Магадгүй япончуудыг зочломтгой, эелдэг найрсаг ард түмэн гэдгийг та нэг биш удаа дуулж, мэдэрсэн болов уу. Энэ нь тэдний “Омотэнаши” гэх соёлтой салшгүй холбоотой болохыг “Jenesys 2018” хөтөлбөрийн хүрээнд тус оронд зочлохдоо мэдэрч явлаа. Учир нь аяллын эхний өдөр Японы “Омотэнаши” холбооноос биднийг хүлээн авч уулзаж, уг соёлынхоо талаар танилцуулсан юм.
Омотэнаши гэдэг нь орчуулагдахгүй үг боловч бүх сэтгэлээ таньд зориулъя гэх утгыг илэрхийлнэ. Сэтгэлээ дэвсэн бусдад чадах бүхнээ зориулах дадлыг омотэнаши соёл япончуудад бий болгожээ. Мэдээжийн хийх ёстой зүйлийг өшөө илүү давж биелүүлэхийг, хийж бүтээж буй зүйлээрээ хүнд тааламжтай сэтгэгдэл төрүүлэхийг омотэнаши гэнэ. Хэрэв та үйлчилгээний газар ажиллуулдаг бол зочин тус бүрийн хэрэгцээнд нь зориулсан үйлчилгээг маш эелдэгээр, нягт нямбай хүргэхийг хэлж байгаа юм. Омотэнаши хийхийн тулд орж ирсэн үйлчлүүлэгчээ сайтар анзаарч ажиглаж, мэдрэх хэрэгтэй. Улмаар ажигласан зүйлээ үйлдлээр дамжуулах ёстой. Тухайлбал, ядарч, халууцсан хөгшин настай хүн ороод ирвэл час халуун, эсвэл цэв хүйтэн цай хийгээд өгчихөж болохгүй. Амны цангааг нь тайлахаар ихээхэн хэмжээтэй бүлээн уух юм өгвөл зөв болох нь. Үүнийг уг соёлд “Нүд, сэтгэл, гар” буюу “Харах, бодох, гараа сунгах” гэж хэлдэг байна. Энэ нь зөвхөн үйлчлэх соёлоос гадна япончуудын өдөр тутмын амьдралдаа мөрдөх зарчим, ёс суртахууны хэм хэмжээ нь болдог гэж болно. Тэд бүхий л ажилдаа чин сэтгэлээсээ, өөриймсөг хандаж, аливааг давуулан биелүүлэхийг хичээдэг. Энэ хэрээрээ тэд өөрсдөдөө сэтгэл ханамжийг бий болгож чаддаг байна. Омотэнаши гэх соёлын талаар мэдэж авснаар япончуудын элэгсэг найрсаг, хөдөлмөрч зан чанар болоод улс орных нь богино хугацаанд үсрэнгүй хөгжсөн шалтгааныг олчихсон гэхэд хилсдэхгүй болов уу. Тэд энэхүү соёлоо өдөр тутмын амьдралдаа ягштал биелүүлж байна. Биелүүлэх ёстой гэж тээршаан бодох бус угаасаа л ийм байдаг гэх үзлээр хандаж байна. Ийм байхад тэдний гараас нь гарсан ажил бүхэн нь үр дүнтэй, үйлчилгээ бүр нь хүний сэтгэлд хүрэхээс өөр яах билээ.
Омотэнаши гэх үг дэлхийн сонорт хүрч эхэлсэн нь Япон улсад болох 2020 оны олимптой салшгүй холбоотой. Учир нь омотэнаши соёл нь япончуудад олимп зохион байгуулах эрхийг авчирсан юм. Энэхүү соёлынхоо талаар илтгэл тавьсан нь эв нэгдлийн илэрхийлэл болсон олимпийн наадмыг зохион байгуулах эрхийг их наран улсад авчирчээ. Омотэнаши нь дэлхий дахинд саяхан танил болсон боловч япончуудад эрт дээр үеэс уламжлагдаж ирсэн соёл юм. Омотэнашиг цайны ёслолоос үүдэлтэй соёл гэж үздэг. Уг соёлын баримтлал нь японы цайны ёслолд нэвт шингээстэй байдаг. Амьдралд ганц л тохиох завшаан гэж бодон бусадтай үнэн сэтгэлээсээ харилцахыг цайны ёслол илэрхийлдэг. Тэд “Нэг удаагийн уулзалт 1000 жилийн нөхөрлөл” хэмээн бодож сэтгэл зүрхээ зориулан бэлтгэсэн цайгаа зочиндоо барьдаг байна. Дашрамд дурдахад, Японы цайны ёслол нийтдээ дөрвөн цаг үргэлжилдэг гэсэн.
