УИХ дахь АН-ын бүлгийн хуралдаан бүтэн өдрийн турш үргэлжиллээ. Хуралдааны завсарлагаанаар бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат, дэд дарга С.Одонтуяа болон ЭЗБХ-ны дарга Б.Гарамгайбаатар нар сэтгүүлчдэд мэдээлэл өглөө.
Гадаадын иргэнд газар өмчлүүлэхгүй
АН-ын бүлэг үдээс өмнөх хуралдаанаар УИХ-ын дарга болон Ерөнхий сайдын мэдээлэл, Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах талаар судалж, санал болгох үүрэгтэй ажлын хэсэг болон УИХ-ын гишүүн ч Л.Цогийн мэдээлэл, Сонгуулийн нэгдсэн хуулийн төслийг боловсруулах Ажлын хэсгийн ахлагч Р.Бурмаагийн мэдээллийг сонссон юм. Эдгээр асуудлын талаар бүлгийн дарга Д.Эрдэнэбат сэтгүүлчдэд мэдээлэл өгөв.
Тэрээр Газрын тухай хуулиар буруу, ташаа мэдээлэл твиттер хуудас болон хэвлэл мэдээллийн хэрэгслүүдээр цацагдаж байна. “Өнөөдөр 18 цагаас газрыг гадаадын иргэнд өмчлүүлэхийн эсрэг жагсаал хийнэ” гэсэн мэдээллийг Ё.Отгонбаяр гишүүн твиттер хуудсандаа цацсан байна. Иймд энэ талаар мэдэгдэл хийхэд хүрлээ. Манай Үндсэн хуульд зөвхөн Монгол Улсын иргэн газар өмчлөх эрхтэй гэж заасан. Бид 2002 онд анх удаа Газрын тухай хуультай болсон. Энэ хуулийн 44-р зүйлд гадаадын иргэнд газар ашиглуулах тухай асуудлыг тодорхой зааж өгсөн байдаг. Гурав дахь парламентдаа дамжин хэлэлцэгдэж байгаа Газрын тухай хуулийн шинэчилсэн найруулгын төсөлд уг заалт яг хэвээрээ орж ирсэн. Газрыг дуудлага худалдаагаар борлуулахад анхны үнийг зарласан байна гэсэн ганцхан тодотгол нэмэгдсэн. Үүнийг орон нутгийн Засаг дарга нь шийдвэрлэнэ гэсэн хуучин заалт нь ч хэвээрээ байгаа. Өөр ямар ч өөрчлөлт ороогүй. Нийгмийн сэтгэл зүйд зохиомлоор бухимдал үүсгэн, тэр байтугай Үндсэн хуультай зөрчилдүүлсэн асуудлыг зориудаар тарааж, хурал цуглаан зохион байгуулахыг уриалах нь Үндсэн хуульд харшилсан, хариуцлагагүй үйлдэл гэж үзэж байна. Тиймээс хууль хяналтын байгууллагууд энэ асуудлыг анхааралдаа авах ёстой. Монгол Улс Газрын тухай хуулийг баталж, иргэдээ өмчтэй болгож, газраар дамжуулан иргэдийнхээ зээлжих, эзэмших, ашиглах, өмчлөх эрхийг нь баталгаажуулах ёстой. Иймд газрыг эдийн засгийн эргэлтэд оруулах зайлшгүй шаардлагатай. Газрын тухай хууль нь бэлчээртэй ямар ч холбоогүй болсон. Бэлчээр бол монголын ард түмний уламжлалт ёс заншил, нүүдэлчин соёлыг хадгалж байгаа гол зүйл. Тиймээс бэлчээрийг хувьчлахгүй хэмээн мэдэгдлээ.
