БНТУ-аас манай улсад суугаа Онц бөгөөд Бүрэн эрхт Элчин сайд Мурат
Карагөз Монголд гурван жил ажиллаад нутаг буцах гэж буй ажээ. Элчин сайдын нэг өдрийг
сурвалжлахаар тохирч яаман дээр нь даваа гаригийн өглөө 10 цагт очив. Долоо хоногийн
ажлын эхний өдөр манайд үйл ажиллагаа явуулдаг турк байгууллагын удирдлагууд Элчин
сайдтайгаа уулздаг юм байна. Энэ удаагийн хуралд “ТИКА”, “Turkish airlines” зэрэг
байгууллагын удирдлагууд иржээ. Тэд өнгөрсөн долоо хоногт ямар үйл ажиллагаа явуулсан,
цаашид юун дээр анхаарах шаардлагатай байгаа талаар бие биедээ зөвлөн хуралддаг
юм байна. Хагас цаг гаруй хугацаанд хуралдсаны дараа Унгарын Элчин сайдын яамнаас
зохион байгуулж буй “Унгарын долоо хоног” арга хэмжээний нээлтийн үйл ажиллагаанд
оролцсон. Дараа нь “МОНЦАМЭ”, “Turkish airlines” зэрэг газраар зочилсон юм. Мурат
Карагөз нутаг буцах гэж буй учраас сүүлийн үед хамтран ажилладаг байгууллагын удирдлагуудтай
үдэлтийн уулзалт хийж байгаа нь энэ ажээ. Тэрээр 16 цаг хүртэл албан уулзалтууд
хийснийхээ дараа Элчингийн гудамж дахь өргөөндөө ирэв. Түүний амьдардаг гэрийг турк
ёсоор өргөө гэж нэрлэдэг юм байна. 3500 м2 талбай бүхий хоёр давхар уг өргөөний
нэгдүгээр давхарт хүлээн авалтын танхим, зочид хүлээх хэсэг бий. Хоёрдугаар давхарт
нь зочны өрөө, гал тогооны хэсэг байдаг ажээ. Элчин сайд гаднаас ирсэн зочдыг ихэнхдээ
зочны өрөөндөө хүлээж авдаг. Энд тэрээр үйлчлэгч, тогооч нарынхаа хамт амьдардаг.
Гэр нь тэр чигтээ турк ахуй соёл, зан заншлыг шингээсэн хэв маягтай юм. Хананд нь
янз бүрийн уран зураг өлгөжээ. Элчин сайд уран зураг цуглуулах дуртай учраас өөрийнхөө
цуглуулгаар гэрээ чимсэн гэнэ. Болгар зураачийн зурсан бүрэнхийд идээшилж буй морины
зураг түүний хамгийн хайртай зургуудын нэг. Уг зургийг худалдаж авсныхаа дараа морио
дээдэлдэг Монгол Улсад Элчин сайдаар томилогдсондоо ихэд бэлгэшээдэг ажээ. Харин
шалаар нь Туркийн гар хийцийн хивс дэвсчээ. Туркчүүд гар урлал, тэр дундаа нарийн
хээ хуар бүхий хивсээрээ алдартай. Иймд ирсэн зочдод үндэснийхээ үйлдвэрлэлийг таниулах
зорилгоор олон төрлийн хивс дэвсдэг юм байна. Бас уран чамин хийц, хэлбэртэй гоёмсог
мөнгөн эдлэлүүд өржээ. Эдгээрийг тэрээр өөрөө авчирсан гэнэ. Мөнгөн эдлэл цуглуулах
нь Элчин сайдын бас нэгэн сонирхол юм билээ. Ханын чимэглэл, чихрийн таваг, цайны
бүрдэл зэрэг мөнгөн эдлэл дунд тав, зургаан ч мөнгөн аяга байв. Тэднийгбайх хугацаанд
ажил хэргийн холбоотой түншүүд нь бэлэглэжээ. Мөн тэрээр чөлөөт цагаараа хөлбөмбөг
тоглох дуртай. Дунд сургуулийн хүүхэд байхаасаа л бөмбөг өшиглөх дуртай байсан нь
өнөө хэр хэвээрээ. Тоглох бүртээ 10 дугаарын өмсгөл өмсдөг бөгөөд 10-ын тоог аз
авчирдаг хэмээн шүтдэг юм байна. Хөлбөмбөгийн тухайд Ата Туркийн нэрэмжит 109 жилийн
түүхтэй “Фенер бахче” багийн конгрессын гишүүний албан тушаалтай. Харин Монголд
ирээд “Голомт” банкнаас зохион байгуулдаг Элчин сайдын яамдын дундах тэмцээнд орж
хоёр ч удаа хүрэл медаль авчээ.
