АНУ-аас Монгол Улсад суугаа Элчин сайд хатагтай Пайпер Энн Уинд Кэмбэллтэй ярилцлаа.
-Та улсаа төлөөлж Монголд ажиллах хугацаандаа аль салбарт онцгойлж анхаарсан бэ?
-Би нэг зүйлд их олзуурхаж байгаа. Намайг анх 2012 онд ирэхэд Монгол, Америк улсуудын хооронд дипломат харилцаа тогтсоны 25 жилийн ой тохиож байсан. Буцах жилд минь Монгол Улс ардчиллын замыг сонгосны 25 жилийн ой тохиож байна. Миний хувьд хоёр орны эерэг, тогтвортой харилцааг илүү гүнзгийрүүлж хөгжүүлэх үүрэгтэй.Иргэд хоорондын харилцаа, хэрэгжээд явж буй хамтын ажиллагааны хөтөлбөрүүд, эдийн засаг гэсэн гурван ерөнхий чигт түлхүү анхаарч ажиллалаа.
Иргэд хоорондын харилцааны салбарт гэхэд Энх тайвны корпусын сайн дурын ажилтнууд өмнө нь ирж байгаагүй олноороо ирлээ. Энэ жил Монголд 150 гаруй сайн дурын ажилтан ажиллаж байна. Өнгөрсөн гурван жилийн хугацаанд хоёр орны хоорондын өндөр дээд хэмжээний айлчлалуудын тооноос хоёр орны харилцаа хэр эрчимжиж байгааг харж болно. Сүүлийн жишээ гэхэд Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг АНУ-д айлчилж дэд Ерөнхийлөгч Ж.Байдентай уулзсан. Мөн саяхан Гадаад харилцааны сайд Л.Пүрэвсүрэн АНУ-д айлчлахдаа төрийн нарийн бичгийн дарга Жон Керритэй уулзлаа. Засгийн газрын түвшнээс гадна бусад салбарт ч онцлохоор айлчлалууд болсон.
-Хоёр орны эдийн засгийн харилцаанд нөлөөлөхөөр ямар шийдвэрүүд таныг элчингээр ажиллах хугацаанд гарсан бэ. Лав л Америкийн бизнес эрхлэгчдийн хувьд бизнес хийхэд ил тод байх орчныг бүрдүүлсэн гэрээ хүчин төгөлдөр үйлчилж байгаа…?
-Намайг анх ирэхэд Монголын эдийн засаг эрчимтэй өсч байсан ч сүүлийн жилүүдэд Монголын эдийн засаг томоохон бэрхшээлүүдтэй тулгарсныг танай уншигчид мэдэж байгаа байх аа. 2014 оны арванхоёрдугаар сард Америк, Монголын хоорондын ил тод байдлын хэлэлцээрийг УИХ баталсан нь цагаа олсон зөв шийдвэр болсон шүү. Энэ шийдвэрт сэтгэл хангалуун байгаа. Ингэснээр хөрөнгө оруулагчид Монголын бизнесийн салбарт үйл ажиллагаа явуулахад ил тод байдал бүрдсэн. Ганц Америк ч биш, олон улсын бизнесийн донор, хөрөнгө оруулагчдыг татахад эерэг нөлөө үзүүлэхээр шийдвэр гэж бид харж байгаа.Мөн хоёр орны хооронд сэргээн хэлэлцэгдэж буй Худалдаа хөрөнгө оруулалтын ерөнхий хэлэлцээрт оролцохоорАмерикийн Худалдааны төлөөлөгчийн газрын Дэд дарга Монголд айлчиллаа.Мөн хоёр орны худалдааны харилцааг өргөжүүлэх зорилготой Эдийн засгийн бодлогын хэлэлцээрийг засгийн газрын төрөл бүрийн агентлагуудын төлөөллүүдийг оролцуулан явууллаа. Энэ мэтээр онцолж хэлэх алхмууд эдийн засгийн хамтын ажиллагааны хүрээнд хийгдсэн.