Өмчлөх, эзэмших, ашиглах, түрээслэх эрх гэдэг бол дөрвөн өөр ухагдахуун. Эдгээрийг ялгаж салгаж ойлгох хэрэгтэй. Үндсэн хуулиа зөрчөөд, монгол нутгаа зарчихъя гэсэн сонирхолтой нэг ч хүн байхгүй гэдэгт би итгэж байна. Ард түмэнд газрыг нь өмчлүүлнэ гэж олон жил худал яриад, улс төрөөс болоод төр зоригтой алхам хийж чадахгүй байсан. Бид энэ асуудлыг шийдэх үүрэгтэй. Гэхдээ зөв шийднэ. Сүүлийн үед эх оронч дүр эсгээд популист маягаар улс төр хийдэг байдал түгээмэл болж байна. Газрын тухай хуулиас гадна Ашигт малтмалын тухай хууль, Төсвийн тогтвортой байдлын тухай хууль, Өрийн тухай хууль, Эдийн засгийн ил тод байдлын тухай хууль гээд бүгдийг нь жадлан эсэргүүцэж, Монгол Улсын эдийн засгийн хөгжлийг хойш нь татах санаархал зохион байгуулалттайгаар өрнөж байгаа нь яавч сайн зүйл биш. Монголд гялтайх зүйлгүй болсон мэтээр ухуулан сурталчилж, Монгол Улсыг хамгийн муухайгаар харагдуулах үйлдлийг хөхиүлэн дэмжиж байгаа нь хамгийн буруу улс төр юм. Монгол Улсад гялтайж байгаа, хөгжиж байгаа зүйл олон байна. Эдийн засгийн хүндрэлээс шалтгаалан тулгамдаж байгаа асуудал ч олон бий. Иймд эдийн загсийн цоо шинэ эрх зүйн орчныг бий болгохын тулд хаа хаанаа хамтарч ажиллах нь чухал байна гэдгийг бүлгийн дарга нэмж хэлсэн юм.
Өргөтгөлөөр эрчим хүчний асуудлыг шийдвэрлэх нь зүйтэй
Бүлгийн хуралдаанаар хэлэлцсэн дараагийн асуудал нь Ерөнхий сайдын мэдээлэл байлаа. Эдийн засгийг идэвхжүүлэх энэ хугацаанд Засгийн газраас өргөн барих ёстой хуулиудаа бүгдийг өргөн мэдүүлээд байгаа. Наадам хүртэл маш их ачаалалтай дөрвөн долоо хоног хүлээж байна. Арваад хуулийн төслийг наадмаас өмнө хэлэлцэж, батлах ёстой. Шаардлагатай гэж үзвэл чуулганы хугацааг сунгаж өгөөч гэсэн хүсэлтийг АН-ын бүлгээс УИХ-ын даргад тавьсан. Үүнээс өөр арга зам байхгүй гэдгийг АН-ын бүлгийн дарга мэдэгдлээ. Тэрээр цааш нь хэлэхдээ “Өнөөдөр Ерөнхий сайд “ТЭЦ-3” дээрх өргөтгөлийг хүлээж авах нээлтийн ажиллагаанд оролцож байгаа. Бид цахилгаан станц барина гэж нэлээд олон жил ярьсан. Үнийн зөрүүгээс болоод энэ асуудал өнөөдрийг хүртэл шийдэгдээгүй ч гэсэн “ТЭЦ-3” болон “ТЭЦ-4”-ийн өргөтгөлийг барьснаараа монголын эрчим хүчний чадлыг 173 мвт-аар, хамгийн хямд өртгөөр нэмэгдүүлж байгаа. Урьд нь бид их өндөр өртөгтэй ажил хийдэг байсан. Жишээлбэл, 2012 онд 50 мвт-ын хүчин чадалтай Салхитын цахилгаан станцыг 120 сая ам.доларын өртгөөр байгуулсан. Гэтэл өнөөдөр “ТЭЦ-3”-ын өргөтгөлийг 35 сая ам.доллараар хийж байна. Тэгэхээр цаашид өргөтгөл хийх маягаар эрчим хүчний асуудлыг шийдвэрлээд явах нь зүйтэй гэдгийг Ерөнхий сайдад зөвлөсөн. Цаашид эрчим хүчний найдвартай эх үүсвэрийг нэмэгдүүлэхийн тулд ямар эх үүсвэрийг сонгох вэ гэдгийг бодолцох ёстой гэлээ.
