Хөгжим бүжгийн их сургуулийн морин хуурын багш, Монгол Улсын гавьяат жүжигчин, морин хуурч Л.Идэрбаттай ярилцсаныг сонирхуулъя.
-Энэ сарын эхээр Үндэсний урлагийн их театр таны уран бүтээлийн цэнгүүнийг хийсэн.
-Манайх чинь Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулга байсан шүү дээ. Саяхнаас Үндэсний урлагийн их театр болсон. Шинэ нэртэй болоод шинэ тоглолтынхоо хуваарийг гаргасан. Энэ хуваарийн хүрээнд миний уран бүтээлийн цэнгүүнийг зохион байгуулсан. Их Театрын уран сайхны зөвлөлөөс ахмад уран бүтээлчдийнхээ тайлан тоглолтыг хийе гэсэн санал дэвшүүлжээ. Ардын жүжигчин, зууны манлай уртын дуучин Н.Норовбанзад, Ардын жүжигчин, бүжиг дэглээч Ц.Сэвжид гээд олны танил болсон алдартай уран бүтээлчдийн цэнгүүнийг хийсэн юм. Би энэ театртаа 44 жил ажиллаад гавьяаныхаа амралтанд гарсан. 14 настайдаа анх орж байлаа. Одоо бол Хөгжим бүжгийн их сургуульд багшилдаг. Уран бүтээлийн цэнгүүн маань 70 насны ойтой давхацлаа.
-Та 14 настайдаа морин хуур тоглож сурсан гэсэн үү?
-1962 онд Л.Мөрдорж багш маань Үндэсний найрал хөгжмийг дөнгөж байгуулчихаад байсан үе. Тэр найрал хөгжмийн нэг эд эс нь би. Тухайн үед одоогийн Хөгжим бүжгийн сургууль Хөгжим бүжгийн дунд сургууль нэртэйгээр дөнгөж байгуулагдсан, төгсөгчгүй байсан. Би Үндэсний найрал хөгжимд орж, оройгоор сургуулиа төгссөн. Ингэж 14 настайдаа Үндэсний найрал хөгжимд дагалдан хөгжимчин болсон юм. Намайг тэр үеийн уран сайхны удирдаачаар ажиллаж байсан Ардын жүжигчин Л.Цогзолмаа, Ардын жүжигчин Л.Мөрдорж гуай хоёр шалгаж авч билээ. Л.Мөрдорж гуай манай чуулгын хөгжмийн багш байсан. Миний аавыг Лувсангомбо гэдэг. Хүмүүс халзан хуурч гэдэг. Өөрөө намайг дагуулж ирж шалгуулсан юм. Хөгжимчин хүн байсан болохоор намайг өөр шигээ морин хуурч болно гэж бодож. Ингээд шалгуулаад тэнцсэн. Тухайн үед хөгжмийн сургууль төгссөн хүн байгаагүй. Ингээд би Батбаяр гэж хүнд шавь орсон. Одоо 80 нас гарсан хүн бий. Морин хуурч болохоор сургалтаа дөнгөж эхлэх гэж байхад Л.Мөрдорж багш маань, Ардын жүжигчин Г.Жамьянг авчирч надад мэргэжлийн тавилт заалгуулж билээ. Морин хуурч болохоор олон хүүхэд суралцаж байхад Л.Мөрдорж багш ганцхан надад тавилт заалгуулах гэж Г.Жамьян гуайг дуудаж авчруулсан юм. Нарийн мэргэжил болохоор энэ нь их чухал л даа. Яагаад ч юм, Л.Мөрдорж багш маань надад их анхаарал хандуулдаг байсан. Ингэж яваад л мэргэжлийн морин хуурч болсон доо.
-Л.Мөрдорж гуай таныг авьяастай, сайн хөгжимчин болно гэдгийг мэдээд ингэж анхаарал хандуулсан байх аа.
-Тийм л алсын хараатай хүн байж гэж би ойлгодог. Намайг өдий хүртэл морин хууртай нөхөрлүүлсэн хүн дээ. Төрийнхөө хуурын буянг эдэлж байна аа. Л.Мөрдорж гуайн дараа Чойдог багш маань чуулгад ирсэн. Мэнд-Амар, Чойжилжав болон надад гээд хэдэн хүнд тусгайлан хичээл орно. Эргээд бодоход хүнээ олдог л байж дээ гэж бодогддог юм. Бид залуу байж, халааг нь аваад явчихна гэж боддог байсан байх л даа. Хөдөлмөрийн баатар, Ардын жүжигчин Д.Лувсаншарав гуай манай уран сайхны удирдаачаар ажилласан. Мань хүн юм л бол намайг өрөөндөө дуудаад даалгавар өгнө. “Энэ үгэн дээр ая хийгээд надад үзүүл” гэнэ. Ая зохиогоод очихоор болохгүй байна гээд л буцаана. Д.Лувсаншарав багш маань нэг бүжгийн ая хийчихээд “Үүний оркестрыг хийгээд ир” гэнэ. Яаж хийхийг нь хэлж өгөхгүй. Миний ухааныг задлах гээд л тэр. Хийгээд очихоор үзчихээд болоогүй байна гээд ураад хаячихна. Тэр олон хөгжмийн оркестрыг хийнэ гэдэг хэцүү шүү дээ. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Г.Цэрэндорж гэж хүн байлаа. Эдгээр хүмүүс надад маш ихийг зааж сургасан. Жаахан хүүхэд байсан болохоор үгэнд нь орохгүй, заасан юмыг нь суралгүй алдсан явдал бий. Ийм мундаг багш нарыгаа би их хүндэлж, хайрлаж явдаг юм. Чуулгынхаа гурван үеийг үзлээ би. Анх Улсын ардын дуу бүжгийн чуулга, дараа нь Үндэсний дуу бүжгийн эрдмийн чуулга болсон. Одоо харин Үндэсний урлагийн их театр боллоо.
