Шинжлэх ухааны академийн физик, технологийн хүрээлэнгийн даргын үүрэг гүйцэтгэгч, академич, физикийн шинжлэх ухааны доктор Ц.Баатартай ярилцлаа.
-Үйлдвэрлэл хөгжихөд физикийн шинжлэх ухаан ямар үүрэгтэй юм бэ?
-Азийн бар болсон орнууд шинжлэх ухаанд маш их мөнгө зарцуулж байна. Тодруулбал, тэд хэд, хэдэн шинжлэх ухааны хүрээлэн байгуулаад, тодорхой салбарт хөрөнгө оруулаад, тэр суурин дээрээ аж ахуй эрхлээд байгаа юм. Ингэж үйлдвэрлэлийн салбараа хөгжүүлж, авч явж байна гэсэн үг. Манайх хүртэл ингэж шинжлэх ухааны үндэслэлтэй улс орноо хөгжүүлэх хэрэгтэй байгаа юм. Мөн физикийн шинжлэх ухааны суурь судалгаа гэж бий. Уг нь үүнийг нарийвчлан судлаад, хэрэглээний физикээр дамжуулан, улс ардын аж ахуйд хэрэгтэй чиглэлүүдэд нэлээд анхаарч ирсэн түүх манайд бий. Монел гэж байхад төхөөрөмжийн үйлдвэр нэрээр дотооддоо бид эхлээд компьютер угсарсан. Мөн Оросын шинжлэх ухааны академи бусад электрон багаж төхөөрөмжүүдийг манайд нийлүүлж байсан. Манай хүрээлэнд сансрын нисгэгч Гүррагчаа баатрын анхны туршилтын материалуудыг хүртэл бэлтгэсэн юм.
-Хөдөөгийн малчид нарны цахилгаан үүсгүүрээр гэрэл асааж, зурагт үздэг, утсаа цэнэглэх зэрэгт ашигладаг болсон. Уг нарны зайг анх физик, технологийн хүрээлэнгээс санаачлан гаргасан бил үү?
-Тухайн үед хөдөөгийн малчдыг гэрлээр хангана гэдэг том асуудал байсан юм. Тиймээс манай хүрээлэнгийн эрдэмтэд Нэгдсэн үндэсний байгууллагад төсөл бичээд, нарны зайн тусламжтайгаар дөрөв, таван цагийн хугацаанд гэрэл өгөх, хүлээн авагч цэнэглэх боложтой болох төсөл хэрэгжүүлсэн. Ингээд 100 мянган айлын нарны зайн прокт зах зээлд нийлүүлсэн юм. Тухайн үед манайхтай зэрэгцүүлэн, худалдаачид Хятадаас ашигт үйлийн коэффициент багатай гурван мянган ширхэг нарны зай оруулж ирсэн нь чанаргүй зай үйлвэрлэж гэх ташаа ойлголт нийгэмд төрүүлж байсан юм. Гэхдээ тухайн үед хэвлэл мэдээллээр үнэн зөвийг мэдээлж байсан. Манай хүрээлэнгээс хөдөөгийн малчдыг гэрлээр хангах дээр ингэж зөв алхам хийсэн.
-Сүүлийн үед физикийн ямар, ямар чиглэлээр судалгаа хийж байна?
-Физикийн онолын цөм ба эгэл бөөмийн физик, хатуу биеийн автоматжуулалтын электроник, информатик болон агаарын бохирдолтой холбоотой арав гаруй чиглэлээр судалгааныхаа ажлуудыг явуулж байна. Мөн Улаанбаатар хотын хөрсний болон агаарын бохирдлын судалгаа хийж байгаа. Манай нийслэлд хөрс, агаарын бохирдол их байна. Мөн суурь судалгаа нэлээд хийж байна. Аливаа шинжлэх ухаан суурь судалгаагаа сайн хийж байх хэрэгтэй байдаг юм. Суурь судалгаа нь багадаад ирвэл цаашдаа хөгжил нь буурчихдаг жамтай.
-Суурь судалгаан дээр үндэслээд, ямар ажил хийж, хэрэгжүүлж байна вэ?
-Бусад хөгжилтэй улс орнууд суурь судалгаан дээр үндэслээд, шинжлэх ухааны үндэслэл дээр суурилж тухайн зүйлийг хэрэглээнд ашиглаж, судалгаагаа ажил хэрэг болгодог. Манайх тийм өндөр түвшинд судалгаа хийж, хэрэгжүүлж арай л чадахгүй байна. Бусад улс орнууд гадны бусад оронд юу, юуг судлаад, хэрхэн яаж хэрэгжүүлж байна гэдгийг даган дуурайж, үргэлж судалж байдаг. Дэлхийн бараг бүх хэл дээр бүх улс орны хэрэгжүүлсэн шинжлэх ухааны судалгааг өөрсдөө ч мөн судалж, боломжтой чиглэлээр нь үйлдвэр эрхэлдэг. Гэхдээ манайд шинжлэх ухааны чамлахааргүй олон судалгаа, тайлан бий. Тайлан хэлбэрээр л байгаад байгаа юм. Үүнийг авч ашиглаж, туршиж ажил хэрэг болгож байгаа зүйл бараг алга. Гэхдээ сүүлийн үед инновацийн төсөл, цөм, технологи зэргийг хэрэгжүүлж байгаа нь багахан ахицтай яваа байх. Гэхдээ л шаардлага хангахгүй байна. Яагаад гэхээр цаанаасаа өгч байгаа мөнгө их бага. Эрдэм шинжилгээний ажилчдын цалин маш бага, судалгаа хийх хангамжгүйгээс болоод энэ салбар хөгжихгүй байна. Мөн хийсэн судалгааг нь ажил хэрэг болгодоггүй. Статистикийн мэдээнээс харахад манай улсын дундаж цалин 800, 900 мянга гэж харагдах юм. Тэгвэл шинжлэх ухааны хүрээлэнгүүдийн эрдэмтдийн цалин дунджаас бага шүү дээ.