Үндсэн хуультай холбоотой судалгааны талаар Л.Цог гишүүний мэдээлллийг АН-ын бүлэг сонссон. Үндсэн хуульд нэмэлт, өөрчлөлт оруулах нь зүйтэй гэсэн урьдчилсан дүгнэлтийг зүйтэй гэж үзэж байгаагаа бүлгийн дарга илэрхийлэв. Тиймээс бүлэг дээрээ ажлын хэсэг зохион байгуулахаар болсон юм.
Сонгуулийн хуулийг парламент дотроо ярилцах цаг болсон
Бүлгийн хурлаар хэлэцсэн дараагийн асуудал Сонгуулийн тухай хууль. Энэ хууль дээр ажлын хэсэг жил гаруй хугацаанд ажилахдаа улс төрийн бүх намууд, ТББ-ууд, судлагааны байгууллагуудын саналыг авсан байна. Одоо парламент дотроо энэ хуулийг ярилцах цаг болсон гэж үзэж байна. АН-ын бүлгийн хувьд парламент дахь намуудынхаа зөвшилцлийг хэрхэн хийх вэ, юуг нь дэмжих вэ гэдгийг анхаарч, болж өгвөл өмнөх амжилтаасаа ухрахгүй байх шаардлагыг тавьж байгаа. Мөн олон сонгуулийг нэг мөр хамтад нь хийж байя гэсэн байр суурьтай байгаа. Сонгуулийг хамгийн бага зардлаар зохион байгуулж, хамгийн нээлттэй байдлаар зөв тоолдог болоосой гэж хүсч байна. Тиймээс бусад намуудтай зөвшилцөх ажлын хэсэг байгуулсан. Өнөөдрөөс эхлээд анхныхаа уулзалтуудыг хийгээд явна. АН-ын хувьд урьд нь олсон ололтуудаасаа ухрахгүй байх тал дээр бусад намуудтай зөвшилцөнө. Тухайлбал: 2012 оны сонгууль 28:48 гэсэн хувилбараар явагдсан. Үүнийг ахиулаад 50:50 харьцаатай болгох саналтай байна. “Шударга-Ёс “эвсэл бидэнтэй санал нэгдэж байгаа. Харин МАН-ын бүлэг жижигчилсэн буюу можаритори сиситемээр явъя гэсэн зарчмын зөрүүтэй санал гаргаад байгаа. Гэхдээ бид хоорондоо ярилцаж байгаад алтан дунджийг олох байх гэж найдаж байна гэж Д.Эрдэнэбат дарга мэдээллээ.
Д.Гарамгайбаатар: Газрын биржийн журмыг боловсруулж, ажиллуулна
Бүлгийн дарга мэдээлэл хийсний дараа Газрын тухай хуулийн Ажлын хэсгийн ахлагч Б.Гарамгайбаатар гишүүн уг хуулийн төслийн талаар сэтгүүлчдэд мэдээлэл өглөө. Тэрбээр:
Сүүлийн үед Газрын тухай хуулиар улс төр явагдаж байна. Намууд өөрсдийн байр сууринаас улс төр хийхийг хориглохгүй. Гэхдээ үнэн бодит мэдээллийг ард иргэдэд өгөхгүй байгаа нь харамсал төрүүлж байна гэдгийг онцоллоо. Ажлын хэсгийн ахлагч цааш нь хэлэхдээ “Миний хувьд, Газрын тухай хуулийн ажлын хэсгийг ахлаад жил гаруй болж байна. Улс төрийн нилээд олон асуудал дагуулсан том хууль учир олон талаас нь нухацтай хэлэлцэж байна. Монгол Улсын Засгийн газраас Газрын тухай багц хуулийн төслийг 2013 оны нэгдүгээр сарын 13-ны өдөр өргөн мэдүүлсэн. 