Түрүүч нь №171(6014) дугаат
Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, Соёл урлагийн их сургуулийн багш, профессор Л.Чаминчулуунтай ярилцлаа.
-Амьдралд хутгалдаж яваа болохоор бүх юм харагдана. Тэр бүхнийг хараад өөрийн эрхгүй эмзэглэл төрнө. Би оюутны амралтаар өвөл, зундаа Өмнөд Монголд очиж ажилладаг юм. Тэнд очиход гудамжинд согтуу хэвтэж байгаа хүн байдаггүй. Гуйлга гуйж байгаа хүн бараг байхгүй шүү. Тэр түм буман хүн дотор шүү дээ. Англи, Америкийн хууль гээд л ярьцгаадаг. Гэтэл хаяанд байгаа хятадууд яаж амьдарч байна. Эд нар зах зээлд шилжсэн үү, шилжсэн. Дээд зэргээр шилжсэн. Ажилгүй хүн байхгүй. Бүгд ажиллаж байна. Тэр түм живаа хүн ш дээ. Нооройсон хувцастай хүн бараг явахгүй. Бидний нүдэн дээр амьдрал нь дээшилж байгаа. Энэ юутай холбоотой вэ. Энэ бол дээрээ зөв чиглүүлэгчтэй, дан ялангуяа БНХАУ-ын дарга нь ард түмнээ хайрлаж, энхрийлсэн, зөв чиглэлтэй, бүх хүнийг ажилтай байлгаж ядуурлаас гарахын тулд янз янзын юм хийж байна. Би Хятадыг шүтэн биширч амьдардаг. Яагаад гээч. Тэр төрийн зохицуулалт, ард түмнийх нь байж байгаа байдал, хөдөлмөрлөж байгаа байдлыг хар. Хятадуудын дотор янз бүрийн юм бий л дээ. Гэхдээ сайн талыг нь харъя л даа. Яагаад тэд сайхан амьдраад байна вэ, яагаад гоё амьдраад байна. Гэтэл бид яагаад тэгж амьдарч болохгүй юм бэ. Би тэнд байнга шахуу очиж нэг очихоороо 1-2 сар болдог хүн чинь тэр болгоныг хараад судлаад мэдчихгүй яах юм бэ. Гүн рүү нь орчихсон.
-Та оюутан, шавь нарынхаа хэлийг зүгшрүүлэхийн тулд хамгийн эхэлж ямар хичээл заадаг вэ?
-Дуудлага зүй, тод хэллэгийг бүр системтэйгээр заадаг. Тэрийг эхлээд суулгаж өгчихөөд дараа нь амьсгаа, тэгээд бүх аргачлалыг зааж өгдөг.
-Аймаг аймгаас ирсэн нутаг нутгийн аялгатай шавь нар тань хэр хугацааны дараа хэл нь зүгширч төв халх аялгаар ярьж сурдаг вэ?
-Хурдан засарна. Улсын драмын театрын дарга Д.Цэрэнсамбуу Увсынх. Аль л тэртээ дээр үед шүү дээ, миний шавь байлаа даа. “Бэйрэн улаан бээмбэгэр бэмбэгээ бээмбэрүүлнэ” гэдэг байлаа.
-Тэр нь юу гэж байгаа юм?
-“Бөөр нь улаан бөмбөгөр бөмбөгөө бөмбөрүүлнэ” гэж байгаа юм (Инээв). Одоо ч миний шавь сайхан явна. Шавь нар дотроос минь зургаан гавьяат төрчихөөд байна даа. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Д.Цэрэнсамбуу, Дорноговийн “Саран хөхөө” театрын ерөнхий найруулагч, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Н.Пүрэвдорж, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, найруулагч, талийгаач Ч.Ганхуяг, гавьяат жүжигчин С.Лхагвасүрэн, Ааяа буюу Ш.Алтанцэцэг, Ц.Төмөрхуяг байна. Араас нь дахиад ч гавьяатууд төрнө. С.Болд-Эрдэнэ, Г.Эрдэнэбилэг, Д.Ганцэцэг гээд эд нар чинь бүгд миний шавь нар. Хошин урлагийнхнаас Г.Алтаншагай, “Банш” Батаа буюу Д.Баттөмөр, “Шинэ үе”-ийн Отгоо, Гамбаа эд нар чинь бас бүгд миний шавь.
