Өнгөрөгч
пүрэв гаригийн УИХ-ын чуулганы нэгдсэн хуралдаанаар Өршөөл үзүүлэх тухай хуулийг хэлэлцэн баталсан билээ. Уг хуулийн талаар УИХ-ын гишүүн Р.Гончигдоржтой ярилцлаа.
–Өршөөл
үзүүлэх тухай хууль нэлээд хугацаанд хүлээлт үүсгэж байж хэрэгжиж эхэллээ. Гэхдээ уг хуулийг эртхэн батлаад явах боломж байсан ч улстөржилт арай л их явчихав уу гэж санагдах юм. Энэ хуулийн талаар байр сууриа илэрхийлээч?
-Өршөөлийн
хууль наймдугаар сарын 11-нд батлагдаж, хүчин
төгөлдөр болсон. Уг хууль
зургаа хоногийн хугацаанд үйлчилж, наймдугаар сарын 17-нд Монгол Улсын
Ерөнхийлөгч бүрэн эрхийнхээ хүрээнд
хориг тавьсан. Хоригийг хэлэлцэн, хоригийг хүлээж авсантай холбогдуулан
хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах
тухай саналыг Хууль зүйн
байнгын хорооноос боловсруулан оруулж ирсэн. Түүнийг
нь УИХ хэлэлцээд өнгөрөгч
пүрэв гаригт уг хуульд
нэмэлт, өөрчлөлт оруулан баталлаа.
Ингэснээрээ
Өршөөлийн хуулийн гол заалт
болох 4.1, 7.1 дүгээр заалтууд нь
миний гаргасан саналын томъёоллоор ороод
өршөөл зохион байгуулах ажил
явах бүрэн боломжтой болсон.
Өршөөлийн хуулийн тал дээр
миний барьсан байр суурь
эхнээсээ тодорхой байсан. Хууль анх
батлагдахад нь нэн даруй
суллаад явах боломж байлаа.
Тиймээс хуулийг энэ мөчлөгөөс
нь авч үзэх ёстой.
Би Өршөөлийн хуулийн ажлын хэсэгт
орж ажилласан. Тэгэхдээ нэгэнт өршөөл үзүүлж
байгаа юм бол нэн
даруй өршөөлийг зохион байгуулах ёстой.
Тэгэхгүйгээр саад болж буй
аливаа зүйл нь хүний
эрхийг зөрчсөн үйлдэл болно
гэж байр сууриа хэлж
байсан.
Манайхан “Тэдийн тэд дүгээр
зүйл өршөөгдөхгүй боллоо” гэж ярьж
байгаа. Энэ томъёоллуудыг бид
болгоомжтой хэрэглэх ёстой. Эцсийн бүлэгт
өршөөх үү, үгүй юу
гэдгийг шүүх шийддэг. Түүнээс
биш “Түүнийг өршөөхгүй боллоо”
гэж хэн нэгэн, ямар
нэгэн зүйл заалтыг ярих
эрх байхгүй.
–Яагаад?
-Нэгдүгээрт,
Өршөөл үзүүлэх тухай хууль
наймдугаар сарын 17-нд хориг тавигдах
хүртэл бүрэн хүчин төгөлдөр
байсан. Дахин хэлэхэд энэ
хууль бүтэн зургаан хоног
хүчин төгөлдөр байсан юм шүү.
Энэ зургаа хоногийн хугацаанд
гэмт хэрэг үйлдсэн байж
болзошгүй, гэмт хэрэг үйлдсэн
ч хэрэг нь
шалгагдаж байсан хүмүүс, гэмт
хэрэг үйлдсэн нь тогтоогдоод
ял эдэлж байсан хүмүүс
эрх чөлөөт иргэн болцгоосон.
Үүнийг бид онцолж бодох
ёстой. Жишээлбэл, хаачихлаа гээд байгаа залилангийн
хэргээр хоригдож байсан хүн тэр
зургаа хоногийн хугацаанд чөлөөт иргэн болчихсон
юм. Байгаа газар нь
л шорон болохоос.
Хоёрдугаарт,
Ерөнхийлөгч хориг тавьсан тул
наймдугаар сарын 18-наас 4.1, 7.1 дүгээр заалтуудыг түдгэлзсэн.
