Монголын нэрт соён гэгээрүүлэгч, анхдугаар Богд өндөр гэгээн Занабазарын мэндэлсний 380 жилийн ойд зориулан “Өндөр гэгээн Занабазар, Монголын Богд нарын ном бүтээл” үзэсгэлэн өнгөрсөн 29-ний өдрөөс Богд хааны ордон музейн үзэсгэлэнгийн танхимд дэлгэгдсэн юм.
Үзэсгэлэнд Монголын анхдугаар Богд Өндөр гэгээн Занабазарын ном бүтээлүүд, түүний хойт дүрийн Богдууд болон тэдний багш, шавь нарын 200 орчим ном, бүтээл, уран баримал, хөрөг зургийг дэлгэжээ. Тухайлбал, Өндөр Гэгээний өөрийн зохиосон “Сүнбүм” бүтээлийн эмхэтгэл, төрөл бүрийн магтаал, дуулал, соёмбо, дөрвөлжин үсгийн цагаан толгой, “Монгол шаазан ваар” үйлдвэрт 1955 онд урласан Өндөр гэгээн Занабазарын таван төрлийн шаазан баримал үзмэрүүд дэлгэгдсэн аж.
Эдгээр үзмэрүүд нь бүгд Польшийн Варшав хотын дорно дахины их сургуулийн багш Б.Рагчаагийн хувийн цуглуулга юм. Тэрбээр Өндөр гэгээн Занабазар болон түүний хойд дүрүүдийн талаар 30 гаруй жил судалгаа хийж, эдгээр үнэт зүйлсийг цуглуулжээ.
Мөн “Өндөр гэгээн Занабазар, Монголын Богд нарын ном бүтээл” үзэсгэлэнд Халхын Богд Жавзундамба хутагтын найман дүрийн хөргийг анх удаагаа дэлгэснээрээ онцлог.
Манай сонин тус үзэсгэлэнгээс Өндөр гэгээн Занабазар болон түүний хойд дүрийн хөргүүдийн зургийг тайлбарын хамт хүргэж байна.
Анхдугаар Богд Жавзундамба хутагт Лувсандамбийжалцан буюу ӨНДӨР ГЭГЭЭН ЗАНАБАЗАР /1635-1723/
Хөх муутуу цаасан дээр хар бэхээр зурсан
Хэмжээ: 62*51
Анхдугаар Богд Өндөр Гэгээн Занабазар нь XI жарны хөхөгчин модон гахай жил буюу 1635 оны есдүгээр сарын 25-нд одоогийн Өвөрхангай аймгийн Зүйл сумын нутаг “Усан зүйл” хэмээх газар эцэг Түшээт хан Гомбодорж, эх Ханджамц хатан хоёрын хүү болон мэндэлсэн. Тэрбээр 1647 онд 13 настайдаа Баруун хүрээг, 1654 онд Их хүрээг, 1702 онд Зүүн хүрээг байгуулсан юм.
II Богд Жавзундамба хутагт ЛУВСАНДАНБИЙДОМИ
/1727-1757/
Хөх муутуу цаасан дээр хар бэхээр зурсан
Хэмжээ: 62*52
II Богд Жавзундамба XII жарны модон луу жил буюу 1724 оны хоёрдугаар сарын шинийн нэгэнд Түшээт хан аймгийн Эфү Чин Ван Дондовдорж, эх Баярт нарын хүү болон Өгөөмөр гэх газар мэндэлжээ. Түүнийг дөрвөн настайд II Богдоор тодруулсан байна. 1757 онд 34 настайд нь Манжийн дарлалыг эсэргүүцэн Монголын үндэсний эрх чөлөөний төлөө тэмцэж байсан тул нууцаар амь насыг нь бүрэлгэсэн гэж үздэг.
III Богд Жавзундамба хутагт ИШДАНБИЙНЯМ /1758-1773/
Хөх муутуу цаасан дээр хар бэхээр зурсан
Хэмжээ: 61.5*51.5
III Богд Ишданбийням нь XIII жарны шороон барс жил буюу 1758 оны аравдугаар сарын эхэнд Төвдийн Хамын Литанд эцэг Данзингомбо, эх Норзинванмо нарын хүү болон мэндэлжээ. XIII жарны харагчин хонин жилд буюу зургаан настайд нь Халхын Богд Жавзундамба III дүрд өргөмжлөн Богдын ширээнд залж урд дүрийн бүх хэргэм цол ямбыг өгсөн байна.
