Тээврийн цагдаагийн албаны урьдчилан сэргийлэх хэлтсийн мэргэжилтэн, цагдаагийн ахлах дэслэгч М.Мөнхгэрэлтэй ярилцлаа.
-Зам тээврийн осол гол төлөв хэний буруутай үйлдлээс шалтгаалж гарч байна вэ?
-Зам тээврийн ослын шалтгаан, нөхцөлийг ангилахдаа жолоочийн буруутай үйлдэл, явган зорчигчийн буруутай үйлдэл, замын нөхцөл байдлаас шалтгаалсан гэж гурван үндсэн төрөлд хуваан авч үздэг. Хурд хэтрүүлэх, согтуугаар тээврийн хэрэгсэл жолоодох, бүрэн бус тээврийн хэрэгсэлтэй замын хөдөлгөөнд оролцох зэрэг нь жолоочийн буруутай үйлдэлд хамаарна. Явган зорчигчийн буруутай үйлдлийг гарцгүй газраар зам гарах, 10 хүртэлх насны хүүхдийг харгалзах хүнгүй замын хөдөлгөөнд оролцуулах, согтуугаар замын хөдөлгөөнд оролцох гэж ангилж үздэг. Замын эвдрэл гэмтлийн улмаас улмаас зам тээврийн осол гарахыг замын нөхцөл байдлаас шалтгаалсан гэж үзнэ. Нийт гарч буй зам тээврийн ослын 98 хувь нь жолоочийн буруутай үйлдлээс шалтгаалж байна гэсэн судалгаа гарсан. 1.8 хувь нь явган зорчигчийн буруутай үйлдэл, үлдсэн нь замын нөхцөл байдлаас шалтгаалсан байдаг.
-Зам тээврийн осол буурахгүй байгаа шалтгаан нөхцөл нь юу бол. Гаргасан судалгаа байдаг уу?
-Нийслэл хотод бол анхаарал болгоомжгүй замын хөдөлгөөнд оролцдог, хажуу хоорондын зай барьдаггүй, эгнээ байр буруу эзэлдэг гэх нийтлэг зөрчлүүд буурахгүй байгаа нь зам тээврийн осол гарах үндэслэл болж байна. Хөдөлгөөнд оролцож буй жолооч нарын хүлээцгүй, амин хувиа хичээсэн үзэл нь осол гарах өөр нэг шалтгаан.
-Хүний амь эрсэдсэн ноцтой ослууд гол төлөв орон нутгийн замд гардаг. Нийгмийг цочроосон ноцтой ослууд ар араасаа гарч байгаа ч энэ төрлийн осол буурахгүй л байх шиг?
-Зам тээврийн ослын шалтгаанууд нийслэл болон орон нутагт харилцан адилгүй. Хүн амын нягтаршил, замын нөхцөл байдлаас шалгаална. Орон нутгийн түгжрэлгүй сэлүүхэн замд жолооч нар хурд хэтрүүлэх, жолоочийн ур чадваргүйгээс шалтгаалж ноцтой осол гардаг.
Замын хөдөлгөөн сэлүүхэн үед жолооч нар жолоо шилжүүлдэг нийтлэг зөрчил ажиглагддаг. Үүний улмаас нэг дор олон хүний амь нас эрсдэж, эд материалын хохирол амсаж байна. Орон нутгийн замд гарч буй осол гол төлөв гүйцэж түрүүлэх үйлдэл хийх үед гарсан байдаг. Манай улсад бүртгэлтэй тээврийн хэрэгслийн 50 орчим хувь буруу талдаа жолооны хүрдтэй. Ийм тээврийн хэрэгслээр гүйцэж түрүүлэхдээ жолооч нар хугацаа зайгаа буруу баримжаалдаг. Мөн замын нөхцөл байдалд тааруулж хурдаа тохируулахаа мэддэггүй. Таны тээврийн хэрэгсэл өндөр хүчин чадал бүхий үзүүлэттэй байлаа ч замын нөхцөлд тааруулж хурдаа тохируулах хэрэгтэй. Баяр ёслолын үеэр орон нутгийн замд согтууруулах ундааны зүйл хэрэглэсэн үедээ жолооны ард суух зөрчил буурахгүй байна.
-Жолооч нар холын замд гэрлээ шилжүүлэхгүй байна гэсэн гомдол их байдаг?
-Гэрэл шилжүүлэхгүй байх нь “Би л болж байвал бусад нь яасан ч яахав” гэсэн жолооч нарын аминчхан үзэл л дээ. Хэт ядарсан үедээ тээврийн хэрэгсэл жолоодох нь осол гарах томоохон шалтгаан болдог. Хол замд удаан жолоо барихад бие нь чилж зүүрмэглэдэг. Нүд ирмэхийн зуурт л осол гарна.
-Монгол хүний аминчхан үзэл осол гарах томоохон шалтгаан болж байна гэж ойлгож болох уу?
-Тийм. Бусад орны жолооч нарыг судлахад бие биедээ хүлээцтэй хүндэтгэлтэй ханддаг. Монголчууд хүүхдээ “миний хүү хүний дор орж болохгүй шүү” гэж хүмүүжүүлж өсгөдөг. Энэ суурь хүмүүжлээ жолоо барьж замын хөдөлгөөнд оролцохдоо гаргаад байдаг. Хүний дор орохгүй, яаруу адгуу зан нь зам тээврийн ослын гол шалтгаан болж байна. Монгол хүн өөрийгөө бусдаас дээгүүр тавьдаг зан нь замын хөдөлгөөний аюулгүй байдалд нөлөө үзүүлдэг.
