Эрүүгийн хуулийг Гэмт хэргийн тухай хууль болгон өөрчлөхөөр УИХ хэлэлцэж эхэллээ. Хуулийг гаргаснаар шоронжсон бодлогыг халж аль болох хүний эрх, эрх чөлөөг хангахын зэрэгцээ бусдыг хохи¬ролгүй үлдээх бодлогыг тусгажээ. Тодруулбал, хэрэг хийсэн ч гэлээ амьд явах, эмчлүүлэх, нар, салхи, агаартай харьцах гэх мэт хүний суурь эрхүүдийг нь хадгалж, хангахаар тусгасан байна. Тэрчлэн сэжигтэн нэрээр, хэргийг нь нотолж чадаагүй ч хорьсоор байдаг хуулийн бодлогыг хасч гэмт хэрэг үйлдсэн нь хөдөлшгүй баримттайгаар илэрсэн тохиолдолд цагдан хорьдог байхаар хуульчилжээ. Өнөөгийн мөрдөж байгаа Эрүү¬гийн хуульд энэ тухай эсрэгээрээ буюу мөрдөн байцаагч хо¬рих шийдвэрийг гар¬гаж прокурорт танилцуулснаар хамгийн сүүлд гэмт хэрэгтэн мөн эсэх нь шийдэгддэг. Энэ нь тухайн мөрдөн байцаагч, прокурорын ажилтны үзэмжээр шийдэгдэх асуудал тул Гэмт хэргийн хуульд хэн нэгнийг хэрэгт сэжиглэвэл заавал шүүх хуралдаанаар оруулж шүүхийн шийдвэрээр хорьдог болохоор тусгажээ. Ингэхдээ заавал хөдөлшгүй ба¬римт, нотолгоон дээр үндэслэн шүүхээс тухайн сэжигтнийг хорих шийдвэрээ гаргадаг байх аж.
Хэрэгт сэжиглэгдсэн хүнийг хэдэн сараар, хэдэн цагаар урьдчилан саатуулдаг байх вэ гэдгийг Гэмт хэргийн хуулийн араас гарах Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хуулиар зохицуулах юм байна. Онц ноцтой гэмт хэрэг үйлдсэн бол шүүхээр хэрэг нь шийдэгдтэл, хөнгөн хэрэг үйлдсэн бол долоо хоног, олон удаа нэг зөрчлийг давтан гаргасан бол 72 цаг саатуулж хэргийг хуулийн дагуу шийдвэрлэнэ гэх мэтээр гэмт хэргийн процессоос нь хамааран түр саатуулдаг болох нь. Тэрчлэн Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хуульд баасан гаригийн баривчилгаа, дохиололтой бугуйвч гэсэн шийтгэлийн шинэ төрөл нэмэгдэх юм байна. Гаргасан зөрчил, хийсэн хэргээс нь хамаарч энэ төрлийн эрхийг нь хязгаарлах заалтыг оруулах гэнэ. Тухайлбал хэн нэгэн эхнэртээ гар хүрч танхайрсан бол чиптэй бугуйвч зүүлгэнэ. Ингээд тэдэн метр ойртох аваас бугуйвчин дахь чип нь ажиллаж төв рүү мэдэгдэх зохицуулалттай. Баасан гаригийн баривчилгаа ч мөн ялгаагүй. Хэрэг хийсэн, зөрчил гаргасан хүмүүсийг ажлаа хийх боломжтой гэж үзвэл амралтын өдрөөр эрхийг нь хасах шинэ төрлийн шийтгэл аж. Гэхдээ одоохондоо Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хууль бүрэн боловсруулагдаагүй учраас ямар нөхцөлд энэ төрлийн шийтгэлийг тооцохыг тодорхойлоогүй байна. Гэмт хэргийн тухай хуулийг хэрэгжүүлэх бэлтгэл шатыг 1-2 жилийн хугацаанд хангана гэж үзэж байгаа бөгөөд энэ хугацаанд Гэмт хэргийг хянан шийдвэрлэх тухай хуулийг боловсруулж, батлуулах аж.
