Шинэ цагийн “Нэг ангийнхан” уулзахаараа спортоор хүч сорьцгоодог юм байна. “Үй цай сургууль төгсөгчдийн нөхөрсөг нэг өдөр” хэмээх төгсөгчдийн сагсан бөмбөгийн тэмцээний үеэр Г.Хулантай танилцсан юм. Тэрбээр 20 настай. Бээжингийн их сургуулийн Санхүүгийн ангид сурдаг. “Үй цай” сургуулийн 2012 оны 12-ын “А” ангийн төгсөгч гэнэ. Тэд энэ удаа төгсөгчдийн сагсан бөмбөгийн тэмцээнд гуравдугаар байр эзэлсэн юм. “Манай ангийнхан 38-уулаа төгсч байлаа. Талаас илүү нь Хятадад сурч байгаа. Ихэнхи нь Бээжинд сурдаг. Бээжингийн Зам тээврийн их сургуульд гэхэд л тав нь сурдаг. Нэг охин Бээжингийн их сургуулийн анагаахад сурч байгаа. Харин Бээжингийн их сургуульд нийтдээ 20 гаруй монгол оюутан сурдаг. Манай факультетад би ганцаараа монгол” хэмээн Г.Хулан танилцуулав. Санхүүгийн ангид сурдаг хүн мэдээж тооны хичээлд толгой цохидог байж таарна.
-Тоондоо дажгүй шүү. Аав маань тооны багш. Багадаа математикийн олимпиад энэ тэрд орж байгаагүй ч тоонд илүү сонирхолтой. “Үй цай”-д сурч төгссөн болохоор Хятадад сурахад хэлний бэрхшээл байгаагүй. Хятадын Засгийн газрын тэтгэлэг аваад Бээжингийн их сургуульд орсон л доо. Болж өгвөл зун болгон гадаадад сургалтад хамрагдахыг хичээдэг. Энэ жил факультетаас шалгарсан таван оюутны нэг болж, Харвардад 14 хоног сургалтад хамрагдлаа гэж шинэ танил маань хуучилсан. Дүн, идэвхи харгалзаж Харвардад зочлох оюутнуудыг сонгосон гэнэ. “Харвард гоё сургууль байна лээ. Бээжингийн их сургууль ч орчин, сургалт тал дээрээ мундаг. Оюутны том хотхонтой. Сурах нөхцлийг дээд зэргээр хангаж өгдөг. Сургалтын төлбөрийн хувьд байгалийн ухааны чиглэлээр хичээллэж байгаа хүүхдүүд 30 мянган юань. Нийгмийн чиглэлээр суралцаж байгаа оюутнууд 28 мянган юаний төлбөртэй. Харин би тэтгэлгээр сурч байгаа болохоор сарын 2500 юаний хэрэглээний мөнгө авдаг гэж Г.Хулан тайлбарлав. Тэтгэлэгт хамрагдахын тулд хэрхэн бэлтгэх талаар түүнээс лавласан юм. “Жил бүр БНХАУ-ын Засгийн газрын тэтгэлэг зарлагддаг. Голдуу хятад хэл дээр голч оноо аваад, тоо, англи хэлний хичээлээр шалгалт авдаг. Хятад хэлний түвшин тогтоох шалгалтад дөрвөөс дээш зэрэгтэй байх шаардлага тавьдаг. Манай сургуулийнхан бол ихэвчлэн зургадугаар зэрэглэлтэй шалгагддаг” гэж тэр хариуллаа. Дунд сургуульд сурч байхдаа Г.Хулан дууны тэмцээнд ордог байжээ. “Хулгана будаанд дуртай” гэдэг хятад дуу дуулдаг байсан гэнэ.
Гэхдээ энэ нь хулгана юм уу будааны тухай биш хайрын дуу. “Хулгана будаанд дуртай байдаг шиг би чамд хайртай” гэх нь аргагүй л тариалангийн соёлтой ард түмний сэтгэлээс гарах үгс. Арваннэгдүгээр ангид байхдаа Г.Хулан “Дорнын аялгуу” хятад дууны тэмцээнд гуравдугаар байрт орсон удаатай. Дунд сургуульд байхдаа тэд дуу, бүжиг, илтгэл, мэтгэлцээн, спорт урлагийн тэмцээнүүдэд оролцдог.
