-Монголд хорт хавдраар жилд3000 гаруй хүн нас бардаг-
Хорт хавдрын өвчлөл үндэсний аюулгүй байдлын хэмжээнд хүрчихээд байгааг мэргэжилтнүүд сэрэмжлүүлэх боллоо. Монгол Улс хорт хавдрын өвчлөлийн тоогоор дэлхийд тэргүүлэх болсон талаар бид өмнө мэдээлж байсан. Одоогоор дэлхийд хорт хавдраар өвчилсөн 32.6 сая хүн амьдарч байна. Харин Монголд 14 мянган хорт хавдартай хүн амьдарч байгаа бөгөөд тэдний цаана хичнээн мянган хүн давхар сэтгэлийн шаналлаар эмтэрч байгааг тоолж баршгүй. Үнэндээ энэ тоо бол гурван сая хүн амтай монголчуудын хувьд ахадсан тоо юм. 2014 оны байдлаар жилд 5000 хүн шинээр хорт хавдраар өвчилдөг бол 3000 хүн уг өвчний улмаас хорвоогоос хальж байгаа судалгаа хүртэл бий. 2025 он гэхэд дэлхийд хорт хавдраар өвчлөгсдийн тоо 19 сая болж буурах бол манай улсын хувьд жилд 7500 хүн шинээр хорт хавдраар өвчлөх тооцооллыг Дэлхийн эрүүл мэндийн байгууллагаас гаргажээ. Энэ нь бусад оронтой харьцуулбал нэмэгдсэн үзүүлэлт юм. Тэгвэл хорт хавдартай тэмцэж энэ тоог хэрхэн буруулах вэ. Нэн тэргүүнд төрийн зөв бодлого хэрэгтэй байгааг эрүүл мэндийн салбарынхан хэлж байна. Манай улсад хорт хавдрын чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулж байгаа нь ганц Хавдар судлалын үндэсний төв.
Ингээд Хавдар судлалын үндэсний төвийн ерөнхий захирал Л.Төмөрбаатараас зарим зүйлийг тодрууллаа. -Танай төвд нэн тэргүүнд тулгамдсан асуудал нь өргөтгөлийн барилга гэсэн. Өргөтгөл барих шийдвэрийг хэдэн онд анх гаргасан бэ?
-Захиалагч нь Эрүүл мэнд, спортын яам, ашиглагч нь Хавдар судлалын үндэсний төв болох уг өргөтгөлийн шавыг анх 2010 онд тавьсан. 2011, 2012 онд өргөтгөл баригдаад энэ хэмжээнд хүрчихээд байгаа. 2013, 2014 онд үндсэндээ барилгын ажил зогссон байсан. Харин энэ оны төсөвт өргөтгөлийн барилгад шаардлагатай хөрөнгийг суулгаж өгсөн.
-Өргөтгөлийн барилга нийтдээ хичнээн төгрөгөөр босохоор төлөвлөгдсөн юм бэ?
-Өргөтгөлийн барилгын нийт төсөв 5.5 орчим тэрбум төгрөг. Үүнээс 2.9 тэрбум төгрөгийн санхүүжилт хийгдчихээд байна. Энэ онд 1.5 орчим тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг тусгаж өгсөн. Санхүүжилт нь яаманд ороод ирчихсэн байгаа учраас барилгын ажлаа гүйцэтгээд явж байна.
-Тэгэхээр үлдэгдэл хөрөнгийг л ирэх оны төсөвт суулгаад өгчихвөл өргөтгөл ашиглалтад орчих юм байна. Тийм үү?
-Тэгэлгүй яахав. 2016 онд тэрбум төгрөгийн санхүүжилтийг Засгийн газар шийдээд өгчихвөл бидний зүгээс ирэх оны зургадугаар сард бүрэн ашиглалтад орчих байх гэсэн тооцоолол бий. Ерөнхийдөө барилгын заслын ажил хийгдэх явцад шаардлагатай гэсэн тоног төхөөрөмжөө суулгаад ажиллах боломжтой.
