Нийслэлийн удирдлагууд өнгөрсөн онд Автобус I, III болон Цахилгаан тээвэр нийслэлийн өмчит үйлдвэрийн газруудыг нэгтгэн “Зорчигч тээврийн нэгтгэл” ОНӨААТҮГ-ыг байгуулсан билээ. Өчигдөр зорчигч тээврийн нэгтгэлийн ажилчид ажил хаялаа. Тус компанийн удирдлага болон цагдаагийн байгууллагын зүгээс нийслэлийн 1.2 сая зорчигчийн эрх ашгийг хязгаарлахгүйн тулд тодорхой арга хэмжээ авч ажилласан юм. “Автобус 1”-ийн 120 автобус үйлчилгээнд гарах ёстойгоос 30 нь энэ өдөр ажиллалаа.Харин “Автобус-2”-ын ажилчдын тавин хувь нь ажилдаа гарав. “Автобус-3”-аас дөрвөн автобус үйлчилгээнд гарсан. Эдгээр баазууд нийслэлийн 31 чиглэлд нийтийн тээврийн үйл ажиллагаа явуулдаг юм байна. Өглөө ажилдаа явахаар гэрээсээ гарсаниргэднийлж таксидаж байгаа дүр төрхийг энэ өдөр хаанаас ч харж болохоор байв.
Автобусны жолооч, кондукторууд ажил хаях болсон шалтгааныг нь сонирхлоо. Тэд авто тээврийн салбарт дагаж мөрдөж буй тарифын хэлэлцээрийг өөрчлөх ёстой хэмээн үзэж байгаа аж. Тодруулбал, Зам тээврийн яам, Монголын Автотээвэрчдийн нэгдсэн холбоо /МАТНХ/, ҮЭ-ийн байгууллагуудын хооронд Авто тээврийн салбарт дагаж мөрдөгдөх хамтын, тарифын хэлэлцээрийг 2013 оны зургадугаар сард байгуулжээ. Хэлэлцээрийг одоо дүгнэж, цаашид энэ хэвээр байх уу, үгүй юу гэдгийг шийдэх талаар ярилцах хүсэлтийг удаа дараа тавьсан ч хүсэлтийг хүлээж аваагүй, холбогдох байгууллагын албан тушаалтнууд нь хариу өгөөгүй учраас ийнхүү ажил хаялт зарлаж байгаа аж.
Ажил хаялтад 1600 гаруй ажилтан оролцож байна.Тэд кондукторын нэг цагийн цалинг 4000, жолоочийнхыг 5500 төгрөг болгох буюу тарифаар цалин бодох шаардлага тавьж байгаа юм. Жолооч, кондукторууд тэдний шаардлагыг хүлээн авч хоёр тал тохиролцож чадвал ажилдаа гарна гэцгээж байлаа. Нийтийн тээврийнхэн өмнө нь ажил хаях үед олон нийт, ард иргэдийн төлөө ажлаа хийж байсан бол энэ удаа асуудлыг бүрэн шийдтэл ажилдаа гарахгүй гэж байв. Цалингаа нэмэгдүүлэхийг шаардсан ажилтнууд автобусны дугуйн дор орж хэвтэн, эсэргүүцэл илэрхийлж автобусаа үйлчилгээнд гаргахгүй гэж тэмцсэнээс ажилтнууд болон цагдаа нарын хооронд багагүй үймээн үүссэн юм. Биднийг хуучнаар “Автобус 1” дээр очиход ажилчид автобус гардаг хаалган дээр сууж эсэргүүцлээ илэрхийлж байв. Тэдний хүссэнээр цалинг нь тогтоовол ердөө нэг сарынх нь цалинг өгөх мөнгө байгаа гэсэн тайлбарыг автобусны компаниудын удирдлагууд онцолж байлаа.
