“Улаанбаатар төмөр зам”-ын дарга Л.Пүрэвбаатартай ярилцлаа.
–Таны хувьд төмөр зам шинэ салбар биш. Ажилдаа шууд орсон уу?
-Санкт-Петербургийн Төмөр замын дээд сургуульд элссэн 1978 оноос хойш төмөр замын салбараас хөндийрөөгүй өнөөг хүрсэн гэхээр төмөр зам миний амьдралдямар орон зай эзэлдэг нь тодорхой харагдах байх. Төмөр замын газар гэж Засгийн газрын хэрэгжүүлэгч агентлаг 2012 онд татан буугдсан юм. Төмөр замын агентлагт ажиллаж байсан чадварлаг хүмүүстэй хамтарч нэлээд судалгаа хийсэн. Төмөр замаа яаж хөгжүүлж, юу хийх вэ гэдэг тал дээр гарц хайцгаасан хэрэг. Цэг таслалыг нь хүртэл нягт нямбай тавьсан, мэдээлэл нь бүрэн боловсрогдсон, алхам акцууд нь бэлэн болчихсон гэж ойлгож болно. Тийм ч учраас ажилдаа шууд орж чадна. Энэ салбарыг хүчтэй болгох чадал төмөр замд өөрт нь бий. Уламжлалт гэмээр нэг чадвар байдаг юм. Тэр нь маш зөв зохион байгуулалт. Энэ хүчийг ашиглана даа. Туршлага, мэдлэгийг нь зөв зохион байгуулаад өгчихвөл хөгжихөд асуудалгүй салбар. Энэ байгууллагын хөгжилМонголын хөгжил дэвшилд түлхэц өгдөг юм байна гэдгийг өчнөөн жишээгээр нотолж болно.
–Монголын хөгжилд нөлөөлсөн сүүлийн үеийн жишээ гэвэл юу байна?
-Мэдээлэл, технологийн газар сураггүй байсан үед буюу 1997 онд шилэн кабель гэдэг юмыг анх удаа төмөр зам дагуу татсан. Шилэн кабель маань 1999 онд ашиглалтанд орж, төмөр зам IT гэдэг юмыг ашиглаж эхэлсэн. Дараахан нь үүнийг ашиглах санаа Засгийн газрын байгууллагуудад төрсөн л дөө.Мэдээлэл технологийн газрын даргаар одоогийн Ерөнхий сайд Ч.Сайханбилэг ажиллаж байсан юм. Ч.Сайханбилэг над руу утасдаад “Монголд интернэтийг нэг төгрөг болгоно гэсэн зорилго дэвшүүлж байна. Та шилэн кабелаа ашиглуулаач” гэсэн. Интернэтийг хямдруулах, мэдээллийн урсгалыг багцаар нь бөөндөх боломжийг төмөр зам дагуух шилэн кабель өгсөн л дөө. Өнөөдөр интернэт үнэ өртөг, хүртээмж, үйлчилгээний хувьд асуудалгүй болж байна. Төмөр замчид хөгжлийн иймэрхүү эерэг дохиог ахин өгөхсөн гэж бодоод л байна.
-“Улаанбаатар төмөр зам”-ын өмнөх дарга ажлаа авсныхаа дараа ачаа эргэлтийг 20 сая тонн давуулж рекорд эвдэнэ гэж амласан. Хэлсэндээ ч хүрсэн. Таны хувьд ачаа эргэлтийг хэд хүргэе гэж бодож байгаа вэ?
-Сэрээнэндорж ачаа эргэлтийг нэмэгдүүлж, ачааны саатал бөглөрлийг арилгах тал дээр нэлээд ажил хийсэн. Ажлыг нь үргэлжлүүлнэ. Өмнөх даргын үед ачааны хэмжээ 20 сая давсан бол би гучин сая тонндхүргэнэ гэж зүтгэнэ. Техникийн хувьд боломжтой. Ер нь өмнөх үеийнхээ уламжлалт ажлуудыг үргэлжлүүлнэ гэсэн байр суурьтай байгаа.
