ӨДРИЙН СОНИНЫ АРХИВААС Монгол Улсын ардын жүжигчин Чинзаяатын Мөнхшүртэй хийсэн ярилцлагыг дахин нийтэлж байна.
Монгол Улсын ардын жүжигчин Чинзаяатын Мөнхшүртэй уулзаж ярилцлаа.
-Та хотын хүүхэд үү, хөдөөний хүүхэд үү?
-Төрсөн нутаг маань Хөвсгөл аймгийн Төмөрбулаг сум. Уултай, устай сайхан газар. 1952 онд миний бие тэрхүү ус нутагт мэндэлсэн юм. Ижийгийн минь унаган нутаг л даа. Харин өсч бойжсон газар маань Улаанбаатар хот. Одоогийн энэ Американ дэнжийн урд талын хэсгийг Цагаанхуаран гэж нэрлэдэг байлаа шүү дээ. Тэнд л бага нас минь өнгөрсөн дөө. Манай аавыг Чинзаяа гэж хятад хүн байсныг мэдэх нэг нь мэдэх байх. 20 настайдаа Монголд ирж байсан гэдэг. Тухайн үеийн мебелийн үйлдвэрт олон жил ажилласан. Сүүлдээ тус үйлдвэрийнхээ даргын албыг хашиж байлаа. Харийн хүн хэдий ч Монголыг өөрийн эх орон шигээ санаж, хэр хэмжээгээрээ ажилласан даа. Аавын минь хөдөлмөр зүтгэлийг манай төр засаг ч үнэлж, Хөдөлмөрийн гавьяаны улаан тугийн одонгоор хоёр удаа, Алтан гадас одонгоор нэг удаа шагнасан байдаг. Ээж маань Ядамсүрэнгийн Хандаахүү гэж хүн байв. Бага залуудаа хүрээ хот бараадаж аж үйлдвэрийн комбинатад ирж ажиллахдаа аавтай танилцаж гэр бүл болжээ. Уул нь тогооч мэргэжилтэй хүн. Цэцэрлэгийн эрхлэгчээр олон жил ажилласан юм.
-Хэдэн онд сургуульд орсон бэ. Урлагийн зам мөрөө хаанаас эхлэв?
-Ээж цэцэрлэгт ажилладаг байсан болохоор би цэцэрлэгээр л хүмүүжсэн. Зургаан настайдаа Хөгжим бүжгийн сургуульд орсон. Учраа мэдэхгүй жаалхан амьтан шалгалт өгчээ. Манай цэцэрлэгийн олон зуун хүүхдээс ердөө хоёр нь тэнцэж билээ. Тухайн үед Хөгжим бүжгийн сургууль одоогийн Хүнс, хөдөө аж ахуйн яамны ар талд намхан цагаан байшинд байсан юм.
-Хөгжим бүжигт хэдэн жил сурав?
-Хийлийн ангид нь дөрвөн жил сураад 21 дүгээр сургуульд шилжиж суралцсан. Тэнд наймдугаар ангиа дүүргээд илгээлт авч үйлдвэрт ажиллахаар болов. Аж үйлдвэрийн комбинатад. Тухайн үед дунд сургууль дүүргэж байгаа хүүхдүүд их илгээлт авч хот, хөдөөг зорьдог байсан. Манай ангийн арван хүүхэд илгээлтийн эзэд болоод аж үйлдвэрийн комбинатад очтол “Та хэд насанд хүрээгүй байна. Сургууль төгсөөд ирвэл ажилд авна” гэдэг юм. Тэгээд тэр үед дөнгөж баригдаж эхэлж байсан Хөнгөн үйлдвэрийн коллеж(хуучнаар ТМС)-д суралцсан юм.
-Сургуулиа төгсөөд үйлдвэртээ ажилласан уу?
-Эсгий гутлын үйлдвэрт хуваарилагдлаа. Гэвч үйлдвэр маань шинэхэн байгуулагдсан болохоор тоног төхөөрөмжөө угсрах гээд бидэнд хийх ажил ховор. Яадаг юм билээ гээд байж байтал Багшийн дээд сургууль (хуучнаар) хөгжмийнхөө ангид оюутан шалгаруулж авна гэсэн зар дуулдах нь тэр.
Эгчийгээ дагуулж очоод шалгуултал тэнцчихдэг юм. “Маргааш өглөө аж ахуйн ажилд явна шүү. Хөнжил пүүгээгээ аваад бэлэн байгаарай” гэж байна. Инээдтэй нь нэг өдөр би хоёр газар шалгалт өгч билээ.
-Нөгөө нэг нь юу байх уу?
-Цэргийн ансамбльд хөгжимчин авна гэсний дагуу бас л эгчийгээ дагуулаад яваад очтол урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Дугарсүрэн гуай зэрэг ахмадууд сууж байна. Намайг дуулуулж, шүлэг уншуулж үзээд “Чи тэнцлээ. Чамайг ансамбльд хөтлөгчөөр авах боллоо” гэдэг юм.
-Тэгээд алийг нь сонгов оо?
-Эгчийнхээ зөвлөснөөр сургуулийг нь сонголоо. “Бэлэн бай” гэж хэлсэн ёсоор нь хувцас хунар, хөнжил гудсаа бэлдээд өглөө эрт багшийн сургуулийн урд зам дээр унаа хүлээгээд зогч байтал “УАЗ-469” давхиж ирээд зогсов. Цэргийн хувцастай хүн буугаад ирлээ. Ансамбльд ороход намайг шалгаж авсан хүмүүсийн нэг байна. “Чи энд юу хийж байгаа юм. Яагаад ажилдаа очихгүй байна” гэж асуув. “Би хөдөө явах гэж байна. Багшийн сургуульд давхар шалгалт өгөөд тэнцсэн” гэхэд “Чи тэгж цэргийн байгууллагаар тоглож болохгүй ээ. Шалгалт өгч тэнцчихээд хөдөө явна гээд зогсч байдаг. Яасан эх захаа алдсан хүүхэд вэ” гэж баахан загнаад өнөө “69”-дөө суулгаж аваад шууд ансамбльд очиж билээ. Ингэж би ансамблийн хүн болсон доо.