Хийсэн ажлаа үнэн бодитоор үнэлүүлмээр байна
Биднийг “Автобус 1”-ийн хашаанд ороход ажилчид нь энд тэнд бөөгнөрөн зогсож байв. Тэд “Бид хөдөлмөрөө шударгаар үнэлүүлмээр байна”, “Улсаас тогтоосон тарифт цалинг өгөхийг шаардан ажил хаялт зарласан шүү дээ” хэмээж байв.
Энэ үеэр ажил хаялтад оролцож байгаа кондуктор Б.Баярмаатай ярилцлаа.
-Та гар дээрээ хэдэн төгрөгийн цалин авч байна?
-Төлөвлөгөөт цаг буюу 170 цагаа хийвэл350 мянган төгрөгийн үндсэн цалин авна. 170 цагтаа хүрэхгүй бол цалингаа суутгуулаад бүрэн авч чаддаггүй. Биднийг хүмүүс сард сая төгрөгийн цалин авдаг гэж яриад байдаг ч бодит байдал дээр энэ нь худлаа. Энэ худлаа мэдээллээс болоод гэр бүл салах дээрээ ч тулж байна. Манай ажилчдын эхнэр, нөхөр нь чи сая гаргаж авдаг байж яагаад 200 мянган төгрөг авчирч өгч байгаа юм бэ гэж хардахасуудал хүртэл үүсч байна шүү дээ. Удирдлагуудын гаргасан төлөвлөгөөнд хүрэхийн тулд бид нормдоо хүрээгүй мөнгөө өөрсдийнхөө ээмэг, бөгжийг хүртэл ломбарданд тавьж байж хүргэдэг.
-Та нарын зүгээс ямар шаардлага тавьж байгаа вэ?
-Тарифт цалин буюу нэг цагийг кондуктор 4000 төгрөг, жолооч 5500 төгрөгөөр цалингаа бодуулмаар байна. Энэ бол улсаас тогтоосон тариф шүү дээ. Бас удирдлагуудаа татан буулгахыг шаардаж байна. Удирдлагын зүгээс биднийг байнга норм үүргээ биелүүлсэнгүй гэж дарамталж цалинг минь бүтэн олгосонгүй удлаа. Норм гаргасных нь дагуу дутсан мөнгийг ньээмэг, бөгжөө ломбарданд тавиад өгчихөөр дараа сарднормоо дахиад нэмчихдэг. Тэгээд шинэ нормд хүрэхгүй болохоор цалин хасчихна. Бид хөдөлмөрөө шударгаар үнэлүүлмээр байна шүү дээ. Ц.Одонтунгалаг болон тэднийг тойрон хүрээлэгчид болохоор өглөө ирээд л хийсэн ажилгүй тоглоом тоглоод суучихдаг. Тэгсэн хэрнээ биднээс илүү цалин авч байна. Гэтэл нэгтгэлийн бүх мөнгийг олж байгаа бид цалингаа авч чадахгүй байна.
Бид “Автобус 1”-ээс гараад “Автобус 3” компани дээр очиход бүх ажилчид нь суулт зарласан байлаа.“Автобус 3”-ын кондуктор Б.Долгор “Автобус 1”, “Автобус 3” цахилгаан тээвэр нэгдээд хуулийн дагуу ажил хаяж байна. Нэгдлийн захиргааны уян хатан байдал байхгүйгээс болж ямар ч шалтгаангүйгээр гурав, дөрвөн кондуктор ажлаас халагдсан. Хамгийн гол шалтгаан ньцалин хасагдсанаас болж бид ажлаа хаяж байна. Тэмцлийн үр дүн нааштай болох байх гэж найдаж байгаа. Нэгдэл болохоос өмнө 800 мянгааснэг сая хүртэл төгрөгийнцалин авдаг байсан. Одоо бодит амьдрал дээр 150 мянган төгрөг л авч байна. Үүнийг тайван байдлаар шийдүүлэх гэж зөндөө бичиг хүргүүлсэн. Бид бүгдээрээ л цалингийн зээлтэй байгаа. Зээлээ төлж чадахгүй байгаа учраас хувь хүнээс 10-20 хувийн хүүтэй мөнгө зээлж амьдарч байна. Биднийг ийм туйлдалд хүргэсэн учраас ажлаа хаяж байна” хэмээв.