Харин бусад бүх заалт
нь хүчин төгөлдөр хэвээрээ
үлдсэн. Өршөөлийн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт
оруулаад энэ хуулийн түдгэлзэгдсэн
заалтууд нь орлогдох заалтуудаараа
орлогдоод явна.
УИХ Өршөөлийн тухай хуульд нэмэлт,
өөрчлөлт оруулан тийм тийм
заалтуудыг өршөөлд хамааруулахгүй гээд
хуулийг гаргалаа. Одоо хууль хэрэглэгчид
үүнийг яаж хэрэглэх вэ
гэдэг нь тэдний бүрэн
эрхийн асуудал. Тиймээс “Өршөөхгүй боллоо” гэдэг үг
бол бидний хэлэх үг
биш гэдгийг дахин тодотгоё.
Хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах
явцад би татгалзсан санал
өгсөн. Миний хувьд анхнаасаа
Ерөнхийлөгчийн хориг тавигдахад хүртэл
хэлж байсан.
Ерөнхийлөгчийн
хориг тавигдаж, нэмэлт, өөрчлөлт оруулж
хууль хичнээн өөрчлөгдлөө ч
гэсэн бидний наймдугаар сарын
11-нд баталсан хууль өөрчлөгдөхгүй. Тэнд
өршөөнө гэсэн л бол
өршөөгдөнө. Харин өршөөхгүй гэдэг
заалтуудаас зарим нэгийг нь
өршөөлд хамруулъя гэж Ерөнхийлөгч хоёр
жилээр хасах санал гаргасан.
Харин тэдгээр заалтууд нь
Өршөөлийн хуульд нэмэгдэж орж
ирж болно. Тиймээс ямар
нэг өөрчлөлт хийх тухай ярихад
Ерөнхийлөгчийн хориг тавьсан 4.1, 7.1 дээр
л бид ярина
уу гэхээс өөр зүйл
дээр боломжгүй.
–Тухайн
үед яг ямар процесс өрнөсөн юм бэ?
-Яг нарийндаа яривал наймдугаар сарын
11-ний өдөр хууль батлагдахад
МАН-ынхан бүгд зөвшөөрсөн
байхгүй юу. Нэг хэсэг
нь чуулганд ирээгүй. Орж ирсэн нэг
хэсэг нь хуулийг дэмжиж
санал өгсөн бол нөгөө
хэсэг нь дэмжээгүй санал
өгсөн. Анхнаасаа л тийм саналтай
байсан юм бол 25-уулаа
орж ирээд эсрэг санал
өгөөд явчих байсан. Манай
намаас ч гэсэн тухайн
үед эсрэг санал өгч
байсан гишүүд бий. МАН-ынхан бүгд ирээд
эсрэг санал өгсөн бол
хууль батлагдахгүй байсан. Хуульд өөрчлөлт
оруулъя гэсэн бол саналаа
оруулаад явах боломж байсан
юм шүү. Тэд өөрсдийнхөө
эс үйлдлээр оролцоогүйгээрээ уг хуулийг гаргалцсан.
Хүний гараар могой бариулчихаад
дараа нь “Эд яасан
муухай юм бэ” гэх
шаардлагагүй. Би анхнаасаа л
ийм заалтууд оруулаад хэрэггүй гэсэн. “Оруулаад ч
хэрэглэгдэхгүй заалтуудыг би дэмжихгүй” гэсэн
юм. Түүнээс биш ямар
нэг хүнийг авлига авсан
байхад нь өршөөж уучлах
гээд байсан юм байхгүй.
–Таныг
нууц санал хураалт явуулах санал гаргасан болохоор иймэрхүү хардлага руу хөтөлсөн байж магадгүй юм?