2013 оны гуравдугаар сарын 10-ны өдөр яам, тамгын газрын холбогдох албан тушаалтан, МУИС, ХААИС-ын багш, эрдэмтэн, судлаачид, төрийн бус байгууллага, иргэдийн төлөөлөл оролцуулсан өргөн хэлэлцүүлэг зохион байгуулсан. Энэ хэлэлцүүлгээр оролцогсод өөрсдийн санал, сэтгэгдлээ өгсөн. Мөн оныхоо дөрөвдугаар сард уг хуулийн нэр томъёогоор хэлэлцүүлэг хийсэн. Энэ хэлэлцүүлэгт багш, оюутан, эрдэмтдээс гадна газрын тухай холбогдох хууль хяналт, өмгөөлөл, шүүхийн байгууллагаас төлөөлөл оролцсон. Олон улсад газартай холбоотой асуудлаар ямар нэр томъёо хэрэглэдэг талаар санал бодлоо солилцсон юм. Мөн газартай холбоотой шүүх, өмгөөлөл маргааны талаар ярилцсан. Нэлээд ач холбогдолтой хэлэлцүүлэг болсон. Мөн хөдөө аж ахуйн газрын эрхзүйн зохицуулалт хэлэлцүүлгийг энэ оны дөрөвдүгээр сарын 17-нд явуулсан. Үүнд ҮАБЗ, Үндэсний шинэтгэлийн хороо, УУЯ, ҮХААЯ, Газрын харилцаа, геодези, зурагзүйн газар, АМГ, шүүх, МУИС зэрэг байгууллагуудаас холбогдох албан тушаалтан, мэргэжилтнүүд оролцож, санал бодлоо солилцсон. Үүний дараагаар бид эрчимжсэн мал аж ахуйн асуудлаар хэлэлцүүлэг хийсэн. Үүгээр эрчимжсэн мал аж ахуй, тариалан эрхлэгч аж ахуйн нэгж, энэ чиглэлээр үйл ажиллагаа явуулдаг төрийн бус байгууллага, нийслэлийн Хан-Уул, Налайх, Сонгинохайрхан дүүрэг, Булган, Сэлэнгэ, Төв аймаг зэрэг аймгуудаас малчид, тариаланчдын төлөөллийг авчирч, санал солилцлоо. Дараагаар нь бид тавдугаар сарын 13-нд АНУ-ын Газар ашиглалт, хамгаалалт, түүнд тавих хяналт, эрх зүйн орчныг ямар байгааг туршлага судлалж ярилцсан. Энэ хэлэлцүүлэгт төрийн байгууллага, яам тамгын газар, энэ чиглэлээр судалгаа явуулдаг мэргэжилтнүүд оролцсон. Газрын багц хуулийн төсөлд хэлэлцүүлэг явуулсны дараа иргэдээс захидал, өргөдөл, цахим хаягаар 194 санал ирүүлсэн. Эдгээр саналуудыг бид багцлан, томъёолол бэлтгээд ажлын хэсэг өнөөдрийг хүртэл ажиллаж байна. Энэ чиглэлээр хэвлэл мэдээллийн сэтгүүлчид надаас ярилцлага өгөхийг хүсдэг. Гэвч байнгын хороогоор орж хэлэлцүүлээгүй байгаа асуудалд өөрийн байр сууринаас хандаж хэлэх нь зохимжгүй гэж үзсэн. Байнгын хорооны хуралдаанаар анхны хэлэлцүүлэг явуулсны дараагаар хэвлэл мэдээллийн байгууллагад мэдээлэл өгөх боломж бүрдэх байх гэсэн зарчмыг барьж ажилласан. Хамгийн гол нь өнөөдрийг хүртэлх хугацаанд улс төр хийх гэсэн хүчнүүд өөрсдийн зүгээс ард иргэдийн санаа бодлыг үймүүлсэн янз бүрийн мэдээлэл өгсөн. Өнөөдрийг хүртэл бид хүлээцтэй хандсан. Цаашдаа хариуг нь дор бүр нь өгч байхаар боллоо.