–Таны хамгийн түрүүнд хийх даацтай ажил юу байх бол?
-Энэ асуудлаар ажлаа авсныхаа дараа Ерөнхий сайдтай ярьсан. Хамгийн эхлээд хөдөлгөх ёстой асуудал бол Богд уулын тойруу төмөр зам.
–Төмөр зам дээр хос төмөр зам гэх мэт биелэхэд хол ч биелчихвэл хөгжилд хэрэг болохоор санаанууд их бий. Мөрөөдөл биш ажил болгохын тулд яах ёстой вэ?
-Төмөр замыг анх байгуулж өгсөн, энэ асуудлын эх дээр нь сууж байсан улс бол Орос. Оросуудын чадал, мэдлэг Улаанбаатар төмөр замыг өлхөн өөд нь татна. Ганцхан монголчууд яаж оролцох вэ гэдэг асуудал л бий.Монголчууд нь гэдийгээд байвал асуудал явахгүй л дээ. Тэд дайрч орж ирээд шинэчлэхгүй нь ойлгомжтой. Би гурван жилээр томилогдсон. Мэргэжлийн хүний хувьд энэ хугацаанд төмөр замыг хос болгоно гэж худал ярихгүй. Дор хаяж хоёр даргын нүүр үзэж байж үр дүнг нь үзэх ажил гэж бий. Том ажлыг эхлэхийн өмнө зургийг ньгаргах, зохион байгуулалт,мөнгө санхүүтэй холбоотой ажлыг гүйцэтгэхээс гадна санаа сэтгэлээ бэлдэх хэрэгтэй. Хос төмөр замын ажил эхэлбэл газар шороо, инженер угсралтын ажлыг Монголын 16 мянган төмөр замчин хийж чадна. Бид “Самсунг”-ийг авчрахгүй. Тусламж дэмжлэг гэж ярихгүй. Тэртом санхүүжилтийн схем, тэр том төслийн удирдлагыг харин дэлхийнх байна уу, Оросынх байна уу, ямартай ч мэргэжлийн улс нь удирдаж таарах байх. Инженерүүд нь ирж заах байх. Хийхийн хувьд Монголын төмөр замчид өлхөн хийчихнэ. Миний үед эхлэх ажил гэвэл Богд уулын тойруу төмөр зам, шинэ нисэх онгоцны төмөр замын хөдөлгөөн байна. Шинэ нисэх онгоцны буудал руу манай төмөр зам очих ёстой.
–Богд уулын төмөр зам яг ямар эерэг нөлөө үзүүлэх вэ?
-Богд уулын төмөр зам бол ганцхан Улаанбаатарыг тойрох асуудал биш л дээ. Төмөр зам хүнд байдалд байгаа. Хоолтын даваа гэж бий. Урагшаагаа Хонхорын тахир гэж байгаа. Энэ хоёр хонхороосоо гарах гэж хамаг зүтгүүрээ эвдэж, хамаг түлшээ шатааж,ачаагаа алдаад дуусдаг. Таван тонн ачаа тээхээр байсан ч хоёр, гурван тонныг ачихаас аргагүй болдог гэсэн үг. Энэ асуудлын техникийн шийдэл нь Богд уулын тойруу төмөр зам. Түүнээс биш мөнгөтэйдөө, гоёсанагдсан учраас тойруу зам барих гээгүй. Энэ асуудлыг мэргэжлийн хүмүүс олон жил судалсан. Зориглосон. Төмөр замыг хос болгоё гэж Орос, Монголын Засгийн газар хүсэл зоригоо нэгтгэж байгаа энэ үед хос болгох асуудлынх нь хүрээнд оруулчихъя гэж бодож байгаа. Хамгийн гол нь зөв эхлүүлэх хэрэгтэй. Ахиад буруу замаар явбал хэцүү. Буруу замаар явснаас болж барьж чадаагүй төмөр зам байгаа шүү дээ. Зөв эхлүүлье л гэж хичээж байна.