-Та хөрөнгө оруулалт, бизнесийн орчинд хэд хэдэн удаа шүүмжлэлтэй хандаж байсан. Манай улсын хувьд хөрөнгө оруулалт, бизнесийн орчинд анхаарч тодорхой шийдвэрүүд гаргаж байгаа. Хөрөнгө оруулалтын орчны талаарх таны байр суурь зөөлөрсөн үү?
-Саяхан Монголын Засгийн газраас гадаадын хөрөнгө оруулагчдад хандаж хийсэн алхмууд, мөн тэдэнд хандсан харилцаанууд маш чухал зүйл болсон гэж бодож байгаа. Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг Нью-Иорк, Вашингтонд очиж бизнесийн төлөөлөлтэй уулзахдаа маш тодорхой, шууд яриа хэлэлцээр хийсэн. Лондонд очихдоо ч тэгсэн байх. Оюу толгойн далд уурхайн бүтээн байгуулалтын хоёр дахь шатны санхүүжилттэй холбоотой шийдвэр ч хөрөнгө оруулалт, бизнесийн орчинд эерэг нөлөө үзүүллээ. Гэхдээ хууль зүйн хүрээнд шийдэх учиртай асуудлууд бий. Хоёр орны Засгийн газрын түвшнийхэн яриа хэлэлцээгээ үргэлжлүүлсэн хэвээр байгаа. Ямар ч бизнест тогтвортой байдал хамгийн чухал байдаг. Монголд бизнесийн үйл ажиллагаа явуулахад Засгийн газраас тогтвортой байдлыг хэрхэн яаж хангаж өгөх юм бэ гэдгийг маш тодорхой ойлгуулж, харуулах хэрэгтэй.
-Хоёр тал зарим нэг асуудал дээр шийдэлд хүрэх гээд ажиллаж байна гэж та хэллээ. Цаг алдахгүйгээр эхэлж шийдэх асуудал гэвэл юуг онцлох вэ?
-Нэг шийдвэр гэж онцлохоос илүү олон салбарт зэрэг үйл ажиллагаа явуулж эхлэх нь чухал гэж бодож байна. Жишээ нь татварын салбар байна. Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа олон улсын бизнесийн байгууллагуудын татварын нөхцөл байдлыг зохицуулах асуудал бий. Монголд үйл ажиллагаа явуулж байгаа Америкийн бизнес эрхлэгчдэд тулгарч буй татварын асуудлын талаар Засгийн газарт тодорхой мэдээллүүдийг хүргүүлсэн. Монгол Улс илүү олон, илүү том бизнесийг өөртөө татах сонирхолтой байгаа, гэхдээ Монголд бизнес хийхээр орж ирэх гэж буй гадаадын компаниуд орж ирээд үйл ажиллагаагаа явуулаад эхэлчихсэн компаниудаас бизнес хийхэд ямар байгааг асууж сонирхдогийг мэдэж байх хэрэгтэй болов уу. Гадны бизнес эрхлэгчид мөн нэг зүйлийг онцолж харж байгаа нь Монголын Засгийн газрын зүгээс арбитрын шийдвэр зэрэг олон улсын стандарт, хэм хэмжээг хэр чухалчилдаг, олон улсын гэрээг хэр дагаж мөрддөг зэрэг юм. Монголын эдийн засгийн ихэнх нөөц нь байгалийн баялаг. Тийм учраас хөрөнгө оруулагчид энэ салбарыг зохицуулж, зөвшөөрлийг нь өгч байгаа хууль дүрмийг илүү сонирхоно. Хуулийг хэрэгжүүлж буй гүйцэтгэх байгууллагууд хэр нээлттэй шударга ажиллаж байгааг бас харна. Үүнтэй холбоотой хууль, дүрэм, байгууллагуудын хувьд нээлттэй байхаас гадна ойлгомжтой, тодорхой байх нь их чухал.
-Америкийн том хөрөнгө оруулагчид Монголыг хэр сонирхож байна. Уул уурхай ч юм уу, дэд бүтцийн салбарт….?