УИХ-ын БОХХААБХ-оос байгуулагдсан ажлын хэсэгт бүх намуудын төлөөлөл байгаа. Ажлын хэсэг 19 гишүүний бүрэлдэхүүнтэй. Харамсалтай нь энэ бүх төлөөлөл ач холбогдол бүхий хуулийн төсөл дээр чин сэтгэлээсээ ажиллаж чадаагүй. Тийм учраас байнгын хороод дахин хуралдаж бүрэлдэхүүний тоог цөөлсөн. Өнөөдрийг хүртэл УИХ дахь МАН-ын бүлгийн шийдвэр нэгдсэн байдлаар гараагүй. Гишүүдийнх нь дунд үзэл бодлын зөрүү байгаа учраас нэгдсэн байр суурьт хүрч чадахгүй байна гэсэн. Өнгөрсөн баасан гаригт УИХ-ын даргын дэргэдэх зөвлөл дээр МАН-ын бүлэг хэд хэдэн асуудал дээр нэгдсэн байр суурьт хүрч чадахгүй байгаагаа албан ёсоор хэлсэн. Бие даагч нараас С.Ганбаатар гишүүн энэ хуулийн төсөлтэй холбогдуулан эрдэмтэд, холбогдох байгууллагуудын төлөөлөлтэй уулзуулсан. С.Ганбаатар гишүүний саналыг бид хүлээж аваад, тэдэнтэй ярилцсан. Энэ хуулийн төсөлд хүнд хандсан чиглэсэн ямар нэг асуудал байхгүй гэдгийг хүлээн зөвшөөрсөн. Харамсалтай нь бие даагчид, МАН-ын бүлгийн гишүүд хувь улстөрчийн зүгээс ард олонд таалагдахын тулд уг хуулийн төслийг мушгин гуйвуулсаар байна.
Өмчлөх гэдэг асуудлыг Монгол Улсын Үндсэн хууль, Иргэний хуульд тодорхой заасан байдаг. Өргөн баригдсан хууль холбогдох хуулиудыг огт зөрчөөгүй. Монгол Улсын иргэн 0,07-05 га газрыг үнэ төлбөргүйгээр нэг удаа өмчлөх эрхтэй. Үүнийг Монгол Улсын Үндсэн хууль, Иргэний хуульд тодорхой заасан. Үүнээс өөр ямар нэг өмчлөлийн асуудал Газрын тухай хуулинд тусгагдаагүй байгаа. УИХ-ын ажлын хэсгийн эцсийн хувилбараар “Газар бол төрийн өмч. Монгол Улсын төрийн төсөвт байгууллага л эзэмшиж болно. Гэхдээ үйл ажиллагаа явагдах тодорхой чиглэл хугацаагаар гэрээ байгуулна.” гэж хуулийн төсөлд тусгасан. Өөр эзэмших тухай заалт байхгүй. Ашиглах гэдэг дээр Монгол Улсын иргэн, Монгол Улсын хуулийн этгээд ашиглаж болно. Гэхдээ “Тодорхой үйл ажиллагаа явуулах зураг төсөлтэй гэрээг аймаг, нийслэлийн Засаг дарга хийж, ашиглана” гэсэн заалт байгаа. Гэрээн дээр нөхцөл, шаардлагууд тодорхой тусгагдана. Мөн “Монгол Улсын иргэн газрыг оршин суух зориулалтаар ашиглаж болно” гэсэн заалт байгаа. Үүний сум, дүүргийн Засаг дарга нар шийдвэрлэнэ. Гадаадын иргэн, харьяалалгүй хүмүүс Монгол Улсад оршин суух зорилгоор мөн ашиглаж болно. “Гадаадын хуулийн этгээд тодорхой үйл ажиллагаа явуулах эрхтэйгээр мөн ашиглаж болно” гэсэн заалт байгаа. Тухайн ашиглах газар дээр зураг төсөл нь байх юм. Гадаадын хөрөнгө оруулалтай аж ахуйн нэгж мөн газар ашиглаж болно. Гэрээнд заагдсан зориулалтаар л ашиглана. Өмчлөх, эзэмших эрх байхгүй. Тодорхой хугацаатай. Газрын биржээр дамжуулж ашиглах юм.