–Гэхдээ хөрөнгө мөнгө гэж том асуудлыг үе үеийн Засгийн газар ярьж хэлсээр ирсэн?
-Хөрөнгө мөнгөний хувьд гачигдалтай гэж ярьж байна. Олон тэрбумтөгрөгийн алдагдал ч яригдаж байгаа. Үүнээс айж, няцах бодол алга. Төмөр замыг техникийн хувьд шинэчлэх, модернизаци хийхэд урд, хойд хөршөө татан оролцуулж чадвал тэд бидэнд хийгээд өгчихнө. Тийм чадалтай, хөрөнгө мөнгөтэй их гүрнүүд. Төрийн тэргүүн энэ асуудал дээр тусалж, дэмжээч гэж ярих юм билээ. Ирэх жилийн долдугаар сард Уфад очихдоо ярина гэсэн. Хоёр хөрштэйгөө дэд бүтцийн түншлэл дээр хамтарч ажиллавал илүү өгөөжтэй гэдгийг харсан хэрэг л дээ. Энэ асуудлыг Засгийн газар ажил болгожшийдээд явъя гэж байгаа.
–Таныг ажлаа авсныхаа дараа Раш гуайтай уулзсан гэж сонслоо. Ямар зөвлөгөө хэлж байх юм?
-Манай төмөр замчдын сэтгэлгээний нэг онцлог байдаг юм. Мэргэжлийн онцлог ч байж мэдэх юм. Төмөр замчид түрүүчийнхээ төмөрч замчны үгийг анхааралтай сонсдог. Үгийг нь сонсдог төмөр замчид гэвэл Раш, Сүрэнхорлоо гээд олон хүн бий. Тэдний үг яг л толгойд тусна даа. Рааш дарга хүнээ зоригжуул гэж байна лээ. Төмөр замчид мэргэжлийн хүмүүс учраас итгэл төрсөн л бол салбараа аваад явчихдаг, итгэл ньтөрөхгүй бол мохчихдог юм байна л даа. Салбарыг нь огт мэдэхгүй хүн дарга болоод ирэхээр мэргэжлийн улс чинь амаа хамхиад суучихдаг юм байна. Төмөр замын салбарыг сүүлийн хэдэн жил яг ийм шалтгаанаарсуулгачихаж л дээ. Сүрэнхорлоо зөвлөх алдаагаа давтахгүй бол амжилтанд хүрдэг юм гэж хэлж байна.
–Төмөр замын салбарт ажиглагдсан сүүлийн үеийн алдаа гэвэл та юуг онцлох вэ?
-Оросуудынхаа хүчээр төмөр замдаа техникийн шинэчлэл хийчихсэн бол бид ерэн онд орчин үеийн төмөр замтай болчих байсан юм билээ. Тухайн үед оросуудын хувьд хүнд байсан учраас бид 1993-1999 он хүртэл Японоос тусламж гуйсан.Японы талаас шилэн кабель, зүтгүүр, вагон гээд өчнөөн асуудал шийдэж өгсөн. Яг үүн шиг оросууддаа хандсан бол хоёр дахин илүү өгөөж ирэх байсан. Оросуудаас төмөр замыг маань шулуутгаад өгөөч, модон дэрийг миньтөмөр бетон болгоод өгөөч гэж гуйсан болөлхөн чадах байсан.
–Зах зээл эхэлснээс хойш гуйсан, хүссэн юм их байх аа. Гэхдээ тэр энэ гэж онцлоод хэлчих дэмжлэг, хөрөнгө оруулалт Оросын талаас ажиглагддаггүй. Тэгэхээр бидэнд асуудал байна гэсэн үг үү?
