“Үгүйлэгдсэн хайр” жүжгийн тайзыг аавын өөрийнх нь эсхизээр сэргээлээ

Ардын уран зохиолч Б.Лхагвасүрэнгийн “Үгүй­лэгд­сэн хайр” жүжгийг УДЭТ сэргээн тавьж, өнөө үдэш анхны тоглол­тоо хийх гэж байна. Уг жүжгийн ерөнхий зураа­чаар ажилласан нэрт зураач Б.Төмөр­хуягийн тайзны бүтээлийг энэ удаа түүний хүү Т.Аянга сэргээн засварлаж гаргаж байна. Түүнтэй ярилцлаа.

-“Үгүйлэгдсэн хайр” жүжгийн тайзыг та чухам хэрхэн сэргээв?

-1988 онд анх тавигдсан жүжиг. Дараа нь 2005 онд сэргээж тавьж байсан. Одоо бол анхных нь эсхизээр сэргээж байгаа юм.

-1988 оноос хойш 2005 он хүртэл нэг их олон тоглогдоогүй юм болов уу. 2005 онд сэргээсэн ч мөн олон тоглоогүй байх. Ер нь тэр он жилүүдэд хэрхэн явж ирсэн жүжиг вэ. Та чухам ямар материал дээр орж ирэв?

-Анхны тавилт бол тайзны ихэнх юмыг нь модоор хийсэн байдаг юм. Тэгээд ерэн он хүртэл тоглосон байх аа. Улс орон зах зээлд шилжихэд ерөнхийдөө жүжиг тоглох нь багасаад жүжигчид нь гарах нь гараад, наймаа хөөх нь хөөгөөд театр хүндхэн болж ирсэн шүү дээ. Тайзны материал нь ерөнхийдөө модоор хийсэн болохоор элэгдэж хуучирна. 2005 онд сэргээж тавихдаа юмнуудыг нь орлуулж хийж гаргаж байсан юм. Декорацийг нь гүйцэд хийгээгүй, орлуулах маягтай хийж байсан. Энэ удаа анх ямар байсан яг тэр номоор нь хийлээ. Анхны тавилыг нь эвдэхгүйгээр л хийлээ. Өнөөдөр хийлтээ хийх гээд байж байна.

-Мэдээж та зохиолыг нь бүрэн хэмжээгээр мэдэж байгаа. Та өөрийнхөө ертөнцөд энэ зохиолыг хэрхэн хүлээж авав. Санаа бодлоо хулаацахгүй юу?

-Гол утга санаа нь хайр. Эхийн хайр, хосын хайр гэхчлэн ер нь хайр гэдэг бол их өргөн ойлголт, тиймээс ч жүжигт тэр өргөн далайцаар нь гаргаж тавьжбайна л даа. Тэр үед нийгэмд хүмүүс бие биеэ хайрлах сэтгэл бас л үгүйлэгдэж байсан бол өнөөгийн үед бүр ч их үгүйлэгдэж байна гэж үзэж энэ жүжгийг дахин сэргээж тавьж байгаа юм болов уу гэж бодож байна.

-Цаг үеийн шаардлагаар гэж үү?

-Яг ч шаардлага гэх нь юу юм. Амьдралыг дэндүү нэг талаас нь, мөнгө төгрөг, зах зээлийн утгаар нь хараад, өнөөгийн нийгэмд хүмүүсийн бие биенээ хайрлах хайр үгүй болж ирж байна шүү дээ. Элдэв гэмт хэрэг, хүний ой тойнд багтамгүй аймшигтай үйлдлүүд үзэгдэж байгаа ийм үед тэр бүгдийг жаахан ч гэсэн ухааруулах байх л даа.

-Ер нь цаг хугацааны урсгал дунд хүн өөрийн эрхэм нандин чанаруудаа бага багаар гээж, өөрөө ч бараг анзааралгүй бүдгэрч байдаг тал байдаг л даа, тийм ээ. Ялангуяа нийгмийн тодорхой нэгэн цаг үед тэр нь их тодорч харагддаг. Урлаг харин тэр нандин чанаруудыг нь сэрээж өгдөг ч юм уу?

-“Хүн хэлэхээс нааш ойлгохгүй, цаас чичихээс нааш цоорохгүй” гэдэг шиг л хүнд мартсаныг нь сэрээж өгч байдаг нь урлагийн нэг мөн чанар юм даа.

-Та аавынхаа тайзны бүтээлүүдээс хоёр гурван ч жүжгийн тайзыг сэргээсэн. Төмөрхуяг гуай бол Мон­голын театрын тайзны урлагт шинэчлэгч зураач гэдгээрээ онцгой хүн шүү дээ. Шинэчлэл хийсэн хүн. Тийм хүний бүтээлийг, тэр тусмаа хүү нь барьж аваад ажиллах амаргүй л байх даа. Хариуцлага нь их өндөр?