ТОСГОНЫ ЭГЭЛ ЖИРИЙН ЯПОН ГЭР
БҮЛД ЗОЧИЛСОН НЬ
Ийнхүү бид Кюшю арлын Күмамото мужийг зорив. Күмамотогийн онгоцны буудлаас автобусаар хоёр цаг явж Минами Асо тосгонд ирлээ. “Jenesys-2018” хөтөлбөрт хамрагдсан 91 хүнийг гурван группт хуваасан юм. Тэдний 42 нь нэгдүгээр группт багтан тус тосгонд ирсэн нь энэ. Бидний найм нь сэтгүүлч, бусад нь ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчид байв. Хөтөлбөрийн дагуу бид хуваагдан япон айлд зочлох юм. “Зочлох гэхээсээ илүү тэрхүү гэр бүлийн нэгэн гишүүн нь болох юм шүү. Тухайн айлын эздийг аав, ээж гэж дуудаж ч болно” хэмээн хөтөч, орчуулагч Б.Болормаа хэлж байлаа. Мөн тэрээр “Минами Асо тосгон нь Асо гэх галт уултай. Газар хөдлөлт их, бага хэмжээгээр мэдэгддэг. Та бүгдэд ч мэдрэгдэх байх. Хэрэв хүчтэй газар хөдлөлт болсон тохиолдолд гэрийн эздийнхээ зөвлөгөөг дагаарай” гэж байв. Таван уулаар хүрээлэгдсэн уг тосгоныг тойроход 120 км байдаг аж. Өнөөх Асо уулыг холоос харахад цагаан утаа хаялан байв. Өмнө нь галт уулыг ийм ойроос хараагүй бидэнд сүрдмээр ч юм шиг. Асо уул нь 2016 онд дэлбэрч нэг км орчим газарт халуун лаав цацагдаж, ойролцоох суурьшлын бүсэд их хэмжээний үнс, нурам унаж байжээ.
Минами Асо тосгонд ирэхэд нутгийн иргэд халуун дулаанаар угтан авлаа. Тосгоны дарга биднийг хүрэлцэн ирсэнд баяртай байгаагаа илэрхийлж, айлд байх үед ямар нэгэн асуудал гарвал дариу мэдэгдэхийг хүслээ. Хоёр сэтгүүлч, хоёр сурагчийн хамтаар миний бие Ямабэ гэх айлд хувиарлагдсан юм. Ерөнхий боловсролын хоёр сурагч маань япон хэлний дугуйланд суралцаж, чамгүй эзэмшжээ. Ямартаа ч бид Ямабэ болон түүний гэрийнхэнтэй ойлголцож, өөрсдийгөө танилцуулаад амжсан юм. Гэрийн эзэгтэй бидний цүнхийг ачсаар портер машинаа хөлөглөөд яваад өгөх нь тэр. Араас нь бид Ямабэ гуайн машинд суун гэр рүү нь явав. Тэд хоёр давхар тохилог байшиндаа гурван зээ, хүргэнийхээ хамтаар амьдардаг. Биднийг очих үед хоёр зээ охин нь хичээлтэй байв. Харин зээ хүү нь хотдоо их сургуульд сувилагчаар сурдаг гэсэн. Ямабэ гуайнх хүү, охин хоёртой. Хүүгийнх өөр хотод амьдардаг байна. Харин охин нь хүнд өвчний улмаас нас баржээ.
