“Хирошимагийн цурхиралт”

-ДЭЛХИЙН II ДАЙНЫ ШУВТАРГА 1945 ОНЫ НАЙМДУГААР САРЫН 6-НД ЯПОНЫ ХИРОШИМА ХОТОД АТОМЫН БӨМБӨГ ХАЯСНЫ 70 ЖИЛИЙН ОЙ ӨЧИГДӨР ТОХИОЛОО

Польшийн хєгж­мийн зо­хиолч Кшиштоф Пендерецкий 1960 онд “Хирошимагийн эмгэнэлийн дуулал” буюу “Хирошимагийн цурхиралт” хэмээх маш сонин хийцтэй симфони зохиол бичсэн. Энэ нь 52 утсан хєгжимд бичсэн, хорьдугаар зууны эхний хагасын хамгийн алдартай авангард бїтээлїїдийн нэг юм. “Хирошимагийн цурхиралт” эмгэнэлийн дуулал нь гарсан даруйдаа дэлхий дахины сонирхлыг асар ихээр татаж, 28 настай залуу хєгжмийн зохиолч Пендерецкийг ихэд алдаршуулжээ. Пендерецкий 1961 онд энэ зохиолоороо ЮНЕСКО-гийн шагнал хїртэв. Уртаашаа найман минут гуч орчим секунд їргэлжилдэг энэ зохиол нь уламжлалт хєгжмийн дуугаралт, дуурьсах боломжийг орчин їед цоо шинээр нээсэн бїтээл байв. Ийнхїї хєгжмийн зэмсгийн характерыг шинээр нээх нь тухайн хєгжмийн зэмсгийн дуугарах боломжийг маш эртний, язгуур, євєрмєц онц­­логоор нь дамжуулан зэмсгийн тембр, эрч хїчийг илїї нарийвчлалтайгаар нээн харуулахыг зорьдог. “Хирошимагийн цурхиралт” бол чухамдаа ийм бїтээл юм. Хожим нь Пендерецкий энэ талаараа “Эхэндээ энэ нь абстракт тєсєєлєл тєдий байж, сэтгэл дотор минь байнга сонсогддог байлаа. Харин яг бичиж байх їедээ би маш хїчтэй сэтгэлийн хєдєлгєєнд автсан байлаа” гэсэн байдаг. “Хирошимагийн эмгэнэл” нь дуулал хэмээх тєрєл жанрынхаа хувьд бад­­рангуй ариун байдал, сїйрэл гамшгийн аль алийг нь єгїїлдэг. 1964 оны арав­дугаар сард Пендерецкий бичихдээ “Энэ бїтээл маань Хирошимагийн хор хохирлыг хэзээ ч мартаж орхих учиргїй гэсэн миний гуйвшгїй итгэл їнэмшлийн илэрхийлэл байлаа” гэжээ.

Тэрбээр энэ бїтээлээрээ хєгжмийн уламжлалт би­чилтээс ангид байж хєгжимч­дєєс хєгжимдєх ур чадвар, єєрєєр хэлбэл, нїдэнд “їл їзэгдэх дїрслэл”-їїдийг гаргаж тавих єргєн боломжийг нээж єгсєн. “Цурхиралт” бол хєгж­­мийн єнгєний дїрслэлийн багтаамжийг асар єргєн дэлгэр болгон боловсруулж, єнгєний єгїїлэх чадварыг хїчтэй нээсэн бїтээл билээ. Орчин цагийн хєгжмийн гайхамшигтай энэ бїтээлийн зохиогчийн амьдрал намтраас одоо товчхон сонирхуулъя. Кшиштоф Пендерецкий 1933 онд тєрсєн. Тэрбээр хєгжмийн зохиолчоос гадна удирдаач хїн юм. Тїїнийг єнєє цагт амьд байгаа суутан гэж ч нэрлэж байв. Пендерецкий дєрвєн дуурь, найман симфони, найрал дууны, дан хєгжмийн олон арван бїтээл бичсэн. Хєгжмийн зохиолчийн карьер нь 1959 онд Варшавын намрын фестивалиас эхэлжээ. 1970-аад оны дунд їеэс авангардизмаас татгалзаж симфони хєгжмийн хєг эгшигжїїлэг, зэмсгийн дуугарах ер бусын боломж, этгээд євєрмєц тєрх аль алийг нь ашиглах болсон байна. Энэ шинэ хандлагаа баялаг эгшигжїїлэг, аялгууны яруу тунгалаг, энгийн найруулга бїхий Хийлийн нэгдїгээр кон­церт, Хоёрдугаар симфони, “Польш реквием” зэрэг бїтээлдээ хэрэгжїїлж эхлэв.

