Монголын эдийн засаг өнөөдөр ямар байдалтай байна вэ. Өсөлт үргэлжлэх үү, буурах уу. Цаашид биднийг эдийн засгийн ямар орчин хүлээж буй талаар шинжээч Г.Ганзоригтой ярилцлаа.
-Эдийн засгийн өнөөгийн нөхцөл байдлыг та юу гэж дүгнэж байна?
-2017 онд эдийн засгийн өсөлт 5.1 хувьтай гарсан. Манай банкны шинжээчид дөрөв орчим хувьтай өсөлт таамаглаж байсан ч бодит байдал илүү хурдацтайгаар сайжирч байна. Дан ганц эдийн засгийн өсөлтөөс гадна маш олон макро үзүүлэлтүүд эерэг гарч эхэлсэн. Жишээ нь, ажилгүйдлийн түвшин 2017 оны эцэст 7.3 хувьтай гарлаа. Энэ нь сүүлийн дөрвөн жилийн хугацаанд гарсан хамгийн сайн үзүүлэлт. Энгийнээр ажил олдоц сайжирсан байна л гэсэн үг. Мөн хэрэглээний үнийн индексийн өөрчлөлт буюу улсын инфляци 1.1 хувиас 6.4 хувьд хүрсэн. Тэгэхээр эдийн засаг бидний таамаглаж байснаас хурдацтай өсөж байна гэж харж байна.
Гэхдээ иргэд энэ тоог янз бүрээр л хүлээж авах байх л даа. Учир нь бараа бүтээгдэхүүний үнэ өсөөд байх нь сөрөг үзэгдэл. Гэтэл энэ үед эдийн засаг өслөө гэж ярихаар иргэд төөрөлдөж болох юм. Ойлгомжтойгоор хэлэхэд эдийн засаг өсөж буй үед гардаг сөрөг үр дагавар гэж бий. Энэ нь бараа, бүтээгдэхүүний үнийн өсөлт юм. Хоорондоо хамааралтай байдаг гэсэн үг. Тодорхой зорилтот түвшинд байлгаж чадвал инфляци нь муу зүйл биш.
-Эдийн засгийн өсөлтөд юу нөлөөлж байна вэ?
-Мэдээж гадаад орчны нөлөө гэж хэлнэ. Манай Монголын эдийн засгийн өсөлт, бууралтыг харвал таваарын үнэтэй нягт хамааралтай байдаг. Хэрэв олон улсын зах зээл дээр нүүрс болон зэсийн үнэ өсвөл Монголын эдийн засаг өсдөг. Эсрэгээрээ нүүрс болон зэсийн үнэ буурвал манай эдийн засаг туйлдаа хүрдэг. 2011 онд эдийн засгийн өсөлт 17.3 хувь хүрч байсан. Цаад шалтгаан нь мэдээж таваарын үнэ. Австралид үер болж олон улын зах зээл дээр нүүрсний үнэ тэнгэрт хадсан. Манай нүүрсний экспортын дундаж үнэ ч мөн адил өсөж, тонн нь 100 ам.доллар давсан. Гэтэл нүүрсний үнэ олон улсад муудаж, манай дундаж экспортын үнэ 2016 онд 30 ам.доллар хүрсэн юм. Энэ нь манай эдийн засгийн өсөлтөд шууд тусгалаа олсон. 2016 оны гуравдугаар улиралд эдийн засаг 1.4 хувиар агшсан. Үүнийг бид Монголын эдийн засаг доод цэгтээ хүрсэн гэж хардаг. Үүнээс хойш бидэнд аз тохиож нүүрсний үнэ өссөн. Өнөөдөр манай нүүрсний экспортын дундаж үнэ 70 орчим ам.долларт хүрээд байна. Оны эцсийн байдлаар 33 сая тонн нүүрс экспортолсон байна шүү дээ. Том амжилт, бас том аз. Гэтэл дахиад азтай зүйл 2017 онд манайд болов. Тэр нь зэсийн үнийн өсөлт юм. Лондонгийн металлын бирж дээр тонн нь 7000 ам.долларт маш ойрхон дүнгээр арилжаалагдаж байна. Энэ нь ч бас бидэнд нөлөөлж манай экспортын зэсийн дундаж үнэ 2018 оны нэгдүгээр сард 1300 ам.доллар болсон. 2015 оноос хойш ийм үнэд хүрээгүй. Үр дүнд нь манай гадаад худалдааны тэнцэл оны эцэст 1.86 тэрбум ам.доллартай гарсан юм. Энэ нь түүхэнд байгаагүй өндөр дүн. Энгийнээр хэлэхэд 2017 онд Монголын зах зээлд зөвхөн бараа, таваарын гадаад худалдаанаас 1.86 тэрбум ам.доллар орсон байна.