-Яг тийм. Оросуудтай ойлголцоно гэдэг их чухал. Орос хүнтэй ази хүний зан гаргаж,ухарч найр тавихгүйгээр яг чигэндээ харилцаад байвал илүү ойлгож хариу реакци үзүүлдэг юм. Харин дорнын хүнийзан гаргаж “бултагнаад” байвал нясалчихаж мэдэх улс. Тэгэхээр Оросуудтай ажиллах урамтай бөгөөд учиртай л гэж хэлмээр байна даа.
–Оросуудтай өчнөөн жил яриад шийдэж чадахгүй байгаа нэг асуудал бол 1949 онд байгуулсан гэрээ. Гэрээг өөрчлөх асуудлыг төмөр замын үе үеийн дарга нар ярьдаг. Таны хувьд гэрээг өөрчлөх асуудал ямар шалтгаанаар өнөөдрийг хүртэл гацаад байна вэ?
-Юу ч хийгээгүй байж гэрээг өөрчилнө гэж ярьснаас болж гацсан. Монголын талаас төмөр замаа хөгжүүлж, хөрөнгө мөнгө оруулж, тухай бүрд ньсайжруулаад явсан бол манай оноо нэмэгдээд явах байсан. Дахин хэлэхэд юу ч хийгээгүй мөртлөө 1949 оны гэрээг өөрчилнө гэж ярих нь буруу тактик байсан юм билээ. Юм хийж өөрчлөөд ирэнгүүт гэрээ өөрчлөгдөж эхлэх нь жам ёсны хэрэг шүү дээ. Хийхгүй бол юу ч өөрчлөгдөхгүй.Жам ёсыг тойрч гүйх аргагүй. Миний хувьд 1949 оны гэрээ хэлэлцээрийг их гоё өөрчилмөөр санагддаг. Илүүхамтын ажиллагааны гэрээ болгомоор байна. Энэ гэрээгээр илүү их ашиг олмоор байна.Энэ гэрээнд хамтарч ашиг олох, хамтарч хөгжих хамаг юм нь байгаа. Монгол Улс хурдны төмөр замтай болно гэдгийг энэ гэрээ рүү оруулж байгаад хэрэгжүүлчих бололцоо ч бий. Далайд гаръя гэвэл тэр чигийн гэрээг ашиглаж байгаад гардагтай ялгаагүй.Яг түүн шиг 1949 оны гэрээ хэлэлцээрийг ашиглаж байгаад зорилгодоо хүрэх боломжууд бий. Гэрээний хувьд гэж ярихад том философич, түүхч, эрх зүйчид ажиллах ёстой юм билээ.
–Төмөр замаар тээвэр хийдэг гол салбар бол уул уурхай. Энэ салбарынханд ямар давуу тал олгоё гэж бодож байгаа вэ?
-Монголынхоо уул уурхайн компаниудыгдэмжиж ажиллана. Энэ салбарынхны экспортлох баялгийг саадгүйтээвэрлэжхүргэхүүргээ биелүүлж ажиллана. Төмөр замчид нэг ч үүрэг хүлээхгүйгээр бүх үүргийг нөгөө талд үүрүүлжачаа тээх гэж оролдвол харилцан ашигтай хамтын ажиллагаа биш. Хамгийн гол нь гаргаж байгаа бүтээгдэхүүн нь чанартай, бүх зүйл нь хуулийн дагуу байх ёстой. Экспортлогчид худалдан авагч талдаа муу бүтээгдэхүүн нийлүүлээд эхэлбэл өнөөдөр эхэлсэн тээвэр жилийн дараа зогсох эрсдэлтэй. Тэгвэл бид тогтмол тээврийн ачаагаа алдажхохирно. Тиймээс ачиж байгаа барааныхаачанартай эсэхийг шалгахаас эхлээд худалдаж авч байгаа хүмүүсийн өмнөөс үүрэг хүлээж ажиллана гэж бодож байна.
–Барилгын сезоны үеэр Замын-Үүд дээр үүсдэг ачаалалд ямар менежмэнт хийх вэ?
