Жирийн гэх тодотголтой 10-ын “З“ ангийн хөвгүүд
Төв аймгийн хэмжээнд арван жилийн сургуультай сум цөөн байдаг учир сумдаас наймдугаар анги төгссөн хүүхдүүд аймгийн төвд шилжин ирж суралцдаг. 2001 онд Төв аймгийн “Хүмүүн” цогцолбор сургуулийн есдүгээр ангид өмнөх жилүүдтэй харьцуулбал сумдаас олон тооны элсэгч хүлээн авч есийн Агаас Ж хүртэлх бүлэгт сурагчдыг математик, түүх, хими гээд цаашид сонирхон судлах хичээлийнх нь дагуу анги ангид нь шалгалт аваад оруулчихлаа. Ядаж байхад манай аймгийн олон сумтайг хэлэх үү. Тэгтэл ямар нэгэн гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангид орох гэж шалгалт өгөөгүй хэдэн нөхөд үлдчихсэн байлаа. Багш нар, сургуулийн захиргаа ч гайхаж “Энэ ямар хүүхдүүд шалгалт өгөхгүй үлдчихэв ээ. Анги даасан багш нь гэж хэн байна аа” гээд бөөн юм болж өнөө хэдэн сурагчийг Урлагийн зааланд цуглуулбал 40-үүлээ. “Одоо эднийг яана. Ямар нэгэн байдлаар Агаас Ж бүлэгт хуваагаад ч болтугай оруулах хэрэгтэй” гэсэн яриа гарлаа. Өнөө 40 сурагч Урлагийн зааланд чимээгүй л суугаастай. Эхний нэг, хоёр өдөр тэгэсхийгээд өнгөрөв. Дараагийн өдөр нь өнөө хэдэн сурагчийг бөөгнүүлээд нэг анги болгоё гэж сургуулийн захиргаа шийдсэн бололтой есийн “З” гэдэг бүлэг шинээр үүсгээд багшаар нь Угтаалцайдамаас ирсэн Б.Цэвэгмид гэдэг багшийг тавьчихаж. За ингээд ямар ч байсан “З” гэдэг пайзтай, ангийн багштай болоодохтол өөрийн гэсэн анги танхим байдаггүй. Урлагийн заал, Биеийн тамирын заал, сургуулийн хонгил, хувцасны өлгүүр хавьцаа дахин ганц хоёр өдөр хичээллэх маягтай болж байтал сургуулийн захиргаа манай ангид Бялдаржуулах танхимыг суллаж өглөө дөө. Сургууль даяар яриа гарав. Нөгөө ямар ч сонгоны ангид орж чадаагүй, хөдөө сумдаас голдуу ирсэн сурагчидтай адгийн “З” анги чинь явж явж сургуулийн хамгийн гоё ангид орчихлоо гээд л. Бялдаржуулах өрөө гэхээр дасгал хөдөлгөөн хийдэг, саруулхан гэж жигтэйхэн. Гэрлийн бүрхүүл нь гоёмсог. Хойд хана нь тэр чигээрээ угалз, хээ хуар болсон жаазтай томоос том тольтой. Шал нь шив шинэ хулдаастай. Ширээ сандал нь ч шинэ. Хичээл заах гэж орж ирсэн багш нар “Та нар чинь харин анги ч үгүй, багш ч үгүй байснаа ордон шиг юманд ороод суучихаж шүү” гээд цаашлуулна. Яагаад ч юм нэг тийм уламжлалт ойлголт байдаг шүү дээ. А юмуу, Б бүлэгт суралцаж байвал аав, ээж нь хүүхдээ мундаг ангид сурч байгаа юм байна гэж ойлгодог. Гэтэл манайх очиж очиж “З”. Бид “З” гэдэг бүлэгт орсноо нэг их зарлах дургүй л байлаа. “Ямар ангид орсон бэ” гэж асуухаар бид “Өө, сонгон монгонд ороогүй ээ. Жирийн ангид сурч байгаа” хэмээн даруухан хэлдэг байлаа. Манай анги нэг давхрын баруун жигүүрийн хамгийн мухарт, Хөдөлмөрийн кабинетын харалдаа анги. Ингээд аравдугаар сар гарч ангиараа анх удаа зургаа авахууллаа. Урлагийн үзлэг болж Р.Цолмонгэрэл маань ёочингоор гадаадын сонгодог хөгжим тоглож, Г.Эхлэнбаатар Б.Зангад гуайн дууг дуулж шүүгч багш нарыг бишрүүлж, ангиараа Төрийн шагналт Д.Сэнгээгийн шүлэг, Төрийн хошой шагналт, ардын жүжигчин, хөгжмийн зохиолч Л.Мөрдоржийн хөгжим “Эх орны тухай дуу”г хоороор дууллаа.
