УИХ-ын дэд дарга Р.Гончигдоржтой ярилцлаа.
-УИХ хоригийг хүлээж авсан. Одоо ээлжит чуулганаар нэмэлт, өөрчлөлт
оруулна. Өршөөлийн хуулийг яг ямар түвшинд хэрэглэгдэж байгаа гэж ойлгож
болохоор байна вэ?
-Өршөөлийн хууль одоогийн шатандаа бол хүчин төгөлдөр. Хүчин төгөлдөр
хууль үйлчлээд өршөөлийн ажлыг зохион байгуулах комисс ажиллаж байгаа. Энэ
хуулийг байхгүй болчихсон эсвэл завсрын гэж ойлгож болохгүй. Ерөнхийлөгчийн
тавьсан хоригийн дагуу хоёр заалт нь хасагдаж үлдсэн заалтууд нь хүчин төгөлдөр
үйлчилж байна гэсэн үг. Харин яаж хэрэглэх вэ гэдэг дээр процессийн хувьд
өршөөлийг зохион байгуулж байгаа болон өршөөлийн ажиллагааны зохих шийдвэрийг
бүрэн эрхийнхээ дагуу гаргах шүүх бүрэлдэхүүн асуудалтай тулгарч болно. Тийм
бол тодорхойгүй байдлыг нь тодотгож өгөх боломжтой байгаа. Ээлжит бус чуулганы
хуралдаан өндөрлөхөд энэ байр сууриа ч илэрхийлсэн. Өөрөөр хэлбэл
Ерөнхийлөгчийн хоригийг хуулийн дагуу хэлэлцсэн, эцэслэн шийдвэрлэсэн. Хориг
хүлээж авсантай холбогдуулаад оруулах нэмэлт, өөрчлөлтийн асуудал үүгээр
дууссан. Тиймээс энэ хуулийг хэрэглэхэд боломж хязгаарлагдмал асуудлууд байвал
хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах замаар шийдвэрлэж болно гэсэн үг. Байнгын
хорооны хуралдаан дээр ийм асуудлыг шийдвэрлэх гэж оролдсон ч ирц бүрдээгүй.
Ирц бүрдээгүйг гишүүдийн залхуу, хойрго байдлаас болоогүй гэж би үзэж байгаа.
Яагаад гэвэл гишүүдийг энэ асуудалд ямар нэгэн саналтайгаар ороход нөлөөлөх,
улс төрийн дарамтыг бий болгочихлоо. Үүнийгээ дэмжээд явъя гэсэн нэг хэсэг нь
авлигыг дэмжигчид болж байгаа бол эсэргүүцсэн хэсэг нь авлигатай тэмцэгч мэт
харагдана. Ухаандаа Миеэгомбын Энхболд авлигатай цогтой тэмцэгч болж би
авлигачдыг өөгшүүлэгч болж таарч байна. Нийгэмд яг л ингэж орчуулагдан хүрч
байгаа. Ийм улс төрийн шахалт, дарамтаар дарамтлаад байхаар УИХ-ын гишүүд
УИХ-ынхаа бүрэн эрхийг хэрэгжүүлж өөрийнхөө итгэл үнэмшлээр, өөрийнхөө үзэл
бодлоор оролцох боломжууд маш ихээр хязгаарлагдаж байгаагийн нэг илэрхийлэл нь
байнгын хорооны ирц бүрдээгүй асуудал. Гэхдээ байнгын хорооны ирц бүрдээгүй,
байнгын хороо энэ асуудлыг УИХ руу оруулж ирээгүй гэдэг нь хоригийг эцэслэн
шийдвэрлэх асуудалд ямар ч талаараа саад болоогүй. Тийм учраас хориг эцэслэн
шийдвэрлэгдсэн.
-Хуулийг одоо байгаагаар нь хэрэглэж болох нь ээ. УИХ заавал нэмэлт
өөрчлөлт оруулах шаардлагагүй гэсэн үг үү?
-Энэ хуулийг гаргахдаа өршөөлд хамааруулахгүй хүмүүс гээд есдүгээр
зүйлээрээ заагаад өгчихсөн. Үлдсэн хэрэг нь өршөөлд хамрагдах учиртай.
