлдөржүүлэн хөгжүүлэх ёстой. Хүний эрх, эрх чөлөө, ардчиллыг авч явдаг хамгийн сонгодог зарчим бол парламентын засаглал. Тиймдээ ч бид энэ засаглалыг сонгож, Үндсэн хуулиндаа хуульчилсан. Энэ бол төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт юм. Үүнээс эхлээд Үндсэн хуулийн хамгийн гол агуулга нь хүний эрх, эрх чөлөө өмчийг хамгаалах явдал. Мөн дээрээс нь хүний эрхийн олон тунхагийн шинж чанарыг агуулсан том бодлогын бичиг баримт. Тиймээс бид Үндсэн хуулийг өөрчлөхдөө хянамгай хандах учиртай. Гэхдээ зохих өөрчлөлтүүдийг хийх нь зөв. Ард түмний дунд яригддаг дордохын долоон өөрчлөлтийг ч өөрчлөх хэрэгтэй.
-Ардчилсан намын зүгээс сөрөг хүчингүйгээр Үндсэн хууль баталж болохгүй, ийм буруу жишиг тогтоож болохгүй гэх байр суурийг илэрхийлж байгаа. Энэ тухайд та юу хэлэх вэ?
-Сөрөг хүчингүйгээр Үндсэн хуулийг өөрчлөх гэж байна гэх асуудлыг би хүлээн зөвшөөрөхгүй байна. Монгол Улсын Үндсэн хуулийг сэтгэл хөөрлөөр, ямарваа нэгэн улстөрчдийн захиалгаар өөрчилнө гэдэг боломжгүй шүү дээ. Харин Үндсэн хуулийг өөрчлөх нь цаг үеийн захиалга гэж ойлгож байгаа. Өөрчлөхдөө эрх мэдлийг хэт нэг талд дөвийлгөсөн, ард түмний эрх ашигт нийцээгүй өөрчлөлтийг хийж болохгүй. Миний хувьд төрийн эрх мэдлийн хуваарилалт, хуулийг хэрэгжүүлдэг байгууллагуудын статусын асуудал зэргийг тусгаад эдийн засгийн чиг хандлагыг тодорхойлоод өөрчлөлт хийвэл болно л гэж үзэж байгаа.