-Яагаад 2013, 2014 онд барилгын хөрөнгийг төсөвт суулгаагүй юм бэ?
-Өмнөх засгийн газрын үе шүү дээ. Энэ жилүүдэд эдийн засгийн байдал хүндэрсэн гэх шалтгаанаар санхүүжилтгүй олон барилга царцаагдсан байдгийн нэг нь манай эмнэлгийн өргөтгөлийн барилга.
-Саяхан УИХ-ын зарим гишүүн шаардлагатай хөрөнгийг төсөвт суулгаж өгөхөө амласан. Амлалт аль шатандаа явж байгаа бол?
-УИХ-ын зарим гишүүд манай эмнэлгийн нөхцөл байдалтай танилцсан. Үнэндээ хорт хавдрын өвчлөл газар авчихаад байгааг бид ч хэлж танилцуулсан. Өнөөдөр манай улсад хорт хавдартай 14 мянган хүн амьдарч байна. Бараг айл өрх бүрт хорт хавдраар өвчилсөн хүн байна гэж хэлж болно. Ямартай ч сэтгүүлч Мөнхбаясгалан хавдрын эсрэг нэгдэхийг уриалж бодитой алхам хийж байгаад бидний зүгээс талархах нь зүйтэй. Бидний энэхүү ажлыг дэмжиж ажиллахаа УИХ-ын нэлээд хэдэн гишүүн мэдэгдээд байгаа. Тодруулбал, Х.Баттулга, Сарангэрэл, Одонтуяа, Даваасүрэн, Бат-Эрдэнэ, Тэрбишдагва, С.Батболд, Ж.Энхбаяр, Телейхан зэрэг гишүүнээс гадна их олон хүн нааштайгаар хүлээж авч байгаа. УИХ-ын гишүүн, НББСШУБХ-ны дарга Д.Батцогт дээр орсон. УИХ-ын байнгын хороогоор дэмжээд цааш нь явуулъя гэж хэлсэн.
-Ажлын хэсэгт 4.5 тэрбум төгрөг шаардлагатай гэсэн юм билээ. Энэ ямар учиртай юм бэ?
-Өргөтгөлийн барилгын ажилд шаардлагатай хөрөнгөөс гадна сүүлийн үеийн компьютер томографийн аппарат болон өргөтгөлд тавигдах зарим тоног төхөөрөмжийг цогцоор нь шийдэхэд гээд нийтдээ 4.5 тэрбум төгрөг үндсэндээ шаардлагатай байгаа юм. Үүнийгээ УИХ-ын гишүүдийн төлөөллөөс бүрдсэн ажлын хэсэгт танилцуулж өгсөн хэрэг л дээ. Харин эмнэлгийн өргөтгөл ашиглалтад орсноос хойш боловсон хүчин, эм тарианы хангамж зэрэг урсгал зардлын асуудал яаман дээр шийдэгдээд тусгагдчихсан байгаа.
-Өргөтгөлд суурилуулах тоног төхөөрөмж бэлэн гэж сонссон?
-Монгол Улсын Засгийн газар Австри улсын засгийн газрын хөнгөлөлттэй зээлээр хэрэгжих “Хавдар судлалын үндэсний төвд хорт хавдрын тусламж, үйлчилгээний чанар хүртээмжийг сайжруулах нь” төслийн хүрээнд долоон сая еврогийн санхүүжилтээр тоног төхөөрөмж авч байгаа. Эхний ээлжийн төхөөрөмж өнөөдрийн байдлаар ирчихээд байна. Харамсалтай нь байр нь бэлэн болоогүйг та бүхэн харж байгаа байх.
-Жил бүр “Хавдрын эсрэг үндэсний аян” зохион байгуулдаг. Аяны үр дүн хэр бодитой вэ?