Зөвхөн таваарын үнээс гадна ОУВС-ын хөтөлбөр хэрэгжсэн нь манайд эерэгээр нөлөөлсөн. 2017 оны хавар ОУВС-ын хөтөлбөр эцэслэгдэж 5.5 тэрбум ам.долларын санхүүжилт хийгдэх болсон. Үүнээс 2.2 тэрбум орчим ам.доллар нь манай төв банк, БНХАУ-ын төв банктай хийсэн своп хэлцэл. Тэгэхээр яг ч манайд орж ирэх мөнгө биш. Харин үлдсэн 3.3 тэрбум нь манай эдийн засагт гурван жилийн хугацаанд орж ирж байгаа юм. ОУВС-ын хөтөлбөр нь таван зорилготой хэрэгждэг. Төсвийн сахилга бат, төв банкны бие даасан байдал болон санхүүгийн секторыг сайжруулах, эдийн засгийг төрөлжүүлэх, эмзэг давхаргыг хамгаалах гэсэн үндсэн таван зорилготой. Үүний хүрээнд төсвийн алдагдлыг тодорхой түвшинд хүртэл буулгах зорилт тавьсан нь 2017 онд биелсэн юм. Тодруулбал, жилийн дотор төсвийн алдагдал хоёр дахин буурсан. Энэхүү ОУВС-ын хөтөлбөрийн нөлөө нь зөвхөн орох валютын урсгалаас гадна эдийн засгийн бусад үзүүлэлтүүдэд нөлөөж буй нь энэ юм. Гадаад хөрөнгө оруулагчдын ч итгэлийг сэргээж байна. Манай гадаадын шууд хөрөнгө оруулалт ч 2017 онд хоёр дахин өссөн. Дээрээс нь Монголын олон улсад гаргаж буй бондууд амжилттай санхүүжүүлэгдэж байна. Үүнд “Хуралдай” болон “Гэрэгэ” бондыг нэрлэж буй хэрэг. Сайн мэдээ үүгээр зогссонгүй, зээлжих зэрэглэл ч сайжирлаа. 2018 оны нэгдүгээр сард “Мүүдис” агентлаг манай улсын зэрэглэлийг нэг шатлал ахиулсан.
Тэгэхээр Монголын эдийн засаг сайжрахад ОУВС-ын хөтөлбөр болон таваарын үнэ л голлон нөлөөлөөд байгаа юм. Нөгөө талаасаа гадаад орчны нөлөө их хэврэг л дээ. Таваарын үнэ савлахад л манай эдийн засаг эргээд 2016 оны нөхцөл байдал руугаа орох эрсдэлтэй.
-Эдийн засаг өсөж байна гэж байна. Гэхдээ энэ нь ард иргэдэд хэрхэн нөлөөлөх вэ?