Ямабэ гуай, түүний эхнэр хоёр энэ нутгийн л хүмүүс. Насаараа ч энэ нутагтаа амьдарч буй нь энэ. Тэд байшингийн урд байрлах хүлэмждээ будаа, нэрс, хятад байцаа тарьдаг. Мөн үхэр тэжээдэг бөгөөд тугалаа зарж борлуулдаг. Минами Асо тосгон газар тариалан төдийгүй үхэр, адууныхаа махаар их алдартай. Тэр дундаа адууны махны амтаараа алдартай гэсэн. Мал аж ахуй их хөгжсөн учир ойр орчмын уулынхаа өвсийг тэр чигт нь шатаадаг аж. Уулнууд л түймэрт автсан мэт харагдаж байсны учрыг бид ийн ойлгосон юм. “Удахгүй уулын өвсийг шатаана. Би ч гэсэн тэр ажилд оролцох болно. Уулын өвсийг шатаах нь элдэв шавьж ихэсч мал, амьтанд нөлөөлхөөс сэргийлдэг. Мөн шинээр ургасан өвс нь шим сайтай байдаг” хэмээн Ямабэ гуай хэлж байлаа. Минами Асо тосгон уул нурууд ихтэйгээс гадна ус ихтэй. Тиймдээ ч сэрүүхэн өдөр нь их жиндүү, зэвэргэн байдаг юм билээ. Ямабэ гуайнх хоолны ширээн дороо цахилгаан халаагууртай. Ширээн доогуур хөлөө жийн суухад тун чиг дулаахан. Сэрүүхэн өдөр байсан тул бид халуун хоолны ширээний хажуугаас холдолгүй хууч хөөрцгөөсөн юм. Ямабэ гуайгаас бид Монголын талаар юу мэддэг талаар асуухад “Монголыг уудам ногоон талаар төсөөлдөг. Морин хуур хөгжмийн тухай мэднэ. Од тод гардаг гэдгээрээ Монгол алдартай. Монголын сумочдыг мэдэхгүй япон хүн гэж байхгүй” гэж байв. Японы ерөнхий боловсролын сургуулийн хоёрдугаар ангийн сурах бичигт морин хуур гардаг байна. Тиймээс морин хуурын талаар мэддэгүй япон хүн цөөхөн байдаг гэсэн. Уг тосгон нь далайн түвшнээс өндрөөрөө Монголтой адилхан гэнэ. Тиймдээ ч өмнө нь 30 см хэртэй цас унадаг байж. Одоо дэлхийн дулааралтай холбоотойгоор шувууны мөр төдий л цас ордог болжээ. Цэвдэг хайлж, их ус орж ирэх аюул тулгараад буй нь энэ нутгийнхны нэгэн санаа зовоосон асуудал болоод байгаа аж. Галт уултай учир тус тосгон онсен буюу халуун рашаанаараа алдартай. Тиймдээ ч бид Ямабэ гуайн зөвлөснөөр ойролцоох нийтийн халуун рашаанд ороод амжсан. Биднийг гэрт ирэхэд тэдний зээ охид иржээ. Усны дусал шиг адилхан охид бидэнтэй мэндлээд эмээдээ оройн хоол бэлдэхэд нь тусалж байв. Монгол хүмүүс ирсэн учраас ч тэр үү мах их хоол бэлджээ.
Зээ охид ч сурах бичгээс морин хуур, мөн телевизээр монгол дээл, малгай харж байсан гэв. Бид гэрийн эздэд зэхэж очсон гарын бэлгээ өглөө. Дөрвөн бэрх, эсгийгээр хийсэн тэмээ зэрэг зүйлс тэдэнд их сонирхолтой санагдаж байгаа нь илт байв. Охид дөрвөн бэрхийг хурдан гэгч нь сурч, өвөө, эмээдээ зааж байлаа. Том зээ охин цэцэрлэгийн багш болох мөрөөдөлтэй бол дүү нь ямар мэргэжилтэй болохоо мэдэхгүй байна хэмээн ичингүйрэх нь тэр. Эгчдээ эрхэлж, толгой руу нь тоншиж байгаа нь ч харагдав. Ямабэ гуай эхнэрийн хамт гал тогооныхоо өрөөний өндөр ширээн дээр аяар аяархан ярилцан суух аж. Охид бидэнд цаасан шувуу хийхийг зааж өгч, зааснаар нь зөв хийхэд ихэд баярлаж байсан. Охид ухаалаг утсаа нөгөө өрөөнөөс гаргаж ирэн бидэнтэй зургаа даруулсан юм. Тэдний аав сошиал сүлжээ ашиглахыг одоогоор зөвшөөрөөгүй байгаа гэсэн. Ямабэ гуайн хүргэн гал сөнөөгч. Түүний нисдэг тэрэгний өмнө гал сөнөөгчийнхөө хувцастай авахуулсан зураг хананд өлгөөтэй харагдана. Тэрээр оройн 21:00 цагийн үед гэртээ ирлээ. Бага охин нь аавдаа эрхлэнгүй тэвэрч, хоолоо идээрэй хэмээн хэлж байлаа. Охид дээд давхартаа аавынхаа хамт байдаг аж. Харин бид зочны өрөөнд нь амарсан юм. Тэрхүү өрөөний хойморт бурхан, тахил өрөөстэй, бурхан болоочдынх нь зураг өлгөөстэй үзэгдэнэ. Үүд хэсэгт хөнжил, гудас хураалгаастай байлаа.