Гэрийнхээ интерьер дизайныг Элчин сайд өөрөө гаргасан гэнэ. Зочны
өрөөндөө ил зуух тавиад эхний хоёр сар ном уншин суух дуртай байжээ. Удалгүй ингэж
суух ч завгүйгээр хоёр улсын харилцааг улам бүр бэхжүүлэхийн төлөө ажиллах болсон
байна. Уг нь өвлийн ид хүйтэн өдөр ил зуухандаа гал түлээд суухыг хүсдэг ч ингэж
суух чөлөө зав тэр бүр гардаггүй гэсэн. Хувийн амьдралыг нь сонирхвол ганц бие,
нэг хүүтэй гэнэ. Хүү Бату хаан нь Канадад сурдаг ажээ. Хүний нэр тухайн хүний хувь
заяанд нөлөөлдөг гэдэгт итгэдэг учраас хүчирхэг Бат хааны нэрийг өгч байсан гэнэ.
Элчин сайд Мурат Карагөз Монголд анх томилогдсон тухайгаа ярьж өгөв.
2013 оны зургадугаар сарын 22-ны шөнө гар утас нь дуугарчээ. Гадаад хэргийн сайд
нь залгаад “Танд баяр хүргэе. Таныг Монгол Улсад Элчин сайдаар томиллоо” гэж хэлжээ.
Дипломатчаар ажиллаж байсан хүний хувьд Элчин сайдаар томилогдоно гэдэг нэр төрийн
хэрэг. Гэсэн хэдий ч өмнө нь Азийн аль нэг улсад ажиллаж байгаагүй болохоор баярласан
мөртлөө гайхаж хүлээж авчээ. Тэр шөнөдөө нойр нь хүрэлгүй байсаар өглөө нь ажил
дээрээ очжээ. Уулзсан хүн бүр Элчин сайдаар томилогдсонд баяр хүргэж байсан ч Монголд
ажиллах болсныг дуулаад “өө” гэсэн байртай хүлээж авсан гэнэ. Учир нь тэрээр Европын
улсуудад ажиллаж байсан болохоор Ази руу томилогдоно гэж төсөөлөөгүй байж. Үдээс
хойш нь Монголд ажиллаж байсан дипломатуудтай уулзжээ. Тэд бүгдээрээ “Та нэг л зүйлд
итгэ. Монгол Улс танд маш их таалагдах болно. Тэндхийн иргэдийг нь хайрлах болно.
Амжилттай ажиллах бүх зүйлд монголчууд тусална” гэж хэлж байжээ. Ингээд 2013 оны
арваннэгдүгээр сарын 15-нд Монголд ирсэн байна.