IV Богд Жавзундамба хутагт ЛУВСАНТҮВДАНВАНЧҮГЖИГМЭДЖАМЦБАЛСАНБУУ /1775-1813/
Шаргал муутуу цаасан дээр хар бэхээр барласан.
Хэмжээ: 35.5*27.5
IV Богд Жавзундамба XIII жарны хөхөгчин хонин жил буюу 1775 оны хоёрдугаар сарын 27-нд үүрээр Лхасад VIII Далай лам Жамбалжамцын ойрын садан Содномдаш, Янжинбалмо нарын хүү болон мэндэлсэн. Тэрээр 1781 онд долоон настайдаа Халхад заларч, тэр жилийн өвлийн тэргүүн сарын 24-нд Богд Жавзундамбын IV дүрд өргөмжлөгдөн, Богдын ширээнээ заларсан.
V Богд Жавзундамба хутагт ЛУВСАНЦҮЛТИМЖИГМЭДДАНБИЙЖАЛЦАНБАЛСАНБУУ /1815-1841/
Хөх муутуу цаасан дээр хар бэхээр зурсан
Хэмжээ: 62*47
V Богд Жавзундамба хутагт нь XIV жарны хөхөгчин гахай жил буюу 1815 оны тавдугаар сарын шинийн 8-нд Төвдийн Зан мужийн Гэдинхансор гэх газар эцэг Гомбодондүв, эх Ригзинбүтэд нарын хүү болон мэндэлсэн. Түүнийг 1820 онд зургаан настайд нь Халхад залж Богдын ширээнд суулгасан.
VI Богд Жавзундамба хутагт ЛУВСАНДАМБИЙЖАЛЦАН /1843-1848/
Хөх муутуу цаасан дээр хар бэхээр зурсан
Хэмжээ: 62*47
VI Богд Жавзундамба хутагт XIV жарны харагчин туулай жил буюу 1843 оны нэгдүгээр сарын 25-нд Төвдийн Лхасын умар зүгт эцэг Соном, эх Ачог хоёрын хүү болон мэндэлсэн. 1848 оны есдүгээр сарын 7-нд Халхад залж Богд Жавзундамбын VI дүрээр өргөмжилсөн. Ширээнд залснаас хойш сарын дараа цэцэг өвчнөөр өвчлөн өвлийн тэргүүн сарын 20-нд таалал төгсчээ.
VII Богд Жавзундамба хутагт АГВААНЧОЙЖИВАНЧҮГПРИНЛАЙЖАМЦ /1849-1868/
Хөх муутуу цаасан дээр хар бэхээр зурсан
Хэмжээ: 62*52
VII Богд Жавзундамба 1850 онд Лхасын ойролцоо мэндэлжээ. 1855 онд түүнийг зургаан настайд нь Их Хүрээнд залж намрын дунд сарын шинийн 17-нд Богд Жавзундамба VII дүрд өргөмжлөн Богдын ширээнд залсан. Тэрбээр 1868 онд 19 настайдаа таалал төгсчээ.
VIII Богд Жавзундамба хутагт АГВААНЛУВСАНЧОЙЖИНЯМАДАНЗИНВАНЧҮГ /1871-1927/
Шаргал даавуун дээр хар бэхээр модон бараар барласан
Хэмжээ: 49.5*35.5
VIII Богд Жавзундамба 1869 онд Төвдийн Лхасын ойролцоо Гончигцэрэн, Ойдүвдолма нарын дөрөвдүгээр хүү болон мэндэлсэн. 1875 оны хөхөгчин гахай жил Халхад залж, Богд Жавзундамбын VIII дүрээр өргөмжилжээ. Түүнийг 1911 оны арваннэгдүгээр сарын 29-нд Монгол Улсын шашин төрийг хослон баригч, хэмжээгүй эрхт хаанд өргөмжилсөн.