Бид 08:00 цаг гэхэд өглөөний цайгаа уучихаад тус тосгоны онцгой сонин газруудыг үзэж сонирхохоор хөдөллөө. 2000 жилийн настай модны томоос том үндсийг цэвэрлэн янзалж, сүмийнхээ хажууд нандигнан залжээ. Мөн л 2000 жилийн тэртээх жижигхэн агуйг үзэж сонирхов. Агуйн эзэн өнөөг хүртэл ирсээр байдаг хэмээн тосгоныхон итгэдэг, сүсэлдэг байна. Сүм өөд өгсөхөд байх ханын самбарт нутгийн идэвх, санаачилгатай иргэдийн зургийг зуран байршуулжээ. Түүн дотороос Ямабэ гуай өөрийн зургаа үзүүлсэн юм. Түүний хувьд манайхаар бол ИТХ-д нэр дэвшиж ч явсан, нийгмийн идэвх сайтай нэгэн ажээ. Өдгөө 75 настай ч тэрээр хөнгөн шингэн. Ямар сайндаа ч өвс шатаах ажилд гар бие оролцоно хэмээн ярьж суухав. Бидний явах цаг дөхсөн учир бид эргээд Ямабэ гуайнд ирлээ. Мөн л гэрийн эзэгтэй бидний ачааг портертоо ачсаар, бид Ямабэ гуайн машинд сууснаар тэднийхээс хөдлөв. Хөгжлийн түүчээ болсон энэ оронд ирээд тосгоны эгэл жирийн нэгэн гэр бүлийнд зочилсондоо бид ч тун олзуурхаж байлаа. Биднийг очиход группийн бусад гишүүд зочилсон гэрийн эздийнхээ хамтаар иржээ. Автобус хөдлөх үед Ямабэ гуай “Эх орондоо очоод улам их хичээж сайхан амьдраарай. Хамгийн гол нь гэр бүлтэй болоорой. Амжилттай сайн явж, өнөр өтгөн болоод буцаад ирээрэй. Аав, ээжийгээ нандигнаж яваарай” гээд нулимсаа арчиж байлаа. Япончууд ирсэн гийчдээ машинтайгаа хөдлөөд бараа тасартал нь даллан үдэж өгдөг юм билээ. Биднийг автобусан дотроос олж харангуутаа ихэд баярлан гараа даллан зогсох тэр хоёр буурайн дүр төрх одоо ч санаанд тодхон. Хамгийн эхэнд дурдсан Японы омотэнаши соёлыг тосгоны энэ гэр бүлээс ч олж харсан юм. Бусдад чин сэтгэлээсээ хандах, хүндлэх, хүн бүрийг ойлгож мэдрэх тэр соёлыг зөвхөн үйлчилгээний газрууд л мэдрүүлдэг гэх ойлголтыг энэ жишээ үгүйсгэсэн. Тиймдээ ч тэд нэг л сайхан дулаахан орон зайг сэтгэлд үлдээжээ.
САНО НОРИМАСА: ГАЗАР ХӨДЛӨЛТ БОЛОХ ҮЕД БИД
АГААРТ 20 ГАРУЙ СМ ХӨӨРСӨН
Бид нэгэн өдрийг өнгөрүүлсэн Минами Асо тосгоноосоо Күмамото мужийг зорьсон юм. Бид гурван жилийн өмнө Күмамотод болсон газар хөдлөлтийн хор уршигийг нүдээр үзэхээр яваа нь энэ. Газар хөдлөлт идэвхтэй бус учир тэд хэзээ ч 7.3 баллын хүчтэй хөдлөлт болно гэж төсөөлөө ч үгүй явжээ. Гэсэн ч 2016 оны дөрөвдүгээр сарын 14-нөөс 21-ний хооронд болсон газар хөдлөлтөөр 49 хүн нас барж, 1100 иргэн бэртэн, 8416 байшин нурсан харамсалтай явдал болжээ. Газар хөдлөлт шөнө болсон тул хохирол бага учирсан нь энэ гэнэ. Гэсэн ч Күмамоточууд бүхнийг урьдын хэвэнд нь оруулахын төлөө өнөөдрийг хүртэл хичээж байна.