Түүнийг Гадаад хэргийн яамны холбогдох
хүмүүс тосож аваад үдээс хойш уулзахыг хүсчээ. Дипломат ёсонд Элчин сайдаар дөнгөжтомилогдон
ирэнгүүт нь уулзах хүсэлт тавих тохиолдол гарч байгаагүй учраас ихэд гайхан хүлээж
авч л дээ. Юутай ч хэлсэн ёсоор нь яваад очтол “Ерөнхийлөгч Ц.Элбэгдорж таныг итгэмжлэх
жуух бичгээ маргааш бариарай гэсэн” хэмээн дамжуулжээ. Уг нь Элчин сайдууд аль ч
улсад очсон бай итгэмжлэх жуух бичгээ барихын тулд олон сар хүлээдэг гэнэ. Гэтэл
Монголын Ерөнхийлөгч түүнийг ирсэн өдрийнхөө маргааш нь жуух бичгээ бариарай гэсэн
нь дипломат ёсон дахь хамгийн том хүндлэл үзүүлсэн хэлбэр байжээ. Ингээд Монголд
ирснээсээ хойш 26 цагийн дараа л машиныхаа урд талд улсынхаа тугийг зоогоод итгэл
дүүрэн ажлаа эхэлжээ. Ерөнхийлөгчийн үзүүлсэн энэхүү хүндэтгэлийг тэрээр амьдралынхаа
ямар ч үед мартахгүй хэмээн ярив.
Элчин сайд Мурат Карагөз 1967 онд Истанбул хотноо төрсөн, айлын ганц
хүү ажээ. Истанбулын их сургуулийн Эдийн засгийн факультетийг Олон улсын харилцааны
чиглэлээр төгссөн байна. Мөн Нью-Йорк хотын их сургуульд Улс төр судлалаар магистрын
зэрэг хамгаалжээ. Ажлынхаа гарааг улсынхаа ГХЯ-ны Зүүн Европ болон Азийн асуудал
эрхэлсэн газарт түр албан хаагчаар эхлүүлж байсан гэнэ. Дараа нь цэргийн алба хаагаад
ГХЯ-ныхаа Зүүн Европын орнуудын хамтарсан эдийн засгийн харилцааны газар атташе,
Болгар дахь ЭСЯ-нд гуравдугаар нарийн бичгийн дарга, НАТО дахь БНТУ-ын Байнгын төлөөлөгчийн
газар хоёрдугаар нарийн бичгийн дарга, БНТУ-ын Ерөнхийлөгчийн Тамгын газар нэгдүгээр
нарийн бичгийн дарга, Нью-Йорк хот дахь НҮБ-ын БНТУ-ын Байнгын төлөөлөгчийн газарт
зөвлөх, АНУ дахь ЭСЯ-нд Элчин сайдын зөвлөх, ГХЯ-ныхаа Балканы орнууд болон Төв
Европын асуудал эрхэлсэн газарт дэд даргаар ажиллаж байжээ. Харин түүний дараагийн
томилгоо БНТУ-аас Йордан улсад суух Элчин сайд гэсэн. Тэрээр гурван жил Монголд
ажиллах хугацаандаа ихэнх аймгаар аялж үзжээ. Очсон газруудаас нь хамгийн их сэтгэгдэл
үлдээсэн газар нь Хэнтийн Дадал. Тэнд Бурхан халдун ууланд гарч хийморио сэргээхийн
зэрэгцээ Онон голын усаар нүүрээ угаан Чингис хаанаар бахархаж явсан гэнэ. Харин
амралтынхаа ганц, хоёрхон өдөрт Тэрэлж рүү ухас хийгээд ирдэг болжээ. Түүний Монголд
байх хугацаан дахь нэг бахархал нь монгол эмэгтэйчүүд гэсэн. Тэрээр манай улсын
тухай маш хүчирхэг эмэгтэйчүүдтэй гэж гадна, дотнын найз нөхдөдөө байнга ярьдаг
гэнэ. Учир нь аль ч салбарт эмэгтэйчүүд ажиллаж чадаж байгаа бөгөөд үүнийхээ зэрэгцээ
ар гэрийнхээ амьдралыг өв тэгш авч явдгийг нь хүндлэх болжээ. Улс төр, эдийн засаг,
хэвлэл мэдээлэл, спорт гээд бүхий л салбарт эмэгтэйчүүд манлайлан ажиллаж өндөр
амжилт гаргаж буйгаас нь бусад орны эмэгтэйчүүд суралцах хэрэгтэй гэж байлаа.
