УИХ-ын гишүүн Ц.Оюунгэрэлтэй Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулийн төслийн талаар ярилцлаа.
-Өнгөрсөн баасан гаригт УИХ-ын чуулганаар Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай болон холбогдох бусад хуулийн төслүүдийн хэлэлцэх эсэх асуудлыг хэлэлцсэн. Та уг төслийн байнгын хорооны санал, дүгнэлтийг танилцуулж байсан. Энэ хууль ямар учир, агуулгатай юм бэ?
-Эрүүгийн хэрэг гарвал Эрүүгийн хэрэг шалган шийдвэрлэх хуулиар шийднэ. Эрүүгийн зөрчил биш энгийн зөрчил гаргасан тохиолдолд Зөрчил шалган шийдвэрлэх хуулиар шийднэ. Жишээ нь, авто машинаа жолооны үнэмлэхгүй жолоодох зөрчил гаргадаг. Эсвэл хог хаягдал зөвшөөрөлгүй хаяснаар Хог хаягдлын тухай хуулийг зөрчдөг. Энэ мэтээр хүмүүс өдөр тутмын амьдралдаа бусад хуулиудыг зөрчиж байдаг. Тэр зөрчлүүдийг урьд нь хууль болгоных нь ар талд тодотгож оруулдаг байсан. Тухайлбал, Усны тухай хуулийг зөрчсөн тохиолдолд ийм хариуцлага хүлээлгэнэ, Байгаль орчны тухай хуулийг зөрчсөн этгээдэд тийм хариуцлага хүлээлгэнэ гээд хууль болгоных нь ард ингэж оруулдаг байсан. Тэр бүх зөрчлүүд нь тусдаа нэг хуультай. Энэ зөрчлүүдийг яаж шалгаж шийдвэрлэх вэ гэдэг процессынх нь хуулийг одоо хэлэлцэж байгаа юм. Хэн нэг иргэн Тамхины тухай хуулиар зөрчил гаргалаа гэхэд тэр хүн дээр эрх бүхий албан тушаалтан буюу зөрчлийг шалгах ёстой цагдаа, мэргэжлийн хяналтын байцаагч нар очоод яаж харьцах вэ, зөрчлийг хэрхэн таслан зогсоох вэ, яаж торгууль ногдуулах вэ, яаж үнэмлэх бичиг баримтыг нь хураах вэ гэдэг нь энэ хуулиар зохицуулагдаж байгаа юм. Би энэ хуулийн нэг зүйл дээр шүүмжлэлтэй хандаж байна. Энэ хуулийг хийхдээ цагдаагийнхан ч гэдэг юм уу тэр эрх бүхий байгууллагын ажилтнууд зөрчил гаргасан хүний бичиг баримтыг нь хурааж авах эрхтэй, бүр эд хөрөнгийг нь битүүмжилж хурааж авах эрхтэй болчих гээд байгаа шүү дээ. Энэ эрхийг яаж хэрэгжүүлэхийг нь маш дэлгэрэнгүй заачихсан байгаа байхгүй юу. Тэгсэн мөртлөө жишээлбэл, хүн жолооны үнэмлэхээ хураалгалаа гэхэд хураалгасан бичиг баримтаа яаж буцааж авах вэ гэдэг нь хууль дээр байдаггүй юм.
-Ийм тохиолдол маш их гардаг?
-Харин тэрийг нь байлгах ёстой гэдэг дээр л би үг хэлээд байгаа байхгүй юу. Байнгын хороон дээр энэ талаар үг хэлсэн, анхны хэлэлцүүлэг дээр ч Ажлын хэсгээс санал орж ирэхгүй бол хажуугийн санал гаргахад ч бэлэн байна.
Хэрвээ иргэн жолооны үнэмлэхгүй замын хөдөлгөөнд оролцож байвал эсвэл замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчиж буруу яваад жолооны үнэмлэхээ цагдаад хураалгахад, хураасан тэр бичиг баримтыг цагдаа хаана аваачиж тавих вэ гэдэг нь энэ хуульд байхгүй байгаа. Хураалгасан гэх бичиг баримт цагдаагийн халаасанд яваад байх юм уу, хаана байх юм бүү мэд.
-Уг хуулийн төслөөр зөрчлийг гэмт хэргээс нэлээд зааглаж тодорхойлж өгөх юм билээ?
-Гэмт хэрэг гэж юу вэ гэдгийг Эрүүгийн хуулиар тодорхойлно. Зөрчил гэж юу вэ гэдгийг Зөрчлийн тухай хуулиар тодорхойлно. Зөрчлийн тухай хууль нь бас тусдаа хэлэлцэгдэж байгаа. Харин Зөрчлийн хуульд заасан зөрчлийг гаргасан тохиолдолд хууль хяналтын байгууллагын ажилтан, зөрчил гаргагч этгээд хоёр яаж харьцах вэ гэдгийг Зөрчил шалган шийдвэрлэх тухай хуулиар зохицуулах гээд байгаа юм.
