Алдарт сэтгүүлч Жозеф Пулитцерийн бий болгосонамерикийн эртний хэвлэлийн компаний нэг болох”Pulitzer Inc “ өрсөлдөөнийг дааж чадалгүй америкийн “Lee Enterprises” компанид 1.46 тэрбум ам.доллараар зарагдан бөөн шуугиан тарьж байсан нь саяхан.Энэ компани Пулетцерийн үр садыг 100 гаран жил баян тансаг амьдрах эх ундрагаболж байсан билээ. Ж.Пулитцерийгорчин үеийнсэтгүүл зүйг үндэслэгч гэжүздэг нь оргүй ч зүйл биш юм.Унгарт төрсөн Пулитцер дайнд гавъяа байгуулан нэр төр олохоор АНУ-ын хөлсний цэрэгт элссэн байна. Гэтэл дайн дуусч тэрээр олон мэргэжил сольж эцэст нь сурвалжлагч дараа нь улс төрч болсон аж. Тэрээр өөрийн гэсэн сонинтой болсныхоо дараа шинэ мэдээ, ямар нэр өгөх, хөмсөг хэрхэн тавихыг болон сонинг ямар байдлаар хэвлэх тухай өнөө үед бидний мөрдөж буй зарчмыг анх санаачилсан билээ. Пулитцер мөн мэргэжлийн сэтгүүлчийн анхны их сургуулийг байгуулсан бөгөөд хожим нь тэргүүний сэтгүүлчдэд өгдөг өөрийн нэрэмжит шагналыг бий болгосон юм. Түүний сонин хэдэн саяар борлогдох болсон оргил үедээ тэрээр биеийн байдлаас болж дуу чимээнээс тусгаарласан тусгай өрөөнд байдаг байсан гэдэг.
Жозеф Пулитцер 1847 оны дөрөвдүгээр сарын 10-нд Унгарын Мако хотод төрсөн байна. Түүний эцэг нь үр тарианы худалдаачин жүүд, эх нь цэвэр герман цусны, католик шашныг ягштал шүтдэг эмэгтэй байжээ. Хэдийгээр өөр, өөр шашинтай боловч эцэг эх нь бие биендээ үнэн сэтгэлээсээ хайртай байсан гэдэг. Эх нь харин хүүхдүүдээ өөрийн шашнаар хүмүүжүүлнэ гэсэн суурин дээр бат зогсдог байсан учир Жозефийг ахтай нь шашны сургуульд оруулсан байна. Харин Жозеф шашинд ямар ч сонирхолгүй нэгэн байсан болохоор түүнийг удалгүй Будапешт хотын дээдсийн хүүхдүүдийн сургуульд шилжүүлсэн гэдэг.
Хэдийгээр эцэг эх нь ихээхэн найдлага тавьдаг байсан боловч Жозеф аавынхаа хойчийг залгамжлагч болсонгүй. Эв хавгүй, удаан хөдөлгөөнтэй 190 см өндөр залуу зөвхөн дайнд гавъяа байгуулахыг л хүсдэг байсан аж. Дунд сургуулиа төгсөнгүүт тэрээр эхлээд Австрийн дараа нь Францын армид орох гэж оролдсон байна. Харин түүний хараа муу бас “сульдаа биетэй” гээд аль ч армид аваагүй аж. Тэр үед 1861-1865 онд болсон иргэний дайн АНУ-д болж байлаа. Ихэнх баячуудын хүүхдүүд өөрийн оронд бусдыг хөлслөн явуулж цэргийн албанаас мултардаг байжээ. Жозеф ийнхүү АНУ-д ирж 17 насандаа Хойд армийн хөлсний цэрэг болсон байна.Жозеф Өмнөдийнхөнтэй Нью-Йоркийн нэгдүгээр морьт суманд байлдагчаар байлдаж байжээ. Гэтэл жилийн дараа дайн дуусаж түүнийг үг дуугүй халж орхисон байна. 18 настай Пулитцер ийнхүү хөсөр хаягдах нь тэр.
