НҮҮРСНИЙ ЗАХ ЗЭЭЛ ЭНЭ ЖИЛИЙНТУРШ ӨӨДРӨГ БАЙХ ТААМАГ ГАРЧЭЭ
Австралийг дайрсан хар шуурга коксжих нүүрсийг хаданд гаргаж байна. Түрүү долоо хоногт коксжих нүүрсний үнэ 86 хувиар өссөн юм. Зөвхөн өнгөрдөг баасан гаригт гэхэд л нүүрсний ханш 34 хувиар цойлж, 286 ам.долларт хүрлээ. Энэ долоо хоногт ч нүүрсний зах зээл өнгөтэй байх нь. гол зах зээл Хятад, Японы боомтууд дээр коксжих нүүрсний арилжаа эрчимтэй, эрэлт өндөртэй байгаа учир спот буюу гэрээний үнэ улам өсөх хандлагатай байгаа аж. 2011 оны их үерийн үеэр Австралийн нүүрс тухайн үедээ 330 ам.доллар даван рекорд амжилт тогтоож байсан удаатай. Энэ удаагийн үнийн өсөлт тэр үеийнхийг арай гүйцэхгүй ч нүүрсний үнэд чамгүй өндөр өсөлт үзүүлж чадлаа. Нүүрсний зах зээлийн шинжээчид өнөө жилийн үнийн таамгаа өөдрөгөөр хэлээд эхэлсэн таатай мэдээ байна.
Австрали улс үерийн аюул, байгалийн гамшгийн эсрэг бэлтгэл, эрсдэлийн менежмэнтийг өндөр түвшинд авч хэрэгжүүлсэн ч олон хоног үргэлжилсэн Дебби хар шуурганы улмаас багагүй хохирол амсаад байна. Энэ аюул дэлхийн далайгаар тээвэрлэгддэг коксжих нүүрсний бараг 50 хувийг дангаар нийлүүлдэг Куинслэнд мужийг дайрсан юм. Нүүрсний уурхайнуудын амссан хохирол 2011 оны үерийнхтэй зүйрлэхээргүй боловч уурхайнууд багагүй хэмжээний усанд автсан гэж хэвлэлүүд мэдээлжээ. Усанд автсан уурхайнуудаас гадна гол төмөр замууд үйл ажиллагаагаа түр зогсоохоос аргагүй болсон гэх зовлон австралид байна. Австраличууд боомтын төмөр замаа бүрэн засварлаж дуусахад ойролцоогоор 30-35 хоног зарцуулна гэх мэдээллийг эх сурвалжууд өгч буй.
BHP Billiton, Peabody, Glencore зэрэг тус бүсэд ажилладаг томоохон компаниуд одоогоор бүгд “давагдашгүй хүчин зүйл” гэсэн шалтгаанаар уурхайнуудаа зогсоожээ. Standard and Poor’s үнэлгээний фирмийн хийсэн судалгаагаар энэ удаагийн хар шуурганы улмаас ойролцоогоор 15-20 сая тонн коксжих нүүрсний нийлүүлэлт тасалдаж байгаа аж.
ЗҮҮН ЦАНХИЙН НҮҮРСИЙГ 50-ИАДХАН АМ.ДОЛЛАРААР ЗАРНА ГЭВ ҮҮ?
Нүүрсний зах зээлийн шинжээчид энэ орон зайг нөхөх боломжтой улсын нэгээр манай улсыг нэрлээд эхэлчихэж. Хятад, Япон гэх мэт гол импортлогчид Америк, Монгол, Оросоос нөхөх байх гэсэн таамаг голлож буй. Бүр тодруулж хэлбэл Австралийн коксжих нүүрсний нийлүүлэлт тасалдаж буй энэ хугацаанд Хойд Америк, Монгол, ОХУ-ын нийлүүлэлт өсч, үнээ өсгөх өндөр боломжтой гэдэг дээр олон улсын шинжээчид ам нэгтэй байна. Харамсалтай нь төмөр зам, тээврийн дэд бүтэцгүй, экспортын ухаалаг цогц бодлогогүй манай улс энэ боломжоос ашиглах нь бүү хэл алдагдлаа нэмээд сууж байгаа нь гашуун ч гэлээ үнэн. Үүнийг ч олон улсын таваарын шинжээчид түрүүчээсээ шүүмжилж эхэлжээ. BdSEC-ийн гадаад шинжээчид гэхэд л ийм агуулгатай шүүмжлэл бичээд байна.