– Түүнчлэн сүүлийн таван жил “Хавдрын эсрэг” үндэсний аянг зохион байгуулж байна. Хөдөө орон нутагт, алслагдсан аймгуудад хүрч ажилладаг. Жил болгон 10-13 аймагт ажилладаг. Хавдартай хэрхэн тэмцэх, урьдчилан сэргийлэх чиглэлээр сургалт зохион байгуулдаг. Нарийн мэргэжлийн шинжилгээ, оношлогоонд хамрагдаж буй хоёр хүн тутмын нэг нь хавдрын эрт үедээ илэрдэг. Аяны хүрээнд 400 гаруй хүний хавдрыг эрт үед нь илрүүлсэн байх жишээтэй. Нэг ёсондоо хавдрыг нэг, хоёрдугаар үед нь илрүүлбэл эмчлэгдэх, амь насыг нь аврах магадлал 50 хувьтай байдаг. Хүний амь насыг мөнгөөр хэмжих аргагүй. Нэг хүний амийг аварснаар цаана нь хичнээн хүний зовлонг нимгэлж, гэр бүлд нь аз жаргал бэлэглэж байна гээд бодохоор ямар сайхан буян болж байгаа нь ойлгомжтой шүү дээ. “Хавдрын эсрэг” үндэсний аянг жилдээ 10-13 аймагт хэрэгжүүлдэг.
-Аяныг хаанаас санхүүжүүлдэг вэ?
-“Итгэл хавдаргүй Монгол” үндэсний сан, “Хаан банк” сангийн санхүүжилтийн тусламжтайгаар аяныг зохион байгуулдаг. Тэргүүн хатагтай Х.Болормаагийн санаачилгаар хорт хавдартай тэмцэх “Итгэл” Хавдаргүй монгол Үндэсний сан байгуулагдсан. Энэ сан хавдрын хөнгөвчлөх тусламж үйлчилгээний чиглэлээр том ажил хийж байгаа. Тухайлбал, аймаг болгонд дөрвөн ортой тасаг байгуулж тоног төхөөрөмжөөр хангаж, энэ чиглэлийн эмч мэргэжилтнүүдийг гадаад, дотоодод сургахад хүртэл туслалцаа үзүүлсэн. Мөн “Хаан банк”-ны ажилтнууд эрүүл мэндийн сайн дурын ажилтнаар нэгддэг. Одоо Л.Мөнхбаясгалан сэтгүүлч, цаашлаад хэвлэл мэдээллийнхэн гээд хавдрын талаар ярьж хэлж байгаа бүхэн ард түмэнд хүрч байна. Энэ нь эргээд хавдраас урьдчилан сэргийлэхээс эхлээд маш том хувь нэмэр оруулж байгаа явдал юм гэв.
Ер нь эмнэлгийн өргөтгөл ашиглалтад орсноор Хавдар судлалын төвийн ачаалал 50 хувь буурна гэсэн тооцоо бий. Учир нь өргөтгөлд элэгний мэс засал, хими эмчилгээ, туяа эмчилгээний тасгууд байрлах бөгөөд үүнтэй холбоотойгоор оношлогоо эмчилгээний тоног төхөөрөмж суурилуулна. Өргөтгөл 5200 метр квадрат талбай бүхий гурван давхар барилга байхаар зураг төслийг гаргажээ. Ингэхдээ зоорийн давхрыг мөн ашиглах бөгөөд дөрвөн давхар гэж ойлгож болно. Тодруулбал, өргөтгөлийн барилгад зайн туяа эмчилгээний шугаман хурдасгуур, туяа эмчилгээний төлөвлөлтийн КТГ симулятор, дүрслэлд суурилсан дотуур туяа эмчилгээний аппликаторын иж бүрдэл, дозиметрийн систем, дотуур туяа эмчилгээний төлөвлөлтийн системийн программ хангамж, бусад дагалдах тоног төхөөрөмжүүд, дижитал рентген