1866 онд англи хэл маруухан мэддэг, халагдсан цэрэг Жозеф Пулитцер ажил хайн, герман хэлээр гардаг өөрийн дуртай “Westliche Post” сонингоос Луизиана мужид тамхины тариаланд хөлсний ажилтан авах зарлал олж уншсан аж. Тамхины тариаланд ажиллах ажилчдыг Миссисипи мөрнөөр зөөвөрлөж байжээ. Ажилтай болно гэсэн найдвар тээсэн тэднийг хотоос50 км зайтай хөвж явахад, хөлгийн ахмад тамхины тариаланд ажилчид хэрэггүй болсныг мэдэгдсэн байна. Ахмад тэндээ хөөрхий ажил хайгчдыг буулгаж орхиод цааш хөвж одох нь тэр. Пулитцер буцахдаа бусадтай адил явган алхаж харьсан байна. Уурлаж хорссон Пулитцер өөрийн сэтгэгдлийг “Westliche Post” сонинд өгсөн нь хэвлэгдсэн бөгөөд энэ нь түүний анхны хэвлүүлсэн зүйл нь болжээ.Тэрээр ачаа ачигч, хоол зөөгч, вокзал дээр ачаа зөөгч, үхэр туугч,өмгөөлөгчийн туслах гээд таарсан болгоноохийж явжээ.Ажил хайн хотоос хот дамжсаар Сент-Луис хотод холер өвчин ид гаарсан үед нь Жозеф очиж таарсан байна.Харин үхэл нүүрлэсэн энэ хотодтүүнд ажил олдсон аж. Учир нь үхэгсдийг оршуулах албаны дарга өөрөө оршуулагдах болчихоод байжээ. Пулитцер буяны ажлынхаа дараа номын санд тогтмол очдог байжээ. Энд тэрээр шатар тоглож байхдаа герман хэлээр гардаг“Westliche Post” сонины эрхлэгч Карл Шурц, редактор Эмил Преториус нартай танилцсан аж. Хэдэн сарын дараа тэд Жозефийг сониндоо сурвалжлагчаар ажиллах санал тавьсан байна. Эхлээд Пулитцер ямар нэгэн амжилтанд хүрэхгүй л байв. Редакторуудаас тэрээр англи хэлэнд муу, шар мэдээний үнэн худлыг сайн шалгадаггүй, хэтэрхий тэвчээргүй гэсэн зэмлэл байнга хүртдэг байсан аж. Иймээс хамтран ажиллагсад нь түүнийг байнга доог тохуу болгодог байжээ. Пулитцер ажилдаа сонирхолтой байсан учир тэрээр хурдан хугацаанд хэрэгтэй болгоныг сурч амжиж байлаа. Жилийн дараа тэрээр дуртай гэсэн мэдээгээ олж чаддаг сэтгүүлч хэмээн алдаршсан байна.“Бүхэнд хамаарах сонирхолтоймэдээг жинхэнэ сэтгүүлчээс бусад нь анзаардаггүй” хэмээсэн зүйр үгээр тэрээр өөрийнхөө амжилтыгтайлбарласан байдаг. Нэгэнт сайн сурвалжлагч болсон тэрээр гурван жилийн дараа гэхэд Сент-Луис хотын нэрт хүмүүсийн нэг болсон байлаа. 1869онд түүнийгМиссури мужийн хууль сахиулах хорооны гишүүнээр сонгожээ. Энд тэрээр банк болон банктай холбоотой хэрэг хариуцсан нарийн бичгийн даргын алба хашиж хажуугаар нь сониндоо сурвалжлагчаар ажилласаар байлаа. 1870 онд тус хорооны дарга албан тушаалаасаа огцорч оронд нь Пулитцерийг өөрөө ч мэдээгүй байхад нь сонгочихсон гэдэг. Гэхдээ энэ нь хууль зөрчсөн явдал байсан юм. Учир нь хорооны даргын албанд 24 наснаас дээш насны хүн байх ёстой байсан атал Жозеф энэ үед 23 настай байжээ. Жилийн дараа хуулийн зөрчил мэдээжаяндаа арилсан аж.
Пулитцерт улс төрд нэр төр олох нь түүний нэр алдартай эцэг эхгүйг болон англисаксоны цусгүй “дутагдлыг” нөхөж байжээ. Жозефын гадна төрх хүртэл өөрчлөгдөж харваас намба төрхтэй нэр алдартай нэгэн болсон байна. Парламентын хорооны даргын хувьд тэрээр Сент-Луис хотын дээд зиндааны хүрээлэлдбагтдаг байжээ.