Дэлгэр Монгол орноо
Магтаж бид нар дуулахдаа
Тэнэгэр сайхан жаргалаа
Бахдаж заавал оруулдаг гээд дуулахад ангийн багш Урлагийн заалны хойноос хоёр эрхийгээ гозойлгож шавь нараа сайн байгаа хэмээн магтана. Ингээд манай анги урлагийн үзлэгээр байр эзэлж, Г.Цолмонгэрэл маань дуу хөгжмийн багш нарын хараанд өртөж сургуулийн хэмжээний хөгжимчин болчихов. Дараа нь Спартикиад болоход манай хөвгүүд сагсан бөмбөгөөр цойлоод ирэв. Бас л сургуулийн шигшээтэй өрсөлдөх хэмжээний ур чадвартай. Харин охидоос Б.Батцэцэг сургуулийн сагсны шигшээд сонгогдож хичээлдээ ч суух завгүй бөмбөг хөөцөлдөж спортын цол зэрэг аваадахлаа. Г.Цолмонгэрэлийн оролцдог тэмцээн уралдаан ч гэж тоймгүй. Ийш тийш урлагийн наадам, уралдаанд ороод ирэхээрээ хүзүүндээ алтан медаль зүүгээд ирнэ. Удалгүй хичээлүүдийн олимпиад эхэлж Б.Лхамжав нийгмийн хичээлээр сургууль, аймгаасаа шалгарч улсад өрсөлдөөд шагналт байрт оров. Тэр жилдээ есийн “З”-гийнхэн жирийн биш анги байсан гэдгээ бусад бүлэгтээ, сургуулийн захиргаандаа харуулаадахлаа. Ангийн багш маань алгебрь, геометрийн багш байсан болохоор бидэнд өдөр болгон шахуу давтлага өгнө. Өглөө хичээл ороод 12 цагт тараад буцаад 14 цагт ирж давтлага хийнэ. Манай ангийн хувьд нөгөө ээлжийн анги гэж байгаагүй учир бүхэл өдөржингөө ангидаа хичээлээ давтах боломжтой байв. Суурь сайтай сурагчид голдуу байсан болохоор манай ангийн сурлага улирал ирэх тусам дээшилсээр. Багш нар жишээ авахаараа манай ангийг ярьж бусад ангиудын сурагчдыг загнана. “Та нар тэр хар. Арвын “З” гэж ямар ч сонгоны анги биш хэрнээ бүх хичээлдээ сайн хүүхдүүд. Юм юмандаа авьяастай. Их томоотой, хэл ам таталдаггүй хүүхдүүд байна” гээд биднийг үлгэр жишээ болгож ярина.
Манай анги 16 хөвгүүн, 24 охинтой. Хөвгүүд маань сахилгагүйтэж, гүйлддэг үеэ хэдийн өнгөрөөчихсөн, их сайн төлөвшилтэй. Бусад ангийн охид завсарлагаанаар манай ангийн гадаа ирж зогсоно. Хөвгүүдийг харах санаатай. Сэргэлэн сумын Р.Энх-Амгалан, Б.Ариунбаяр гэж хоёр хөвгүүн хичээл номдоо гаргуун. Ялангуяа алгебрь, геометр, газар зүйдээ ангидаа толгой цохино. Ц.Чулуунцэцэг, Б.Эрдэнэхуягийг бид тооны гавал гэж дуудна. О.Гэрэлмаа химийн хичээлдээ багшаараа магтуулна. Ангид ингээд ямар нэг хичээлдээ онц сайн хүүхдүүд байх нь бусдыгаа дагуулаад аваад явчихдаг сайн талтай болохоор давтлага хийхдээ нэг нэгэндээ маш их зүйл зааж зөвлөнө.