аппарат, ангиографи аппарат, хагалгааны өрөө дагалдах эрчимт эмчилгээний өрөөний тоног төхөөрөмж цогцоор суурилагдах юм байна. Ерөнхийдөө туяа эмчилгээ орчин үеийн түвшинд хүрэх юм байна. Энэ чинээгээр хорт хавдрыг эмчлэх, эхний шатанд нь оношлох асуудал бодитой явагдах талаар эмч нар онцолж байлаа. Тус эмнэлгийн дээрх асуудлыг сэтгүүлч Мөнхбаясгалан хөндсөн нь шийдвэрлэх түвшний хүмүүст нэлээд хүрч байгаа гэдгийг тус төвийнхөн хэлж байсан. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг хүртэл нэг сарын цалингаа хандивлаад байгаа аж. Харин сэтгүүлч Л.Мөнхбаясгалан “Хавдрын эмнэлгийн өргөтгөлийг барьж дуусгахад шаардлагатай мөнгийг 2016 оны төсөвт оруулж өгөхийг л хүсч байна. Хэрвээ энэхүү өргөтгөлийн барилга ашиглалтад орчихвол эмнэлгийн ачаалал 50 хувиар буурах судалгаа бий. УИХ-ын гишүүдээс бүрдсэн ажлын хэсэг томилогдоод эмнэлгийн нөхцөл байдалтай танилцсан. Ирэх оны төсөвт шингээж өгье гэж дээрх таван гишүүн амласан. Бас нэг асуудал нь компьютер томографийн аппарат. Хэрвээ ХСҮТ ийм аппараттай болчихвол мянга мянган хүн аврагдаж, өвчнөө эхний шатанд нь эмчлүүлэх боломж бүрдэх юм. Миний захианы үр дүн заавал гарна гэдэгт итгэж байна” гэж ярьсан.
100.000 хүн ам тутамд гаргасан судалгаа
ӨВЧЛӨЛТ
НАС БАРАЛТ
2013, 2014 оны хооронд улсын хэмжээнд нийт нийгмийн салбарын 325 барилга царцаагдсан байдаг. Үүнээс Эрүүл мэнд, спортын яамны харьяа 40 эмнэлгийн барилгын ажлыг эхлүүлээд дутуу орхисон байна. Нийслэлд гэхэд нийтдээ ийм 11 барилга байдаг бөгөөд үүний нэг нь тус төвийн өргөтгөлийн барилга юм. УИХ-ын гишүүд тойрогтоо зориулсан гурван зуу гаруй барилгад ийнхүү баахан мөнгө цацаж сүүлд нь царцааж байснаас монголчуудын амь насыг хэдэн мянгаар нь авч одож буй хавдрын эсрэг ажиллах ганц төвийнхөө барилгад байгаа жаахан мөнгөө зарцуулж болмоор. Ерөөсөө сүүлийн үеийн бүх Засгийн газрууд Монголын эрүүл мэндийн салбарыг хөсөр хаясан. Энэ нь монголчуудыг үхүүлээд байх далд бодлого ч юм шиг. Улс төрийн хүчнүүд албан тушаал хуваах болохоороо дандаа завсрын хүмүүст Эрүүл мэндийн сайдын суудлыг өгдөг. Сайдаар ажилласан хүмүүсийг харахад Шархадны эмнэлэгт эмчлүүлэхээр эсвэл лам, ажлаа хаяад тэнээд явчихдаг нөхөр…гэх мэт улс төр дэх хэвийн биш нөхдүүдээр монголчуудыг эрүүл байлгахын төлөө цаг наргүй ажиллаж байх Эрүүл мэндийн яамыг толгойлуулж ирсэн нь эцэстээ монголчуудыг хорт хавдраар үхүүлж дуусгах тийм үндэсний хэмжээний эмгэнэлд авчирлаа.
Гэрэл зургуудыг Ц.Мягмарсүрэн