2008 онд 75 насныхаа тєрсєн єдрєєр тэрбээр Гер­манд болдог Рейнгоугийн олон улсын хєгжмийн их наадамд “Польш реквием”, “Кредо” тэргїїт гурван бїтээлээ єєрєє удирдан тоглуулав. 2001 онд “Кредо” бїтээлээрээ Грэммийн шагнал хїртсэн. “Кредо”-гийн дэлхийн нээлт Орегоны Бахын фестивалийн тайзнаа эгшиглэж байв. Гурван хїїхдийн эцэг тэрбээр єдгєє Польшийн Краков хотод амьдарч туурвиж байна. “Хирошимагийн цурхиралт”-ыг дотроос нь сонсгох энэ бїтээлийн талаар товчхон єгїїлэхэд ийм. Тэр аймшигт єдєр, тэр цурхиралтыг хїн тєрєлхтєн їл мартахын учир юу вэ.

Дэлхийн хоёрдугаар дайны шувтарга 1945 оны наймдугаар сарын 6-нд Японы Хирошима хотод АНУ атомын бємбєг хаясны 70 жилийн жилийн ой єчигдєр тохиолоо. Цємийн бємбєг дэлбэрсэн газраас хэдхэн зуун метрийн зайтай байрлах Энхтайвны дурсгалын цогцолборт болсон ойн эмгэнэлийн ёслолд Японы улстєрчид, нийгмийн зїтгэлтнїїд, дэлхийн 100 улс орны тєлєєлєгчид оролцов. Атомын бємбєгийг дэлхийд анх удаа хїмїїсийн эсрэг ашигласан энэ хэрэг явдлыг эргэн санавал, АНУ-ын “Энола Гей” нэртэй “Б29” /B29/ бємбєгдєгч онгоц Хирошимад “Little Boy” (“Бяцхан хїї”) хэмээх атомын бємбєг хаясан. Їїний улмаас 166 мянган хїн амь їрэгдсэн бєгєєд олонх нь бємбєгдєлтийн улмаас їїссэн галд шатсан учир амь їрэг­дэгсдийн тоог єнєєг хїртэл тодорхой тогтоож чадаагїй байгаа. Тїїнчлэн олон мянган хїн цацраг идэвхит бодисын хор хєнєєлєєс їїдсэн элдэв євчнаар амиа алдсан билээ. Хирошимаг бємбєгдсєнєєс гурван єдрийн дараа 1945 оны наймдугаар сарын 9-нд АНУ- ын “Бокскар” нэртэй “Б29” бємбєгдєгч онгоц Нагасакид “Fat Man” (“Тарган залуу”) хэмээн нэрлэсэн атомын бємбєг хаясан бєгєєд учруулсан хор хохирлоороо Хирошимагаас арай бага гэдэг. Энэ їеэр 80 мянган хїн амь їрэгдэж, Хирошимагийн нэгэн адил бємбєгдєлтийн дараах гамшгийн улмаас мєн олон мянган хїн амь насаа алдан, япончуудын удмын санд нєхєгдєшгїй гай зовлонг авчирсан. Хирошимагийн бємбєгдєлтийн хор уршиг їргэлжилсээр байгаа нь їнэндээ тєсєєлшгїй юм.

Одоо Япон улсад ажиллаж байгаа Олон улсын Улаан Загалмайн нийгэмлэгийн эмнэлгїїд атомын бємбєгийн дэлбэрэлтэд єртсєн олон мянган хїнд, тэдний хїїх­дїїдэд эмнэлгийн тусламж їзїїлсээр байгаа тухай 70 жилийнх нь ойн ємнєх энэ єдрїїдэд тус нийгэмлэг мэдээлэв. Уг мэдээллээс їзвэл, Хирошимагийн атомын бємбєгдєлтєєс амьд їлдсэн хїмїїст зориулсан эмнэлэгт 2014 оны гуравдугаар сараас 2015 оны дєрєвдїгээр сар хїртэл 4657 хїн эмчлїїлсэн бєгєєд тэдний гуравны хоёрт нь уушги, бєєр, гэдэсний хорт хавдар туссан гэжээ. Харин Нагасаки хот дахь “Генбоку” эмнэлэгт сїїлийн нэг жилд атомын бємбєгдєлтєєс амьд їлдсэн 6030 хїн эмнэлгийн тусламж авчээ.

Н.Пагма