А равдугаар ангид орсон хойноо ярьжээ суухад яагаад ямар нэгэн сонгоны ангид оролгүй, жирийн ангид орсноо тайлбарлацгаахад нь сэтгэл хөдөлж билээ. Сэргэлэн сумын сургууль угаасаа элсэгч багатай, энэ жил гэхэд л нэгдүгээр ангид таван хүүхэд авснаас нээлтийн өдөр нь нэг нь чөлөө авч дөрөв нь ирсэн гэсэн шүү дээ. Тэрэнтэй адил 1-8 дугаар анги хүртлээ нэг ангид сурсан Сэргэлэнгийнхэн маань “Аймгийн төвд очоод өөр, өөр ангид орж салахгүй шүү. Шалгалт өгөхгүй үлдээд жирийн ангид хамт орно шүү” гэж ярьсан байх жишээтэй. Баяндэлгэрийнхэн ч ийм шалтгаанаар салаагүй юм билээ. Бас аймгийн төвийн найман жилийн сургалттай “Монгень”ээс ирсэн Ж.Дамдинсүрэн, Д.Өнөрбаяр, Ц.Чулуунцэцэг, Х.Ганзориг, Л.НямОсор, Д.Үүрийнчулуун, Б.Баярцэцэг, М.Мөнхтуул, Ч.ОюунЭрдэнэ, найман жилийн сургуулиас ирсэн О.Гэрэлмаа, Б.Лхамжав, Б.Алтанхүү, А.Даваасүрэн нар ч тийм шалтгаанаар жирийн анги руу орж ирсэн байж билээ. Наймдугаар анги хүртлээ нэг анги гэгдэж, амь нэгтэй болсон болохоор 9-10 дугаар ангидаа ч хамт байна шүү гэсэн ам тангаргаар л манай ангийнхан ямар нэг гүнзгийрүүлсэн сургалттай ангид оролгүй үлдсэн нь тэр юм билээ. Манай ангийнхан шинэ жилээр нийлж ёолкоо тэмдэглэнэ. Мартаар хөвгүүд нь ангиа цэвэрлэж охиддоо бяцхан ширээ засч, хөгжим тавина. Дараа нь Цэргийн баяраар охид нь хариу барьж ангидаа даруухан ширээ засацгаадаг байж билээ. Аравдугаар ангид байтал Төв аймгийн хэмжээнд Засаг даргын нэрэмжит математикийн түвшин тогтоох уралдаант шалгалт боллоо доо. Манай төгсөлтийн аравдугаар ангийн Агаас З хүртэлх есөн бүлэг тэр шалгалтыг өглөө. Нэгдүгээр байрт 510 дугаар анги хүртлээ математикаар дагнаж ирсэн Ж бүлэг орчихож. Аргагүй л дээ, тэгэхээс өөр яах билээ. Харин хоёрдугаар байрт Б.Цэвэгмид багштай жирийн гэгддэг “З” бүлэг орсон байлаа. Энэ үеэс эхэлж манай анги урлаг, спорт, хүмүүжил, төлөвшил, сурлага, харьцаа, биеэ авч яваа байдал зэргээрээ бусад ангийнхнаасаа ялгарч багш нарын хайр хүндэтгэлийг улам хүртэх болсон юм. Бид жирийн биш анги гэдгээ тэгэхэд бүр бататгаснаа одоо бахдан ярьцгаадаг. Тийм ч болохоор бүгд аравдугаар ангиа амжилттай төгсч их, дээд сургуульд элсч өөр өөрсдийн замыг хөөж нийслэл хотдоо, аймагтаа, бусад аймгуудад ажиллаж хөдөлмөрлөөд сайхан явцгааж байна. Ж.Дамдинсүрэн, Л.НямОсор, Б.Эрдэнэхуяг, Д.Өнөрбаяр, Х.Ганзориг, Г.Эхлэнбаатар, Э.Эрдэнэбилэг нар барилга, уул уурхайн инженерээр амжилттай ажиллаж байна. О.Гэрэлмаа, А.Даваасүрэн, Б.Энхбулаг, Б.Ариунбаяр, Б.