-Манай улс томоохон нарны цахилгаан станц барьж байгуулах боломж хэр байна?
-Манай улсад нартай өдрийн тоо 275-300 байдаг юм. Тиймээс нарны зайгаар ажилладаг станц, төхөөрөмж ашиглах боломж өндөр. Мөн л төр засгаас дэмжихгүй, шинжлэх ухааны салбарын бодлогыг хаяж байгаагаас болоод хэрэгжиж байгаа нь цөөхөн байна.
-Шинжлэх ухааны салбарт ажиллах залуусын тоо буурч байна уу. Хими, физикийн чиглэлээр мэргэжил эзэмшихэд ажлын байр хэр байна?
-Ажлын байр цөөхөн. Уул уурхай болон томоохон салбарт ийм мэргэжлийн хүмүүс цөөн тоогоор хэрэгтэй байдаг учраас өндөр цалин амлаад авчихдаг. Тиймээс шинжлэх ухааны хүрээлэнд бага цалинтай ажиллаж, судалгаа хийх залуус цөөхөн байна. Залуус тархи бага зовоох мэргэжил эзэмших сонирхолтой байгаад би их санаа зовдог. МУИС-ийн физикийн ангид гэхэд л харьцангуй цөөхөн хүүхэд ордог болжээ. Холбогдох яамдаас бодлогоор зохицуулах хэрэгтэй. Залуу, хойч үе маань шинжлэх ухаан сонирхохгүй байна гэдэг улсын хөгжилд муугаар нөлөөлнө гэж ойлгож болно. Гэхдээ яахав, нэг ийм завсрын үе байгаа байх. Ирээдүйд өөр болох байлгүй. Шинжлэх ухаан, технологийн салбараар дамжуулж улсын бодлого төлөвлөгөөгөө хийхгүй бол ийм байдал сайн зүйлд хүргэхгүй байх талтай.
-Та физик технологийн чиглэлээр хэзээнээс эхэлж ажиллаж байгаа вэ?
-Би 1969 оноос эхлэн физикийн хүрээлэнд ажиллаж эхэлсэн. Физик болон бусад шинжлэх ухааны салбарыг дэмжих ажил хийх хэрэгтэй гэж боддог. Дэлхийн өндөр хөгжилтэй улсууд бүгд хэрэглээний шинжлэх ухааны судалгааны үр дүнг үйлдвэржилтэд нэвтрүүлж хөгжиж байна.
-Цөмийн физикийн хөгжил манай улсад ямар түвшинд байна бэ?
-Цөмийн физикийн хөгжил олон жилийн урт удаан түүхтэй. Манай салбарын эрдэмтэд болон залуус уг нь дэлхийн хэмжээний судалгаа хийж чадна. Шинжлэх ухааны чиглэлээр амжилттай суралцсан зарим залуус гадны улсуудад ажиллах сонирхолтой байна.
-Физикийн шинжлэх ухаан манай улсад хэр хөгжиж байна?
-Физик технологийн хүрээлэн бол шинжлэх ухаан ба технологийн чиглэлээр эрдэм шинжилгээ, судалгааны ажлыг дэлхийн жишгээр явуулж байна. Мөн судалгааны үр дүнг практикт нэвтрүүлэх, байгалийн шинжлэх ухааны орчин үеийн ололт амжилтыг түгээн дэлгэрүүлэх зорилготой. Материал судлал, нанотехнологи биофизик, биотехнологи, эгэл бөөм, цөмийн физик, техник, технологи, информатик зэрэг зургаан салбарт орчин үеийн физикийн чиглэлээр суурь судалгаа явуулж, физик технологийн инноваци, судалгааны үр дүнг үйлдвэрлэлд нэвтрүүлэх зорилготой.
-Эрдэмтэд улс төрд орж улсын бодлого тодорхойлох сонирхолгүй байна уу. Яагаад энэ салбарт орохгүй байна?
-Үнэн худлыг мэдэхгүй юм. УИХ-д нэр дэвшихийн тулд олон сая төгрөг төлдөг гэж сонссон. Тэгэхээр насаараа эрдэм шинжилгээний ажил хийсэн хүмүүст тийм их мөнгө байхгүй болохоор улс төр сонирхох боломжгүй шүү дээ.
Н.ГАНЧИМЭГ