Өнгөрсөн долоо хоногт Монгол улсын Ерөнхийлөгч Х.Баттулга зарлиг гаргаж хоёр уяачийн цолыг хассан билээ. Уяачийн цол хассан энэ асуудлаар Тод манлай цолоо хасуулсан ММСУХ-ны тэргүүн дэд ерөнхийлөгч Д.Дагвадоржтой уулзаж дараах асуултанд хариулт авлаа.
-Ерөнхийлөгчийн зарлигтай та санал нийлж байна уу? Уяачид болон морь сонирхогчид бол цол хураасан асуудлыг маш их эсэргүүцэж байгаа.
-Ер нь бол цол хураасан асуудлыг Ерөнхийлөгчийн зөв арга хэмжээ гэж бодож байгаа. Бид зөвхөн ганц Дүнжингарав уралдаанаа зохион байгуулалт муутай хийсэндээ ч биш төрийн болон улс бүсийн наадмаа хийж чадахаа байсан. Манай уяачид төр түмэн, наадамчин олноо хүндэлдэггүй, эрлийз монголоо хольж уралддаг, хэрэлдэж маргалддаг болсон. Мөн наадмын дүрэм журам баримталдаггүй, уяачийн ёс зүйн тангарагаа биелүүлдэггүй. Гэхдээ бүх уяач ийм биш л дээ хэсэг уяач нар бий. Энэ удаад нэр усаар нь хэлээд яахав тэд өөрсдийгөө мэдэж байгаа. ММСУХ-оос зохион байгуулсан бүх наадам дүрэм журамтай. Морио бүртгүүлэх гээд ирсэн уяачдад тэрхүү журмыг нь тарааж өгдөг. Ингэсээр байтал манай уяачид өөрсдөө наадмаа үймүүлдэг, будилуулдаг. Зөвхөн өөрсдөө л айраг түрүү хүртэхийн төлөө наадаж болохгүй наадамчин олноо хүндэлж, тэднийгээ баярлуулан цэнгүүлж байгаа гэдгээ бодох хэрэгтэй. Наадам хэрүүл маргаан, будлиангүй болдог бол сайхан биз дээ. Харин бидний зүгээс Дүнжингарав уралдаанаа муу зохион байгуулсан уу гэвэл муу зохион байгуулсан. Түүнийгээ хүлээн зөвшөөрнө. Тэгэхдээ зохион байгуулалт муудаж, орой шөнөөр морь уралдах болсон нь уяачидтай холбоотой. Эрлийз, монгол гэж хэл ам хийснээс болж цаг оройтсон. Урьд нь бид цаг хугацаандаа хийгээд байж болдог л байсан. Наадмаа хүндлээд дүрэм журмаараа уралдацгаая гэж уяачиддаа уриалдаг, сануулдаг. Эцэст нь бидний ганц хүсдэг зүйл бол наадмаа будлиангүй сайхан зохион байгуулах л байдаг. Мөн дээрээс нь манай уяачид, ялангуяа том цолтой уяачид маань ард түмнээ хүндэлж наадаасай гэж би хувьдаа маш их хүсдэг. Том цолтой цөөхөн хэдэн уяач л наадмыг үймүүлдэг. Хөдөө орон нутагт морины уралдаан эрлийз, монголоо ялгаж уралдаад сайхан наадаад болж л байна шүү дээ. Жишээ нь: Жавхлант шарга. Тэгэхээр өнөөдөр Ерөнхийлөгч цол хурааснаараа зөвхөн Сэргэлэн бид хоёрт арга хэмжээ авч байгаа гэж бодохгүй байна. Цааш цаашдаа уяачдад том сануулга, анхааруулга өгч байгаа хэрэг гэж бодож байгаа.
-Цаашид зөрчил гаргасан, наадам үймүүлсэн уяачдад ямар арга хэмжээ авдаг байвал дээр вэ?