-Уг хуулийн төсөлд хүнийг хэн болохыг нь тогтоох зорилгоор зургаан цагаас илүү хугацаагаар саатуулахгүй байхаар тусгасныг хүний эрхийн чиглэлээр ажилладаг хүмүүс онцолж байх юм?
-Эрүүгийн хэргийн сэжигтнийг цагдан хорих, зөрчил гаргасан буюу архи согтууруулах ундаа хэрэглэсэн хүний ар гэрийг олж, таньж тогтоох хоёр өөр л дөө. Цагдан хорих тухай асуудал ямар байх ёстой вэ, тэр асуудлыг яаж зохицуулах вэ гэдгийг Эрүүгийн хэрэг шалган шийдвэрлэх тухай хуулиар зохион байгуулна. Зөрчлийн тухай хуулиар хүнийг хэн болохыг тогтоогоод гэр оронд нь хүргэж өгөх юм уу, ихэнхдээ өөрийгөө хэн болохыг мэдэхээ байчихсан согтуу хүмүүс л зөрчил гаргасан этгээд болчихсон явж байдаг байхгүй юу. Тэр тохиолдлыг хэлж байгаа юм, зургаан цаг хүртэлх хугацаа гэдэг нь. Өөрөөр хэлбэл согтуу хүнийг эрүүлжүүлэх газар хонон өнжин байлгахгүй гэсэн утга л даа.
-Манайд ямар зөрчилтэй холбоотой гомдол хамгийн их гардаг юм бэ?
-Цагдаа замын хөдөлгөөний зөрчил гаргасан хүний жолооны үнэмлэх юм уу бичиг баримтыг хураагаад авчихдаг. Тэгтэл тэр бичиг баримтыг хаана аваачиж өгөхийг мэдэхгүй, нөгөө хүн нь хаанаас очиж үнэмлэхээ авахаа мэдэхгүй байх тохиолдол байнга гардаг. Зөрчил гаргасан этгээд зөрчлөө арилгачихаад бичиг баримтаа авъя гэхээр хаана очихоо мэддэггүй байдал хамгийн их гардаг байхгүй юу. Зүй нь яах ёстой вэ гэхээр цагдаа бичиг баримтыг нь шалгалаа, зөрчил гаргасан бол торгуулийн хуудас бичлээ. Маргааш ажлын цагаар тийм дансанд тушаагаарай, дахиж битгий зөрчил гаргаарай гэж зөвлөчихөөд явуулмаар байгаа байхгүй юу. Гэтэл манайхан ихэвчлэн яадаг вэ гэхээр торгуулиа ч олигтой бичихгүй, бичиг баримтыг нь хурааж авахыг урьтал болгоод байдаг.
Энэ хуульд одооны ийм түгээмэл дутагдлыг арилгаж л оруулж ирэх ёстой. Хуулийн төсөл дээр бичиг баримт хурааж авна гэдэг нь хуучнаараа мөртлөө хураалгасан бичиг баримтаа авахын тулд шүүхийн байгууллагаар явах хэмжээний тийм түвэгтэй зохицуулалт орж ирж байна. Юун шүүхээр явах, торгуулиа төлчихөөд л цагдаагаас бичиг баримтаа аваад салмаар байна ш дээ. Бичиг баримтаа хураалгахгүй торгуулиа л төлмөөр байна шүү дээ.
Гэтэл заавал бичиг баримт хураана, торгуультай холбоотой ямар нэгэн маргаан гарвал шүүх дээр очно гэх мэтээр зөрчлийг шийдвэрлэж байгаа явц нь жаахан хүндэрч байгаа юм уу даа гэсэн зүйлүүд ороод ирчихсэн байгаа юм. Эсвэл эд хөрөнгө хураана гэж байгаа юм. Эд хөрөнгө гэдэг нь машин л даа. Гудамжинд машинаа буруу байрлууллаа гээд машиныг нь ачаад явчихна гэдэг чинь томоохон эд хөрөнгийг нь аваад явчихаж байгаа гэсэн үг. Хүний эд хөрөнгө хураана гээд энэ хуульд тусгачихсан байгаа. Хүний эд хөрөнгө, бичиг баримт хураах, данс хаах гэдэгт бид анхаарлаа маш сайн хандуулах ёстой. Яагаад гэвэл хүний хууль ёсоор олж авсан эд хөрөнгө, бичиг баримтыг шууд авах гээд байна шүү дээ. Үүнийг чинь хурааж авлаа гэсэн баримт өгөхгүйгээр л авах гээд байгаа байхгүй юу. Тэгэхээр тэр нь өөрөө хуулийг хэрэгжүүлэх хамгийн ноцтой үйлдэл. Иргэн хүн тэгж ноцтой, өөртөө хүндрэл үүсгэхгүйгээр, хураалгахгүйгээр зөрчлөө яаж арилгаж болох вэ гэдгийг энэ хуульд сайн зааж өгөх хэрэгтэй. Яаж ч бодсон иргэн, цагдаа хоёр үргэлж шүүх рүү гүйгээд байхыг бодохгүй.
