“Таваас есдүгээр сар хүртэл хүн амын гуравны нэг нь ургамлын тоосны харшилд нэрвэгдэж байдаг” гэж Монголын харшил судлалын нийгэмлэгийн тэргүүн, доктор С.Мөнхбаярлах хэллээ. “Уур амьсгалын өөрчлөлтөд дасан зохицох ба харшил түүний оношлогоо эмчилгээний орчин үеийн чиг хандлага” сэдэвт олон улсын бага хурал “Чингис” зочид буудалд болсон юм. Энэ хурлын гол илтгэгч нь С.Мөнхбаярлах эмч байлаа. Тэрбээр “Ургамлын тоосны харшлын оношлогоо, эмчилгээний чиг хандлага” сэдвээр лекц уншсан юм. Ургамлын тоосны харшилтай хүмүүс маш хүчтэй, угсарсан байдлаар найтаадаг. Жолооч нар ялангуяа “Эмч ээ, харшил дарж өгөхгүй бол урд талын машины араас орчих гээд байна” гэсээр ирдэг гэнэ. Дэлхий нийтээр харшил залуужиж байгаа бөгөөд хүүхдүүд илүү ихээр харшилд өртөх болжээ. Дөрөвдүгээр сарын аравдаас бургас гөлөглөх үеэс авахуулаад харшил эхэлнэ. Зун удаан үргэлжлэх үед ургамлын тоосны харшил хоёр удаа ч үзэгдэх хандлагатай аж. Ургамлын тоосны харшил Монголд зонхилон тохиолддог нь цаг ууртай холбоотой. Монголын ургамлууд ихэвчлэн салхиар тоосоо хүртээдэг ажээ. Харшилтай хүмүүсийн хамраас гэнэт ус гоождог, угсруулан ханиалгах зэргээс болоод зарим нь ичиж хүнд байдалд ордог. Зарим тохиолдолд харшил нь сэтгэцийн шинж тэмдэгтэй хамт илэрдэг байна. Харшилтай хүмүүс ядрамтгай, ууртай болох, сэтгэл гутралд орох зэрэг нь сэтгэцийн өөрчлөлттэй холбоотой. Харшил болон астматай хүмүүс их учраас орчны хяналтыг сайжруулах хэрэгтэй гэж эмч зөвлөж байна. Харшилтай хүмүүсийн дэргэд тамхи татах нь тэднийг хэцүүхэн байдалд оруулдаг. Харшлын улирал эхэлсэн үед зөв цагтаа салхивчаа нээх учиртай. Өдрийн цагаар цахилгаан агаар шүүгчээр агаараа цэвэршүүлэх нь чухал. Үдэш өрөөндөө сайтар агаар оруулах хэрэгтэй. Харшилтай хүмүүсийн хувьд харшил төрүүлэгчээс өөрийгөө холдуулах нь хамгийн сайн арга. Япончууд гэхэд л харшлын улирал эхлэхэд бүгд ургамлын тоосноос хамгаалах нүдний шил, хамар дотроо хийчихдэг гаднаасаа харагддаггүй маск хэрэглэх болжээ. Энэхүү бичил маскыг нь манайхан оруулж ирж туршсан ч хамар битүүрээд байгаа юм шиг мэдрэмж төрүүлдэг сул талтай аж.
Ургамлын тоосны харшлыг хүнсний харшил дагадаг гэнэ. Тухайлбал шарилжны харшилтай бол түүхий лууван идэж болохгүй. Хөх тариа эсвэл үет ургамлын тоосны харшилтай хүмүүс гадил, тарваснаас харшлах гэх мэтээр солбих урвалд ордог байна.
АШУҮИС-ийн Анагаах ухааны сургуулийн захирал С.Мөнхбаярлахаас харшлын талаар тодрууллаа.
-Харшлын оношлогоо эмчилгээнд ямар шинэ хандлага гарч ирсэн бэ. Харшил эмчлэгддэггүй өвчин гэсэн ойлголт хүмүүст нийтлэг байдаг?
-Харшил эмчлэгддэг өвчин. Харшлыг төгс эдгээж чадахгүй байна. Түүнээс биш эмчилж байгаа. Зовуурьгүй, эмнэл зүйн шинж тэмдэггүй болтол нь эмээр эмчлэх боломжтой. Мөн дархлаа эмчилгээ үр дүнтэй. Анагаах ухааны хөгжил өндөр түвшинд хүрчихсэн. Харшлын эсрэг биологийн бүтээгдэхүүнээр эмчилдэг болж байгаа. Манайд зарим газар хэрэглээд байгаа харшил төрөгчөөр нь эмчилдэг аргуудын дэвшилтэт хэлбэрүүд ч гарчихсан.