Г.Ариунбуян Санхүү эдийн засгийн дээд сургуулийн 2+2 хөтөлбөр буюу Тайваньтай хамтарсан хөтөлбөрт хамрагдаж төгсчээ. Эхний хоёр жил нь Монголд, сүүлийн хоёр жил нь Тайваньд сурч, хоёр дипломтой төгсдөг. Санхүү менежментийн мэргэжилтэй. Би дунд сургуульд байхдаа математикийн хичээлдээ сайн байсан. Инженер, архитектур сонирхдог ч “Заавал санхүүгээр сур” гэсэн гэрийнхнийхээ “шахаа”-нд орж энэ мэргэжлээр сурах болсон. Эхний нэг улирал дургүйд хүчгүй гэгчээр явсан. Сүүлдээ “Нэгэнт эхлүүлсэн юм чинь эцсийг нь үзье” гээд хичээж сурсан л даа” хэмээн Г.Ариунбуян ярилаа. Тэрбээр гуравдугаар ангидаа “Үй цай”-д шилжиж ирсэн болохоор ангийнхнаа гүйцэх, хятад багштайгаа хэл нэвтрэлцэх бэрх даваа байжээ. “Эхний нэг сар юугаа ч мэдэхгүй явсан. Шарандаа л гүйцсэн дээ” гэж тэр хэллээ.
Манай ангийнхан нийтэч, бүх юмаараа тэргүүлэгч анги байсан. “Үй цай”-д хүүхдүүд ачаалал дааж, сууж сурдаг. Хятад багш нар “чанга” зарчимч. Даалгавар хийх ёстой. Хийгээгүй ирвэл шийтгэдэг хэмээн ангийнхан дурслаа. Шийтгэл нь цээж бичиг бичих, анги цэвэрлэх гэх мэт олон хэлбэртэй. Гаран дээр цохих шийтгэл ч байж. Г.Хулан “Гурван ханз алдвал гурав цохино” гэх мэт дүрэм үйлчилдэг. “Манай ээж аав хүүхдээ нэг их өмөөрдөггүй. Би айлын бага. Нэгдүгээр ангидаа хичээл хийдэггүй. Хичээл дээрээ заримдаа барбигаа авчирдаг охин байсан. Хүүхдүүд өдөр үзсэн хичээлээ гэртээ харихаасаа өмнө давтаж, багшдаа шалгуулаад явдаг. Харин би хамгийн сүүлд тоглоод үлддэг байв. Шийтгүүлсэн гэхээр ээж, аав нэг их юм хэлдэггүй. “Юм сурч байгаа юм чинь” гэдэг. Би бас цохиулчихаад гүйж явдаг хээгүй хүүхэд байж дээ гэнэ.
Г.Хүрэлбаатар сургуульд орохоосоо өмнө уншиж бичээд сурчихсан сүрхий хүү. “Хойд дэнж дээр цэцэрлэгийн байранд нэг сайн сургууль байна гэнэ” хэмээн эмээ, өвөө нь ярилцаад “Үй цай”-г сонгосон юм. Манай Д.Цэцэгмаа захирал “Бэлтгэл эхэлчихсэн, хүүхдийг чинь авахгүй” гэхэд өвөө маань “Сайн хүүхэд байгаа юм, авчих” гэж билээ. Сурагч үедээ эргэж очмоор санагддаг. Одоо Бээжингийн Зам тээврийн их сургуульд сурч байгаа. Төмөр замын тээвэрлэлт, зохицуулалтын чиглэлээр сурдаг гэж Г.Хүрэлбаатар ярилаа. Тэр “Тэр тамирчин баймаар төрхтэй харагдсан ч спортод сайн биш. Өндөр болохоор хүчээр сагс тоглуулдаг юм” гэж хэлсэн. Харин ангийн охид нь түүнийг “Шүлэг сайн бичдэг” гэж магтлаа. Ангийн шүлэгч тэрбээр “Эмээ өвөө болсон ч эргэж уулзаад шоудна” хэмээн шүлэглэсэн удаатай. Харин одоохондоо ирээдүйн өвөө маань аав болж амжсан. Г.Хүрэлбаатар ангийн анхны аав гэнэ. Охин нь хоёр ой хүрч байгаа. “Чамайг түрүүлж аав болно гэж бодсонгүй” гэсэн үгийг мань шүлэгч ханатлаа сонсчээ.
