ДОХ-ын эсрэг олон нийтийн анхаарлыг хандуулах дэлхийн өдөр арванхоёрдугаар сарын 1-нд болно. Өмнө нь тахал мэт нийтийг айлгадаг байсан энэ өвчний талаар, ДОХ-оор өвчлөгчид, халдвар тээгчдийн тухай, ДОХ-д зарцуулж байгаа мөнгөний тухайөгүүлэхээр шийдсэн юм. Олон хүний хувьд Эбола мэтийн шинэ халдвараас болоод ч тэр үү ДОХ тийм ч аймшигтай санагдахаа больсон байж магадгүй. Бид ДОХ-ын нэг, хоёр тохиолдолтой байхдаа жигтэйхэн түгшдэгбайсан ч, халдвар авагчдын тооөдгөө Монголд 179 хүрэхэд харинайхаа больчихож. Үнэндээ зүү тариураар халдвар дамжих эрсдэлийг эс тооцвол ДОХ-оос хамгаалах чадвар хүнд өөрт нь байдаг учраас тэр биз. Гэхдээ л мэргэжилтнүүдийн тооцоогоор 2014 онд Монголд 774 гаруй ДОХ-ын халдвартай хүн байх магадлалтай гэсэн тооцоо бий. Тэгэхээр халдвартай гэдгээ мэдээгүй олон хүнөвчнөө тараасаар явах боломжтой гэсэн үг. Илэрсэн нийт халдвартай хүмүүсээс 23 нь нас баржээ. Нас барсан хүмүүс нь ДОХ-ын эцсийн шатандаа оношлогдсон аж. “Халдвар авсан ч эрт оношлогдож, эмнэлгийн хяналтанд орсон тохиолдолд нас баралт гэж байхгүй болсон” гэжДОХ/БЗДХ-ын Тандалт судалгааны албаны дарга Ж.Даваалхам хэлсэн.ДОХ-ын вирусийн эсрэг сайн эмүүд гарсан гэнэ. Өмнө нь халдвартай хүмүүсийг илрүүлэн, хяналтанд аваад, ДОХ-ын шатандаа шилжихээр ньвирусийн эсрэг эмчилгээ хийдэг байсан болодоошинэхэн халдвар тээгчдэд эм өгөх болсон нь вирусийн ачааллыг нь бууруулж, өвчлөлийн шатандаа шилжих хугацааг нь хойшлуулах болжээ. Энэ нь эмийн зардлыг ихэсгэж байгаа ч халдвар тээгчээс өвчлөлийн шатандаашилжих хугацааг уртасгаж, халдвар тархаах эрсдэлийг бууруулдаг сайн талтай гэнэ. Монголын ДОХ-ын халдвар тээгч анхны эмэгтэйодоо ч ДОХ-ын өвчлөлийн шатандаа ороогүй яваа. 17 жилийн турш халдвар тээгч хэвээр амьдарчээ. Тэрбээр хэдэн сарын өмнө манай сонинд ярихдаа “ДОХ-ын халдвар биеийн дархлааны тогтолцоог гэмтээдэг. СД-4 гэж биеийн өвчин эсэргүүцэх эсийг ДОХ-ын вирус бууруулдаг юм. СД-4 өндөр байвал бие сайн байна гэсэн үг. ДОХ-ын вирусийг багасгах эм гарсан. Түүнийг уугаад явж байна. Эм ууж байгаа болохоор вирусийн ачаалал багассан. 17000 ширхэг байснаа 1200 болж буурсан” хэмээн ярьсан юм. Халдвар авсныхаа дараа “Хүүгээ л овоо болгочихсон юмсан” гэж ярьдаг байсан энэ эмэгтэй Канадад амьдарч байхдааахин охин төрүүлжээ. Хүү нь харин оюутан гэсэн.Монголд ч ДОХ-ын халдвартай арван эмэгтэй амаржсан. Нэг нь ахин хүүхэд төрүүлсэн. 12 хүүхэд халдвар аваагүй гэдэг нь тогтоогдсон юм билээ.