-Иргэдийн амьдралд энэхүү эдийн засгийн өсөлт шууд нөлөөлдөг. Үндсэн гурван сувгаар, маш хялбараар нөлөөлдөг хэмээн харж болно. Юун түрүүнд, компаниудын орлого өсөж байна. Ажилчдын цалин нэмэгдэж байна. Ажил олдоц ч сайжирч байна. Ерөнхийдөө эдийн засгийн хэмжээг бид Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн гэх хэмжүүрээр хэмждэг. Эдийн засаг өслөө гэхээр тус үзүүлэлт өслөө л гэж ойлгоно. Харин Дотоодын нийт бүтээгдэхүүнд тухайн жилийн компаниудын ашиг болон ажилчдад олгосон цалин хоёрыг оруулан тооцдог. Хялбараар эдийн засаг өслөө гэдэгт бид компаниудын ашиг болон иргэдийн цалин сайжирчээ л гэж ойлгоно. Тэгэхээр шууд утгаараа иргэдийн орлого нэмэгдсэн байгаа. Хоёрт, ам.долларын ханш тогтвортой байна. Бид ихэнх бараагаа гаднаас оруулж ирдэг. Харин ам.долларын ханш өсөөд байх нь иргэдэд тэдгээр барааны үнийг өсгөж, хортойгоор нөлөөлдөг. Одоо ер нь гар утас хэрэглэдэггүй хүн гэж байхгүй. Утасны үнэ өртгөөс л бүх юм тодорхой харагдах болно.
Харин 2017 онд ам.долларын ханш эсрэг зүгт хөдөллөө. 2016 оны эцэст ам.доллар 2500 орчимд байсан бол өнөөдөр 2400 болж буусан байна. Төдий чинээгээр л бидний хэрэглэж буй гар, утас болон автомашины үнэ буурсан гэсэн үг. Харин бидний таамаглаж буйгаар цаашид ч ам.долларын ханш тогтвортой байна хэмээн харж байна. Дээр хэлсэнчлэн их хэмжээний валютын орох урсгалын л ач.
Түүнчлэн зах зээл дээр хүү буурч байна. Үүнтэй уялдан бүх төрлийн хүү буурсаар байна. Зээлийн хүү ч мөн адил. Энэ бол маш олзуурхууштай хэрэг. Иргэд болон компаниуд илүү хямд өртөгтэй санхүүжилт авах боломж ийнхүү бүрдээд эхэллээ гэсэн үг. Тэгэхээр эдгээр жишээнээс макро эдийн засгийн өсөлт иргэдэд маш их хамааралтай гэдгийг харж болно.
-Иргэдийг бухимдуулдаг зүйлийн нэг нь яахын аргагүй өндөр хүү мөн. Тэгвэл хүү хэрхэн буурсан талаар тодорхой танилцуулаач?
-2016 оны арванхоёрдугаар сард Төвбанкны бодлогын хүү буюу зах зээлийн суурь хүү 15-н хувь байсан. Энэ нь мэдээж ам.долларын ханшийн огцом өсөлтөөс сэргийлэх арга хэмжээ байсан. Харин эдийн засаг сайжирч, ам.долларын ханш тогтворжихын хэрээр суурь хүү буурах боломж нь бүрддэг. Оны эцсийн байдлаар суурь хүү 11 хувь болтлоо буурсан байна. Ганцхан жилийн дотор суурь хүү ийнхүү дөрвөн нэгж хувиар бууж байсан түүх манай улсад байхгүй. Үүнийг дагаад банкуудын хадгаламжийн хүү болон зээлийн хүү ч дагаад буурах учиртай. Банкны системийг харах юм бол төгрөгийн зээлийн жигнэсэн дундаж хүү 2016 онд 20.6 хувь байсан бол 2018 оны нэгдүгээр сарын байдлаар 19.4 хувь болж буурсан байна. Харин ам.долларын зээлийн хүү 13 хувиас 10.8 хувь болж буурчээ. Хадгаламжийн хувьд авч үзвэл төгрөгийн хадгаламж 13.4 хувиас 12.6 хувь болсон ам.долларын хадгаламж 6.5 хувиас 5.8 хувь болж буурсан. Энд дандаа жигнэсэн дундаж хүүг ярьж байгааг ойлгох нь зүйтэй. Мэдээж зээл болон хадгаламжийн төрлүүд өөр хоорондоо адилгүй. Тэгэхээр хүүний түвшин нь ч өөр, өөр гэсэн үг. Гэхдээ системийн хэмжээнд банкны бүхий л бүтээгдэхүүний үнэ нь буурсан буюу бүх бүтээгдэхүүний хувьд хүү буурсан байна хэмээн ойлгож болно.