Өнгөрсөн пүрэв гаригт Дэлхийн банкнаас “Зүүн Ази, Номхон далайн бүс нутгийн эдийн засгийн тайлан”-г танилцуулав. Тайлангийн дүгнэлтээр бол Монголын эдийн засаг өнгөрсөн жилийн таамгаас давж өссөн. Гэхдээ эрсдэл байгаа тухай өгүүлсэн. Энэ талаар Дэлхийн банкны Монгол дахь суурин төлөөлөгчийн газрын эдийн засагч Б.Даваадалайтай ярилцлаа.
-Дэлхийн банк зүүн Ази, номхон далайн бүс нутгийн эдийн засгийн тайландаа Монголын эдийн засгийн байдлыг сайжирсан гэж дүгнэлээ. Яг ямар үзүүлэлтүүд сайжрав?
-Өмнөх тайланд эдийн засаг хүнд байгаа тухай мэдээлсэн. Тайланд 2017 онд Монголын эдийн засаг өссөн гэж дүгнэсэн. Уул уурхайн баялгийн үнэ өссөн.Шалтгаан нь өмнө төсөөлж байснаас илүү өндөр өсөлт гарсан. Жилийн өсөлт 5.1 хувьд хүрсэн. Үүнд хоёр гол хүчин зүйл нөлөөлсөн. Зэсийн үнэ маш их өссөн. Мөн БНХАУ Умард Солонгосоос авдаг нүүрсээ зогсоож манайхаас илүү ихийг авах болсон. Гэхдээ энэ нь илүү тохиолдлын чанартай нүүрсний борлуулалтын өсөлт. “Оюу толгой”-н хөрөнгө оруулалт бас их нөлөө үзүүлсэн. Бидний тооцож байснаас 900 орчим сая доллараар илүү хөрөнгө оруулалт орж ирсэн. Хоёр дахь том нөлөө бол дотоодод эдийн засгийн чанартай бодлогын арга хэмжээнүүд авсан. Засгийн газар зарлагаа бууруулж, орлого талаа нэмэх бодлого хэрэгжүүлсэн. Ялангуяа НӨАТ-аас ихээхэн хэмжээний орлого олсон. Хамгийн өндөр орлого уул уурхай, НӨАТ-аас орсон. Монголбанкны валютын нөөц ихээр нэмэгдсэн.
-Банкуудын зээл яагаад буураад байна, нөөц хангалттай юу?
-Банкуудад хангалттай нөөц бий. Банкинд үндсэндээ гурван сонголт байдаг. Засгийн газрын болон Монголбанкны бонд авах.
Мөн зээл гаргах. Зээлийн бараг тал хувь иргэдийн хэрэглээний зээл болж байна. Олон улсын түвшинд бизнесийн зээл нь их, хэрэглээний зээл нь бага байдаг. Эдийн засаг сайжирсан ч банкууд компаниудад өгөх зээлийн хэмжээгээ нэмэгдүүлэхгүй байна. Энэ чинь зээлийн эрсдэл өндөр байгааг харуулж байгаа юм.
8Òүрүүч íü I í¿¿ðò8
Харин нэг сайн мэдээ бол чанаргүй зээлийн өсөлт зогссон. Гэхдээ л чанаргүй зээлийн эзлэх хувь есөн хувь байна гэдэг нь сайн үзүүлэлт биш.
-Цаашдаа яах ёстой вэ?
-Уул уурхайн өсөлт гарахаар уул уурхайтай холбоотой салбаруудын чанаргүй зээлийн хэмжээ буурч байгаа. Өнөөдрийн эдийн засгийн өсөлт банкуудын зээлийн чанарыг сайжруулахад хугацаа шаардлагатай.
-Дэлхийн банк өр ихтэй орнууд мөнгөний бодлогоо чангаруулах хэрэгтэй гэсэн. Харин эсрэгээр өр их манай улс яагаад мөнгөний бодлого суллах бодлого явуулж байна?
-Манай улсын өр 2017 онд буурсан. Өр буурахад хамгийн хүчтэй нөлөөлдөг зүйл бол төсвийн алдагдал. Төсвийн алдагдал огцом буурсан. Засгийн газар хөрөнгө оруулалтад зарцуулах мөнгөө эрс багасгасан. Цаашдаа Засгийн газар төсвөө багасгана гэсэн тохиолдолд мөнгөний бодлогоо жаахан суллахад буруу юм байхгүй.
-Монголбанк бодлогын хүүгээ нэг хувиар бууруулсны үр дүн гарсан уу?