Газар хөдлөлтийн голомтод очиход 200 метр гүүр нуран унаж, цаана харагдах уул голын энгэр хэсгээсээ нуран орж иржээ. Гүүрний наад хэсгийг торлож хүн оруулахааргүй болгожээ. Тухайн үед тэрхүү гүүрэн дээр машинтайгаа явж байсан 20 настай залуу унаж нас баржээ. Газар хөдлөлтийн дараа түүний эцэг, эх хоёр нь өдөр бүр ирж, эвдэрч нурсан гүүрийг харан гуниглан зогсдог байжээ. Тэр хүнд хэцүү үе нутгийн иргэдийн сэтгэлд одоо ч мартагдаагүй хэвээр байдаг гэсэн. Хүүгийн цогцсыг дөрвөн сарын дараа зайдуу байх голоос олсон байна. Нутгийн иргэн Сано Норимаса гуай “Тэр өдөр би эхнэр, хоёр ачтайгаа хамт байшингийнхаа нэг давхарт унтаж байсан. Газар хөдлөлт болох үед бид агаарт 20 гаруй см гаруй хөөрсөн юм. Цонхтой ойр унтаж байсан хүмүүс байшингийнхаа цонхоор ч шидэгдсэн байна билээ. Бид тайван байх ёстой гэдгээ л мэдэж байв. Чичирхийлэл багасах үед арай аюул багатай болов уу гэж бодон автомашиндаа суусан” гэж байлаа. Хүн амьдарч буй хэсэгт болсон сүйрлийг тогтоосон боловч бусад газар хэрхэн сүйдсэнийг одоо ч бүрэн тогтоож дуусаагүй байгаа аж. Ямартаа ч өдөр бүр дрон нисгэн хайсаар байгаа гэсэн. Биднийг очихоос хэдхэн өдрийн өмнө ч хөрсний гулгалт болсон газар шинээр бүртгэгддэг” гэв.
Түүнчлэн газар хөдлөлтийн үеэр Күмамотогийн амин сүнс болсон есөн км төмөр зам нь сүйджээ. Үүнийг засахад 70 сая ам.доллар шаардлагатай гэсэн. “Накамацү” өртөөнд очиход төмөр зам сүйдсэнтэй холбоотойгоор ихэнх ажилчид нь ажлаасаа гарчээ. Хэдий тийм ч төмөр замын ахмад хол замыг туулан ажилдаа ирж, бүх ажлыг нугалж байгаа хэмээн ярьсан юм. Тэрээр “Бүх зүйл хэвэндээ орох сайхан өдрийг хүртэл ганцаараа ч хамаагүй ажиллах болно. Бид хандив цуглуулахын тулд бэлэг, дурсгалын зүйлс бэлтгэн зарж байгаа. Төмөр зам байхгүйгээс хүмүүс ажилдаа, хүүхдүүд сургууль, цэцэрлэгтээ явахад хүндрэлтэй болсон. Тиймээс төмөр замаа засах нь бидний хүсэн хүлээсэн зүйл болоод байна” гэв. Тэрээр өөрийн машинаараа хол зам туулан ажилдаа ирж, өмнөхөөсөө ч бага цалингаар олон хүний ажлыг зэрэг амжуулдаг ч энэ бүхэнд үл төвөгшөөн төмөр замаа ашиглалтад орохыг л хүлээж байгаа аж. Энэ нь өнөөх омотэнаши гэх соёл япон хүний яс маханд шингээстэй байдгийг харуулж байсан юм. Тэр өөрийнхөө бус бусдын сайн сайхны төлөө үнэнчээр цаг тутам хөдөлмөрлөж байгаа нь олзуурхам санагдсан. Мөн монголчууд бид огтхон ч зовлон үзээгүй, ямар их аз жаргалтай ард түмэн бэ гэх бодол өөрийн эрхгүй бодогдож байлаа.