ДОХ-ын халдвар тээгчдийн 146 нь эрэгтэй, 32 нь эмэгтэй. Халдвартай эрчүүдийн 79 хувь нь эрчүүдтэй бэлгийн харьцаанд ордог эрчүүд байсан бол эмэгтэйчүүдийнх нь 11 нь биеэ үнэлэгч байжээ. Гэсэн ч ДОХ эмзэг бүлгийн хүмүүс юм уу биеэ үнэлэгчдийн өвчин хэмээн “ялгаварлах” боломжгүй. Учир нь энэ өвчнөөр дээд боловсролтой хүн ч, дөчөөс дээш насныхан чөвдсөн. Хамгийн харамсалтай нь 15 настайхалдвар тээгч ч бий.
НҮБ-ын Ерөнхий Ассамблейн ХДХВ/ДОХ-ын талаарх тусгай хуралдаанаас залуучуудын дунд ХДХВ(Хүний дархлал хомсдолын вирус)-ийн халдвараас сэргийлэх мэдлэг хандлага, зан үйлийг дээшлүүлэхийг Засгийн газруудад уриалсан байдаг. ХДХВ-ийн халдвар авагчдын талаас илүү хувь нь 15-24 насны залуус байжээ. Залуусын хувьд насны ханиа олтлоо ариун байх, тохиолдлын бэлгийн харьцаанд орохгүй байх, өөрийгөө хамгаалах мэдлэгтэй болгох нь чухал байна. Бусад насныхны хувьдтохиолдлын бэлгийн харьцаанд орсон чбэлгэвч хэрэглэх нь өөрийгөө болон гэр бүлийн хүнээ халдвар авахаас хамгаалж байгаа хэрэг юм.
Бэлгийн идэвхтэй амьдралтай гэгдэх 15-25 насны эрэгтэйчүүдийн 74 хувь нь, эмэгтэйчүүдийн43 хувь нь тохиолдлын бэлгийн харьцаанд орсон гэсэн судалгааны дүн байна. Эдгээр залуусын 75хувь нь хамгийн сүүлд тохиолдлын бэлгийн харьцаанд орохдоо бэлгэвч хэрэглэсэн гэжээ. Бэлгийн замаар дамжих халдварт өртөгсдийн дунд энэ насныхан жин дарж байна. 2013 оны тэмбүүгийн өвчлөлийн мэдээгээр өсвөр насныхны өвчлөл 29 хувь байна лээ. Энэ бүхэн урьдчилан сэргийлэхэд, мөнгө зарах ёстойг сануулж байна. Өвчилсөн хойно нь эмчилгээний зардал гаргаснаасурьдчилан сэргийлэхэд мөнгө зарах ньхэмнэлттэй, бас үр дүнтэй шүү дээ.Монголд ДОХ-ын халдвартай хүмүүсийн эмчилгээнд өнгөрсөн жил гэхэд 100 сая төгрөг зарцуулсан аж. Вирусийн эсрэг эмчилгээ маш өндөр үнэтэй. ДОХ-ын халдвар авагчдын тоо өсөх тусам эдийн засагт дарамт болно. Нэгэн үе ХДХВ-т идэгдсэн Африкийн зарим орны эдийн засаг сүйрэхдээ тулж байсан. Улс орон ажиллах хүчингүй, хүүхэд эцэг эхээ алдаж байв. Харин сайн мэдээ нь дэлхий дахинд ХДХВ-ийн шинэ халдвар, нас баралт буурч байгаа гэнэ. 2030 он гэхэд шинэ халдварыг 90 хувь бууруулна, нас баралтыг 90 хувь бууруулна, ялгаварлан гадуурхалтыг 90 хувь буулгана гэсэн зорилтыг дэлхий нийтээр тавьжээ. “Бид хамтдаа сэргийлж чадна”. ДОХ-ын эсрэг дэлхий нийтийн анхаарлыг хандуулах өдрийн уриа ийм. Аль нэг эмнэлэг, ЭМЯ, Засгийн газар эсвэл халдвартай хүмүүс цөөхүүлээ зүтгэх бус хамтдаа тэмцэж байж энэ өвчнөөс сэргийлнэ гэсэн үг. Эрүүл мэндийн салбарынхан илрүүлэлт, шинжилгээг хүртээмжтэй байлгахаар хичээжээ. Хүмүүс хүссэн газартаа шинжилгээнд орох боломжтой байх учиртай. Өдгөө нийтдээ 80 гаруй газар ДОХ-ын халдвар илрүүлэх шинжилгээг үнэ төлбөргүй авдаг. 