Коксжих нүүрсний үнэ дэлхийн зах зээл дээр 300 ам.доллар шүргэж галзуурсан энэ өдрүүдэд Таван толгойн ордыг эзэмшигч төрийн өмчит “Эрдэнэс Таван толгой” компани үнийн өсөлтийн цонх үеийг ашиглах болов уу гэсэн хүлээлт үүсэх нь мэдээжийн хэрэг. Одоогоор Таван толгойн өндөр чанарын коксжих нүүрсний дээд үнэ 70 гаруй ам.доллар байгаа. 70 ам.доллараас ч өсөх бололцоо байгааг Автралид тохиолдсон таагүй явдал баталчихлаа. Гэтэл нүүрс хаданд гарсан энэ үед 70 ам.доллараас ч бага үнэ яригдаж байгаа бололтой. “Эрдэнэс Таван толгой” зүүн Цанхи дээрээ “Чалко”-той 50 гаруй ам. долларын үнэ хэлэлцээд сууж байгаа гэх мэдээлэл байна. Далайн боомтын ханштай өөрсдийн зарж буй нүүрсний үнээ шууд харьцуулах боломжгүй гэдэг нь ойлгомжтой. Гэхдээ бүх зардал, өртгийн тооцоог хийгээд үзэхэд “Эрдэнэс Таван толгой”-н үнэ өсөлтийн энэ үед дор хаяж 80 ам.долларт хүрэх бүрэн боломжтой гэсэн судалгааг шинжээчид хэлж байна. Саяхан нүүрсний үнэ эргээд уруудах үед баруун Цанхийн нүүрсний үнийг 71 ам.доллар болгосон. Хэвлэлүүд сүүлийн үед дуулдсан цөөхөн эерэг мэдээний нэг боллоо гэж ирээд мэдээлж байлаа. Дэлхийн зах зээлийн үнэ уруудах үед нүүрсний үнээ өсгөсөн хэр нь ханш огцом өссөн өдийд зүүн Цанхийнхаа нүүрсийг 70 ч хүрэхгүй ам.доллараар худалдах яриа үүсгээд суугаа нь үнэн бол хэцүү л байна. “Зүүн Цанхи”-ийн хувьд Чалкогийн өрнөөс саллаа гэсэн хэр нь 50-иадхан ам. доллараар нүүрсээ зарсаар байвал баруун Цанхийн нүүрсийг хэн 71 ам.доллараар авах вэ гэсэн асуулт тавигдаж таарна. Хар ухаанаар бодоход, зүүн баруун Цанхи энэ тэр гэлтгүй нэг цэгцтэй бодлогоор, үнээ ахиухан тогтоохгүй бол “Эрдэнэс Таван толгой” өрөөлийг төдийгүй өөрөө өөрийнхөө борлуулалтыг хорлох эрсдэлтэй. Эдийн засаг гадарлахгүй хэн ч бодоод олчих гаргалгаа. Зэрэгцээ хоёр дэлгүүрийн нэг нь бараагаа хямдруулаад байвал хэн ч үнэтэй бараатай дэлгүүрээр шагайхгүйтэй л агаар нэг явдал.
Тэгэхээр нүүрсний зах зээл өндийж сэргэсэн, үнэ нь 300 шүргэж цойлсон энэ өдрүүдэд баруун, зүүн Цанхийн аль алиных нь нүүрсийг дор хаяж 80 ам. долларт хүргэж байж бид коксжих нүүрсний наймаанаасаа овоохон ногоон олно. Урд хөрш рүү нүүрс экспортолж буй бусад компанид ч нүүрсээ ахиу үнээр зарах боломж ингэж байж л олдоно.