-Намайг нууц санал хураалт
явуулах санал гаргахад “Нууцаар
хийдэг юмаа хийх гэж
байна” гэсэн. Өнөөдөр гишүүдийг
авлигатай тэмцэгч, авлигатай тэмцэгч биш гэж
хоёр хувааж байна. Монголчуудын
хэлдгээр “Шонд дүүжилж, шоронд
хатаана” гэдэг заналхийлэл явж
байгаа. Миний хувьд Халдашгүй
байдлын дэд хорооны даргын
хувиар УИХ-ын гишүүн
бүрэн эрхээ хэрэгжүүлэхэд халдашгүй
байдалд нь халдах ёсгүй
гэж үзсэн тул УИХ-ын гишүүн аль
талд нь санал өгснөөрөө
“яллагдаж” болохгүй л гэсэн юм.
Өмнө нь ийм асуудлууд
гарч байсан болохоор урьдчилан
сэргийлэх үүднээс гаргасан.
Өршөөлийн хууль ямар ч
байсан хөдөллөө. Даруйхан хэрэгжүүлээд явах нь зөв.
Би Эрүүгийн хуулийн 12 дугаар зүйлийн талаар
хэлсэн. Энэ хууль гарахаас
өмнө зөөлөн байсан заалтыг
хатууруулсан заалт орж ирвэл
хэрэглэхгүй.
Хуулийн аль болох зөөлрүүлсэн
заалтыг хэрэглэдэг. Эрүүгийн хуулийг шинэчлэхэд бид
ийм хөдөлгөөнөөс үүдээд Өршөөлийн хуультай
төстэй зүйлүүд хэрэглэгдэнэ. Дээд
хязгаар нь таван жил
гээд хуульд байсныг Эрүүгийн
шинэ хуулиар гурван жил
гээд ороод ирвэл бид
гурван жилийг нь хэрэглээд
явна. Түүнээс биш таван
жилийн хорих ялтай заалт
шинэ хуулиар долоон жил
гээд ороод ирвэл бид
долоо биш таван жилийг
хэвээр нь авч хэрэглэнэ.
Ийм журамтай юм.
–Өршөөлийн
хууль авлига, албан тушаалын хэргийг өөгшүүлэх нь гээд байсан даа…
-Яагаад наймдугаар сарын 11-нд ийм хуулийг
баталчихсан юм гэдэг асуудал
гарч байна. Авлига, албан
тушаалын хэрэгтэй тэмцэхгүй юм уу гэхчилэн
нарийн зүйлс бий. Хашир
хүн гэж хаширсан хүнийг
хэлдэг гэдэгчлэн манай нийгэмд хашралт
байна шүү дээ. Өршөөлийн
хууль “Анхны ардчилсан чөлөөт
сонгууль болж байнгын ажиллагаатай
парламент байгуулагдсаны 25 жилийн ойд зориулж”
гээд маш гоё өмнөтгөлтэй.
Энэрэнгүй үзлийн үүднээс эднийгээ
өршөөчихье. Өршөөл үзүүлснээс хойш
төр өөрсдийн үйл ажиллагааг зөв
болгоё. Авлигатай тэмцдэг ажлаа зөв
болгоё. Шүүдэг, хянадаг, тасалдаг
ажиллагаагаа зөв болгочихъё. Нэг
талаас төр тунгалаг, хүнд
сурталгүй болж, хуулийг нь
зөв цэгцтэй болгоё гэсэн
юм. Авлига, албан тушаалын
хэрэгт нэн тэргүүнд холбогдож
магадгүй зарим овлигогүй нөхөд
эрх мэдлээ далайлгасан, хүмүүсийг
айлгаж сүрдүүлсэн, тэндээсээ тодорхой ашиг олдог гэх
зэргээр цаашаа явчихсан байж
болзошгүй ийм нөхцөл байдал
манайд байна. Авлигатай тэмцэх
гол зүйл чинь энэ
биз дээ. Яг энэ
утгаараа зогсоох хэрэгтэй. Бүх
зүйлээ цэгцэлье гэсэн юм. Түүнээс
авлига, албан тушаалын хэргийг
өөгшүүлээд байгаа юм байхгүй.
Энэ зарчмаар л Өршөөлийн хуулийг
баталсан байхгүй юу.
–Өршөөлийн
хуулийг сунжруулсан, бантан хутгаж байна гэсэн шүүмжлэлийг танд хаяглан хэлж байсан. Энэ тал дээр тайлбар өгөөч?
-Намайг хууль сунжруулж, энэ
олон хүнийг хорих газарт
байлгаад байна гээд байгаа.