-Намайг элчин сайдаар ажилласан сүүлийн гурван жилд Америкийн бизнес эрхлэгчдийн Монголд ажиллах сонирхол анзаарагдахуйц нэмэгдсэн. Том, жижиг компаниуд төлөөлөгчдөө ирүүлж байна. Ер нь группээрээ болон ганц нэгээрээ ирж Монголыг сонирхож байна. Гэхдээ одоогоор сонирхон харах түвшинд байгаа. Яг ирээд үйл ажиллагаа явуулахын тулд түрүүний миний онцолсон салбаруудад орчин нөхцөл яаж өөрчлөгдөхийг хараад байна. Монголд Америкийн хүчтэй хоёр том байгууллага үйл ажиллагаа явуулдаг. Нэг нь Хойд Америк-Монголын бизнесийн зөвлөл. Нөгөө нь дөрөв дэх жилийнх нь ой саяхан тохиосон Монгол дахь Америкийн худалдааны тэнхим. Хойд Америк-Монголын бизнесийн зөвлөлийн хувьд Америк, Канадын бизнес сонирхлыг дэмжиж ажилладаг. Монголд урт хугацаанд ажиллаж байгаа газар.
-Таван толгой дээр Америкийн “Пийбоди” сонирхлоо илэрхийлсээр ирсэн. Таван толгойг хэн яаж ашиглах эцсийн шийдэл гараагүй байна. “Пийбоди”-гийн хувьд Таван толгойг сонирхсон хэвээр үү?
-Монголын Засгийн газар 2014 оны арванхоёрдугаар сард “Пийбоди”-той өрсөлдөж байсан “Шинхуа” болон“MCS”-ийн консорциумыг шалгаруулсан. Үүний дараахан “Пийбоди” оффисоо хааж, Монголоос гарах шийдвэр гаргасан. Таван толгойн баялгийг яаж ашиглах талаар УИХ-аар дахин хэлэлцэж байгаа.
Албаны зарим хүмүүстэй ярилцаж суухад “Пийбоди”-д дахин нэг боломж гарсан байж мэднэ гэсэн утгатай үг хэлж байсан. “Пийбоди”-гийн хувьд ирээд ажиллалаа гэхэд ордын нөөц нь хэр бол, цаашид засаг ямар процессоор шийдвэр гаргах вэ гэх мэт нэмэлт мэдээлэл хүсээд хариу хүлээж байгаа.
-АНУ руу зорчих монголчууд хэр нэмэгдэж байна. Визийн шалгуур хангах тал дээр ямар байгаа бол?
-Намайг элчин сайдаар ажиллах хугацаанд АНУ-д зорчих монголчуудын тоо жил ирэх тутам нэмэгдэж байгаа нь сайн мэдээ юм. Визэнд материал мэдүүлж байгаа хүмүүсийн тоо өндөр байна гэдэг бол Америкт зорчих сонирхолтой хүмүүсийн тоо ихэссэнийг харуулж буй хэрэг. Виз мэдүүлэгчдийн хувьд ч виз олгогдсон тоо өссөн. Өөрөөр хэлбэл виз авах боломжтой,шаардлага хангасан мэдүүлэгчдийн тоо ихэсч байна. Бизнесийн шугамаар, сурах, аялах зорилгоор Америкт зорчоод Монголдоо эргэж ирэх эрмэлзэлтэй хүмүүс өмнөхөө бодоход илт сайжирсан.
-Монголд ажиллах хугацаанд тань гүн сэтгэгдэл төрүүлсэн агшин өчнөөн л тохиосон байх. Онцолж хэлэх агшин гэвэл…?
-Хожим Монголд өнгөрүүлсэн сайхан цагаа харж, дурсахын тулд би маш олон зураг авсан. Гайхалтай олон сайхан зүйлсийг Монголд үзсэн шүү. Шинэ жилийн өглөө Говьд нар мандахыг харлаа. Хөвсгөлд мөсний баярт оролцож, Баян-Өлгийд бүргэдээр ан хийхийг үзлээ. Наадмын нээлтийг жил бүр алгасалгүй сонирхсон. Монголын тухай сэтгэлээс гарахгүй агшнуудыг эргээд бодохоор их энгийн зүйлс байх юм шиг санагддаг. Монголд анх ирээд морь унасан агшин санаанаас гарахгүй байх. Миний охин Монголд анх тэмээ унаж үзсэн тэр дурсамж. Эдгээр нь яах аргагүй миний амьдралын онцгой агшнуудын нэг.