Т.Намжим 1990 онд төрийн сайд байсан хүн. Тэрээр анхны Монгол Японы эдийн засгийн хамтын ажиллагааны ажлын хорооны даргаар ажиллаж байсан юм. Монгол Улсын Ерөнхий сайд Д.Содном анх удаа Японд ажлын айлчлал хийхэд тэрээр айлчлалын бэлтгэл ажлыг хангаж байв. Японд хийсэн анхны Ерөнхий сайдын айлчлалаар манай улс төмөр, нүүрс боловсруулах болон зэс хайлуулах үйлдвэртэй болох зорилго тавьж байж. Төмрийн үйлдвэр хэрэгжсэн ч, зэс хайлуулах үйлдвэр нь Засгийн газар огцорсноос шалтгаалж хэрэгжээгүй гэдэг. Гэхдээ төрийн ажлаас хөндийрсөн ч Т.Намжим Японы талтай тохирч нефть боловсруулах үйлдвэрийн санхүүжилт, ТЭЗҮ-ийг шийдүүлж чаджээ. Харамсалтай нь тэрээр саяхан бурхан болсон юм. Харин түүний хүү “Монгол сэкию” компанийн захирал Н.Итгэл дээрх бүх баримт, гэрээ өнөөдөр ч хүчинтэй хэвээр байгаа гэнэ.
-Танай компанид санхүү, ТЭЗҮ, байгаль орчны үнэлгээ, газар нь шийдэгдсэн нефть боловсруулах үйлдвэрийн бэлэн төсөл байгаа гэсэн. Ямар учиртай төсөл вэ?
-1990 онд Монгол улсын Ерөнхий сайд Д.Содном гуай Япон улсад айлчилсан. Монгол улсын Ерөнхий сайдын Япон улсад хийсэн анхны айлчлал юм. Энэ уулзалтын үеэр зэс, төмөр хайлах, нүүрс, нефть боловсруулах үйлдвэрүүдийн талаар яригдаж байв. Аав тухайн үеийн ажлын бүрэлдэхүүнд орж гол бэлтгэл ажлуудыг хангасан байдаг. Айлчлалын үр дүнд төмрийн үйлдвэртэй болсон. “Жайка”-гийн хөтөлбөрт Монгол улс хамрагдсан юм. Аав 1992 оноос 2006 он хүртэл Японы хоёр их сургуульд орон тооны профессороор ажилласан. Аавын маань ажлыг үнэлж Япон улс эзэн хааны шагналаа өгсөн. Дараа нь хөөцөлдөж байгаад энэ төслийг бүтээсэн. Хөрөнгө оруулалт, ТЭЗҮ, байгаль орчны үнэлгээ, газар нь шийдэгдсэн, жилд хоёр сая тн нефть боловсруулах үйлдвэрийн төсөл бидний гар дээр байна.
-Би төслүүдийг үзэж болох уу?
-Болно.
-Энэ хэний өмч вэ?
-Японы төрийн банк хөрөнгө гаргаж хийлгэсэн учраас тэр банкных. Ер нь бол Японы Засгийн газрын өмч гэсэн үг.
-Японы элчин сайд танай гэрт очсон гэсэн.
-Зарим хүн андуураад аавтай уулзах гэж очсон гэж ойлгосон байсан. Бурхан болсных нь дараа албан ёсоор эмгэнэл илэрхийлэх гэж очсон юм.
-Нефтийн үйлдвэрийн талаар ярьсан уу?
-Сонирхож асуухад товч мэдээлэл өгсөн. Хөөцөлдөж байгаа гэсэн хариу өгсөн.
-Хөрөнгө, ТЭЗҮ нь яг хэзээ шийдэгдсэн бэ?
-ТЭЗҮ боловсруулах хөрөнгийг Японы олон улсын хамтын ажиллагааны банк санхүүжүүлсэн учраас Захирлын зөвлөлийн шийдвэр 2007 онд гарсан. 2010 онд Монголын тал Японы “Марубени”, “Тоёо инженеринг” корпораци нефть боловсруулах үйлдвэрийг түлхүүр гардуулах нөхцөлөөр барих гэрээнд гарын үсэг зурсан. 2013 онд зээлийн гэрээ байгуулах гэж байтал Засгийн газар зогсоосон.
-Яагаад?
-Дотоодын нефтийг авч боловсруулах шаардлага тавьж байгаа юм. Бас Чойрт байгуулах шаардлага тавьсан
юм. Гэтэл бид Дарханд зориулсан ТЭЗҮ хийгээд үйлдвэр байгуулах боломжтой гэсэн дүгнэлт гарчихсан байсан. Тэгээд ч Чойрт ТЭЗҮ хийх шаардлагагүй. Анхнаасаа бүтэхгүй гэдэг нь тодорхой байсан юм. Бас ҮАБЗ-өөс дотоодын нефтийг боловсруул гэсэн зөвлөмж гарсан байсан.
-Та нар дотоодын нефтийг авч боловсруулж чадахгүй юм уу?