-Наадам хангалтгүй зохион байгуулсан наадмын комиссын гишүүд, дүрэм журмаа баримтлаагүй уяачдад эхний удаа цол бууруулах, удаа дараа зөрчил гаргавал цолыг нь бүр мөсөн хураах, төр засгийн шагнал урамшуулалд тодорхойлохгүй байх, цаашлаад уяачийн эрхийг нь тодорхой хугацаагаар түтгэлзүүлж ч болно. Энэ бол морио дээдэлдэг монгол түмнийхээ өмнөөс авч байгаа арга хэмжээ. Ингэхгүй бол манай уяачид хариуцлага гэдгийг тоохоо больсон. Дээр үед наадмаас наадмын хооронд тухайн наадмыг ам дамжин ярьдаг байсан тэр сайхан уламжлал байхгүй болсон. Тэрбүү хэл мориныхоо удам угшлыг худлаа хэлнэ. Бүр болохгүй бол манай унаган адуу гээд л зогсож байдаг боллоо. Адууны удам угшлыг худлаа хэлэх нь маш том нүгэл гэж манай өвөг дээдэс сургадаг байсан. Тэр том жудаг хүртэл өнөө үед байхгүй боллоо. Ерөнхийлөгчийн цол хураасныг хүн болгон өөрийн өнцгөөс харж зөв, буруу гэж байгаа. Миний хувьд бол цол хураасан нь зөв. Ингэж уяачдад сануулга өгөх хэрэгтэй гэдгийг дахин хэлмээр байна. Энэ жилийн Дүнжингарав уралдаан уяачдад маш том сургамж, анхааруулга авчирлаа. Холбооны зүгээс наадмаа хийх үү байх уу гэж маш удаан ярилцсан. Энэ хугацаанд уяачдаас наадмаа хийгээч, уяачдаа бодооч гэсэн маш олон санал ирсэн. Эцэст нь бид уяачдынхаа зарцуулсан хүч хөдөлмөр, хөлс хөрөнгө, цаг хугацааг бодолцон төр засгийн зөвшөөрөлгүй хийж “Дүнжингарав 2018” уралдааныг муу зохион байгуулсандаа нийт наадамчин олон, уяач, уралдаанч хүүхдүүдээсээ ММСУХ, уралдаан зохион байгуулсан комисс болон өөрийн зүгээс уучлал хүсэж байна. Цаашид бид олон том наадам зохион байгуулна. Тиймээс нийт уяачдаасаа наадмаа хүндэтгээд ёс жудагтай сайхан наадацгаагаач гэж хүсмээр байна. Ялангуяа том цолтой уяачиддаа уриалмаар байна.
-Сүүлийн үед яригдаад байгаа хуулийн төслийн талаар ямар байр суурьтай байгаа вэ? Зөвхөн сэрвээний өндрөөр эрлийз монголыг ялгах нь зөв үү, буруу юу?
-Уяачдын холбоо бол өмнөх зургаадугаар их хурлаараа өөрсдийн байр сууриа баталсан, сэрвээний өндөр хэмжинэ, давхар үүлдэрлэг байдлыг нь харна гээд. Энэ шийдвэрээ бол өөрчлөөгүй л байгаа. Жил жилийн улс, бүсийн наадмаар манай холбооны зүгээс дээрх зарчмаараа ялгаж уралдуулна гэж л саналаа өгдөг. Одоо УИХ-ын зарим гишүүд хууль санаачлаад зөвхөн сэрвээний өндрөөр нь ялгаж уралдуулъя гээд яригдаж эхэлж байна. Миний хувьд бол ММСУХ бүх аймгуудаараа явж сум сумаас арваас доошгүй төлөөлөгч оролцуулсан бага хурлаа хийгээд уяачдынхаа саналыг авах хэрэгтэй. Үүний үндсэн дээр олонхийн саналыг нэгтгээд хууль санаачилж буй гишүүдэд холбооныхоо зүгээс өргөн барих нь зөв гэж бодож байгаа. Бусдаар тухайн нэг аймгийн тэргүүн нь ч юм уу тэргүүлэгч нь ирээд бүх уяачдаа төлөөлж чадахгүй. Тиймээс төлөөллөө 100 хувь оролцуулж саналаа нэгтгээд олонхоороо шийдэх хэрэгтэй. Харин тэндээс гарсан хууль дүрмээ ягштал биелүүлдэг байх хэрэгтэй.
Ярилцсан: Б.ЗОЛБАЯР