-Судалгаагаар бодлогын хүүгийн нөлөө 1-1.5 жилд мэдрэгддэг.
-ОУВС Засгийн газартай байгуулсан гэрээний хүрээнд 5.5 тэрбум доллар орж ирнэ. Энэ манай эдийн засагт хэр их нөлөөлөх мөнгө вэ?
-Маш их нөлөөтэй мөнгө. Манай эдийн засгийг доллараар хэмжвэл 11 тэрбум. Талтай нь тэнцэх мөнгө байгаа биз дээ. Гэхдээ энд нэг зүйлийг анхаарах хэрэгтэй. 2.5 тэрбум хятадын своп байгаа шүү. Эндээс 1.7 тэрбумыг авчихсан байгаа.
-Улс оронд зээлийн даац гэж байдаг уу?
-Энэ ОУВС-ийн шугамаар орж байгаа зээл бол арилжааны зээл биш. Маш урт хугацаатай, маш бага хүүтэй зээл шүү дээ. Ачаалал бага гэсэн үг. Энэ эргэн төлөх боломжийг олгож байгаа юм.
-“Чингис бонд” ОУВС-ийн гэрээний хүрээнд орж ирэх мөнгө ямар ялгаатай юм бэ?
-Хялбараар ойлгуулах гээд үзье. “Чингис бонд”, ОУВС-ийн гэрээний хүрээнд орж ирж байгаа хөнгөлөлттэй зээл бол шал өөр хоёр юм байхгүй юу. “Чингис бонд” гэдэг чинь зах дээрээс авсан бараа. Энэ зээл чинь үнэгүй шахам бараа аваад удаан хугацааны дараа үнийг нь бага хүүтэй төлөхтэй зүйл.
-Дэлхийн банкнаас өгсөн 120 сая долларыг юунд зарцуулж байгаа вэ?
-Тэр мөнгийг тодорхой арга хэмжээнд зориулж байгаа.
-Тодорхой арга хэмжээ гэдэг нь…
-Төсвийн тэнцлийг яаж сайжруулах, төсвийн хөрөнгө оруулалтыг хэрхэн үр ашигтай болгох бодлого боловсруулахад зориулж байна.
-Энэ мөнгөө Дэлхийн банк хянаж чадаж байгаа юу?
-Хангалттай хяналт бий.
-“Чингис бонд”-ыг төсөлгүй авчихаад үр дүн муутай зарцуулсан гэж шүүмжилж байна. Ийм түүх давтагдахгүй гэсэн баталгаа байна уу?
-Би танд “Чингис бонд” бол зах дээрээс авсан бараа шиг чөлөөт үнээр авсан хэрэгсэл гэж хэлсэн. Худалдагч мөнгөө эргүүлж авахыг бодохоос тэр худалдан авагч юунд яаж зарцуулахыг хянахгүй. Гэтэл ОУВС-ийн мөнгө бол хатуу болзолтой. Түүнийг юунд зарах, хэрхэн ашиглах зэрэг нь зээл олгогчийн хатуу хяналтад байх ёстой. Энэ утгаараа энэ мөнгө ямар нэг алдаатай хөрөнгө оруулалт болохгүй. Тэр тусмаа Монголд ашгаа өгөөд оруулсан хөрөнгөө өөрөө нөхөх боломжтой зүйлд л зарцуулагдана. Засгийн газар энэ мөнгийг авахын тулд үүрэг хүлээнэ. Даалгавар биелүүлнэ.
-Мөнгө угаахтай холбогдсон арга хэмжээ гэж юу вэ?
-Олон улсын мөнгө угаахтай тэмцэх байгууллагаас манай банкуудад үнэлгээ хийсэн гэсэн. Тэгээд алдаа гарч болзошгүй тул арга хэмжээ авах санал хүргүүлсэн гэсэн.
-Яг ямар хэмжээ авахыг хүссэн юм бол?
-Тэр бидэнд ч нууц.
-Яагаад?
-Зах зээл дээр паник үүсгэх аюул байдаг юм. Гэхдээ мэдээж гол санаа нь банкны ил тод байдлын тухай асуудал. Арван сарын хугацаа өгдөг юм. Монголбанкныхан ярьж байгаагаар аравдугаар хууль баталаад асуудлыг шийдчих байх. Мөнгө угаах гэдэг олон улсын хүрээнд хэрэглэдэг хүнд үг хэрэглээд байгаа болохоос манайд бол банкны салбарын ил тод байдлын тухай юм билээ.