-Манай технологи дэлхийн хамгийн өндөр технологи. Ямар ч нефтийг боловсруулж чадна. Харамсалтай нь Тамсагийн нефтийг Дарханд байгаа үйлдвэр лүү татах тээврийн сүлжээ байхгүй. Гэхдээ хятадууд бидэнд нефтиэ өгнө гэсэн баталгаа байхгүй байсан. Бид Тамсагийн нефтийг Японд шинжлүүлсэн. Боломжтой гэсэн хариу ирсэн. Гэхдээ өнөөг хүртэл тээвэр нь шийдэгдээгүй л байна. Тамсагаас тэр үед яригдаж байсан Чойр хүртэл 500 км шүү дээ. Энэ асуудлыг бараг шийдэх боломжгүй гэж Унгарын “Евро ойл” компани дүгнэлт гаргасан. Зөвхөн хоолой тавихад 1.4-1.7 тэрбум евро шаардлагатай. Ингэхээр ямар ч үйлдвэр бариад ашиггүй болж байгаа юм.
-Тэгээд л зогсчихсон уу?
-Тухайн үеийн Засгийн газар огцроод Ч.Сайханбилэгийн Засгийн газар гарч ирээд шууд л говьд байгуулах шийдвэр гаргасан. Аж үйлдвэрийн сайд Д.Эрдэнэбатад бид үйлдвэрийн бүх шаардлагатай танилцуулга, бичиг баримтыг өгсөн.
-Тэр бичиг баримт одоо хаана байгаа вэ?
-Мэдэхгүй.
-Та нар Тамсагийн нефтийг авах боломжгүй гэж байна. Танай үйлдвэрийн нефть хаанаас хангагдах вэ?
-Бид Эрхүү орчмын нефтийн үйлдвэртэй урт хугацааны гурвалсан гэрээ хийх санамж бичигт “Марубени” компанитай хамт гарын үсэг зурсан.
-Оросууд урт хугацаанд найдвартай байж чадах уу?
-Хятадуудаас ч, Оросуудаас ч авсан бид дэлхийн зах зээлийн үнээр л авна. Гэхдээ нефть боловсруулахад бүтээгдэхүүний гарц гэж байдаг. Оросын нефть Тамсагаас 15 хувь илүү гарцтай байгаа юм. Энэ нь үнэ буурах нөхцөл болно. Дээр нь оросууд Японтой нефть нийлүүлэх урт хугацааны стратегийн гэрээтэй. Энэ хүрээнд бид хамрагдаж байгаа юм. Тийм учраас нефть нийлүүлэлт тасрах тухай ойлголт байхгүй. Мөн тээврийн асуудал шийдэх гэж хоёр тэрбум шахам долларын өр тавих шаардлагагүй.
-“Марубени” компани дахин дахин гарч ирээд байна. Ямар учиртай вэ?
-Нефтийн үйлдвэрийн хувьд “Марубени” компани санхүүжилт, зураг төсөв, гүйцэтгэх байгууллагуудын уялдаа холбоог зохицуулах үүрэг гүйцэтгэж байгаа юм. Харин нефтийн тухайд энэ компани оросуудтай маш том стратегийн гэрээтэй болохоор манай компанийн нефть нийлүүлэлтийн баталгаа болж байгаа. Тэдний нефть нийлүүлэх гэрээ нь хугацаагүй гэдгээрээ давуу талтай. Бид ч оросуудтай байгуулсан санамж бичгийг хугацаагүй байгуулсан. Санамжид гарын үсэг зурсан оросууд удаа дараа бичиг ирүүлж нефть нийлүүлэхээ одоог хүртэл мэдэгдсээр байгаа. Түүгээр ч зогсохгүй Монголын Засгийн газрын хүсэлтээр нефть нийлүүлэх болсон асуудлаа хууль эрх зүйн хүрээнд баталгаажуулах хүсэлт тавиад байгаа.
-Яг ямар санамж бичигт гарын үсэг зурчхаад манай тал чимээгүй суугаад байгаа юм бэ?
-Оросын нефтийн үйлдвэр Японы “Марубени” корпораци, тухайн үеийн уул уурхайн яамны төрийн нарийн бичгийн дарга Р.Жигжид нарын зурсан урт хугацаанд жилд хоёр сая тн түүхий нефть нийлүүлэх тухай санамж бичиг.
-“Марубени” заавал оролцох ёстой юу?
-“Марубени” Эрхүүгийн газрын тосны компанитай урт хугацааны гэрээтэй. Худалдаж авсан нефтиэ дэлхийн аль ч оронд худалдах давуу эрх эдэлдэг. Энэ шугамаар авсан нефтиэсээ манайд нийлүүлнэ. “Марубени” компани Оросын аварга компаниудтай урт хугацаанд нефть худалдан авах гэрээтэй том компани.
-Өнөөдөр та нар үйлдвэрээ бариад эхэлбэл хэдэн жилийн дараа ашиглалтад өгөх вэ?