Энхтуяа нар хувиараа бизнес эрхэлж, компани толгойлцгоож байгаа бол Б.Золбоо, С.Батсүх нар цагдаа, цэргийн ахмад цолтой төрийн тусгай албан хаагчид. З.Лхамсүрэн, Г.Ган-Эрдэнэ, О.Отгонжаргал, Р.Цолмонгэрэл, Д.Отгонжаргал, Д.Мөнхсоёл, Ч.ОюунЭрдэнэ, Б.Баярцэцэг, Ж.Халиунаа, Ц.Алтанцэцэг, Н.Отгонсэлэнгэ, Н.Намуунцэцэг, Д.Бадамханд, Б.Алтанхүү, Д.Үүрийнчулуун, М.Оюунбаяр, Э.Баасан, Б.Лхамжав, М.Мөнхтуул, Б.Отгонпүрэв нар эрх зүйч, сувилагч, дууны багш, бага ангийн багш, мэргэжлийн хяналтын байцаагч, аймгийн ЗДТГт мэргэжилтэн, олон улсын харилцааны ажилтан, нягтлан бодогч зэрэг мэргэжил эзэмшин Улаанбаатар хот, Төв аймаг, төрөлх сумандаа ажиллаж байна. Харин Л.Мөнхбүрэн, Н.Мөнхбаяр Баяндэлгэрт, Ц.Чулуунцэцэг БаянӨнжүүлдээ буцан очиж малчин болцгоочихсон. Д.Үүрийнчулуун дөрвөн хүү төрүүлж “Алдарт эх” болсон нь ангийнх нь бас нэг бахархал юм. Манай анги маш эв нэгдэлтэй, амь нэгтэй, нэгнээ ихэд өмөөрч, шүүмжилбэл анги дотроо шулуухан хэлчихдэг онцлогтой анги байсан юм. Зүг зүгээс ирсэн хүүхдүүдийг нэг анги болгон зангидаж амьдралынх нь замыг заасан гол хүн бол ангийн багш Б.Цэвэгмид билээ. Энэ хүний хүчээр, сайхан сэтгэлийнх нь илчээр манайхан ангийнхан олон түмнийхээ дунд нэртэй төртэй л явна.
Яагаад ч юм түм түжигнэсэн, бум бужигнасан хүмүүс дунд чимээгүй, дуугүй хэрнээ урдахаа мөрөөрөө, чанартай хийгээд, ажлын хамгийг нуруун дээрээ үүрдэг ч тэвчээр заан амгалан оршдог хүчирхэг хэрнээ эрхэмсэг, сайхан хүмүүс байдаг шүү дээ. Энэ ангийнхан бол яг л тийм хүүхдүүд. Аравдугаар ангиа төгсөөд 15 жил, их, дээд сургуулиа төгсөөд арван жил болж байгаа манай ангийнхны хувьд амьдрал дөнгөж эхэлж байна. Улс нийгмийнхээ бүхий л салбарт өөр өөрсдийнхөө зам зураг, эзэмшсэн мэргэжлээрээ амжилттай яваа болохоор хожим нь манай ангиас ард түмэн, нийгэмд танигдсан ямар мундаг том хүмүүс төрөн гарахыг таашгүй. Одоо бол эцэж цуцахыг мэдэхгүй хөдөлмөрлөж, эх орныхоо бүтээн байгуулалт, хөгжилд өөр өөрийн хувь нэмрийг оруулцгаагаад өнөө л чимээгүй, даруухнаараа л явцгааж байна. Бид ангийнхаа нэг андыг цаг бусаар алдсанаас хойш аль болох ойр ойрхон уулзаж, амьдралынх нь жаргал зовлон бүхэнд хамт байхын төлөө эрмэлздэг болсон билээ. Маргааш манай ангийн төгсөлтийн “Бидний баяр15 жил” уулзалт болно. Уулзалтдаа оролцохоор малчны хотноос, барилгын талбайгаас, хилийн зурвасаас, говиос, морины уяанаас, Солонгосоос бүгд сэтгэл зүрхээрээ нэгдэнэ. Анги хамт олондоо болон ангийн багшдаа урт удаан насалж, аз жаргалаар бялхаж явахыг ерөөж байна, ангийн дарга нь.