Дэлхийн уул уурхайн толгой компаниудын нэг “Рио тинто”-гийн ТУЗ-ийн гишүүд манай улсад айлчлаад буцлаа. Тэднийг айлчлах үеэр “Рио тинто” группийн гүйцэтгэх захирал Жан Себастъян Жактай ярилцсан юм.
“Рио”-гийн Зэсийн группийг ахалж байсан тэрээр Оюу толгойн хэлэлцээрт өндөр үүрэгтэй оролцсон билээ.
-“Рио тинто”-гийн ТУЗ-ийн гишүүд Монголд анх удаа бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ айлчилж байна. Айлчлалын онцлог болон зорилгоос ярилцлагаа эхэлье?
-Миний хувьд сүүлийн гурван жилийн хугацаанд 25 дахь удаагаа Монголд ирж байна. Манай ТУЗ бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ ирж байгаа нь энэ айлчлалын нэг том онцлог. ТУЗ-ийн гишүүд маань Оюу толгойн уурхайн дэлхийн хэмжээний бүтээн байгуулалттай танилцаад Оюу толгойн үйл ажиллагааг дэлхийн хэмжээнд хүрчээ гэсэн сэтгэгдэлтэйгээр Улаанбаатарт ирлээ. Төслийн ажиллах хүчний 93 хувийг бүрдүүлж буй монгол ажиллагсдын ур чадвар, ажилдаа хандаж буй соёлд ТУЗ-ийн гишүүд сэтгэл хангалуун байгаа. “Оюу толгой”-н инженерүүдийн 70 гаруй хувь нь монголчууд гэдгийг мөн онцолмоор байна. Гүний уурхайн хувьд барилга бүтээн байгуулалтын ажил эрчимтэй явагдаж байгааг харлаа. Өнөөдрийн байдлаар гүний уурхайн төсөл дээр 1600 гаруй хүн ажиллаж байна. Энэ оны төгсгөлд гэхэд 2400 гаруй хүн ажиллана гэсэн тооцоо бий. Уурхайгаас гарч Улаанбаатарт ирэхээсээ өмнө орон нутгийн малчин айлуудад зочилж, сүү, идээгээр дайлуулж, уулзаж ярилцлаа. Малчидтай Оюу толгой төслийн үр нөлөөний талаар илэн далангүй ярилцсан нь энэ айлчлалын онцлог байлаа.
-Ерөнхий сайд та бүхнийг хүлээн авч уулзсан. Гүйцэтгэх засаглалын тэргүүнтэй ямар асуудлыг онцолж ярилцав?
-ТУЗ-ийн дарга Ян Дү Плесситэй хамт Ерөнхий сайдад бараалхаж ажил хэргийн яриа өрнүүллээ. Намрын чуулган эхлээд удаагүй, цаг завгүй энэ үеэр бүтэн нэг цаг гаргаж ярилцсанд Ерөнхий сайдад талархаж байгаа. Ерөнхий сайдтай нэлээд цаг зарцуулж ярилцсан хоёр зүйл бий. Гүний уурхайд ажиллаж буй, уурхайг цаашид авч явах боловсон хүчинг хэрхэн бэлдэх, Монголын дотоодоос хийх худалдан авалтыг яаж нэмэгдүүлэх талаар багагүй хугацаанд ярилцсан. Оюу толгой бол Монголын компани. Тэр утгаараа энэ төслийн үр шим, үйл ажиллагааг олон нийтэд нээлттэйгээр яаж мэдээлж байх вэ гэдэг дээр онцолж ярилцлаа. Оюу толгой компаниас улирал тутам тойм мэдээ гэж гаргадаг. Энэ тоймыг хэрхэн сайжруулах, ямар ямар мэдээллийг багтаах тухай асуудлыг ярилаа. Саяхан шинээр томилогдсон Оюу толгойн ТУЗ-ийн гишүүд болон Ерөнхий сайдын ажлын алба, Ерөнхий сайдын ажлын багтай хамтран энэ тойм мэдээллийн үзүүлэлтүүдийг сайжруулах чиглэлээр үргэлжлүүлэн ажиллана. Дүгнээд, давтаад хэлэхэд энэ бол миний Монголд ирж байгаа 25 дахь удаагийн айлчлал. Бидний өмнө маш урт зам байна. Энэ замыг хамтдаа туулаад гарна гэдэгт эргэлзэхгүй байна. Гүний уурхайг барьж байгуулахад 5-7 жил хэрэгтэй. Харин энэ уурхайг бүрэн хүчин чадлаар эзэмшихэд дараагийн 7-9 жилийг зарцуулна. Энэ бүгдийг хийж чадсанаараа аль аль тал нь урт хугацааны үр шим хүртэнэ.