21 аймаг, найман дүүргийн Бэлгийн замаар дамжих халдвар (БЗДХ)-ын кабинетэд хандаж, шинжилгээ өгөх боломжтой. Өнгөрсөн жилд энэ төвүүдэд 330 гаруй мянган хүн шинжилгээнд хамрагджээ. Өнөөг хүртэл ХДХВ-ийн шинжилгээ, оношилгоо, урьдчилан сэргийлэх зардалд доноруудын мөнгө их үүрэг гүйцэтгэж ирэв. ДОХ, сүрьеэгийн эсрэг эмчилгээ, үйлчилгээг санхүүжүүлж ирсэн “Глобаль” сангийн санхүүжилт ирэхонд дуусах юм билээ. Дараагийн шатны санхүүжилт хүссэн төслөөдоноруудад илгээсэн ч Монгол дахь ДОХ-той тэмцэх санхүүжилт өмнөхөөс буурч, цар хүрээ нь хумигдсан. Монгол буурай хөгжилтэй орон гэсэн ангиллаас гарч, дундын доод түвшинд орсон юм билээ. Үүнтэй холбоотойгоор доноруудын буцалтгүй тусламж буурсан хэрэг. Юутай ч монголчууд халдвартай хүмүүсийн эмийн мөнгийг өөрсдийн зардлаар санхүүжүүлж байгаа гэнэ. ХДХВ-ийн халдвартай хүмүүс, Төрийн бус байгууллагууд өмнө нь олон улсын байгууллагууд сангууд, доноруудын дэмжлэгтэйгээр ДОХ-ынмаш олон төсөл, хөтөлбөр хэрэгжүүлж, засгийн ачааллаас хуваалцаж ирсэн. Гэсэн ч одоотэд санхүүжилтгүй гацаж зогссон. Төрийн бус байгууллагуудыг санхүүжүүлэх шинэ арга замын тухай ч бодох цаг ирсэн бололтой. Нэг хувийн татварын тогтолцоог судлах, нэвтрүүлэх цаг ирсэн санагдана. Энэ тогтолцооны гол утга нь Татвар төлөгч иргэн хүн амын орлогын албан татварынхаа нэг хувийг нийгэмд ач тустай үйл ажиллагаа явуулдаг гэж үзсэн аль нэг төрийн бус байгууллагыг нэр зааж, тодорхойлж өгөх эрхтэй байх юм. Унгарт анх Татварын хуульдааөөрчлөлт хийн, энэ тогтолцоог 1997 онд нэвтрүүлж, дараа нь хэд хэдэн орон нэвтрүүлсэн байдаг. Төрийн бус байгууллагууд хүчтэй байж, олон салбарт дэвшил гарна шүү дээ.
2014 онд ХДХВ-ийн халдвартай дор хаяж 774 хүн байх магадлалтай тухай өмнө өгүүлсэн. Ирж шинжилгээнд хамрагдсан хүн цөөхөн. Бусад нь хаана явна вэ. Халдвартай гэдгээ чмэдэхгүй тараасаар явна уу. Мэдсэн ч ялгаварлан гадуурхалтаас эмээн нийгмээс өөрийгөө тусгаарлаж орхисон юм болов уу. Өвдсөн нэгнээ өшиглөж орхих бус энэрлийн гараа сунгаж тусалж дэмжих нь хүний ёс буюу.
Б.ЯНЖМАА