-Банкуудын активын шалгалтын дүн яагаад гарахгүй байна?
-Үр дүн хүлээлтээс харьцангуй гайгүй гарсан. Мэдээллээс харахад дутагдаж байгаа мөнгө нь ДНБ-ий хоёр хувьтай тэнцэх хэмжээний мөнгө шаардлагатай юм билээ. Азийн хөгжлийн банкны үзэж буйгаар энэ гайгүй үзүүлэлт гэсэн.
-Тэр мөнгийг нь нөхөөд өгчихвөл банкууд дажгүй юу?
-Миний ойлгосноор энэ асуудлыг шийдэхэд дэс дараатай арга хэмжээ авна. Эхний ээлжинд Монголбанк арилжааны банкуудад хугацаатай үүрэг өгнө. Дутагдаж байгаа хөрөнгөө өөрсдөөр нь бүрдүүлэх даалгавар өгнө.
-Гадны хөрөнгө оруулалт татахын тулд бид юу хийх ёстой вэ?
-Энэ тулгамдсан асуудал болчихоод байгаа юм. Засгийн газар олон улсын байгууллагуудтай хамтарч бизнесийн орчныг сайжруулах алхмуудыг хийж байгаа. Гадны хөрөнгө оруулалт ямар чухал гэдгийг хүнд үед оруулсан Оюу толгойн гүний уурхайн хөрөнгө оруулалт харуулсан.
-Жишээлбэл?
-Дэлхийн банкнаас хөтөлбөр хэрэгжүүлж байна. Хөтөлбөр гурван чиглэлтэй. Макро эдийн засгийг сэргээх, өрийн тогтворжуулах, нэгэнт макро эдийн засгийг тогтворжуулах учраас нийгмийн эмзэг хэсгийг хамгаалах бодлого сайжруулна. Тэдний орлогыг бууруулахгүй байх шаардлагатай. Мөн бизнесийн орчныг сайжруулах бодлого хэрэгжүүлнэ.
-Бизнесийн орчныг яаж сайжруулах вэ?
-Хөрөнгө оруулагчдыг дэмжих, бизнес хийхэд саад болоод байгаа дүрэм журмуудыг өөрчлөх шаардлагатай. Эдийн засгийг төрөлжүүлэх, үүнд хамгийн эхний ээлжинд малыг эрүүлжүүлэх.
-Нийгмийн эмзэг бүлгийг чиглэсэн ямар бодлого хэрэгжүүлэх вэ?
-Эхний ээлжинд нийгмийн эмзэг бүлэгт очдог хүнсний талоныг үргэлжлүүлнэ.
-Одоо хэрэгжиж байгаа шүү дээ?
-Гэхдээ бид тоог нь нэмэгдүүлэх хүсэлт тавьж байна. Дээр нь мөнгийг жаахан нэмээч гэж байгаа юм.
-Хавтгайрсан халамж гэсэн шүүмжлэл байгаа шүү дээ.
-Энд асуудал байгаа юм. Маш олон халамжийн бодлого яваад байгаа юм. Үүнийг нэгтгэх хэрэгтэй. Гэхдээ аль болох ядарсан хүндээ очдог тогтолцоо бий болгох хэрэгтэй байна.
-Хөтөлбөр хэдэн жилийн хугацаанд хэрэгжих вэ?
-Гурван жилийн хугацаатай хэрэгжинэ. Гэхдээ сая орж ирсэн 120 сая, ирээдүйд орж ирэх доллар зөвхөн төсвийн алдагдлыг нөхөхөд зарцуулна.
-Хариуд нь юу авах вэ?
-Эдийн засгийг сэргээх зөв бодлого санал болгоно.
-Энэ сайн бодлого юу вэ?
-Олон улсын түвшинд валютын нөөц нэмэгдүүлэх, өр бууруулахыг сайн бодлого гэдэг. Зөвхөн алтнаас 700 сая доллар орсон. Одоо зэсээс авах орлого нэмэгдэнэ. Одоо инфляци жаахан нэмэгдсэн асуудал бий.
–Инфляци эдийн засаг зөв эдийн засаг уу?
-Улс орон бүр өөрийн эдийн засагтаа тохирсон инфляцитай байх ёстой. Инфляци бага болохоор бизнес хийхэд ашигггүй болдог. Инфляци хэт өсөхөөр иргэдийн худалдан авах чадвар буурна. Бага дунд орлоготой орнууд 5-7 хувийн инфляцитай байх шиг байна. Өндөр хөгжилтэй орнууд хоёр орчим хувьтай байна.