Монгол Улсын нүүр царай, ард түмнийг төлөөлөх, тэднийг араасаа үлгэрлэн дагуулах баатруудын дүрд бөхчүүдийг тоглуулдаг болоод удлаа. Эд нар ч тэр дүрдээ бүр дасчихсан. Сүүлдээ “Намайг хэн хэлэх вэ, нохойг хэн саах вэ” гэсэн шиг гадаад, дотоодгүй бүдүүлэг авирлах нь хэрээс хэтэрч байна.
Тамирчид олимп, ДАШТ-ээс медаль хүртвэл авсан медалийнх нь чансаагаар эрэмбэлж, сар бүр мөнгөн урамшуулал өгдөг. Ингэж бүхий л насаараа улсаас урамшуулал нэрээр мөнгө авч байгаа тамирчид голдуу л бөхчүүд. Бөхчүүд гэж нэг их зантай, биеэ тоосон нөхөд. Ингэж хамраа сөхөхөд нь энэ сар болгон олгодог урамшуулал ихээхэн түлхэц болоод байгаа юм. Хүүхэд, залуучуудын хувьд боловсрол гэж гүйгээд яах вэ бөх болчихвол олимп, дэлхийгээс ганц медаль чирээд ирэхэд төр засаг нь ард түмэнтэйгээ өмнө нь сөгдөж мөргөөд байдгаа барьж, бүх насаар нь урамшуулал өгчихдөг юм байна, тэгж амьдарч болох юм байна гэдэг ойлголт, хүмүүжлийг хэдийнэ авчихсан. Учир нь олимп, дэлхийн дэвжээнээс медаль хүртсэн тамирчдаас хамгийн өндөр урамшуулал авдаг эхний 20 тамирчин л гэхэд сардаа 2-7.5 сая буюу дундаж нь 4.7 сая төгрөгийг гар дээрээ авч байгаа. Ийм урамшуулал байгаа юм чинь толгойгоо ажиллуулж, тоо бодож сургууль соёл, бичиг үсэг гэж гүйгээд яанам бэ, боловсролын хэрэггүй, бөх болоход л бол оо. Яагаад ч юм Монголд бөх хүн, бөхчүүд шиг “од” үгүй. Тэгсэн хэрнээ ард түмний хайр хүндлэл, итгэлийг даадаггүй нь бөхчүүд. Тэдний ялж ялагдаж чаддаггүй, сэтгэлийн хатгүй байдал нь улам даамжирч хүн төрөлхтний өмнө монгол хүний үнэлэмжийг унагаж, Монгол гэдэг нэрийг гутааж дуусгалаа.
Дотооддоо гэж ярихад Монголын үндэсний бөхөд найраа гэдэг юм гаарч, үнэн хүчийг үзэн барилддаг бөхгүй болтлоо дампуурчихаад байгаа. Найрааныхаа ханш, даваагаа өгч авалцаж байгаа үнэ өртгөө бүр наадамчин олны өмнө ил цагаан яриад сууж байдаг болцгоочихсон. Зүлэг ногоон дэвжээн дээрээ гараад хоёр бөх хүч үзлээ гэхэд нэг нь унаж, нөгөө нь давж таарна аа даа. Унасан нь уйлж, хашхирч тахимаа өгөхгүй зугтаж, хөмхийгөө зууж, учраагаа нударч, тохойлдож бүр заримдаа элэг бүсээ тайлахын оронд гэдрэгээ хараад хэвтэж унаснаа хүлээн зөвшөөрөхгүй газар шаана. Болвол дахиж барилдчих санаатай нь илт гүрийж үзэгчдийг залхаадаг нь бүр элбэгшсэн.
Гадаадад бол жүдо, самбо, чөлөөт бөх гээд бөхийн төрлийн тамирчид ялж, ялагдаж сураагүй гэдгээ алхам тутамдаа харуулсаар. Хамгийн хариуцлагатай тэмцээн болох олимпийн наадмын дэвжээнээ хүрэл медаль авчихлаа хэмээн хэт баярлаж сүүлийн хэдхэн секундэд сэтгэлээ бариагүйгээсээ болж ялагдал хүлээж байх жишээний. Тамирчин нь сэтгэл хөдлөлөө хянаагүйгээс ялалтаа баталгаажуулалгүй медалиа алдчихаад байхад багш дасгалжуулагчид нь дэвжээн дээр гарч ирж том багагүй нүцгэлцгээн гүзээгээ харуулж дэлхий даяар Монгол Улсынхаа нүүрийг нэг сайн шарсан сан. Эсвэл ямар нэг медаль авчихаараа алах ялаас мултарсан хоригдол мэт чанга хашхирч хөөрч, Монгол төрийн алтан соёмбот тугийг буруу зөрүү нөмөрч гүйж харайж, багш нар нь эр, эм шавиа толгой, хүзүүн дээрээ суулгаж гүйн бөөн нус нулимс болдог. Энэ бүхэн нь зарим талаараа соёлт хүн төрөлхтөнд хүмүүн бусын үйлдэл мэт сэтгэгдэл төрүүлдэг. Олон зууны турш шашины гэмээр ном дүрмээр аядуу зөөлөн явж ирсэн сумог монгол бөхчүүд алаан, хядаан болгочихсон. Давааны мөнгийг нь хэрээ мэт шүүрч авч, дэвжээ буюу дохё руу нь нулимж, нүдний булангаараа камер, үзэгчид рүү хялалзан айлгаж даналзсаныхаа хариуд манай сумочид юу хүртлээ. Япончуудад монгол бөхчүүдийн энэ ааг омог, биеэ авч яваа байдал зэрэг нь огтоос хүндэтгэл төрүүлээгүй бөгөөд цаагуураа ямар нэгэн айдас, болгоомжлол байсан учраас тэднийг нэг нэгээр нь ямар нэг шалтаг шалтгаанаар дэвжээнээс нь буулгаж, зодог тайлуулсаар байгаа. Ингэх нь аргагүй шүү дээ. Боловсролгүй хүн мөнгөтэй байх нь нийгмийг балладаг учир япончууд сумочдоо бага балчираас нь боловсролтой байхыг бяртай байхтай адил хэмээн үзэж аль аль талыг нь жигд хөгжүүлж ирсэн байдаг.