Гэтэл явцын түүх юу
өгүүлэх вэ гэдэг нь
сонин. Хориг хэлэлцсэн чуулганы
хуралдаанд УИХ-ын дарга
байгаагүй тул би хурлыг
даргалсан. Ээлжит бус чуулганыг
дуусгаад алх тогшсон. Алх
тогшихдоо юу гэсэн гэхээр
“Ерөнхийлөгчийн хоригийг хэлэлцэж дууслаа” гэсэн. Хориг хүлээж
авсны дараа Байнгын хороо
хууль боловсруулаад чуулган руу оруулаад
дуусдаг. Би ажлын хэсэгт
орж 4.1, 4.7 гэсэн хоёрхон заалтыг
тавьж өгсөн. Тэгэхэд шууд
хэлэлцээд явсан бол суллах
ажлаа явуулах боломжтой байсан.
МАН-ынхан танхимаас “Та
чуулган буруу удирдлаа. Энэ
дуусаагүй” гээд хашгирсан. Байнгын
хороон дээр дууссан гэсэн
статусаар нь явах гэтэл
заавал санал хураалгана гэсэн.
Уг нь Ерөнхийлөгч 9, 5 дээр
хориг тавиагүй. Гэтэл 9, 5 дээр хориг тавьсан
гээд санал хураалгахаар болсон.
Биднийг цөөнх болсон гэж
чуулган руу оруул хэмээн
Ардын намынхан шаардсан. Үүнээс болж МАН-ынхан завсарлага авсан.
Нэг их сүрхий авлигатай
тэмцэгчид болж хашгирахын тулд
бүх заалтуудыг оруулна гэж сунжруулсан.
Нөгөө талд нь “Шударга
ёс” эвслийн бүлэг тэр
заалтууд буцаж орохгүй гэсэн
юм. Би тэдэнд “Эд
буцаж орлоо ч гэсэн
хуульд хэрэглэгдэхгүй” гэж хэлсэн. Гэтэл
тэд завсарлага авсан. Энэ мэтчилэнгээр
сунжирсан юм.
–Анх
Өршөөлийн хууль хэрэгжсэн зургаа хоног болон өнгөрөгч долоо хоногт нэмэлт, өөрчлөлт оруулсан ч гэсэн зургаа хоногт ямар заалт хэрэглэсэн тэр заалтаараа явах юм байна, тийм үү?
-Хууль бүрэн хүчин төгөлдөр
зургаа хоносон. Сая нэмж оруулсан
заалтыг хэрэглэхгүй. Тухайн үед чөлөөт
иргэн болчихсон байсан хуулийнхаа дагуу
өршөөж чөлөөлөгдөх зүйл яригдана. Энэ
бол хүний эрхийн асуудал.
Монголчуудын хамгийн их дээдэлдэг
зүйл нь хүний эрх.
Монгол Улс НҮБ-ын
Хүний эрхийн зөвлөлийн гишүүн
орон боллоо гээд өнгөрөгч
долоо хоногт баяртай мэдээ
дуулгаа биз дээ. Хүний
эрхийн байдлыг дордуулахгүй байна
гэдэг чинь манай Үндсэн
хуулийн суурь үзэл санаа.
Үүнийг л хэлж байгаа
юм. Гэтэл үүнийг ойлгоогүй
нөхдөд эсэргүүцэгч харагдана биз. Ойлгосон хүмүүст
бол энэ хүмүүсийг аль
хэдийнэ суллаад, өршөөл үзүүлчихгүй юугаа
хийгээд хоёр сар сунжирч
хорьсон юм бэ гэж
гайхширна. Тиймээс наймдугаар сарын
11-нд батлагдсан Өршөөлийн хуульдаа захирагдана. Тухайн үед Өршөөл
үзүүлэх комисс шуурхай ажилласан
бол хаалаа гээд байгаа
заалтад хамрагдсан зарим хүнийг аль
хэдийнэ суллачихсан байх боломжтой байсан.
Дахин хэлье. Наймдугаар сарын
11-нд шоронд байгаа хүмүүжигчид
чөлөөт иргэн болчихсон юм.