Тавдугаар зүйлээрээ өршөөн хасах асуудал нь шийдэгдэнэ. Одоо үлдсэн хүмүүс нь
яах юм гэдэг л асуудал байгаа. Яаж, ямар хэлбэрээр өршөөгдөх юм. Ямар
процедураар гээд эхлэхээр асуудлууд гарч болзошгүй. Түүнээс биш өршөөлд
хамаарах, өршөөгдөх нь ойлгомжтой зүйл. Тэгэхээр шүүгчид болон бусад хүмүүс
Өршөөлийн хуулийн 10.10 дахь заалт (Сэжигтэн, яллагдагч, шүүгдэгч ялтангуудыг
энэ хуульд заасан эрх зүйн байдлыг нь дээшлүүлсэн байдлаар нэг удаа өршөөлд
хамааруулна) гэж заасныг хэрэглэх байх. Эрх зүйн байдлыг нь дээшлүүлсэн хэлбэр
гэдэг бол анхны 4.1-ийн үзэл санаа буюу бүрэн өршөөлд хамааруулах тухай
асуудал. Бүрэн өршөөлд хамааруулсугай гэж шууд заасан заалт байхгүйгээс
процессийн хувьд бэрхшээл үүсч магадгүй учраас УИХ-ын ээлжит бус чуулганы
төгсгөлд нэмэлт өөрчлөлт оруулахыг хичээсэн. Тоогоор ишилсэн нь тав, есдүгээр
зүйл дээр хориг тавьж байгаа юм шиг ойлголт руу оруулчихаж. Ер нь тав, есдүгээр
зүйл нь өөрийнхөө харилцааг бүрэн зохицуулчихсан учраас үлдсэн зохицуулалт
дөрөвдүгээр зүйлээр хийгдэж байна гэдэг агуулга руу нь оруулаад өршөөлд
хамааруулахгүй болон хасан өршөөхөөс бусад хэргүүд нь бүрэн өршөөгдөх болж
байгаа. Хууль эрх зүйн ийм зохицуулалтыг нь үүсгээд өгчихсөн. Одоо Үндсэн
хуулийн Цэцийн маргаан гарлаа ч гэсэн Үндсэн хуулийн суурь зарчмаараа хуульд
дордуулсан заалт оруулж болохгүй. Нэг үгээр хэлбэл өршөөлд хамааруулна гэснийг
нэмэлт оруулаад өршөөлд хамааруулахгүй гэсэн шийдэл гаргах боломжгүй. Яагаад
гэвэл болоод өнгөрсөн хэргүүд дээр яригдаж байгаа. 2015 оны долдугаар сарын
2-ны 24 цагаас өмнө болоод өнгөрсөн зүйл дээр хүчин төгөлдөр үйлчлэх хуулийг
дордуулсан хэлбэрээр гаргаж болохгүй. Тэгвэл Үндсэн хуулийн суурь зарчмыг
алдагдуулна. Ер нь Өршөөлийн хууль гэдэг бол Эрүүгийн болон Эрүүгийн байцаан
шийтгэх хуулийг үл хэрэглэж өршөөл үзүүлэх хууль. Бүр тодруулж хэлбэл Эрүүгийн
болоод Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулийг давж үйлчилнэ гэж гаргаж ирсэн юм. Тийм
учраас одоо олон түмнийг талцуулж, санаа сэтгэлийг нь хоёрдуулахаа больсон нь
дээр. Тэр асуудал дууссан. Зөвхөн тавдугаар зүйлд нэмэлт оруулъя, анх удаа
хэрэг хийсэн улсуудыг өршөөлд хамааруулахгүйгээр оруулчихаж, хоёр жил хасъя гэж
Ерөнхийлөгчийн санаан дотор явсан. Түүнийг ярьж болно. Эрх зүйг нь дээрдүүлсэн
байдлаар задалж ярих юм бол аливаа хуулиар хориглогдож, хязгаарлагдахгүй.
-Өршөөлийн хууль гарсан ч хүмүүс хоригдож эрх нь зөрчигдөж байна гээд
байгаа. Суллах ажиллагаа явагдаад эхэлчихсэн үү. Өршөөлийн хууль хэрэгжсэн байх
ёстой хугацаа гэж байна уу?
-Үндсэн хуулийн гол асуудал энэ. Үндсэн хуулийн хүний эрхийн хэсэг дээр
хэнийг ч хууль бусаар хорьж цагдаж болохгүй гэж заасан. УИХ Өршөөл үзүүлэх
хуулиа баталж, тогтоол гаргасан. Аравдугаар сарын 5-ны дотор УИХ-д танилцуулна
гэж. Бүрэн дуусга гэсэн агуулгыг ямар ч байлаа гэсэн энэ тогтоолд оруулж
аравдугаар сарын 5-ны дотор өршөөгдөх нь өршөөгдөж, өршөөн хасагдах нь өршөөн
хасагдаад асуудал дуусах ёстой гэсэн ойлголт байгаа юм. Тийм учраас үлдсэн
хугацаа нь хасагдах юм уу бүрэн чөлөөлөгдөх хүмүүс хорих газарт хоригдохгүй
байх эрхээ эдлэх ёстой ч хоригдвол Үндсэн хуулийн том зөрчил рүү орно. Бидний
хүний эрхийг нь нэгдүгээрт тавьчихъя, бусад асуудал нь хоёр, гуравдугаар зүйл
гэж яриад байсан нь үүнтэй ч холбоотой. Хориг нэлээд хугацаанд хойшлуулчихлаа.