-ТЭЗҮ-д тусгаснаар гурван жилийн дотор ашиглалтад орно.
-Танай үйлдвэрийн нефть ямар үнэтэй гарах бол?
-Ямар ч тохиолдолд гаднаас түүхий нефть авч боловсруулахад дотоодын үнэ 20-30 хувь буурах боломжтой байдаг. Мэдээж гаднаас бэлэн бензин авах, түүхий нефть аваад нэрэх хоёр их ялгаатай. Манайд бол ашигтай тусна.
-Мөнгийг Японы төрийн банк гаргана. Та нарын юунд итгэж санхүүжилт өгч байна?
– Энэ банкны Захирлуудын зөвлөл шийдвэр гаргахдаа маш том мэргэжлийн шинжээчдийн баг ажиллуулдаг. Энэ баг зээлийн дүгнэлт гаргахдаа бүх зүйлийг нарийвчлан судална. Аливаа төсөл зөвхөн өөрийнхөө өртгийг нөхөх чадвартай байх ёстой гэсэн зарчим барина. Энэ зарчмыг манай ТЭЗҮ хангасан учраас зээл олгож байгаа юм. -Үйлдвэр ашиглалтад орсноос хойш хэдэн жилийн дараа хөрөнгө оруулалтаа нөхөх вэ?
-Япончууд ТЭЗҮ боловсруулахдаа эдийн засгийн үр шимийг голчлон анхаардаг. Манайх шиг аж ахуйн нэгж байгуулаад татвар төлөгчдийн мөнгөөр өрийг нь хаана гэсэн ойлголт байхгүй. Тухайн үйлдвэр өөрөө л өөрийнхөө оруулсан хөрөнгийг нөхөх учиртай.
-Дарханд байгуулах үйлдвэр л япончуудын шаардлагыг хангасан гэж ойлгож болох уу?
-Тийм. Японы банкны хамгийн том шалгуур эргэн төлөлтийн индекс. Манай ТЭЗҮ-ээр энэ нь 20 хувьтай байгаа юм. Энэ үйлдвэр ашиглалтад орсноос хойш 4-5 жилийн дараа хөрөнгө оруулалтаа нөхнө гэсэн үг.
-Манайхан томоохон бүтээн байгуулалт эхлэхээрээ ханшийн өөрчлөлтөөс эхлээд янз бүрийн юм төрөөс нэхээд эхэлдэг.
– Энэ үйлдвэрийг барихад төрөөс нэг ч төгрөг гарахгүй. Бүх хөрөнгө Японоос гарна. Аль хэдийн багагүй мөнгө гарчихсан. ТЭЗҮ, байгаль орчны үнэлгээ, инженерийн зураг хийхэд багагүй мөнгө гарсан.
-Ямар хүчин чадалтай үйлдвэрийг хэр их хөрөнгөөөр барих ТЭЗҮ байна?
-Жилд хоёр сая түүхий нефть боловсруулах хүчин чадалтай үйлдвэрийг 1.5 тэрбум доллараар барина. Зээлийн хүүгийн хувьд жилийн 1-2 хувь байна. Манай дотоодын бензин, түлшний хэрэгцээ анх тооцоо хийж байх үед 1.2 сая тн байсан. Одоо жаахан нэмэгдсэн. Гэхдээ үйлдвэрийг нөөцтэй тооцоолсон.
-Мөнгө ТЭЗҮ бэлэн, яг юун дээр гацаад байна?
– Засгийн газрын дэмжлэг. Өөрөөр хэлбэл С.Батболд, Н.Алтанхуяг нарын тэргүүлсэн Засгийн газрын тогтоолыг хэрэгжүүлбэл маргаашнаас эхлээд үйлдвэр барихад бэлэн байгаа. Газар нь хүртэл бэлэн. Засгийн газрууд хаа дуртай газраа шав тавиад байхаар хөрөнгө оруулагчдад баахан үйлдвэр байгуулах сэтгэгдэл төрүүлээд байгаа юм.
-Нефтийн үйлдвэр байгаль орчинд хөнөөлтэй гэдэг.
-Манай үйлдвэрийн технологи Японы хамгийн өндөр технологи. Манай түлш одоогийн евро стандартаас ч давж байгаа. Хаягдал байхгүй, бүрэн ашиглана. Бензин, дизель түлш, авто зам барихад ордог мазут өнөөгийн гаднаас долларар авдаг бүхнийг үйлдвэрлэнэ.
-Хоёр үйлдвэр байгуулаад дотоодын зах зээл ханачихвал яах вэ?
-Манай үйлдвэрийн стандарт дэлхийн аль ч орны шаардлагыг хангана.
-Япон банк, “Марубени” корпораци та нартай уулздаг уу?
-Байнга уулздаг.
-Юу ярьдаг вэ?
-“Өмнө байгуулсан гэрээ, баримтууд хүчин төгөлдөр хэвээрээ шүү. Үйлдвэрээ барьтал явна шүү” гэдэг.