-Энэ нэрлэсэн уран бүтээлчид чинь их гал цогтой хүмүүс шүү дээ. Багшийнх нөлөө байдаг байх нь ээ?
-(Инээв). Нөлөөлдөг байлгүй. Эрх биш дөрвөн жил сурч байгаа юм чинь шүншгээ авна шүү дээ. Би шүншгээ өгнө.
-Нэг үеэ бодвол манай урлаг хөлөө олчихсон. Гэхдээ засч залруулмаар гэхээсээ дэмжээд өгөөсэй гэх зүйл бий. Та үүнд ахмад уран бүтээлч, Монголын урлагт өөрийн гэсэн хувь нэмрээ оруулж яваа хүний хувьд хэлэх үг байгаа л байлгүй?
-Байна шүү дээ. Урлаг бол маш хүчтэй хөгжиж ирсэн. Тэр дундаа уран бүтээлчид төрөлжчихсөн. Дээр үед дуулдаг бол дуулдаг, бүжиглэдэг бол бүжиглэдэг, ярьдаг бол ярьдаг байлаа. Нэг чиглэлээрээ. Дууны анги төгссөн бол зөвхөн дуулна. Сонгодог бүжиг бүжиглэдэг бол тэрийгээ л бүжиглэнэ. Одоо бол бүжиглэдэг, дуулдаг, жүжиглэдэг байж орчин үед универсиал гэдэг утгаараа ард түмэн, үзэгчийн нүдэнд илүү тусна гэж боддог юм. Ингэхээр уран бүтээлч хүн юу дуртайгаа хийх боломж нь нээгдчихсэн.
Багш хүний хувьд дөрвөн жилийн турш нэг оюутныг бэлтгэх гэж чөмгөө дундартал зүтгэж явна. Янз бүрийн хүмүүжилтэй хүүхдүүдийг авчраад нэг багцанд хийгээд төлөвшүүлээд мэдлэг олгоод, мэдлэгийг мэргэжил болгоод гаргаж байна. Гараад театр байхгүй. Ганцхан театртай. Би энэ олон сүндэрлэсэн байшингуудыг хараад залуучуудад зориулсан ганц театр барьчихдаггүй юм байх даа гэж боддог юм. Тэр дундаа хошин урлагийнхнаа энд тэнд тус тусдаа газар түрээсэлж тоглолт хийж байхаар Хошин урлагийн театр байгуулагдчихвал тэндээ ээлж ээлжээр тогломоор байна шүү дээ. Төр засгийнхан боддог юм уу. Залуучуудын театр, Хошин урлагийн театр хэрэгтэй байна. Энэ олон буудал саваар юугаа хийдэг юм. Ганц театр бариад өгчих л дөө.
-Улсын драмын театр жилдээ шинээр хэдэн жүжигчин авдаг вэ. Тав хүрэх болов уу?
-Тав хүрэхгүй ээ.
-Тэгээд танай сургуулийн жүжигчний ангийг төгссөн хүүхдүүд хаашаа явдаг юм?