ДАВТАН ҮЙЛДСЭН ГЭХ ЯЛЫН БОДЛОГО ҮГҮЙ БОЛЖЭЭ
Ялын бодлогод баасан гаригийн баривчилгаа, чиптэй бугуйвчийн шийтгэл ч орно. Дээрээс нь хорих буюу эрхийг нь хасах шийтгэлийг харьцангуй бага байлгахаар тусгажээ. Одоо мөрдөж байгаа Эрүүгийн хуульд гурав ба түүнээс дээш сараар хорих заалт байдаг бол Гэмт хэргийн тухай хуульд хамгийн бага ялыг долоо хоног байхаар тусгасан байна. Хүн өлсөж үхэхгүйн тулд нэг талх хулгайлсан бол долоо хоног, дахиад нэг талх хулгайлбал дахиад долоо хоног гэх мэтээр шийтгэлийг давтан гэсэн ангиллаар бус нэг удаагийн үйлдлээр оногдуулах юм байна. Ингэснээр арван мянган төгрөг хулгайлаад 10 жилийн ял сонсч байсан эмэгтэйн түүх давтагдахгүй гэсэн үг. Мөн зөрчил гаргасан этгээд 120-480 цаг нийтэд тустай ажлыг хоногт дөрвөн цагаар хийнэ гэж тусгажээ. Үүнээс зугтвал ялыг биеэр эдэлнэ. Энэ төрлийн шийтгэлийг хөдөлмөрийн бэрхшээлтэй иргэн, хүүхэд, жирэмсэн болон 50 түүнээс дээш настай эмэгтэй, 60 түүнээс дээш настай эрэгтэйд оногдуулахгүй байхаар хуульчилж. Харин зорчих эрхийг хязгаарлах буюу оршин суух газраа өөрчлөх, гадаад оронд зорчих эрхийг нэг сараас таван жилийн хугацаатай хасдаг байхаар хуульд заажээ. Гэхдээ шүүхийн, хууль хяналтынхны зөвшөөрөлтэйгээр өөр зүгт зорчих зөвшөөрлийг түр авч болно. Тэрчлэн ажил мэргэжлийн давуу байдлаа ашиглан гэмт хэрэг үйлдээд байвал тухайн мэргэжлээр ажиллах эрхийг нь хасах тухай ч Гэмт хэргийн хуульд заасан байна. Жишээ нь банкны теллер хүн ажил мэргэжлээ ашиглан бусдын эд хөрөнгийг өөрийн болгосон, өөрийн эд хөрөнгө шиг ашигласан бол 18 сар хүртэл мэргэжлээрээ ажиллах эрхээ хасуулах нь байна. Тэрчлэн хууль бусаар олсон хөрөнгийг нь хураана. Энэ хуулиар нэн тэргүүнд бусдын өмч хөрөнгийг хурааж, хумиад байхгүй бөгөөд зөвхөн бусдын хөрөнгийг өөрт завшсан тохиолдолд л хураах тухай яригдана. Дээрх ялын заалтуудыг мэдээж хөнгөн хэрэг үйлдсэн хүмүүс эдэлнэ. Харин хүний амь насанд санаатайгаар халдсан, хувь хүний хийгээд улсад санаатайгаар их хэмжээний хор хохирол учруулсан бол 1-20 жил биеэр ял эдлэх заалт Гэмт хэргийн тухай хуульд бий. Цаазаар авах заалт энэ хуульд ороогүй бөгөөд бүх насаар нь хорих шийтгэлийг оногдуулна гэж тусгажээ. Эрүүгийн хуулиар 16 ба түүнээс дээш насны хэрэгтнүүдийг цагддаг байсан бол Гэмт хэргийн тухай хуульд 14 нас болгон бууруулж торгох, нийтэд тустай хөдөлмөр эрхлүүлэх, хорих шийтгэлийг оногдуулдаг байхаар тусгасан байна. Гэхдээ санаатай үйлдсэн гэмт хэрэгт л хорих шийтгэлийг оногдуулна гэжээ. Санаатай гэдэгт хулгайн хэргээс эхлээд хүний аминд хүрэх, албан тушаалаа урвуулан ашиглах, залилах болоод эдийн засгийн гэмт хэрэг ч орно. Монгол Улсад гарч байгаа хэргийн 70 орчим хувь нь санаатай үйлдэгддэг бөгөөд хэрвээ хууль хэрэгжиж эхэлбэл шоронд байгаа иргэдийн 30 хувь нь суллагдана. Цаашид ч гэсэн хуулийн дагуу зөрчил гаргаж, хэрэг үйлдсэн этгээдүүдийн 30 хувь нь цагдан хоригдолгүйгээр шийтгэлээ эдэлнэ гэсэн үг.
ЗӨРЧИЛ ГАРГАСАН ЭТГЭЭДҮҮДИЙГ ИХЭВЧЛЭН ТОРГОНО
Хууль зөрчсөн хүмүүст, албан байгууллагад торгуулийн ял оногдуулах бөгөөд тооцооны нэгж гэсэн шинэ нэр, томъёог ашиглахаар болжээ. Нэг тооцооны нэгж гэдэг нь тухайн цаг үеийн ам.долларын ханш байх бөгөөд торгуулийг Монгол төгрөгт шилжүүлсэн хэлбэрээр авдаг болох юм байна. Тухайлбал, Эрүүгийн хуулийн 111.1 буюу хүн гүтгэсэн, гутаан доромжилсон хэргээр сэтгүүлчид ял шийтгүүлдэг байсан бол Гэмт хэргийн тухай хуулийн дагуу 50 тооцооны нэгжтэй тэнцэх хэмжээний төгрөгөөр торгуулдаг болох жишээтэй. Энд согтуу жолоочийн гаргасан зөрчлөөс эхлээд хэрэг бүрдүүлэлт, мөрдөн байцаалтад нөлөөлөх, садар самууныг сурталчлах гээд бүх төрлийн зөрчил багтсан байна. Хэдийгээр зөрчлийн хэлбэртэй ч онц ноцтой үйлдэл хийсэн бол гэм буруутныг Гэмт хэргийн тухай хуулиар шийтгэнэ. Ингээд хуучин эрүүгийн хуульд гурван сараас зургаан жил хүртэл хорьдог байсныг Гэмт хэргийн тухай хуульд зөрчил болгон тооцсон заалтуудыг харьцуулан харууллаа.
Л.МӨНХ