Хүнд дийлдэг, дийлдэггүй юм гэж бий. Бөхчүүд олимп, дэлхийн дэвжээнд ялчихаар Монгол Улсын тусгаар тогтнол сэргээд, улс эх орны хөгжил улам батжаад байдаг юм шиг, эсвэл ялагдчихаар Монгол Улсын дархан байдал алдагдаад аюулгүй байдалд ноцтой хор хохирол учирдаг юм шиг бодоцгоож тийм хандлага гаргаад байдаг нь анзаарагдсан. Тэгж ойлгож хэрхэвч болохгүй. Нэг тамирчны ялах, ялагдахаас хамаарч байгаа, байхгүй нь мэдэгддэггүй жижиг улс биш ээ, Монгол. Сая Азийн наадамд Монголын жүдочид Хятадын багтай барилдаад 4:2-оор ялагдсан. Гэтэл энэ ялагдлаа хүлээж чадахгүй дэвжээн дээр гарч өрсөлдсөн баг болоод тэр танхимд цугласан олонд хүндэтгэл үзүүлж ёсолгоогоо хийгээгүй нь Монгол Улсын нэрийг гутааж дуусгасан шүү. Жүдогийн өнөө хатуу ёс жаяг хаачив. Өрсөлдөгчдөө ялагдаж чадахгүй, ялагдаж мэдэхгүй тэднийг одоо яалтай вэ.
Дэлхий нийт, хүн төрөлхтөн бөх, бокс мэтийн тулааны голдуу, ганцаарчилсан спортыг төдийлөн өндөр үнэлдэггүй. Учир нь хувь хүний, ганц хүний карьераа өсгөх гэсэн амин хувиа илүүтэй бодсон бэртэгчин спорт гэж үзээд нэг их тоохгүй, улс орны зүгээс ч онцгойлон анхаараад байдаггүй юм.
Бөхийн төрлүүдээс гарч ирсэн “Аварга, аварга” гээд байгаа эдгээр улс эргээд ард түмэндээ нэмэр тус болно оо гэж ер үгүй. Их сайндаа л УИХ-ын гишүүн болж байгаа нь цаанаа мөн л өөрийнхөө карьерыг өсгөж байгаа өнөө аминчхан санаа. Гишүүн болоод бас гавихгүй ээ. Гийгүүлсэн юмгүй, попорсон нэгэн болдог нь нүднээ ил билээ. Бөхчүүд гадаад, дотоодгүй хаана ч байсан допинг хэрэглэнэ. Хэрэглэх хэрэглэхдээ хамгийн хортой, хориотойг нь хэрэглэнэ. Ийм боловсролгүй байж болох уу. Дэлхий нийтээрээ жигшдэг сэргээшийг ус ундаа, талх тариа шигээ бодож биедээ шахжээ суудаг мөн хэцүү улс аа. Энэ бүхний эцэст бөхчүүдийг дэмжээд дэмжээд дэмтэй юм олж хардаггүй юм чинь дэлхийн жишгээ дагаад багийн спортыг хөгжүүлэх тал дээр бүх анхаарлаа төвлөрүүлэх цаг нь иржээ. Нэг багт арван хүнтэй, эвтэй байж чадсан багийн тамирчин нийгэмдээ 100, 1000 мянган хүнтэй эвтэй байх чадвартай болчихсон байдаг. Тэр хэрээр нийгэмдээ үзүүлэх эерэг нөлөө нь геометр прогресс шиг үржинэ.
Тэгэхгүй бол энэ хэдэн бөхчүүдийг тойглож, байдгаа барихын хэрээр улам бүдүүлэгтэж, тэнэглэл нь улс эх орны нэрийг цаашид яаж гутааж, нүүр хийх газаргүй болгохыг мэдэхгүй юм. Тэнэглэлийг нь зогсоож дийлэхгүйгээсээ хойш багийн спортоо дэмжсэн шиг дэмжиж, үлдсэн жаахан нэр хүндээ хамгаалж, нэгдэж нийлж чаддагаа дэлхий нийтэд харуулъя.