-Тэр нь яадаг эмчилгээ вэ?
-Хүнд тарихгүй, уулгахгүйгээр, арьсан дээр нь наагаад, арьсаар нь нэвтрүүлэх замаар эмчилгээ хийдэг болсон. Эмчилгээний ийм дэвшилтэт аргууд зөндөө гарсан.
-Таны яриад байгаа дэвшилтэт аргууд Монголд нэвтэрч байгаа юу?
-Монголд оношлогооны шинэ дэвшилтэт аргууд нэвтэрч эхэлсэн. Жишээлбэл, арьсанд сорил тавих нь багасч, цусанд тодорхойлдог болж байна. Ялангуяа Монголд хамгийн их харшил үүсгэдэг 40 төрлийн харшил төрөгчөөр нь бүрэн автомат анализаторын тусламжтайгаар юунд харшилтайг илрүүлдэг оношлогооны арга технологи нэвтэрсэн. Одоогоор ийм оношлогоог зарим хувийн эмнэлэгт хийж байна. Үүний зэрэгцээ харшлын үед хэрэглэдэг эмийн шинэ бэлдмэлүүд орж ирж байна. Өмнөх эмүүд нь харшлын эсрэг үйлчлэхдээ зөвхөн нэг чиглэлд үйлчилдэг байсан бол нэг эмийг уугаад гурван салаа үйлчилгээ үзүүлж байгаа учраас эмнэл зүйн шинж тэмдэг, зовуурь дарах шинж чанараараа давуу талтай. Хөгжил байна. Гэхдээ бидний хүсэн хүлээдэг, 100 хувь эдгээчихдэг, тийм бүтээгдэхүүн дэлхийн зах зээл дээр алга байна.
-Хавар боллоо, вакцинаа тариулаарай гэсэн зар яваад байсан. Вакцин хэр үр дүнтэй юм бэ?
-Би энэ талаар тодорхой юм яримааргүй байна. Бид нотолгоонд суурилсан анагаах ухааныг хөгжүүлж байгаа. Хэрэв тэр эмчилгээ үр дүнтэй бол түүнийг нь нотолсон шинжлэх ухааны үндэслэлтэй нотолгоо байх ёстой. Би тийм нотолгоо олж хараагүй байна.
-Харшил нь хөдлөхөөр уудаг нэг эмээ уугаад явдаг хүмүүс олон. Жил бүр тухайн өвчтөний байдал өөрчлөгдөх үү?
-Харшлын эмнэл зүйн шинж тэмдэг жил болгон өөр байна. Магадгүй нэг жил тухайн хүний хамар битүүрч, хамрын зовууриуд илүү их байсан бол дараа жил энэ зовуурь дээрээ нэмээд астмын шинж тэмдэг давхар илэрч болно. Зарим үед зөвхөн астмын шинж тэмдгүүд нь давамгайлж болно. Энэ бол тухайн жилийн онцлогтой холбоотой. Ямар шалтгаанаас үүссэнээсээ хамааралтай, харилцан адилгүй байдаг. Тийм учраас бие биенээсээ дуулсан ч юм уу. Эсвэл би энийг уугаад гайгүй болчихдог доо гэсэн эмчилгээг тааж битгий хийгээч ээ. Мэргэжлийн эмчдээ үзүүл. Тэр хүмүүсийнхээ зөвлөгөөний дагуу эмчилгээ хийлгээрэй. Зөвхөн нэг эмээр эмчлэхээ больчихоод байна шүү дээ. Эмчилгээг цогцоор нь хийдэг болсон. Зөв зохицлыг олж хийнэ гэдэг нь мэргэжлийн ур чадвартай холбоотой.
-Харшилтай хүмүүс ямар шинж тэмдэг илэрвэл би астматай болж байна гэж үзэх вэ?
-Астмын үндсэн дөрвөн шинж тэмдэг байдаг. Нэгдүгээрт, хуурай ханиалгадаг. Хоёрдугаарт, амьсгаадна, гуравдугаарт, цээж давчидна. Дөрөвдүгээрт амьсгал нь шуугина, шуугиантай амьсгална. Ийм шинж тэмдэг илэрвэл астма болж байж магадгүй гэж үзээд эмчид хандах ёстой.
-Салхи мэдрэнгүүтээ ханиалгаад байдаг хүмүүс байдаг?
-Дээрх шинж тэмдгүүдийг сэдрээдэг хүчин зүйл нь хүйтэн агаар амьсгалах, утаа хиншүү, хурц үнэр, биеийн огцом ачаалал өгөх тохиолдолд сая хэлсэн шинж тэмдгүүд тод хурц илэрч болно.