Тарифынхэлэлцээрийг дагаж мөрдөх эсэхийг нийслэлийн удирдлагууд шийднэ гэв
Зорчигч тээврийн нэгтгэлийн гүйцэтгэх захирал Ц.Одонтунгалагаас зарим зүйлийг тодрууллаа.
-Танай ажилчид цалингаа нэмэгдүүлэх гэж ажлаа хаячихаад байна. Та бүхэн үүнийг хэрхэн хүлээж авч байна вэ?
-Энэ удаагийн ажил хаялтын гол шалтгаан бол тарифт цалин олгох тухай яригдаж байгаа. Үүнд нэг цагийн жолоочийн 5000 төгрөг, кондукторын 4000 төгрөгөөр тооцно гэсэн байдаг. Шагналт цалин нэмэгдэнэ гээд бодохоор одоогийн авч байгаа цалингаас нэг дахин илүү цалин гарна гэсэн үг. Өнөөдөр шатахуун болон нийгмийн даатгалд өртэй байгаа компани үүнийг даахгүй гэдгийг Үйлдвэрчний эвлэлийн төв зөвлөлөөс ирсэн эдийн засагч, санхүүгийн хүн тооцсон байгаа. Энэ асуудлын хүрээнд 2013 онд Засгийн газар, яам, Нийслэл, ажил олгогчдын холбоо, Том оврын автобусны холбоод нэгдэн хэлэлцээр байгуулсан шүү дээ. 2013 онд байгуулсан тэр хэлэлцээрт нийслэлийг төлөөлж Нийслэлийн тээврийн газрын дарга Энх-Од орсон. Энэ тарифын хэлэлцээрийг байгуулсан талууд өнөөдөр тарифт цалин олгохын тулд үүргээ биелүүлж ажиллах ёстой. Гэтэл нийслэлийн хэмжээнд тарифт цалин өгч ажиллуул гэсэн чиг үүргийг бидний дээд байгууллага буюу Нийслэлийн санхүү эрхэлсэн орлогч дарга, Засаг даргаас ирээгүй байна. Манайх нийслэлийн өмчит үйлдвэрийн газар учраас төсөв захиран зарцуулах хэмжээ хязгаарыг нийслэлээс зааж өгдөг. Мөн үйл ажиллагааг гэрээгээр зааж өгдөг учраас бид тэр хүрээнд л ажиллана. Тарифт цалинг хэрэгжүүлэх эцсийн шийдвэрийг Нийслэлийн Засаг дарга, Нийслэлийн санхүү эрхэлсэн орлогч дарга Н.Батаа нар гаргана.
-Жолооч, кондукторын үндсэн цалин, шагналт цалин нь хэдэн төгрөг байдаг вэ?
-Жолооч нарт сард нэг сая 170 мянга, кондукторуудад 700 орчим мянган төгрөгийн дундаж цалин өгч байгаа.
-Ажилчид одоо авч байгаа цалингаас тарифын цалинд шилжин ажиллавал хэдэн төгрөг шаардагдах бол?