-Аав анх л Монголд сценографийг гаргаж тавьсан хүн. Мэдээж хариуцлага өндөр­тэй. Өнөө үед тайз техник технологийн хувьд жаахан өөрчлөгдөж байгаа шүү дээ. Материалыг нь өөрчилнө, тухайн үед нүсэр хийж байсан бол өнөөдөр арай эвтэйхэн, хөнгөвтөр маягтай л хийж байгаа юм. Хамгийн гол нь ерөнхий хэв хэлбэр, санаа оноо, өнгө төрхийг нь бүгдийг нь хуучин хэвээр нь авч үлдэж байгаа юм. Эх бүтээлийнх нь ой дурсамжийг аль болох үзэгчдэд дурсагдахаар сэргээж хийлээ.

-“Үгүйлэгдсэн хайр” жүжгийн үйл явдал чухам аль цаг үеийнх юм бэ?

-Халх голын ялалтын 45 жилийн ойд зориулж анх тавьсан жүжиг юм билээ. Тэгэхээр яг л наяад оны нийг­мийн уур амьсгал, амьдрал гарч байгаа. Тэр үеийнхний амьдралд байсан асуудлууд өнөө үеийнхний амьдралд бол бүр ч хурцадмал болж ирж байх шиг байгаа юм. Найруулагч бид хоёрын тавилт дээр болохоор жүжигт дэвшүүлж тавьсан бүх юм нь байгаа мөртлөө үзэгдэл үзэгдэл дээр тайзыг хөдөлгөөнтэй болгоод жаахан өөрчилчихөж байгаа юм. Өнөөгийн үзэгчдэд сонирхолтой болгох үүднээс. Наяад оны тавилт өнөөдрийн тавилт хоёр огт ондоо шүү дээ. Гэхдээ мэдээж зохиогчийн бүтээлийг эвдэж болохгүй гэсэн зарчмаар ялимгүй жаахан өөрчлөлтүүд хийсэн л дээ. Наян найман онд жүжгийг анх тавихад ажиллаж байсан уран бүтээлчид өнөөдөр ч театртаа ажиллаж байгаа. Гэрлийн техникчид, оёдолчид, тайзан дээр ажиллаж байсан ажилчид, жүжигчид байна. Жүжигчид гэхэд тухайн үед энэ жүжиг дээр яаж ажиллаж байснаа, өөрсдийн санаж байгаа бүхнээ хуваалцаж хамтарч ажиллалаа.

-Тэдгээр уран бүтээлчид, тайзны ажилтнууд Төмөр­хуяг гуайтай хэрхэн хамтарч жүжиг бүтээж байсан сонин содон үнэтэй дурсамжууд бас сэргээж гаргаж ирж байгаа байх нь?

-Ер нь би Драмын театрт жилдээ нэг хоёр бүтээл дээр ажиллачихдаг болохоор хүмүүс ярьдаг юм. Үзэгдэл үзэгдлээр нь тайзаа хийж байхад аавыг тухайн үед ямар барилаар яаж ажиллаж байсан талаар дурсамжууд гарч ирдэг. Энэ жил аавын маань мэндэлсний 70 жилийн ой тохиож байгаа. Драмын театр жил бүр хийдэг “Бид дурсана” нэртэй өдөрлөг хийдэг юм. Тэр өдөрлөгийнхөө хүрээнд ирэх намар аавын бүтээлийн үзэсгэлэн гаргах байх аа.

-Дуурийн театрт бас Төмөрхуяг гуайн бүтээлүү­дээс байгаа. “Ламбугайн нулимс” дуурийн тайз гэж гайхамшигтай бүтээл байна. Бас хуучин Хүүхэд залуучуудын театрын жүжгүүдийг нэлээн хийсэн гэдэг байх. Театрын сал­бар тэр чигээрээ ойг нь тэмдэглэх байлгүй?

-Дуурийн театр, Драмын театр, Хүүхэд, залуучуудын театр, бас Дарханы театр гэхчлэн хөдөө орон нутгийн театр чуулгуудад их юм хийсэн л дээ, манай аав. Драмын театраас зохион байгуул­даг өдөрлөгийн хүрээнд 70 жилийнх нь ойн үйл ажиллагаа болох болов уу.

-Та аавтайгаа мэргэжил нэгт уран бүтээлчийн хувьд үзэсгэлэнг нь гаргана биз дээ?