Элчин сайд Мурат Карагөзийн тухайд өдөрт таваас зургаан цаг унтдаг
ажээ. Өглөө босож цайгаа уучихаад 9:30 цагийн үед ажлаа эхлүүлдэг гэнэ. Монголын
үдээс хойших цагт Туркт өглөө болж байдаг учраас тэр үеэр их ажилтай болдог юм байна.
Албан уулзалтуудаа голдуу үдээс хойших цагт товлодог бөгөөд орой бүр хагас цаг ганцаараа
байж тухайн өдрийнхөө ажилд үнэлэлт дүгнэлт өгдөг ажээ. Тэрээр амьдралдаа таван
зарчим баримталдаг бөгөөд монголчуудыг ч гэсэн уг зарчмыг баримтлаасай гэжхүсэж
явдаг гэсэн. Тэрээр ямарваа нэгэн ажлыг тултал нь буюу өмсөж буй цамцыг хөлс чинь
нэвтэртэл ажиллах хэрэгтэй гэв. Мөн өмнөө боломжит зорилго тавиарай, аливаа зүйлд
шийдэмгий байгаарай, гаргасан шийдвэрийнхээ ард баттай зогсож сураарай, шударга
байж ямар ч тохиолдолд ард түмэн болон хамт ажиллаж буй хүмүүстээ үнэнийг хэлж байгаарай,
туршлага хуримтлуулж, туршлагатай хүнтэй хамт ажиллахаас бүү айгаарай хэмээн зөвлөсөн
юм.
Тэрээр Монголд ирсэн хойноо хоёр улсын дипломат бодлогын хүрээг давсан
маш олон үр дүнтэй ажил хийжээ. 2014 онд хоёр улсын хооронд иргэд харилцан 30 хоногийн
дотор визгүй зорчих эрхтэй болсон нь иргэдийн талархлыг ихэд хүлээжээ. Мөн түүхэнд
анх удаа Туркийн Гадаад хэргийн сайдын албан ёсны айлчлалыг зохион байгуулсан байна.
Түүнчлэн хоёр улсын хооронд дипломат харилцаа тогтоосны 45 жилийн ой, гурван жил
дараалан Улаанбаатар дахь Туркийн соёлын өдрүүдийг зохион байгуулж, Туркийн Засгийн
газраас тэтгэлэгт хамрагдаж буй оюутнуудын тоог нэмэгдүүлж 75 болгосон, 21 аймгийн
15-д нь айлчилж Турк улсаа сурталчлан таниулсан, жил бүрийн аравдугаар сарын 1-нд
Батсүмбэр дэх асрамжийн газарт зочилж ахмадын баярыг тэмдэглэсэн, Туркт төгсөгчдийн
“Ата” холбоог байгуулсан, “Монгол дахь Туркийн ул мөр” нэртэй эрдэм шинжилгээний
ном гаргасан зэрэг олон ажил хийжээ. Улаанбаатар дахь Туркийн өдрүүд соёлын арга
хэмжээг маш өргөн хүрээнд зохион байгуулсан бөгөөд энэ үеэр бусад улсын Элчин сайдын
хийж байгаагүй үйл ажиллагаа явуулжээ. Туркийн загвар зохион бүтээгчийн шоу, төгөлдөр
хуурч, дуурийн дуучны тоглолт, сонгодог киноуран бүтээл, хоолны өдөрлөг зэрэг өргөн
цар хүрээнд арга хэмжээ зохион байгуулсан байна. Мөн Анкарагийн гудамж дахь Ататуркийн
нэрэмжит нийслэлийн тавдугаар дунд сургуулийг 700 мянган ам.доллараар зассан байна.
Энэ мэтчилэн Элчин сайдын хувьд Монголд хийсэн ажил олон. Хэдийгээр тун удахгүй
бүрэн эрхийн хугацаа нь дуусах ч гэлээ цаашид Монгол Улстай холбоотой бүхий л асуудалд
анхаарал хандуулан сайн сайхныг хүсэж ажиллана гэж байлаа.
С.АЛТАНЦЭЦЭГ
Гэрэл зургуудыг Ц.МЯГМАРСҮРЭН