Хориг авсантай холбогдож хасагдсан хоёр заалт бол процессийн ойлгомжгүй байдлыг
үүсгэсэн байж болно. Түүнээс биш агуулгын хувьд ойлгомжгүй байдал үүсгээгүй.
Тод хэлье, энэ хуулийн агуулгын үзэл санаанд ямар ч өөрчлөлт ороогүй.
Тодорхойгүй байдалд орсон бол өршөөл үзүүлэх комиссынхон энэ энэ зүйлүүдийг УИХ
тодотгох шаардлага байна гээд оруулаад ирэх хэрэгтэй. Тэгээд хууль санаачлах
эрхээрээ УИХ-ын гишүүд хэлэлцээд явах боломжтой.
Бид энд цаг алдах биш тэнд хүмүүсийг нэг хоног ч болов хоригдохгүй байх
боломжийг бүрдүүлэх ёстой. Бидний үүрэг тэр. Өршөөх ажиллагаа тасралтгүй,
богино хугацаанд явагдах ёстой.
-Хуульд өөрчлөлт оруулах таны санал ажлын хэсгээс дэмжигдэж байнгын
хороон дээр ирчихээд байгаа. Гэтэл таны гаргасан санал хоригийг хүлээж авсан
аваагүй ямар ч ялгаагүй болгочихлоо гэх шүүмжлэл гарах болсон?
-Хоригийг хүлээж авсан аваагүй ялгаагүй болгочихоод байгаа юм биш. Хориг
яагаад буруу тавигдах байдал руу орчихсон юм бэ гэдэг л байхгүй юу. Өөрөөр
хэлбэл тав, ес дээрээ шууд хориг тавихын оронд өөр байдлаар явсан. Тийм
болохоор “Ерөнхийлөгч хориг тавихдаа энэ заалтуудыг тэгж ойлгоод хориглосон юм
бол тийм биш шүү” гэдгээр нь засч байгаа юм. Энэ заалт тэгж ойлгогдохгүй, энэ
заалт ингэж ойлгогдоно гэдгээр нь зассан гэсэн үг. Тэс өөр зүйл л дээ. Анхнаасаа
хоригийг тав, есдүгээр заалтад тавьсан бол хэтэрхий ойлгомжтой байх байсан.
Тэгэхээр өнгөн засал хийсэн юм шиг гэж ойлгож ярьж байгаа нь энэ хуулийг өнгөц
ойлгосон хүмүүсийн үг. Ийм байдлаар хоригийн томъёоллыг тавьж Ерөнхийлөгчийн
хүсэл санааг гүйцэлдүүлэх боломжийг хязгаарлаж, хориг хэлэлцэхдээ талцуулаад,
гишүүдийг чөлөөтэй саналаа өгөх боломжгүйд хүргэж, улс төрийн намуудыг ч
шударга, шударга бишээр нь уралдуулж хуурамч нүүр царай гаргуулах байдал руу
орчихож. Өршөөлийн хууль бол улс төрийн харилцаа биш. Хуулийг улс төр болгож
талцлыг эхлүүлсэн МАН-д харамсч байна. Тэнд томоохон эрх зүйчид байдаг. Ингэж
эхлэх ёсгүй байсан. Улс төрийн харилцаагаар биш эрх зүйн энэрэнгүй ёсны
харилцаагаар ярьдаг зүйлийг хоёр лагерт хуваачихаад байна.
-Ерөнхийлөгч авлига, албан тушаалын хэргийг өршөөхгүй гэсэн ч нэмэлт
өөрчлөлт оруулчихвал өршөөгдөх юм биш үү?
-Хүчин төгөлдөр байдалд өөрчлөлт оруулаагүй. Өршөөнө гэсэн заалт нь
хүчин төгөлдөр байгаа юм чинь яах юм. Би биш ш дээ. Надтай, хоригтой
хамааралгүйгээр үүнийг УИХ оролцсон гишүүдийнхээ 80-н хэдэн хувиар баталж хүчин
төгөлдөр болгоод өгчихсөн юм. Дахин хэлье хууль батлагдаж гараад л Ерөнхийлөгч
бид хоёроос хамааралгүй болчихсон юм. Дөрөв, долдугаар зүйл түдгэлзэж бусад нь
хүчин төгөлдөр үйлчилсэн байхгүй юу даа. Хэн ч түүнийг хөндөөгүй асуудал.
-Дахин хориг тавина гэх яриа бас гарч байгаа?