-Аавынхаа үзэсгэлэнг гаргана. Байгаа юмнуудаас нь Хүүхэд залуучуудын театрт хийж байсан жүжгүүдээс бусад нь Дуурь, Драмын театр, Театрын музейд байдаг юм. Бас нэг ном гаргана.

-Номыг нь хэн бичиж байгаа вэ?

-Миний эхнэр нэг сэтгүүлч­тэй хамтраад ерөнхийд нь зохион байгуулаад явж байгаа.

-Эхнэр тань урлаг судлаач уу?

-Үгүй. Менежер мэргэжил­тэй. Аавын намтар, бүтээлийн л ном гаргах юм.

-Хэдэн жилийн өмнө Х.Билэг­жаргалын “Лам­бугайн нулимс” дуурийн 25 жилийн ойгоор та бас тайз декорацийг нь сэргээн засварласан. 1986 онд анх тайзнаа тавьснаас хойш тасралтгүй тоглож ирсэн дуурь шүү дээ. Тэр бол их алдартай тайз л даа. Сэргээхэд танд их урамтай байсан уу?

-Тэгэлгүй яахав. Дуурийн театраас тэр тайзыг сэргээх хүсэлт тавьсан юм. Аавын шавь нар нь ч гэсэн туслаад хамтарч ажиллахад сайхан байсан. Монголын анхны мэргэжлийн сонгодог дуурь гэж үздэг л дээ. Тэр дуурь дээр хөгжмийн зохиолч Билэгжаргал гуай дуурийн тавилтыг их ондоо болгож өгсөн гэхчлэн урлаг судлаач нар ярьдаг юм билээ.

-Зураач Төмөрхуяг, хөгж­мийн зохиолч Билэгжаргал хоёр гэхээр зохиогчдын агуу хослол харагдаж байгаа биз дээ. Уг дуурь нь ч сод туурвил, тэд хамтарч ажилласан нь ховорхон хувь зохиол юм. Тэр хоёр үүн дээр хэрхэн ажилласныг та санадаг уу?

-Ажиллаж байх үед нь би бага байсан. Гэхдээ би театраар л өсч хүмүүжсэн юм чинь тэр дунд явж л байсан. Дуурийн театрын зургийн павильон гэж Монголд өөр хаана ч байхгүй том павильон байлаа. Тэр дотор бараг л амьдарч байсан болохоор зураачдын хийж байгаа бүх дуурийн тайз, декораци хийж байгаа юмнууд нь тэнд хэрхэн будагдаж, зурагдаж бүтээгдэж байсныг харж өссөн. “Ламбугайн нулимс” дуурийн нээлтийг нь ч үзэж байсан.

-Сонин сайхан дурсамж сөхөхгүй юу. Мастеруудын хэрхэн хамтарч байсан талаар?

-Аав Драмын театрын Доржсамбуу найруулагчтай нэлээн олон жүжиг хийсэн. Доржсамбуу гуай манайхаар орж гарна, жүжгийн судалгаанд хамт явдаг байсан юм. Намдаг гуайн “Найрын ширээний ууц” жүжгийг хийж байхад жүжигт гардаг мануухайг судлах гээд бүр машинтай хөдөө явж байсан гэх жишээтэй. Жүжиг хийхийн тулд их л хүч хаяж, жүжигтээ сэтгэл санаагаа бүрэн зориулдаг л байсан үе юм уу даа. Аавыг дуурьт ажиллаж байхад, тэр дээр үеийн дууриудыг хийж байхад би жаахан байсан. Намхайцэрэн гуай, Гаваа гуай гээд зураачид ажиллаж байсан үе, би тэд нарын гэрт нь очоод л явдаг байсан.

-Аавын тань бүтээлүү­дийг театр үзэгчид сайн мэднэ. Харин өөрөө ямархуу араншинтай хүн байв?

-Хатуу зарчимч хүн байсан. Бүтээл талын юман дээр их хатуу чанд. Тухайн үеийн дүрслэх урлагийн сургуульд сурч байсан шавь нар нь аавын тэр чанарыг сайн мэднэ дээ. Юмыг яг номоор нь бүрэн гүйцэд хийлгэдэг байсан гээд л ярих байх. Театрын тайзны их гоё гоё макет хийлгэдэг байсан юм. Макет гэдэг чинь жүжгийн жижгэрүүлсэн хэлбэр шүү дээ. Тэрийг маш нарийн хийлгэдэг байсан. Шавь нар нь сургууль дээр үзүүлж амжаагүй макетаа гэрт авчраад үзүүлдэг. Хэврэг юм уу болоогүй, санаанд нь хүрэхгүй байх юм бол шууд болоогүй байна гээд няцалчихаж байх жишээтэй. Ямар хатуу шаардлага тавьдаг байсан нь л харагдаж байгаа юм л даа.