-Зам тээврийн осол жолоочийн тухайн үеийн сэтгэл зүйтэй холбоотой байдаг уу. Залуу жолооч нар осол хийх нь элбэг байгаа нь ажиглагддаг?
-2018 оны жилийн эцсийн байдлаар манайд 1,270690(нэг сая хоёр зуун долоон мянга зургаан зуун ерэн) жолооч бүртгэлтэй байдаг. Жил тутам 60-70 мянган хүн шинээр жолооч болж бэлтгэгдэж буй судалгаа бий. Осолд холбогдож байгаа, дүрэм зөрчиж буй иргэдийг жолооч болсон хугацаагаар нь ангилж үзэхэд 0-5 жил хүртэл хугацаанд тээврийн хэрэгсэл жолоодсон хүмүүс зонхилох хувийг эзэлдэг. Залуу хүүхдүүдийн жолоочийн ур чадвар хангалтгүй, бие биенийхээ дээр гарах гэсэн үзлээс шалтгаалж зам тээврийн осолд хобогдох нь элбэг. Хоёр жолооч тутмын нэг нь 18-24 насны хүн байна. Ослын улмаас амь насаа алдаж буй иргэдийн гурван хүн тутмын нэг нь энэ насныхан байгаа юм. Залуус маань “Би” гэж хийрхдэг нийтлэг зантай болчихсон байна. 20 орчим жил жолооны ард суусан хүмүүс тайван хүлээцтэй, ур чадвартай байдаг учраас осол аваар хийх нь бага байдаг. Бусдын амь насыг хариуцаж яваагаа гүйцэд ухамсарласан болохоор тэр шүү дээ. Залуу жолооч нарын сэтгэл зүй бэлтгэгдээгүй учраас осолд холбогдож байгаа юм.
-Жолооч нарын сэтгэл зүй хангалтгүй бэлтгэгдэж байгаа шалтгаан юу вэ?
-Дээр дурдсан монгол хүн нэгнийхээ дор орохгүй,“би” гэсэн үзэл давамгайлсан байдагтай холбоотой. Мөн жолооч бэлтгэх сургалтын үйл ажиллагаа хангалттай бус байна. Замын хөдөлгөөний дүрэм заагаад, хотын жолоонд хагас дутуу гаргаад л үнэмлэх өгчихдөг. Аюултай нөхцөлд ямар арга хэмжээ авах, замын хөдөлгөөнд оролцож буй жолооч нарыг хэрхэн хүндэтгэх, осол хэргээс урьдчилан сэргийлэх хичээл ордоггүй. Сэтгэл зүй нь гүйцэд бэлтгэгдээгүй жолооч нар олноор гарч буй нь осол гарахад нөлөөлж байгаа. Жолооч нарыг адистатчилах шаардлагатай байна. Нэг жил болоод л шалгалт авдаг, тэнцсэнийх нь эрхийг нь сэргээгээд, унасаныг нь дахин сургалтад суулгадаг байвал зүгээр. Манайхан нэг жолооны курс төгсөөд л насаараа жолоо барьдаг. Хүн тээврийн хэрэгсэл жолоодохдоо өөрийнхөө болон бусад хүний амь насыг хариуцаж яваагаа ухамсарлах хэрэгтэй. Жолооч хүнд зөв дадал хэвшил суусан байх шаардлагатай. Ямар ч тохиолдолд дүрмээ баримтлана. Бусад хүмүүс дүрэм зөрчиж байгаа эсэх нь хамаагүй. Манайхан барьцаад л дайрдаг. Тухайн хүн өөрөө дүрмээрээ явж байхад өөрийн болон бусдын аюулгүй байдлыг хангаж байна гэж үздэг.
-Сая галт тэрэгний урдуур ачааны машин орсон ноцтой осол гарсан. Шалтгаан нь юу байдаг юм бол?
-Тухайн ослын шалтгаан нөхцөлийг одоогоор тогтоогоогүй байгаа. Авто машины жолооч зүүрмэглэсэн, хэт ядарсан ч байж магадгүй. Анхаарал суларсан ч байж болно. Ослын шалтгааныг эцэслэж тогтоогүй учраас дэлгэрэнгүй мэдээлэл өгөх боломжгүй.
-Жолоочид замын хөдөлгөөнд оролцохдоо анхаарлаа бүрэн төвлөрүүлэхгүй байна уу?
-Нэг том эрсдэл нь энэ. Автомашинд ухаалаг хөгжим, зурагт хүртэл байдаг болсон байна. Жолоочийн анхаарлыг сарниулах том хэрэгсэл шүү дээ. Жолооч хүн хором ч анхаарлаа сарниулж болохгүй. Тэнд хүүхэд уйлж байна уу, утсанд дуудлага ирж байна уу хамаагүй. Бусдын тээврийн хэрэгслийн хөдөлгөөнд саад учруулахгүйгээр хөдөлгөөнөө зогсоосны дараа бусад зүйлд анхаарлаа хандуулах хэрэгтэй. Өөрийн болон бусдын амь насыг давхар авч яваагаа ухамсарлахгүй байна л даа, жолооч нар. Хөдөлгөөний үед фэйсбүүкээр аялна, утсаар ярина. Чанга хөгжим сонссон, утсаар ярьсаны дараа замын хөдөлгөөнд яаж оролцсоноо санахгүй байх тохиолдол байдаг. Жолооны ард суусан л бол ном, сонин, гар утас хэрэглэхийг хориглох тухай замын хөдөлгөөний дүрэмд заасан. Замын хөдөлгөөний дүрэм гэдэг хувь хүний аюулгүй байдлыг хангахад зориулж гаргасан зөвлөмж юм. Үүнийг л баримтлаад явахад зам тээврийн осолд өртөхгүй.