-Та чуулгад зууны манлай уртын дуучин Н.Норовбанзад гуайтай цуг ажиллаж олон удаа хамт бэлтгэл сургууль хийж, тайзан дээр цуг гарч байсан гэсэн?
-Тэгэлгүй яахав. Анх уртын дууг тоглох ухааныг алдарт дуучин Ж.Дорждагва гуайгаас сурч билээ. Тэр чинь 1963 он, “Алтайн дуу” гэдэг концерт тоглох гэж байлаа. Ж.Дорждагва гуай тайзан дээр гарахдаа хүүхдээр хуурдуулна гээд. Тэгээд намайг хажуудаа суулгаад “Өвгөн шувуу”-г хуурдуулж өөрөө дуулж билээ. Уртын дуу хуурдахыг тэгж л анх сурсан. Намайг жаахан хүүхэд байхад аав маань ч уртын дуу их зааж өгнө. Их л холыг харж дээ. Морин хуур тоглож сурахад аавын маань зааж өгч байсан дуунууд цээжинд байж байсан шүү. Тэгээд л Ж.Дорждагва гуайгаас эхлээд Норовбанзад, Лхамжав, сүүлийн үеэс Баттөмөр, Түвшинжаргал, Нэргүй гээд бүгдтэй нь хуурдсан даа. Н.Норовбанзад гуайтай би анх удаагаа гадаад явж байлаа. 1966 онд Ташкентад болсон Монгол-Зөвлөлтийн залуучуудын их наадамд оролцсон юм. Н.Норовбанзад багш маань ч их залуу байж дээ. “Алтан Богдын шилийг дуулсан. Концерт дундаа ороод Монголын жүжигчдийг зарлалаа.
Тэр хооронд би морин хуурынхаа хөгийг нэлээд дээшлүүлчихсэн. Томоогүй байж л дээ. Ингээд л тоглоод эхлэхдээ “Дээшээ шуранхайлаад яадаг бол” гэж бодоод их айж билээ. Ингээд ая улам дээшээ явахад Н.Норовбанзад гуай толгойтой үс арзайтал шуранхайлж билээ. Тэгэхэд театрын яаманд сууж байсан хөгжимчид босоод ирсэн. Тэднийг дагаад үзэгчид боссон. Өөр гариг, ертөнцөөс ирсэн юм шиг уртын дууг их сайхан дуулдаг байсан. Тэгж л би Н.Норовбанзад гуайн агуу авьяас, ухааныг мэдэрсэн юм.
-Та Н.Норовбанзад гуай Японд очиж тоглоход нь цуг явж байсан биз дээ?
-Явж байсан. Зууны манлай уртын дууч маань өөрийн гарын хуурчтай байсан шүү дээ. Гавьяат жүжигчин Цогбадрах гэж байлаа, их сайхан тоглоно. Японд тоглолт хийхдээ “Уяхан замбуу тивийн наран”, “Хоёр бор”-ыг бас Японы уртын дуу маягтай дууг дуулна. Судалж байгаад яг япон үндсэн маяг ухааныг олж дуулдаг хүн байсан. Үзэгчид уйлаад л сүйд болно. Тоглолтоо дуусаад гараад ирэхэд нь гадаа хүмүүс хүлээж байгаад зургаа авахуулна гээд л. Тийм мундаг хүнтэй цуг явахад их сайхан байдаг байсан.
-Та манай алтан үеийн гэгддэг нэртэй жүжигчид, дуучидтай цуг ажиллаж байсан юм байна шүү дээ.
-Тийм ээ, бүгдтэй нь хамт ажилласан. Түмэндэмбэрэл, Дорждэрэм, Норовбанзад, Сүглэгмаа гээд л. Алтан үеийнхэн маань уран бүтээл дээрээ хэрхэн ажиллахын гайхамшгийг үзүүлж байсан. Тэр үеийн ардын урлагийнхан мэргэжлийн сургууль төгсөөгүй. Уртын, ардын дууны сургууль гэж байсангүй, хөгжмийн сургууль дөнгөж байгуулагдаад байсан үе.
-Та олон шавьтай биз дээ?
-50 –иад оюутан бий.
-Ингэхэд сүүлийн үед эмэгтэй морин хуурчид нэлээд их болсон. Энэ талаар ямар бодолтой байна. Урьд нь яагаад эмэгтэй хүн морин хуур тоглодоггүй байсан юм бол?
-Уламжлал, цаг үетэй холбоотой байсан болов уу. Ер нь яагаад болохгүй гэж, болно шүү дээ. Бүгд л эмэгтэй хүнээс төрдөг. Одоо бол цаг үе өөр болсон.