-“Рио” зэсийн үнийн хэтийн төлөвийг хэрхэн харж байгаа вэ. Цаашид зэсийн үнэ энэ хавьцаандаа хэлбэлзвэл “Оюу толгой” төслийн менежмэнтийг хариуцдагийн хувьд “Рио”-гоос бодлогын ямар арга хэмжээ авах вэ. Ашигтай ажиллагааг нь дээшлүүлэхийн тулд…?
-“Оюу толгой”-г бид урт хугацааны, 70 цаашаа 100 жилээр үргэлжлэх төсөл гэж хардаг. Өнөөдрийн богино хугацааны үнийн таамаглалд суурилж биш, урт хугацааны төлөвийг харж энэ төсөлд хөрөнгө оруулах шийдвэр гаргасан. Бид зэсийн зах зээлийн ирээдүйд эргэлзэхгүй байгаа. Хувь хүн дээр аваад үзэхэд бид үр хүүхэд, ач, гучийнхаа төлөө зүтгэдэг. Үүнтэй зүйрлэж болно. Гүний уурхайн үйл ажиллагаа тогтворжиж бүрэн хүчин чадлаараа ажиллахад 7-9 жил зарцуулна гэж би түрүүн хэлсэн. Гүний уурхайг бүтээн байгуулахад 200 км урт туннель ухахаас эхлээд маш их хэмжээний ажил хийгдэнэ. Хэрэглээ талаас нь яривал хөнгөн цагаан, зэсийн хэрэглээг орлуулах бүтээгдэхүүн гарч ирнэ гэдгийг үгүйсгэхгүй. Гэхдээ нийлүүлэлт талд дутагдал үүсэх нөхцөл байдал ажиглагдаж байна. Дахиад хэлэхэд “Рио тинто” зэсийн зах зээлийн ирээдүйд бүрэн итгэлтэй байна.
-“Рио тинто”-гийн ТУЗ бүрэн бүрэлдэхүүнээрээ айлчилж байгаа нь Оюу толгой төсөлд ач холбогдол өгч буйн нэг илрэл гэж харж байна. Уурхай дээр очиж бодит байдалтай танилцахаас өөр ямар зорилготой ирсэн бэ?
-Сая таны хэлсэн уурхайтай танилцах гэдгийн хувьд аяллын зорилгын нэлээд томоохон хэсэг нь. Давтаад хэлэхэд Ерөнхий сайдтай уулзсан, ил болон гүний уурхайн үйл ажиллагаатай танилцсан. Айлчлалаа дуусгахаас өмнө Засгийн газрын зарим гишүүн, Монголын бизнесийн төлөөллүүдтэй уулзаж ярилцахаар төлөвлөсөн.
-“Рио тинто”-гийн зүгээс “Оюу толгой”-н удирдах болон өндөр цалинтай нарийн мэргэжлийн түвшинд монголчуудын оролцоог нэмэгдүүлэх талаар хэр анхаарч ажиллаж байгаа вэ?
-Ажиллах хүчний хувьд төслийн үйл ажиллагаа эхэлснээс хойш маш өргөн цар хүрээтэй ажлууд хийж хэрэгжүүлж буйг хэлэхийг хүсч байна. Оюу толгой төсөлдөө бэлдэхээс гадна олон улсад хэрэгжүүлж буй төслүүддээ ажиллах хүмүүсийг бэлдэж байгаа. Өнгөрсөн өдрүүдэд уурхайд айлчлах үеэр энэ хөтөлбөрт хамрагдан суралцаж ирээд Оюу толгойд ажиллаж байгаа олон хүнтэй уулзлаа. Тэд сурсан мэдсэн зүйлээ Оюу толгойд ашиглаж байгаа нь тод анзаарагдсан. Зөвхөн Монголд төдийгүй олон улсад ажилладаг салбар компаниудаараа дамжуулаад монголчуудыг сургаж бэлдэх ажлыг далайцтайгаар хийж байна.Нэг жишээ хэлэхэд “Рио”-гийн хамгийн том бизнес болох төмрийн хүдрийн бизнесийн борлуулалт маркетингийн үйл ажиллагааг Монголын иргэн Б.Болд удирдан ажиллуулдаг. Би “Рио тинто”-гийн Зэсийн группийн захирлаар ажиллаж байхдаа Оюу толгойд долоо, найман жил ажилласан Амаржаргал гэдэг бүсгүйг ажлын албаныхаа даргын албан тушаалд томилж ажиллуулсан. Зэсийн группийн захирлын хувьд янз бүрийн шийдвэр гаргахад Амаржаргал тусалж оролцдог байсан. Амаржаргалын хувьд айлчлалын бүрэлдэхүүнд багтаж Монголд ирсэн. Өнөөдрийн хувьд “Оюу толгой”-н гүйцэтгэх удирдлагын гуравны нэгийг монголчууд бүрдүүлж байна.
