Нүүрс, төмрийн хүдэр, зэс, газрын тос гээд манай улсын гадагш экспортолж доллар олдог байгалийн баялгийн үнийн уналт үргэлжилсээр байна. Сэргэх янз ойрын хоёр жилдээ лав алга гэсэн гутранги таамаг голлож буй энэ үед дэлхийн уул уурхайн “акул” компаниуд ч хэцүүхэн байдалд оржээ. АНУ-ын нүүрсний салбарын бүх компанийн дөрөвний нэг нь дампуурсан, дампуурлын ирмэг дээр ирсэн гэж “Ройтерс” мэдээлээд байна. Манай улс шиг уул уурхайгаас эдийн засгийн гол орлогоо бүрдүүлдэг АНУ, Канад, Орос, Хятад, Индонез, Энэтхэг зэрэг орны том корпорациуд төлбөрийн чадвараа сайжруулах боломжит бүх алхмыг хэрэгжүүлж эхэлжээ. Зах зээлийн уналтаас болж компаниуд алдагдал хүлээж, төлбөрийн чадвар доройтсон үед авч хэрэгжүүлдэг олон төрлийн арга байдаг аж. Дэлхийн том компаниудын дийлэнх нь public company буюу олон нийтэд нээлттэй хувьцаат компаниуд байдаг учраас бүртгэлтэй хөрөнгийн бирж болон улс орныхоо хууль, журамд нийцсэн байдлаар арга хэмжээ авдаг жишигтэй. Тэд орд газруудаа худалдах юм уу барьцаалж, нэмэлт хөрөнгө босгох, бүтцийн өөрчлөлт хийж үйл ажиллагаагаа хумих, зардлаа бууруулах, төлөх ёстой өр, төлбөрүүдийнхээ хугацааг хойшлуулах, хүүг нь багасгах, нөхцөлийг нь хөнгөвчлүүлэх, өөрчлөх, төлөх ёстой өр, төлбөрүүдийг бүтнээр нь буюу хэсэгчлэн цуцлуулах, хувьцаа, хувь эзэмшлээ хэсэгчлэн худалдах, шилжүүлэх гэх мэт арга хэмжээ авдаг байна.
Хямралд тэсч үлдэх иймэрхүү аргыг хэрэглэхдээ хөрөнгө оруулагч, хувьцаа эзэмшигч, зээлдүүлэгч банк, санхүүгийн байгууллагуудтай нарийн яриа, хэлэлцээр хийдэг.
Өнгөрсөн оноос хойш дэлхийн уул уурхайн том компаниуд хямралд тэсч үлдэхийн тулд debt restructuring хэмээх санхүүгийн хэрэгслийг ашиглаад эхэлжээ. Зээл төлбөрийн нөхцөлийг өөрчлөх шинэчлэхээр хийж байгаа алхмыг debt restructuring хэмээдэг. Тэд хөрөнгө оруулагчидтайгаа хэлэлцээр хийж, санхүүгийн хүнд үеийг даван туулахаар оролдож байна. Америкийн “Пийбоди энержи” гэхэд л зургаан тэрбум ам.долларын өр төлбөрийнхөө нөхцөлийг өөрчлөхөөр хувьцаа эзэмшигчидтэйгээ яриа хэлэлцээ хийгээд эхэлчихэж. АНУ-ын нүүрсний салбарт хоёрт жагсдаг “Арч көүл” ч хувьцаа эзэмшигчидтэйгээ санхүүгийн нөхцөлөө ярьж хэлэлцээ хийснээр 4.5 тэрбум ам.долларын зээлээ хөнгөвчлүүлэх тохироонд хүрч чаджээ. Компанийн зүгээс тохироонд хүрсэн гэдгээ оны эхээр зарласан юм. Урд хөршийн “Ап энержи”, “Винсвэй” зэрэг компаниуд мөн л бонд болон бусад төрлийн зээлийн төлбөрүүдийг хугацаанд нь төлж чадахгүйд хүрсэн учраас төлбөрийн нөхцөлүүдийг өөрчлөх, хөнгөвчлүүлэх арга замуудыг тохирон хэлэлцэж байна. “Винсвэй” гэхэд л зээлээ хөнгөвчлүүлэх хэлэлцээрийг хоёр жилийн турш хийж байгаа гэсэн мэдээ бий.
ОХУ-ын метал үйлдвэрлэлийн тэргүүлэгч компани “Мечель” таван тэрбум ам.долларын өр төлбөртэй гэгдэж буй. Мөн л зээлүүдийнхээ нөхцөлийг өөрчлөхөөр хувьцаа эзэмшигчидтэйгээ яриа, хэлэлцээр хийж байгаа. Индонезийн нүүрсний хамгийн том тоглогч “Bumi resources” 3.9 тэрбум долларын зээлийн нөхцөлөө өөрчлүүлэхээр банкууд, зээлдэгчидтэйгээ хэлэлцээд эхэлснийг хэвлэлүүд мэдээлчихсэн. “Alpha natural resources”, “Hidili”, Австралийн “Adani”, “Lanco Infratech” зэрэг нүүрсний компаниуд ч debt restructuring хийж байгаа. Ийм байдлаар санхүүгийн чадамжаа дээшлүүлж, зээл, өр төлбөрүүдийн нөхцөлийг өөрчлүүлэх нь түгээмэл ч компаниудаас менежментийн өндөр ур чадвар шаардсан, хугацаа ихтэй, төвөгтэй процесс байдгийг бүтэн хоёр жил хэлэлцээрийн ширээний ард сууж байгаа “Винсвэй”-н жишээнээс харж болно.
Манайд ч ялгаагүй Хонгконгийн бирж дээр хувьцаа гаргасан “Mongolian мining сorporation” өмнө нь авчихсан байсан зээл, санхүүжилтүүдийнхээ нөхцөлд өөрчлөлт оруулж байгаагаа мэдээлсэн харагдсан. ММС олон улсын зах зээлд гаргасан 600 сая ам.долларын бондын эргэн төлөлтийн нөхцөлийг өөрчлөхөөр бонд эзэмшигчидтэйгээ хэлэлцэж эхлээд байгаа юм. Зээл, төлбөрийн нөхцөл өөрчлөгдсөнөөр том компаниуд хямралыг давж гарч чадна гэж шинжээч, судлаачид онцолж байна.
Манай улсын хувьд ч debt restructuring хийхээс аргагүй байдалд ороод байгаа. Ирэх жилээс бид “Чингис” бондын мөнгөө төлж эхэлнэ. Төсөв тасарсан, гадагш нь зарж байж валют олдог уул уурхайн бүтээгдэхүүнийх нь үнэ навс унасан хүнд цагт бондын төлбөрт өгөх мөнгө байхгүй. Тэгэхээр зээлийн нөхцөлүүдээ өөрчлөх, хөнгөвчлөхийн тулд debt restructuring гэх санхүүгийн хэрэгслийг ашиглахаас аргагүй болж таарна.
Тодруулж хэлбэл Засгийн газар бондын хөрөнгө оруулагчидтайгаа хэлэлцээрийн ширээний ард сууж байж, өр төлбөрийнхөө дарамтыг хямрал багатай давах боломжтой гэсэн үг.
Ц.Сүрэн