1871 онд Карл Шурц, Пулитцерт“Westliche Post” сониныг хамтран эзэмших санал тавьсан байна. Тэр жилдээ ЖозефСент-Луис хотын цагдаагийн даргаар сонгогджээ. 1872 онд тэрээр Бүгд найрамдах намаас Ерөнхийлөгчийн сонгуульд нэр дэвшсэн Хорас Грилийг бүх талаар дэмжсэн боловч нэр дэвшигч нь ялагдав. Ялагдлаа мэдсэн Пулитцер хоромхон зуурАрдчилсан намын гишүүн болж амжсан боловч улс төрийн шуурганаас өөрийгөө аварч чадсангүй. Гэхдээ тэрээр насан эцэслэтлээ Ардчилсан намын гишүүнээр үлдсэн юм. Улс төрийн тавцангаас хөөгдсөн тэрээр буцаж сэтгүүлчээр ажиллах болсон байна. Жилийн дараагерман хэлээр гардаг “Westliche Post” өөрт нь “багадаад” байгааг анзаарчээ. Ийнхүү тэрээр 1874 онд сониныхоо хувьцааг зарж орхиод Вашингтон оров. Сент-Луис хотын номын санд байнга суудаг байсан нь талаар болсонгүй . Тэрээр нийслэлд өмгөөлөгчийн шалгалт амжилттай өгч гурван жил өмгөөлөгч мөнВашингтоны“The New York Times” сонины сурвалжлагчаар ажиллажээ.Өмгөөлөгчийн ажил нь түүний хөрөнгийг сайтар аривжуулсан гэдэг. Нийслэлд ажилласнаар тэрээр олон ашигтай танилтай болсон байна. 1878онд дампуурлын ирмэгт тулаад байсан, Сент-Луисын«Dispatch», «Рost» сонинг худалдаж аваач гэсэн санал иржээ. Тэрээр худалдаж авсанэнэ хоёр сонинг нэгтгэж “St. Louis Post-Dispatch” гэсэн шинэ нэр өгчээ.
Өөрийн гэсэн сонинтой болсон Пулитцер өөрийн хүссэнээр ажиллах боломжтой болов. Тэрээр сониныхоо эзэн, редактор, сэтгүүлчийн ажлыг өөрөө нэгэн зэрэгхийж байлаа. “St. Louis Post-Dispatch” сонин сэтгүүлчийн эрэн сурвалжлах буланд нь түүнтэй улс төрд хамт зүтгэж явсан хүмүүсийн талаархайр найргүй зүйл бичигдэхболжээ. Энэ бүхний ачаар түүний сонин богино хугацаанд Сент-Луис хотын хамгийн нэр хүндтэй сонин болох нь тэр. “St. Louis Post-Dispatch” сонин орон нутагт болж буй улс төр болон хэл ам таталсан болгоны тухай хайр найргүй үнэнийг бичиж байлаа. Ажлын ачааллаас ньболж Пулитцерийн хараа 35 наснаас нь эхлэн муудаж эхлэсэн гэдэг.
1882 оны сүүлчээр улс төрийн өрсөлдөгчдийнхөө заналт дайсан нь болж Сент-Луис хотод байх нь амь насанд нь аюултай болсон байна. Иймд тэрээр Нью-Йорк хотыг зорьжээ. Харин сонингоо утсаар ярьж цахилгаан бичин удирдаж байжээ. 1883 оны тавдугаар сард Пулитцер өөрийн хоёрдахь сонин болох “The New York World” сонинг худалдан авлаа. “St. Louis Post-Dispatch” сонинг таван жил удирдсан туршлага дээрээ тулгуурлан Нью-Йоркийн сонинг дор нь өөрийнхөөрөө өөрчилсөн байна. “The New York World” сонины эхний дугаарт Нью-Жерси
мужид болсон нэг сая долларын хохирол учруулсан аймшигт шуурганы тухай өгүүлэл, цаазлуулах гэж байгаа ялтантай хийсэн ярилцлага гарсан гэдэг.Энэ нь одоо бол энгийн зүйл мэт санагдавч тэр үедээ сониндогт гарч байгаагүйшинэлэг зүйл байлаа.
Пулитцер өөрийн сэтгүүлчдээс шуугиан тарих мэдээ, материал олоод зогсохгүй түүнийгээ уншигчдад хүргэж сурахыг шаарддаг байжээ. Тиймээс сониндоо хэвлэгдсэн мэдээ, сурвалжлаганд “Уолл-стрит гудамжинд болсон аймшигт аллага”, “Үхлийн амьсгал”, “Бяцхан Лизын нууц амрагууд” гэх мэт сонин, сүржин нэр өгдөг байв. Тэрээр мөн сонингын зураг, чимэглэлд онцгой анхаарахыг шаарддаг байв.”The New York World” сонин удалгүй хотынхоо тэргүүний сонин болж тэргүүн нүүрэндээ улс төрийн амьдралын тухай байнга нийтлэх болсон байна. Үүнээс гадна бусдад тус дэм болох эсвэл хөгжилтэй түүх мөн цагдаагийн мэдээ байнга нийтлэх болжээ. Ерөнхийдөө энэ бүхэн нь ард олныг бүрдүүлэгч олонхи болох дундчуудад зориулсан сонин байлаа. Хамгийн гол нь Пулитцер хожим нь “шинэ сэтгүүл зүй” гэж нэрлэгдсэн орчин үеийн сонин гаргах зарчмыг нээсэн явдал юм.