Торгох систем, юмыг хурааж авах систем, хүний хууль ёсоор олж авсан эд хөрөнгөд халдах энэ бүхнийг болно оо гээд хуульдаа заачихсан бол халдсан тохиолдолд иргэн юмаа бушуухан ингэж олж авна гэдгийг давхар зааж өгөх ёстой.
Цагдаа иргэний жолооны үнэмлэхийг аваад хармаалчихдаг. Тэр цагдаа аль хэлтэст тэр бичиг баримтыг аваачиж өгөх эсэх нь мэдэгддэггүй. Би тэр хэлтсийн тийм цагдаа, маргааш төдөн цагаас ирж бичиг баримтаа аваарай гэж хэлдэггүй. Хэрвээ шөнийн цагаар бичиг баримтаа хураалгасан бол цагдаагийнхаа царайг танихгүй, жаахан халамцуухан явсан бол хэнд бичиг баримтаа өгөөд явуулсныг бүү мэд л болно. Энэ тохиолдолд тухайн зөрчил гаргагч этгээд хаана очиж бичиг баримтаа олж авах вэ гэдгийг хуулин дээрээ тодорхой заах ёстой. Хүмүүсийн хийх дараагийн үйлдлүүд нь тодорхойгүй байгаа байхгүй юу. Юмаа хураалгасан хүн дараа нь яах вэ гэдэг нь тодорхой байх ёстой. Дараа нь зөвхөн шүүх дээр л очих юм шиг тийм зүйл харагдаж байгаа юм.
-Тухайн иргэн зөрчил гаргав уу, гэмт хэрэг үйлдэв үү гэдгээ яаж ялгаж салгаж ойлгох вэ. Гэмт хэрэг хийчихлээ гээд яваад байтал тэр нь зөрчил болж таарсан тохиолдол олон байна шүү дээ?
-Энэ хуулийг хэрэгжүүлэхээс өмнө Зөрчлийн тухай хууль гараад, тухайн хуулийг иргэдэд маш сайн сурталчлах хэрэгтэй. Яавал Байгаль орчны хуулийг зөрчиж байгаа юм, яавал Хог хаягдлын тухай хуулийг зөрчиж байгаа юм, яавал Архидан согтуурахтай тэмцэх хуулийг зөрчөөд байгаа юм, яавал замын хөдөлгөөний дүрмийг зөрчөөд байгаа юм гэдэг дээр Эрүүгийн хууль, Зөрчлийн хууль хоёрынхоо ялгаа заагийг гаргасан сурталчилгаа хийх хэрэгтэй л дээ. Зөрчил гаргасан тохиолдолд түүнийг хурдан арилгах, торгууль тавьсан тохиолдолд торгуулиа төлөөд бичиг баримтаа хурдан аваад нийгэм, эдийн засгийн харилцаандаа хурдан орох тэр гарцуудыг нь маш сайн гаргаж өгөх хэрэгтэй.
Иргэн зөрчлөө маш хурдан арилгаад, яавал хурдхан шиг зөрчилгүй иргэн болох вэ гэдэг нь эл төсөлд бага сууж өгсөн юм билээ. Харин зөрчлийг яаж барих уу, баримтжуулах уу, юмыг нь яаж хураах вэ гэдгийг сайн оруулж өгсөн байна лээ. Иргэнд түвэг багатай, төр иргэн хоёрыг баримттай, бичгээр холбож соёлтой байдлаар зөрчил шийдвэрлэх механизмууд сайн орж ирээсэй гэж бодож байгаа. Тэрийг нэмж оруулж ирэхэд Ажлын хэсэг ажиллах хэрэгтэй байна.
-Манайд зөрчил гаргасан иргэний бичиг баримтыг нь хураагаад торгож орхидог. Гэтэл гадны оронд иргэнээ торгохыг яаравчилдаггүй, дахин ийм алдаа гаргахгүйг сануулдаг нь түгээмэл байдаг?
-Гадны орнуудад нэгдүгээрт сануулга өгдөг. Сануулгаа бичгээр өгчихдөг. Хог хаягдлын тухай хуулийг зөрчсөн газарт танай хог хаягдалд ийм зөрчил байна шүү гээд хогийн саван дээр нь шар цаас наачихдаг. Тухайн зөрчлөө дахин давтвал улаан хуудас наана. Гурав дахь зөрчлөө гаргангуут торгуулийн хуудас наачихдаг. Тэр торгуулиа төлөхгүй бол шүүхэд өгчихдөг. Сануулга, бас дахин сануулга. Иргэнээ л зөрчилгүй иргэн болгохын төлөө байгаад байгаа болохоос биш юмыг нь хурааж авах нь нэгдүгээр зорилго нь биш байгаа юм.
Замын хөдөлгөөний дүрэм зөрчсөн жолооч нарыг торгоод л явчихдаг. Түүнээс биш бичиг баримтыг нь ерөөсөө хурааж авдаггүй. Хэрвээ удаа дараа торгуулиа төлөөгүй бол харин шүүхэд өгчихдөг.