ТӨМӨР ЗАМГҮЙ УЧРААС ОЛДСОН БОЛОМЖОО АХИАД АЛДАХ НЬ
Нүүрсний үнэ өөдөө гэж жигтэйхэн энэ өдрүүдэд урд хөршийн наймаачид ханасан ханш хэлж их хэмжээгээр авъя гэж дуугарсан ч дэд бүтэц гэсэн том асуудал өмнийн говьд бий. Төмөр замтай бол төлөвлөснөөсөө асар их ам.долларыг нүүрснээс олох боломж байгаа. Харамсалтай нь өнөөг хүртэл төмөр замын төсөл дэмий яриа, хоосон улстөржилтөөс хэтэрсэнгүй. Нэг тонн коксжих нүүрс 330 ам.доллар давж өссөн Австралийн их үерийн үеэр яг ийм шалтгаанаар бид нүүрснээс өчнөөн сая ам.доллар олох боломжоо алдаж байв. Өнөөдөр ч яг тэр зовлонгоо хэлээд сууж байна.
Хувийн хэвшил нь төмөр зам барья гэж дуугарсан 2008 оноос хойш төр төмөр зам дээр яаж улстөржиж, эргэж хургасныг он цагаар нь тоймлоё. Таван толгойн Ухаа худагт уурхай ажиллуулдаг “Энержи ресурс” компани төмөр замыг өөрийн хөрөнгөөр, төсвөөс нэг ч төгрөг гаргуулахгүйгээр барьж, төрд хүлээлгэн өгнө гэж анх дуугарсан түүх бий. Тэд 2009 оноос ажлаа эхлүүлээд байсан ч 2010 онд Төрөөс төмөр замын салбарт баримтлах бодлого гаргаж, гацаанд оруулсныг хэвлэлийн шарласан хуудаснаас харж болно. 2012 онд эргээд концессоор бариулахаар боллоо гэсэн шийдвэрийг төрөөс гаргаж “Энержи ресурс”-тай концессын гэрээ үзэглэж байв. Гэвч мөн ондоо концессийг цуцалж, төр өөрөө барихаар боллоо хэмээн мэдэгдсэн юм. “Энержи ресурс” эхлүүлээд байсан бүх ажлаа 2013 онд төрд албан ёсоор хүлээлгэж өгсөн нь мөн л тухайн үеийн хэвлэлийн хуудаснаа дурайж буй. 2013-2014 онд төр өөрөө төмөр зам барина гээд газар шорооны ажлыг нь эхлүүлсэн ч сүүлдээ хуурамч гүйцэтгэгч, мөнгө төгрөг идсэн уусан болоод замхарсан. Одоо ч уг хэрэг эцэслэн шийдэгдээгүй, шүүхийн түвшинд явж байна.
2014 онд УИХ-аас “Эдийн засгийн идэвхжлийг нэмэгдүүлэх тухай” 34 дүгээр тогтоол гаргаж, Таван толгойгоос Хятадын хил хүрэх төмөр замыг төсвийн бус хөрөнгөөр буюу ахин концессын гэрээгээр шийдэхээр болсон юм. Мөн ондоо царигийн асуудлыг төрөөс нэг мөр шийдэж, 1435 мм буюу нарийн царигтай барих дээр толгой дохисон. 2014 оны арванхоёрдугаар сард Засгийн газрын 268 дугаар тогтоолын дагуу Таван толгойд хөрөнгө оруулалт татаж, сонгогдсон хөрөнгө оруулагчийн хөрөнгөөр төмөр замын ажлыг бүрэн гүйцэтгүүлэх шийдэлд хүрсэн ч мөн л гацаанд орж таг зогссоныг уншигчид санаж байгаа байх.
Монгол гэдэг улс өнөөдөр төмөр замаа “Монголын төмөр зам” хэмээх төрийн өмчит компаниар бариулна гэж буй. Гэсэн хэдий ч хэний ямар хөрөнгөөр барих нь өнөө хэр тодорхойгүй. Голоод, хардаад байсан урд хөршөөсөө зээл авна гэсэншүү яриа үүсгээд сууж байна.