Газрын бирж өнөөдрийг хүртэл ажиллаагүй. Өмнөх хууль дээр Газрын биржийн талаар тодорхой заалт байсан. Гэхдээ хэрхэн ажиллах журам нь батлагдаагүй байсан. Одоо бид журам боловсруулж, Газрын биржийг ажиллагаанд оруулна. Газрын тухай хуулиар бүгдийг зохицуулна. Гадаадын иргэн, аж ахуйн нэгжид газрыг өмчлүүлэх тухай асуудал огт байхгүй гэдгийг хариуцлагатайгаар мэдэгдье” гэлээ.
Мэдээллийн дараа сэтгүүлчдийн асуултад дараахь хариултыг өглөө.
-Улсын баялагтай холбоотой хуулийн төслүүдийг баяр наадам дөхөж буй, хөл бөмбөгийн ДАШТ болж байгаа энэ үед давхцуулан шууруулах гэж байна гэсэн хардлага байна. Ер нь стратегийн орд гэж байхаа больж байгаа юм уу?
Д.Эрдэнэбат: Үндсэн хуульд “Газар бол ард түмний өмч” гээд заачихсан. Гэхдээ уул уурхайн баялгийг ямар хэлбэрээр ашиглавал ард түмэнд илүү үр өгөөжтэй байх вэ гэдэг дээр гишүүдийн дунд хоёр янзын санал байна. Нэг хэсэг нь стратегийн орд газар байх ёстой, тодорхой хувийг төр эзэмших ёстой гэдэг. Нөгөө хэсэг нь уул уурхайг илүү үр ашигтай ашиглая гэвэл төрийг оролцуулахгүй байя. Төр оролцохоороо хамаг юм нь шахааны байдлаар явагдаж, улс төржсөөр ард түмэн баялгаасаа хүртэж чадахгүй байна гэдэг. Ямар нэг баяр наадам, хөл бөмбөгийг далимдуулаад, ардуур нь хулгайч нар асуудлыг шийдэх гээд байгаа юм шиг ойлголтыг олон нийтэд түгээж, ийм гэнэн улс төр хийж болохгүй шүү дээ.
С.Одонтуяа: Стратегийн оруудын талаар нэмэлт мэдээлэл өгье. Төрөөс эрдэс баялгийн талаар баримтлах бодлогод 2007 оны 27-р тогтоолд заасан стратегийн ордуудыг цэгцлэх тухай тусгасан байгаа. Зарим ордыг энэ жагсаалтаас хасъя, зайлшгүй үлдэх ёстой ордууд дээр төр хяналтаа зөв тавьж, үр ашгийг нь нэмэгдүүлэх тал дээр онцгой анхаарч ажиллая гэсэн заалт орсон. Манай улсын эдийн засаг томоохон ордуудаас шууд хамааралтай байдаг. Тийм учраас Засгийн газраас эдгээр ордын асуудлыг оруулж ирж байгаа юм. Оруулж ирсний дараа төрийн өмчийн оролцоо хэдэн хувь байх вэ гэдгийг УИХ өөрөө шийдэх ёстой. Бодлогын баримт бичгийг хэлэлцэх үед санал өгч байсан эрдэмтэн, судлаачид, ААН-үүдийн 90 гаруй хувь нь стратегийн ордыг болих хэрэгтэй, энэ бол эдийн засгийн үр ашиггүй хувилбар гэдгийг хэлж байсан. Төрийн өмч нэрээр хэдхэн хүн завшдаг, авилгын уурхай болдог асуудлыг эцэслэе гэсэн зарчмыг баримталж байгаа юм.