-Тэнд удсан уу?
-Найман жил болсон. Хөтлөгчөө болиод эхлээд дууны ангид оров. Удсан ч үгүй ардын жүжигчин Долгорсүрэн гуайн ачаар бүжгийн ангид орсон доо. Тэгэхээр урлагийн зам мөр маань цэргийн ансамблиас эхтэй болж байгаа юм. Тэгээд Багшийн сургуулийн харьяа Г.Хайдав багшийн анх нээсэн мэргэжлийн дуулаачийн ангид суралцсан.
-Та чинь Москвад хөгжмийн дээд сургууль дүүргэсэн байх аа?
-Хайдав багшийн ангид суралцаж байгаад 1975 онд хуучнаар ЗХУ-ын Ленинград хотын хөгжмийн их сургуулийг багш, дуулаач мэргэжлээр таван жил суралцаж төгссөн. Дэлхийд бараг нэг номер гэгддэг тус сургуулийг дүүргэсэн минь хэн хүнд заяахгүй ховор хувь заяа. Урлагийн гавьяат зүтгэлтэн Лхагвын Эрдэнэбулган, “Нийслэл хүү” Жагваралын Бүрэнбэх бид хэд нэг үеийн оюутнууд. Ер нь Ленинградын хөгжмийн их сургуулийг ардын жүжигчин Т.Цолмон, урлагийн гавьяат зүтгэлтэн, удирдаач Н.Бүтэнбаяр гээд манайхаас тоотой хэдхэн хүн төгссөн дөө. 1981 онд сургуулиа төгсч ирээд Дуурь бүжгийн эрдмийн театрт 29 жил ажилласан.
-Таныг Г.Хайдав гуайн бэр байсныг хүмүүс мэдэх байх?
-Тийм ээ. Би Хайдав багшийнхаа хөгжмийн зохиолч хүүтэй Москвад оюутан байхдаа танилцаж гэр бүл болсон. Гонгорын Хайдав гэж тэр агуу хүнийг би багшаа, бас ааваа гэж хүндэтгэдэг. Бид хоёрын “багш шавь”, “аав охин” гэсэн нандин харилцаа анх яаж үүссэн тэр хэвээрээ байгаа. Монголын сонгодог урлаг, ялангуяа мэргэжлийн дууны урлагийн төлөө бүхий л амьдрал, хүч хөдөлмөрөө зориулсан багшийнхаа үр удмыг залгуулж, хоёр сайхан ачийг нь тээж төрүүлсэндээ бахархдаг. Том охиныг Мөнх-Оюу гэдэг. Хүү Чинбаяр өвөөгийнхөө авьяасыг өвлөж төрсөн. Дуулна, хөгжим тоглоно. Хөгжим бүжгийн сургуулийн төгөлдөр хуурын ангид суралцаж байсан. Би чинь ач, зээ олонтой өнөр болоод байна.
-Багшийн ажлыг хэдийнээс хийж эхэлсэн бэ?
-Ленинградын хөгжмийн их сургуулийн хоёрдугаар ангийн оюутан байхаасаа хийж эхэлсэн. Ленинградын ажилчны соёлын ордны дуучдад анх хичээл зааж байв. Тэнд анхны зургаан шавь минь бий. Сургуулиа төгстөл гурван жил багшилсан юм. Г.Хайдав багшийнхаа байгуулсан мэргэжлийн дууны ангид мөн гурван жил хэртэй багшилсан даа. Тэгээд “Нас залуу байгаа дээрээ дуурьд хүчээ сорьё” гээд багшийн ажлаа түр хугацаанд орхисон.
-Дуурийн театрын тайзнаа тавигдсан бүх л сонгодог болон үндэсний дуурьт гол ба туслах дүр бүтээсэн дээ?
-Тэгсэн. Тэр тухай яривал барагдахгүй. Эмэгтэй хүний боргил бүдүүн хоолойгоор дуулагдах бүх л дуурьт дуулсан байна. Харин зохиолын дуунаас Д.Сэнгээгийн шүлэг, Д.Бадарчийн хөгжим “Тагтаа” дуу маань олонд их хүрсэн байдаг. Намайг чинь нийтийн дуунаас “Тагтаа”-гаар, дууриас “Кармен”-аар хүмүүс илүүтэй мэддэг юм. Мэргэжлийн хэмжээний зохиолын дуу дуулж, “Морин хуур”, “Алтан намар” зэрэг хөгжмийн томоохон наадмуудын шагнал олон удаа хүртсэн. Эх нутаг, эх орноороо бахархсан дуунууд ихэвчлэн дуулсан байдаг. Хайрын ч гэдэг юм уу, эх орноос өөр сэдэвтэй дуунууд нийтийн дууны урын санд минь харьцангүй цөөн.
-“Эзэн заяа” гэж дуу чинь 1993 оны бил үү дээ, “Морин хуур”-ын тэргүүн шагнал авч байсан санагдана?
-Тийм ээ. Манай мэргэжлийн дууны томоохон төлөөлөгч Бадарчийн Бямбабаярын хөгжим юм. Шүлгийг нь “Болор цом” наадмын хошой шагналт Ц.Чимэддорж бичсэн. Үнэхээр том дуу даа.