Хамт өссөн болохоор одоо ч дотно байдаг гэж “Үй цай”-гийнхан өөрсдийгөө тодорхойлсон. “Өглөө найман цагаас хичээл эхлээд, үдээс хойш 16-17 цаг хүртэл сургууль дээрээ хамт байсан хүүхдүүд шүү дээ. Бээжинд сурдаг оюутнууд хамт “шоуддаг” гэнэ. Өвөл, зуны амралтаараа Монголдоо ирэхээрээ бусдыгаа уриалж уулздаг. Бээжинд нэгнийхээ өрөөнд цуглаад хуушуур, нийслэл салатаа хийж иднэ. Хамт аймшгийн кино үзэж, паркаар өдөржин тоглож байсан л гэнэ. “Төгсөөд эх орондоо хэрэгтэй юм хийх тухай ярьдаг уу” гэсэн чинь Г.Хулан “Тийм юм ярьсан нь өвөө болдог байхгүй юу” хэмээн наргиа болгов. Харин ангийн хүү Г.Хонгор “Бид хамт суугаад орчлон ертөнцийн зүй тогтол, улс төр, шинжлэх ухааны талаар ч их ярьдаг байлаа. Дунд сургуульд байхдаа ийм юм ярихаар өвөө гэж хочлуулдаг байсан” хэмээн тайлбарлав.
Г.Хонгор Бээжингийн инженер технологийн их сургуульд “Юмсын интернет” гэсэн мэргэжлээр сурдаг. “Аливаа төхөөрөмжийг интернэтэд холбож, ухаалаг болгоно гэсэн үг” гэж тэр өөрийнхөө мэргэжлийг танилцуулсан. Хүний хөдөлмөрийг хөнгөвчлөх чиглэлээр ажиллах гэнэ. Физиктээ сайн байсан. Техник сонирхдог. Аравдугаар ангид байхдаа МҮОНТ-ийн “Залуу зохион бүтээгч” нэвтрүүлэгт өвөөтэйгээ хамт оролцож байсан. “Өвөө автын инженер хүн. Өвөөгөөсөө жаахан авьяас, хобби өвлөж авсан” гэлээ. Кноп дарахад л цонхны шил арчигч ажиллах учиртай. Цонхны шил яаж арчиж болох вэ гэж өвөөтэйгээ ярьж байгаад бичил схем угсарч, автоматаар цонх руугаа цэвэрлэгч шингэн цацаад, резин нь өөрөө гүйж арчдаг төхөөрөмж хийсэн юм. Миний санаа хэрэгжсэн ч их мөнгө хэрэгтэй болсон. Одоо бол би ухаалаг эд юмс хийдэг хүн болно. Багын хүсэл мөрөөдлөө биелүүлэх боломжтой болсон. Хийхээр хүссэн юм маш их. Миний энэ мэрэгжил 2010 онд дөнгөж үндсэн тодорхойлолт нь гарсан шинэ мэргэжил. Сайн сурч аваад Монголдоо ихийг хийнэ гэсэн бодолтой байгаа гэж тэр хэллээ. Г.Хонгор сурагч байхдаа хөл бөмбөг тоглодог байжээ. Бээжинд очоод бейсболоор хичээллэдэг болсон гэнэ. Хараахан ирж амжаагүй нэгнээ ч дурсацгаав. “Манай ангийн хамгийн толгой сайтай хүүхдүүдийн нэг С.Мөнхтулга Тайваньд тэтгэлэгээр сурч байгаа. Англи хэл зааж байгаа гэсэн. Тайванийн хоёр дахь хэл нь англи хэл. Гэтэл манай хүн очоод оюутануудад англи хэл зааж байгаа” гэж ангийн хүү нь бахархав. “Төгсөөд ирэхийг нь хүлээж байгаа” гэнэ шүү.
Нэг удаа ангийн хамгийн хамгийнаа тодруулжээ. “Хамгийн урт сормуустай”-гаар Х.Ханбогд тодорч байсан гэнэ. Урт сормуустай түүнд охидууд атаархсан гэнэ шүү. Г.Хулан “Би лав хамгийн түргэн ууртай нь болж байсан” гэснээ “Тэрийг хэн шалгаруулсан бэ” хэмээн “нэхэн” заргалдав. Одоо болтол тэр энэхүү шалгаруулалтад гомдолтой явдаг аж. “Хамгийн алиа хүү”-гээр жүжигчин Амбийгийн хүү Б.Эзэнбат тодорчээ. “Ангийнхнаа хөгжөөдөг хүүхэд. Одоо жүжигчний мэргэжлээр Солонгост Кёонги их сургуульд сурдаг гэж нөхөд нь танилцуулсан.
Б.Оргил “Хичээл хийдэггүй, сахилгагүй биш, ангид байгаа байхгүй нь мэдэгдэхгүй чимээгүй хүн байсан” гэж өөрийгөө тодорхойлов. Одоо аавынхаа компанид ажилладаг. Машины мотор засдаг тэрбээр механикийн инженер мэргэжлээр ХААИС-д сурдаг ажээ. “Б.Оргил мундаг зурдаг” гэж ангийн охин нь магтлаа. Ангийн охиныхоо гуйлтаар ээжид нь зориулж мартаар сарнай зурж өгчээ.