-Үүнийг мэдэхгүй. Нэг тавьсан зүйл дээрээ дахин хориг тавихгүй нь
ойлгомжтой. Яагаад гэвэл УИХ хоригийг нь хүлээж авах хэмжээндээ хүлээж авсан.
Хориг тавьсан заалтууд дээр нь хүлээгээд авчихсан байна. Үүнээс цаашилж хориг
тавиагүй зүйл дээр нь хамааруулж хүлээж авахгүй. Угаасаа хуульд бий. Хориг тавьсан хоёр
заалтын үйлчилгээ нь түр зогсоно гэж. Бусад нь хүчин төгөлдрөөр үргэлжилнэ. Ес,
тавдугаар зүйл нь үргэлжлээд явчихсан. Хориг тавиагүй байхад яаж тодорхой зүйл
нэмж эрх зүйн байдлыг дордуулах юм. Тавдугаар зүйл дээр нь эрх зүйн байдал нь
дээрдэх юм гэж нэмэлт оруулж болно. Гэхдээ энэ нь хориг тавьсантай
холбоогүйгээр л явах ёстой. Энэ асуудлыг одоо ч ярихад нээлттэй байгаа. Ийм
байхад олон улсын нэгдэн орсон гэрээ конвенци зөрчигдсөн гэх мэтээр асуудал
яриад эхэлж. Тэгвэл олон улсын гэрээ хэлэлцээрт нэгэнт хүчин төгөлдөр болчихсон
хуулийн эрх зүйн байдлыг дордуулах байдлаар хуульчилж болохгүй гэсэн заалт бий
шүү. Тийм учраас асуудал эцсийн бүлэгтээ тодорхой байдалтай байгаа боловчиг
тодорхойгүй байдлаар сунжруулж улс төрийн шинжтэй хожоо олох гэсэн үйл хөдлөл
байна. Магадгүй тойруу эрх ашгаа хадгалах гэж оролдсон оролдлогууд ч байх шиг.
Энэ бүхнийг туулаад гарчихна гэж бодож байгаа.
-Хуулийг яаралтай хэрэгжүүлж, хүлээлтийг хурдан шийдвэрлэх ямар боломж
байгаа вэ?
-Миний санаагаар бол эрх зүйн хувьд Өршөөлийн хуулийн есдүгээр зүйл,
тавдугаар зүйл, 10.10 дугаар заалт, нэгийн нэг дэх хэсгийг хэрэглээд өршөөн
хамаарахгүй болон өршөөн хасахаас бусад гэмт хэргүүд бүрэн чөлөөлөгдөнө гэсэн
дүгнэлтээр өршөөлийн ажлыг шууд зохион байгуулах боломжтой. Энэ дөрвөн заалтыг
хамтатган хэрэглэхэд 4.1-ийг хуучнаараа байсантай адилаар өршөөлийн ажлыг
зохион байгуулах боломжтой гэсэн үг.
-Тэгвэл Ц.Нямдорж гишүүн ямар үндэслэлээр нэг ч хүн суллагдахгүй гэж
ярьсан юм бол?
-Тийм зүйл байхгүй. Өршөөлийг өмнө нь комисс хийдэг байсан бол одоо шүүх
шийднэ. Шүүх шийдэхээр өөрийнхөө хэрэглэдэг тэгсүгэй, ингэсүгэй гэсэн хэллэг нь
алга гээд байгаа хэрэг. Харин энэ дөрвөн заалтыг хэрэглэхээр бүтэн өршөөсүгэй
гэдэг хуулийн үзэл санаа нь гарч ирж байгаа юм. Тэгээд ч Өршөөлийн хууль бол
Эрүүгийн болон Эрүүгийн байцаан шийтгэх хуулиа давж үйлчлэхээр гарсан. Яг ийм
маргааныг 2008 оны Татварын өршөөлийн хууль дээр гаргаж байсан. Саяын миний
хэлснийг үндэслээд Нямдоржийн үгийг тоолгүйгээр цаашаа явж байсан удаатай. Тэр
үед бас л үүнийгээ хэлж байсан юм.
-Ер нь Өршөөлийн хуульд нэмэлтийг хийх боломж байсан ч АТГ-ынхнаас
болоод асуудал ахиад удаашрах шиг болсон?
-АТГ бол энэ хууль дээр сонирхлын зөрчилтэй. Яагаад гэвэл АТГ хэрэг
мөрдөж, мөрдөн байцаадаг. Тэр авлига, албан тушаалын болон бусад хэргүүдийг
өршөөлд хамааруулахаар УИХ хуулиа тогтоочихсон. Тэр үүднээсээ АТГ сонирхлын
эерэг болоод сөрөг гэсэн хоёр зөрчилтэй.