-Оюу толгой шиг том төслийн хувьд ханган нийлүүлэлтээ Монголоос авах бодлого барих нь манай эдийн засагт маш том эерэг нөлөө үзүүлнэ. Ханган нийлүүлэлтэд монголчуудын оролцоог нэмэгдүүлэх чиглэлд хэр ахиц гарч байна вэ?
-Ханган нийлүүлэлт дээр хамгийн эхний тод жишээ гэвэл “Оюу толгой” төслийн кэтерингийн үйл ажиллагаа буюу хоолны газрыг хоёр жилийн өмнө Францын компани хариуцан ажиллуулдаг байсан юм. Харин өнөөдөр Францын компани Монголын компанитай хамтарч “Оюу толгой” төсөлд кэтерингийн үйлчилгээ үзүүлж байна. Энэ мэтээр тогтвортой ханган нийлүүлэлтийн сүлжээг үүсгэхэд онцгойлон анхаарч байгаа. Дараагийн онцлох жишээ бол тээвэрлэлттэй холбоотой. Орон нутгийн компаниудаас бүрдсэн тээврийн компани Оюу толгойн баяжмалыг олон улсын зах зээлд нийлүүлэхэд оролцоно. Энэ үйл ажиллагаа хэдхэн долоо хоногийн дараа эхлэх юм. 18 сарын турш ажиллаж байж ийм үр дүнд хүрлээ. “Оюу толгой “төслийнхөн эдгээр компани, аж ахуйн нэгжүүдийг өөрийн аюулгүй ажиллагаа, тээвэрлэлтийн стандартуудад сургаж бэлтгэсэн. Стандартын шаардлага хангасан тээврийн хэрэгсэлтэй болгоход анхаарлаа. Энэ бүхэнд бэлдэх гэж 18 сарыг зарцуулсан гэсэн үг. Өөрөөр хэлбэл, богино болон урт хугацаанд манай төслийн үйл ажиллагааг дэмжих ханган нийлүүлэлтийн тогтвортой сүлжээг бий болгох ажил бага багаар урагшилж байна гэж ойлгож болно. Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтад монгол компаниудыг оролцуулах ажил амжилттай хийгдэж байна. Нэг том жишээ нь “MCS” компани. Өмнө нь гүний уурхайн бүтээн байгуулалтад ямар нэгэн үйл ажиллагаанд оролцсон туршлагагүй ч сургаж бэлтгэсний үр дүнд бүтээн байгуулалтад гар бие оролцохоор болсон.
-Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтыг үргэлжлүүлэхийн өмнө Засгийн газартай үл ойлголцлоо тайлах гэж багагүй хугацаанд хэлэлцээрийн ширээний ард суусан. “Рио”-гийн хувьд хэдэн жил үргэлжилсэн энэ хэлэлцээрээс ямар сургамж авав, цаашид учраа ололцоод явах хэмжээнд ойлголцож чадсан уу?
-Оюу толгойн хэлэлцээрийн талаар зарим хүмүүс хэдэн жилийн дараа дурсамжаа бичиж мэдэх юм. Оюу толгойгоос авсан сургамж, шийдвэрлэх хүчин зүйл юу байсан гэхээр талуудын ойлголцол л хамгийн чухал байсан. 25 удаа Монголд ирсэн айлчлалын маань нэлээд нь энэ ойлголцолд зарцуулагдсан. Маш олон удаа уулзсан. Нэг чигт харж, нэг хүн шиг ойлголцдог болтлоо уулзаж ярилцаж үр дүнд хүрсэн юм. Аль ч тал нь өөрсдийнхөө хувьд алдаатай шийдвэр гаргуулахгүйн төлөө ажилласан учраас их цаг орсон. Зарим үед Амаржаргал надтай хамт суугаад монголчуудын хэлсэн үгийг миний ойлгодог хэлээр, миний хэлсэн үгийг монголчуудын ойлгох хэлээр хүргэж байсан.
-Гүний уурхайн бүтээн байгуулалтад олон улсын банк, санхүүгийн байгууллагуудаас босгосон төслийн санхүүжилтийн мөнгө хангалттай юу. Дутлаа гэхэд үлдсэн мөнгийг нь Оюу толгой үйл ажиллагааныхаа орлогоос нөхөөд явах бололцоотой юу?
– Зэсийн үнэ өндөр бол ил уурхай маань хангалттай хэмжээнд бэлэн мөнгө гаргаж чадна. Одоохондоо бүтээн байгуулалтаа үргэлжлүүлэх хангалттай мөнгө бий. Магадгүй дөрөв, таван жилийн дараа мөнгө хэрэг болбол тухайн үед нь шийдэх байх. Товчхондоо зах зээлийн нөхцөл байдлаас хамаарна.
Ц.Баасансүрэн