-Продакшнууд руу явна. Тэнд очоод шууд уран бүтээлчээр ажилд орж чадахгүй. Тайзны арын ажилд тусалж, үндсэн жүжигчний хойно бүжиглэж ажлаа эхлүүлдэг. Тайзыг нь засч том жүжигчний хувцсыг нь өмсүүлэх зэргээр янз янзын ажил хийнэ. Тийм болохоор хөдөөгийн театруудыг маш сайн хөгжүүлээсэй гэж боддог. Тэгвэл төгссөн залуучууд тэнд очно шүү дээ. Тэнд очлоо гэхэд найруулагч байхгүй. Бас тэндээ бүр олон жил нэг сандалд зүв зүгээр юу ч хийхгүй ягшийтал суугаад ховхрохоо байчихсан хэдэн хөгшин бий. Залуу жүжигчин “Танайд ажиллая” гээд яваад орохоор гоочлоод л. Хүүхдүүд “Багш аа, тэнд үнэхээр хэцүү байна” гэнэ. Би тэгсэн ч “Яв” гээд дахиад явуулдаг. Хотод гуравдагч, дөрөвдөгч байхаар хөдөө анхдагч бай гэж үг байдаг юм. Чи яв гэж загнана. Тэгэхээр өөдөөс “Багш аа, гадуурхаад үнэхээр хэцүү. Хийхээр ч юм алга. Өглөө очоод баахан хий дэмий суудаг. Хөзөр тоглоод л ууж идсэн хүмүүс байх юм. Тэгэхийнхээ оронд энд тайзны арын ажилд туслалцаад ард нь бүжиглээд явж байя” гэдэг.
Одоо ингээд есдүгээр сарын нэгэн болж байна даа. Оюутнуудаа хүлээгээд авах сайхан. Урлагийн хүн болъё гээд ороод ирэх нь сайхан. Ирээдүйгээ гэрэл гэгээтэй хараад сайн уран бүтээлч болно оо гээд ороод ирж байгаа хүүхдүүдийг авах сайхан. Дөрвөн жилийн дараа яах вэ, яана вэ. Тэд энэ сургуулиас гараад юу хийх юм. Гуравдугаар курсээ төгсөөд дөрөвдүгээр курстээ орох дөхөхөөр “Багш аа, одоо төгслөө. Яана аа” гэж байгаа юм чинь. Хэрвээ улс нийгмээс урлагийн салбартаа нөлөөлдөг, ач холбогдол өгдөг байсан бол хүүхдүүд тэгж айх уу.
Залуучуудын театр, Хошин урлагийн теартыг нэгдүүлсэн нэг том театр байгуулаасай гэж маш их бодож байна. Энэ зочид буудал, ресторан гэсэн олон заваан юм барьж байхаар нэг тийм юм бариад өгчих юмсан гэж их боддог юм. Би өнөөдөр чинь инээж, уйлаад юу болчихов доо. Дотор минь нэг шаналал яваад байсан нь энэ л байж дээ. Уг нь миний шавь нар их л мундаг явдаг юм. Тэднийхээ тухай, тэдэнд минь тохиолдсон хөгжилтэй юм ч олон шүү дээ.
-Та тэр хөгжилтэй явдлаасаа ярь л даа?
-“Банш” Батаа хоёрдугаар курст байлаа. Хүүхдүүд хоёрдугаар курст ороод ирэхээр их гоё болоод цаанаасаа танигдаад эхэлдэг юм. Батаа, Алтаншагай, Отгонтуяа чинь цаанаасаа мэдэгдээд эхэлсэн. Нүд нь гялалзаад, цаанаасаа оргилж буцлаад дэлбэрэхэд бэлэн болчихдог. Яг тийм нүд “Банш” Батаад гараад ирэнгүүт “За энийг нэг юм болгоё” гэж бодсон. “Утгын чимэг” наадам ч боллоо. Батааг тэр наадамд оруулаад өгүүллэг уншуулчихмаар санагдлаа. “Утгын чимэг” наадамд орох уу, багш нь чамд өгүүллэг олоод өгье гэсэн чинь “Тэгье, оръё” гэж байна шүү. Өгүүллэг олоод өгчихлөө. Тэгсэн чинь энэ СУИС-ийн хонгилоор л нэг хүн “Би “Утгын чимэг” наадамд орох гэж байгаа” гээд л онгироод сагаад эхэлдэг юм байгаа биз дээ. Хоёр ч хонолоо. Орж ирж өгүүллэгээ шалгуулах байсан. Байдаггүй шүү. Зохиолч нь ирээд “Миний өгүүллэгийг яав ийв” боллоо. Батааг дуудсан чинь “Цээжилчихнэ ээ, болчихно оо багш аа” гэж байна. “Аваад ир, шалгая” гэсэн чинь “Арай болоогүй” гэдэг юм байна. Тэгэхээр нь өнөө зохиолчид нь “Энэ таны өгүүллэгийг авсан хүүхэд. Одоо тэгээд мэдэхгүй, энэ уншихгүй шинжтэй байна” гээд өгүүллэгээ аваад ир гэсэн чинь Батаагийн нүд том болоод “Багш аа, би уншина ш дээ” гээд гартаа барьчихсан байсан өгүүллэгээ өгдөггүй. Тэгэхээр нь булаагаад авчихлаа. “Гар, чи” гээд загнасан чинь Батаа “Багш аа, би уншина ш дээ” гээд хариугүй уйлах нь ээ. Аргагүй ш дээ, “Утгын чимэг”-т орно гээд сургуулиар нэг зарлачихсан юм чинь (инээв). Батааг хөөгөөд гаргачихлаа. Тэгтэл нөгөө зохиолч бас мэдэрчихжээ. “Хүүш ээ, энэ яасан хөөрхөн хүү вэ. Хөөрхөн жүжигчин болно оо” гэж байна. Тэгэхээр нь би “Тийм ээ, Өвөрхангайн Тарагтынх байгаа юм. “Амрга” гэж хэлдэг хүүхэд байгаа юм. Гэхдээ одоо “Г” үсгийн ар дахь эгшгээ урд нь оруулж “Амраг” гэж ярьдаг болоод байгаа, зүгээр ээ” гэлээ. Зохиолч “Энэ хүүхэд уншчих юм шиг байна аа. Хөөрхөн жүжигчин болно” гэж ятгаж байна. Би “Тийм ээ, би мэднэ. Гэхдээ ингэхгүй бол болохгүй” гэсэн. Тэгээд бид Батаагаар уншуулахаар тохиров. Батааг дуудаж оруулж ирээд “За, за бид хоёр чамаар уншуулахгүй гэж тохирлоо. Өөр хүнээр уншуулахаар шийдлээ” гэсэн чинь “Багш аа, би уншина ш дээ” гээд бүр уйллаа. Тэр үед чинь “Утгын чимэг” наадам зурагтаар гардаг байсан юм. Тэр нэвтрүүлгийг хүмүүс үзэх гэж хүлээдэг байсан. “Багш аа, би уншина аа, би уншина. Багш аа, би ээждээ зурагтаар гарна гээд хэлчихсэн юм аа” гээд уйллаа (Инээв). Аягүй хөөрхөн байгаа биз дээ. Тэгэх тусам нь би “Ээ, чи муу зурагтаар гараад байхдаа яадаг юм.
Ёстой горьдов оо, чамайг гаргах юм уу. Чи яачихсан гэж зурагтаар гардаг юм. Гар! Битгий дэмий юм яриад бай” гэлээ. Зохиолч нь “Энэ хүүхдээр уншуулъя, уншуулъя. Ёстой хөөрхөн хүү. Энэ хүүхэд унших юм байна” гээд л. Тэгээд уншууллаа. Тэгэхэд “Утгын чимэг”-т Г.Равдан, Д.Жагдаг гээд ланцгарууд бид хэд бүгд орсон байхгүй юу. Тэгтэл хоёроор гараад ирдэг юм даа. Зохиолч нь баярлаад л “Энэ ёстой мундаг жүжигчин болно” гээд л магтаад байдаг. Би “Тэгнэ ээ. Чи хараарай. Арван жилийн дараа ёстой зурагтыг эзэгнэдэг хүн болно доо” гэж хэлж байж билээ. Үнэн л байгаа биз дээ.