-Та ээж ааваасаа хэдүүлээ вэ?

-Хоёулаа. Эгч маань бас театрын зураач мэргэжил­тэй.

-Та хүүгээ театрын зураач гэж нэг ярилцлагадаа ярьсан байсан. Аав, охин, хүү, ач гээд бүгдээрээ театрын зураач гэхээр бас их сонин юм. Сонирхолтой хувь тавилан юм?

-Тийм ч юм уу.

-Хүү тань хаана ямархуу тайз хийж байна вэ. Хэр сэтгэж байна?

-Улаанбаатар чуулгад зураачаар ажиллаж байгаа.

-Саяхан эднийх Игорь Стравинскийн балет тавь­сан. “Гэгээн хаврын тахилга” гээд. Тайз, хувцсыг нь хүү тань хийсэн үү?

-Тийм ээ. Ер нь дажгүй шүү. Хааяа ажил дээгүүр нь би очиж бас зөвлөж ярилцана.

-Та уран зургийн чиг­лэлээр ер нь ажилладаг уу. Сонирхлын журмаар ч юм уу?

-Сургууль төгсөөд бидний хэсэг залуучууд нэгдэж “Тусгал групп” гэж байгуулж байсан юм. Тэр үедээ бид гурав дөрвөн удаа үзэсгэлэн гаргаж байлаа. Баримал, орчин үеийн контемпорари маягтай үзэсгэлэнгүүд гаргасан юм. Дараа нь монгол бичгийг орчин үеийн урлагт яаж хэрэглэж болох, ямар ямар дизайнаар хийж болох вэ гэсэн санаагаар жаахан юм хийсэн. Монгол бичгийн уламжлалт хэрэглээг нь эвдээд орчин үеийн дизайны урлаг болгож гаргаж ирж байгаа юм л даа. Түүгээрээ нэг үзэсгэлэн гаргасан юм. Хүмүүс их сонирхож үзэж байсан.

-Тэр чинь жинхэнэ модерн урлаг юм биш үү. Тэгсгээд орхичихсон юм уу. Монголын орчин үеийн чимэглэх урлаг хүчтэй гарч ирэх байжээ?

-Орчин үеийн урлагт мон­гол бичгийг яаж чимэглэлийн урлаг болгож дэлгэрүүлж болох вэ гэж хийж үзэж байсан юм. Тэр чинь бүр зуу гаруй төрөл, цааш нь хэдэн мянгаар нь хийж болно гэсэн зарчмууд байсан байхгүй юу. Түүгээрээ ном гаргах гэж байтал биднийг дэмжиж байсан Хувьсгалт намын удирдлага нь солигдоод, сүүлдээ тэр бүх юмаа хэн нэг нь аваад алга болгочихсон. Нэг ном гаргачихсан бол хүмүүст гарын авлага болох байж л дээ. Монгол бичгийг зөвхөн босоогоор бичээд байхгүй, тэгээд ч дээр үеийнхээ бичгээр бичихгүй, одоо бол орчин үе юм чинь хэрэглээний урлагт оруулж болно гэсэн санаа юм. Тэр чинь 1996 юм уу 1998 оны үе.

-Ээж тань арай дүрслэх урлагийн хүн биш биз дээ?

-Багш хүн бий. Орос хэлний багш. Одоо гэртээ ач нараа хараад сууж байна.

-Таны Орос Хятадын уран бүтээлчидтэй хийсэн кинонууд олон улсын наад­муудад оролцоод явж байдаг. Сүүлд ямар кино хийсэн бэ?

-Орост “Талын наадаан” гэдэг кинонд ажилласан. Тэр кинонд гурван үеийн тухай өгүүлж байгаа юм. Өнгөр­сөн жил Каннын наа­дамд оролцоод, дараа нь Сингапурын кино наадамд оролцоод ирсэн юм.

-Та наадамд нь өөрөө очиж оролцдог уу?

-Үгүй дээ. Киноны багаас “Чи очих уу, төчнөөн мянган доллар болох нь байна шүү” гэсэн санал ирдэг л дээ. Уг нь очвол ч гоё л доо.

-Таны хобби юу вэ. Та лав мотоцикль сонирхдог байх аа?

-Мото сонирхдог миний хэдэн найз залуучууд бай­даг юм. “Рэд Палкон” гээд групп бий. Түүн дээрээ хааяа ажилладаг юм. Бид ирэх зургадугаар сарын 6-нд мотоцикльчдийн фестиваль хийх гэж байгаа. Хүй долоон худагт болно.

Н.ПАГМА