Б.Чингүүн Бээжингийн Зам харилцааны их сургуулийг төгсч ирээд байгаа. “Бээжингийн Зам харилцааны их сургуулиас тэтгэлэг өгдөг. Хамгийн анх тэтгэлэг өгч эхлэхэд манай ангийнхан төгсч байсан болохоор манай төгсөлтийнхөн энэ сургуулийг их сонгосон” гэж Б.Чингүүн тайлбарлав. Б.Чингүүн бизнесийн удирдлагаар төгссөн гэнэ. “Манай сургууль Зам тээврийн яам, Улаанбаатар төмөр замтай гэрээтэй жил бүр боловсон хүчин бэлтгэдэг. Хятад дахь хамгийн олон монгол оюутантай сургууль. Харин “Үй цай” сургууль маань улирал болгон ямар нэг тэмцээн зохиодог. Манай ангийнхан хамт олонч. Зундаа төгсөгчдийн сагсан бөмбөгийн тэмцээн, өвөлдөө цасны баяр болдог. Хэдий төгссөн ч сургуультайгаа, хамт олонтойгоо холбоотой байдаг” гэж тэр ярьсан юм.
С.Цэнд-Аюуш Шанхайн шинжлэх ухаан технологийн их сургуулийг олон улсын худалдаа эдийн засагч мэргэжлээр төгсөөд Монголдоо иржээ. Хятад хэлэндээ илүү дуртай болохоороо орчуулга хийх хүсэлтэй гэнэ. “Багадаа байнга онигоонд ордог охин байлаа. Манай ангийн том биетэй Б.Дэнзэнсамбуу гэж хүүхэд одоо сүмо барилдахаар Японд байгаа. Тэр хүүхдийг зогсч байхад очоод “Хоёулаа хөөцөлдөж тоглоё” гэж хэлээд шоолуулж байсан хэмээн тэр дурсав.
С.Эрдэнэбаатар ч бас Зам харилцааны их сургуулийн барилгын факультетийг төгссөн гэнэ. Багадаа дуугүй хүүхэд байсан ч аавын тухай бичсэн зохион бичлэг нь ангийн багшийн сэтгэлд хоногшиж үлджээ. “Долдугаар ангид байхад нь аав нь өөд болсон юм. Аавынхаа мэргэжлийг өвлөж авах зорилго тавьсан хүүхэд. Эхнээсээ зорилгодоо хүрч яваа” хэмээн ангийн багш Ц.Оюунчимэг хэллээ. Харин С.Цэнд-Аюуш “Манай сургуулийн чанга багш. Хүүхдүүдийн хайртай багш. Манай ангийг илүү их батжуулж, дурсамж үлдээсэн” гэж ангийн багшаа магтсан. Хүүхдүүдийн “Арван жилийн дараах өөртөө бичсэн захидал” нь багшид байдаг. Ангийнхныхаа бичсэн зурвасыг багш нь ядрахаараа гаргаж ирж уншиж эрч хүч авдаг гэнэ. С.Цэнд-Аюуш багшийгаа дэлхийгээр аялуулна гэж амласан удаатай. “Би аялах улсаа сонгочихсон байгаа” гэж багш нь наргиа болгосон. “Манай ангийнхан ихэнхи нь төгсч байгаа. Тэтгэлэг авсан хүүхдүүд ирэх жил төгсч ирнэ. Манайхан өвлийн уулзалтаараа жаал ярьж суусан. Шавь нартайгаа мессенжерээр харилцчихдаг. “Hi, багшаа юу байна” гээд мессенжерт ороод ирдэг. Б.Эзэнбат гээд жүжигчин Амбийгийн алиа хүү бий дээ. Тэр юм юм зохион байгуулдаг хэмээн багш нь ярилаа. “Ангийн артерын судас” гэж бас нэг хүү Б.Эзэнбатыгаа тодорхойлсон.
Хүүхдүүд нэгдүгээр ангиасаа хятад, монгол хоёр ангийн багштай явжээ. Хятад багш нар жил бүр солигдож ирнэ. Нэгээс гуравдугаар ангийнханд монголоор ярьж чаддаг, өвөрмонгол багш нар хятад хэл заадаг. Ойлгохгүй зүйлийг нь тэд монголоор тайлбарлаж өгдөг сайн талтай. Анги өгсөхөд огт монголоор ярьж чаддаггүй хятад багш нар уригдан ирж хичээл заадаг. Ахлах ангийнхан харин хятад багш нартаа оруулагч хийж тусалдаг юм билээ. “Эмээ өвөө болсон ч эргэж уулзаад шоудах” нэг ангийнхны уулзалтын түүх ийм.