-Манай нэгтгэлийн тооцсоноор тарифт цалин олговол одоо авч байгаа цалингаас буурч байгаа. Үйлдвэрчний эвлэлийн тооцсоноор одоо авч байгаагаасаа маш өндөр буюу нийт таван тэрбум төгрөг нэмж хэрэглэх шаардлагатай. Энэ бол боломжгүй. Өнгөрсөн хугацаанд Үйлдвэрчний эвлэлээс гаргасан үндсэн цалинг 25 хувиар нэмэгдүүлээч гэсэн саналыг бид хүлээн авч нэмэгдүүлсэн шүү дээ.Өдөрт 170 цагаар бодохоор 5000 гэдэг тоо850 мянган төгрөг болж өсч байгаа. Тэрнээс нийгмийн даатгалбодохоор 650 мянган төгрөг өгнө гэж үзэж байгаа. Гэтэл манайх өрөө өөрсдийгөө санхүүжүүлдэг аж ахуйн, нэгж.Тодорхой төлөвлөгөө өгч,тэрэнд нь хүрсний эцэст лажилчдын цалингаа өгч, бензин шатахуунаас эхлээд бусад зардлаа зохицуулдаг. Энэ тарифын цалингаар боладилхан найман цаг ажиллаж байгаа хүмүүсийн нэг нь 100 мянган төгрөг, нөгөө нь нэг сая төгрөг хийсэн ялгаагүй850 мянган төгрөг авна гэсэн үг. Энэ чинь өөрөө өөрийгөө санхүүжүүлдэг байгууллагын механизм биш. Орлого олж байж зарлагаа нөхдөг компанид тогтмол цалин гэж байх ёсгүй.
-Нийтийн тээврийнхэн ажил хаяснаар нийслэлчүүдийн эрхашиг хөндөгдөж байна. Үүнд хэн хариуцлага хүлээх юм бэ?
-Хөдөлмөрийн хуулиар ажил хаях асуудлыг зохицуулсан байдаг. Улсын онцгой салбарууд буюу дулааны цахилгаан станц, нийтийн тээвэр гэсэн обьектуудад ажил хаялт хийхийг хориглоно гэсэн заалт байдаг. Гэхдээ ажил хаялтын хувьд шаардлага нь тодорхой байх ёстой. Энэ удаагийн ажил хаялтыг манай байгууллагаас зохион байгуулаагүй. Манай байгууллагын ажилчид дэмжиж оролцож байгаа. Ажил хаялт хийхээр хамтын маргаан үүсгэсэн тал маань Газрын тосны үйлдвэрчний эвлэлийн төв зөвлөл. Энэ байгууллага маргааныхаа хэрэгжилтэд дэмжлэг авахын тулд харьяа салбар автобус баазуудыг үүнд оролцуулж байгаа. Асуудлыг шийдэх олон гарц байхад ажил хаяж шийдэж байгаа нь нэг талаас шантаажилсан байдал харагдаж байна. Өмнө нь манайх гурав хоног ажил хаясан. Тухайн үед ямар ч шийдвэр гараагүй. Манай байгууллага 300-аад сая төгрөгийн хохирол амсаад өнгөрсөн. Тэр төлбөрийг хэн ч төлөөгүй.
-Одоо ажилдаа гаръя гэсэн жолооч, кондуктор байна уу?
-70 гаруй жолооч ажилдаа гарах гээд ирсэн ч жагсаж байгаа ажилчдаас болж ажилдаа гарч чадахгүй байна. Тэднийцагбүрдэхгүй бол цалингаа бүрэн авахгүй шүү дээ. Ажилчид өөрсдөө ажилдаа гарах гээд байхад гаргахгүй байна гэдэг ажлын байрны нэг төрлийндарамт.
Автобусны компаниудын ажилчид ажлаа хаяж байх үеэрбуюу өчигдөр 13.00 цагийн орчим “Зорчигч тээврийн нэгтгэл”-ийн удирдлагууд болон Нийслэлийн холбогдох албаны хүмүүс хэвлэлийн бага хурал хийнэ гэсэн мэдээлэл цацагдсан юм. Энэ талаар нийслэлийн захиргаанаас тодруулахад“Зорчигч тээврээс мэдээлэл өгнө гэсэн боловч өөрсдөө ирээгүй.Нийслэлийн удирдлагууд мэдээлэл өгнө гэдэг худлаа зар явсан байна” гэсэн хариу өглөө.
С.Ариунжаргал
Гэрэл зургуудыг Ц.Мягмарсүрэн