Мөн энэ бүхэндөөрийн сэтгүүлчдийг сургаж чадсан нь яах аргагүй түний гавъяа мөн. Учир нь ингэж бичихнь тэдэнд урд нь үзээгүйцоо шинэ зүйл байсан билээ. Тухайлбал түүний сэтгүүлч Нелли Блайны бичсэн “Сэтгэл мэдрэлийн эмнэлгийн тухай”нийтлэл ёстой шуугиан тарих гэж юу байдгийн жишээ болж байлаа. Сэтгүүлч эмнэлэг рүү нэвтэрхийн тулд сэтгэл мэдрэлийн өвчтөний дүрд тун ч чадварлаг тоглосон гэдэг. Учир нь тэр эмэгтэйг үзсэн таван эмчийн дөрөв нь түүнд “ шизофрени ” гэсэн онош тавьсан аж. Хэдэн долоо хоногийн дараа “бүрэн эдгэрч” гарсан Нелли өвчтөнгүүдийг хүйтэн байранд байлгадаг, хагас өлсөглөн байдалд байдаг, тэдэнтэй маш хэрцгий харьцдаг тухайбаримттайгаар бичсэн юм. Энэ нийтлэлийн дараа хотын дарга сэтгэл мэдрэлийн эмнэлгийгшинээр тохижуулсан гэдэг. Пулитцер сэтгүүлчиддээ “Аливаа гэмт явдал олны нүднээс далд нуугдмал байдалд л амьдрах чадвартай. Түүнийг ил гарга, тэгээд тодорхой болгож сонинд бич. Эрт орой хэзээ нэгэн цагт олон түмний үзэл бодлын хүчээр энэ булай явдал арилна ” гэж хэлдэг байв. Пулитцерийн сонинд явуулсан нийтлэлийнүр дүнгийн ганц жишээгэхэдНью-Йорк хот төдийгүй АНУ-ын сүлд болсон Эрх чөлөөний хөшөөг барих ажилд олон нийтийн анхаарлыг хандуулж уг хөшөөг босгосон явдал юм. Хөшөөг босгох санааг олон нийт сонирхохгүй, улс санхүүжүүлэхээстатгалзаад байжээ. Тэгэнгүүт Пулитцер бүх улс төрчдийг санхүүжүүлэхээс татгалзсан харалган бодлоготонгууд, баячуудыг мөнгө өгөхөөс татгалзсан харамчууд, энэ ажлыг сонирхохгүй байгаа иргэдийг бусдын ард нуугдах гэсэн бэртэгчингүүд хэмээн бүтэн хоёр сарын турш энэ сэдвээр сониндоо том аян явуулсан байна. Үүний үр дүнд Эрх чөлөөний хөшөө босгох сан хангалттай мөнгө цуглуулж хөшөөг дуусгаснаар барахгүй АНУ-ын Ерөнхийлөгч өөрийн биеэр ирж хөшөөний нээлтийг хийжээ.ТэрээрНью-Йорк хотын Колумбын их сургуульд анхны мэргэжлийн сэтгүүлчийн анги нээхэд зориулан хоёр сая доллар хандивласан юм.1889 онд Пулитцер сэтгүүлч Нелли Блайг Жюль Вернийн зохиолын баатраас хурдан хугацаанд дэлхийг тойрох даалгавар өгсөн гэдэг. Энэ эмэгтэй зөгнөлт зохиолчоос өөрөөс нь очиж энэ сэдвээр сурвалжлага авахад Жюль Верн хэн нэгэн зөгнөлт зохиолын баатраас хурдан дэлхийг тойрно гэдэгт итгэхгүй байна гэж байжээ. Гэвч сэтгүүлч Нелли Блай дэлхийг 80 хоногт бус 72 өдөр, зургаан цаг, 11 минут 14 секундэд тойрсон юм.Мөн “The New York World” сонин амралтынхаа өнгөт дугаартРичард Аутколтын тухайШар хүү (Yellow kid)-гийн адал явдалхэмээн шоглон зурсан нь тэр зургуудын өнгөөр өнөөгийн “шар хэвлэл” хэмээх ойлголт гарч ирсэн билээ.
Пулитцер“The New York World” сониныг худалдан авахад тус сонин 15 мянган хувиар хэвлэгддэг байжээ.1898 онд буюу худалдан авснаасхойш 15 жилийн дараа гэхэд уг сонин нэг сая хувиар хэвлэгдэж байжээ.“St. Louis Post-Dispatch”, “The New York World” болон түүний бусад сонин Пулитцерт тэр үеийнсая буюу одоогийнхоор гурван тэрбум ам.долларын орлого олж өгсөн гэдэг.
Жозеф Пулитцер 1911 оны аравдугаар сарын 29-нд өөрийн хайртай хөлөг онгоцны чимээ шуугиан нэвтрүүлдэггүй өрөөнд насан өөд болсон байна. Учир нь тэрээр энэ үед бараг таг сохроод байсан төдийгүй чимээ шуугианаас айдаг өвчтэй болоод байсан билээ.
Г.АМАРСАНАА