Нэмэлт, өөрчлөлт орсон хуулиар явна
гэвэл чөлөөт иргэн болсон
хүнийг эргүүлээд шоронд хорино гэсэн
үг. Нэг хэрэг дээр
хоёр ял оноодоггүй. Өмнөх
хэргээрээ ял эдэлж байгаад
өршөөлөөр бүрэн чөлөөлөгдсөн чөлөөт
иргэнийг өмнөх хэргээр нь
дахин шоронд оруулж байгаа
гэсэн үг. Ингэж болдоггүй
юм. Тэр утгаараа Ерөнхийлөгч
энэрэнгүй ёсны үүднээс өршөөлд
хамааруулахгүй гэсэн байсан гурван
заалтыг хоригийн хүрээнд өршөөлд хамруулж
хоёр жил хассан. Ерөнхийлөгчид
бид талархах ёстой. “Би өршөөлөөр
гарах нь” гэж хүлээсэн.
“Үр хүүхэд, хань минь
одоо гараад ирнэ” гэж
хүлээсэн хүмүүст энэ хоёр
сар хэцүү байсан нь
гарцаагүй. Хуулийг янз бүрээр
тайлбарлаж тэднийг хямруулаад байдгаа
болих хэрэгтэй. “Ашгүй өршөөгдөх нь”
гэж байсан хүмүүсийг “Өршөөлийн
хууль чинь бүхэлдээ хүчингүй
боллоо” гэж нэг хэсэг
ярьсан. Энэ нь тэр
хүмүүсийн сэтгэл зүйд ямар их тарчлаан үүсгэснийг бүү мэд. Ингэж хүмүүсийн дунд “хашгираан” үүсгэсэн. Нэг талаас нь улс төрийн хашгираан. Нөгөө талдаа хоригдож байгаа хүмүүсийн ар гэрийнхэнд зовлонгийн “хашгираан”
үүсгэсэн байхгүй юу.
–Наймдугаар
сарын 11-нд батлагдсан Өршөөлийн хууль өнөөдөр хэрэгжих байсан юм бол хоригийг хүлээж аваад, нэмэлт, өөрчлөлт оруулаад явах ямар шаардлага байсан юм бэ?
-Нэмэлт, өөрчлөлт оруулаад нэмэргүй гэдэг нь эхнээсээ
ойлгомжтой байсан. Би танай
сонинд өгсөн ярилцлагадаа ч
энэ бүхнийг хэлж байсан
биз. Гэтэл тэр ярилцлагуудаасаа
болоод би шүүмжлэгдээд байгаа.
Өнөөдөр бид Үндсэн хууль,
Эрүүгийн хуулийг буцаан хэрэглэдэг,
хэрэглэдэггүй тохиолдлуудад хууль хэрэглэх шүүхийн
шийдвэрээ хараад сууж байна.
Шүүх хууль хэрэглэх дүрэм,
журмаа хэрэгжүүлээд явна гэдэгт эргэлзэхгүй
байгаа. Хууль нь ч
тийм юм. Үндсэн хуульд
заасан хүний эрхийн зарчим
нь ийм юм. Хүний
эрхээр хүнийг ялгаварлахгүй шүү
дээ. Хориг тавигдсанаар гурван
зүйл ангийн хүмүүс хоёр
жилээр ялаа хасуулах байдлаар
хүний эрхийн тал дээр
дэвшил гарлаа. Орон нутаг
болон Тахарын алба чин
сэтгэлээсээ шуурхай ажиллах шаардлагатай.
Үүнд саад болсон улс
төрийн “хашгираан”-аа болих хэрэгтэй.
Улс төрийн “хашгираан” хийж
байгаа хүмүүсийн чихэнд өршөөгдөх гэж
байгаа, тэднийг хүлээсэн ар
гэрийнхнийх нь гаслангийн “хашгираан”
сонсогдохгүй байна уу гэж
асуух ёстой. Улс төрийн
хашгирааны үед бусдын үгийг
сонсдоггүй, өөрийн “хашгираан” нь
цуурай болоод сонсогдонгуут ард
түмэн надтай адил хашгирч
байна гэж эндүүрдэг. Энэ
өвчин нь л хөдөлчихгүй
байгаасай.