-Орос руу явах зүйлийг Эрээнээс ачсан чигт нь шууд хойшоо явуулах бодолтой байна. Ингэчихвэл асуудал шийдэгдэнэ. Орос руу гарах, Улаанбаатар хүрэх ачаа холилдчихоороо асуудал үүсдэг. Ялгах дов гэж байгуулж байгаа. Вагонуудаа хаашаа явахаас нь хамаарч автоматаар ялгана гэсэн үг. Шинээр барих барилга байгууламж маань вагонуудыг Дархан явахыг нь Дархан руу, Ерөө явуулахыг нь Ерөө рүү гэх мэтээр автоматаар ялгах юм. Замын –Үүдийн хувьд Монгол, Орос хоёр улсын Хятадтайхарилцдаг асар том царигийн боомт болно. Учир нь тэнд царигийн асуудал нарийнаасаа өргөн рүү, өргөнөөсөө нарийн руу шийдэгддэг. Тэгэхээр манай царигийн боомт Монгол, Хятадын асуудлыг ч шийднэ. Орос, Хятадын асуудлыг ч бид шийдэж өгнө. Наушка бол өөр. Нэг л царигтай учраас асуудалгүй. Тэгэхээр Орос, Монголын аль алиных нь асуудал Замын-Үүд дээр шийдэгддэг схем, ложистик, технологи руу явж байгаа. Үүнийг монголчууд хийхээс аргагүй. Ер нь Замын Үүдийг хэрхэн хөгжүүлэх,олон улсын харилцаанд яаж ашиглах гэдэг бол их том бодлого. Засгийн газар, Азийн хөгжлийн банк аль хэдийнэ олоод харчихсан. Азийн хөгжлийн банк бүрЗамын-Үүдэд мөнгө өгье, ложистикийг нь хөгжүүлээд өгье гэж байгаа.
–Халаа, сэлгээ хэр хийх вэ?
-Ажилтнуудын түвшинд халаа сэлгээ огт хийхгүй.Харин удирдах ажилтанд тавих шаардлага маш хатуу, илүү тодорхой болно. Таны тавьж байгаа шаардлагад хүрэхгүй юм байна, надад энэ ажил л илүү таарна гэсэн саналаа хэлэх бололцоо нээлттэй.Тэгэхээр халах гэдэг үг байхгүй,сэлгээ бол байна гэсэн үг. Танай сониноор дамжуулаад нийслэлчүүдээс уучлал гуйж болох уу.
–Бололгүй яахав. Юуны төлөө уучлал гуйх нь вэ, төмөр замынхаа даргынхаа хувьд уу?
-Хувь хүн талаасаа ч, төмөр замын даргын хувьд ч уучлал хүсэх нэг зүйл байгаа. Хотыг хоёр хуваасан төмөр зам хот төлөвлөлтөд их саад болдог юм билээ. Үүнийхээ төлөө “Улаанбаатар төмөр зам”-ын даргын хувьд нийслэлчүүдээсээ уучлал гуйх гэсэн юм. Хоттөлөвлөлтөндөө Улаанбаатар төмөр замыг оруулж өгөөч, шинэ вокзалыг төлөвлөж,хуучин шинэ барилгуудыгмаань цаашдаа ямар архитектур дизайнтай байх ёстойг хэлж өгөөч гэж хүсмээр байна. Хотыг хоёр хуваагаад байгаа энэ сөрөг нөлөөг арилгах бүх боломжит аргыг хэрэглэе, гүүрээ барья, гарцуудаа нээе гэж уриалмаар байна. Зөвхөн дарга нь уучлал гуйгаад зогсохгүй, манай төмөр замчид ч гэсэн санаачилга гаргах ёстой. Хот суурин дундуур шөнийн 12 цагаас өглөөний зургаан цаг хүртэл дуутдохиогоо өгөхгүй гэж найдаж байна. Нийслэлийн замын хөдөлгөөнд оролцож байгаа гэдэг утгаараа хотын дүрэм, журам, соёлыг дагах хэрэгтэй.
Ц.БААСАНСҮРЭН